Het kind als slachtoffer van de schoolrekening?
Foto @TeachforBelgium
“Every child is a different kind of flower. All together they make a beautiful garden”. Met deze slogan benadrukte de jury van de eerste Belgische Kinderrechtenprijs dat kinderen een belangrijke plaats verdienen. De kinderen van vandaag zijn degene die de toekomst bouwen. Om die reden werden op internationaal niveau kinderrechten ontworpen, met in het bijzonder het recht op onderwijs. De vraag rijst of ook de rechten van kinderen, die leven in een onstabiele economische thuissituatie, worden gewaarborgd. Deze studie ging na in welke mate schoolkosten het recht op onderwijs van kinderen in het gedrang brengen.
“Gelijke kansen” niet zomaar een slogan
Stel je voor, morgen is het weekend voorbij en ga je naar school. Voor velen onder ons is dit vanzelfsprekend. Vaak staan we niet stil bij het prijskaartje dat vasthangt aan onderwijs. Helaas is wat voor jou een evidentie is, niet zo voor elk kind. Ook in Vlaanderen zijn er ouders die hun kinderen niet naar school laten gaan, omdat zij onvoldoende financiële middelen hebben. Kansarmoede kan daarom resulteren in een schending van het basisrecht op onderwijs. Het Kinderrechtencommissariaat trekt aan de alarmbel. Het is onmogelijk dat een kind slachtoffer is van financiële problemen. Bovendien moeten schoolfacturen worden beschouwd als iets tussen ouders en school.
Kosteloos is niet gratis
De vraag rijst of schoolkosten wel überhaupt bestaan. Volgens het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind is het basisonderwijs voor elk kind verplicht en gratis toegankelijk. Zowel kansarme als kansrijke kinderen hebben eenzelfde recht op onderwijs. Maar is dat zogenaamde “kosteloos basisonderwijs” wel écht zonder kosten?
Kosteloos is namelijk niet hetzelfde als gratis. Kosteloos toegankelijk betekent dat er geen inschrijvingsgeld mag worden gevraagd. Dat betekent echter niet dat er geen kosten aan leermateriaal en activiteiten zijn verbonden. Hiervoor geldt de maximumfactuur, die ervoor zorgt dat per categorie kosten een maximumbedrag op voorhand is vastgelegd. Zo weten ouders aan welke bedragen zij zich gedurende het schooljaar kunnen verwachten en kan een kind op een betaalbare wijze deelnemen aan de onderwijsactiviteiten.
Foto @TeachforBelgium
Het recht op onderwijs
In de studie ‘Kosteloos basisonderwijs? Schoolkosten afgetoetst aan het recht op onderwijs’ werd nagegaan in welke mate schoolkosten het recht op onderwijs van kinderen in het gedrang brengen. Het onderzoek focust daarbij op leerlingen van het Gentse basisonderwijs.
Schoolfacturen als iets tussen ouders en school
De studie schetst eerst een theoretisch kader, waarin het recht op onderwijs in de verschillende juridische bronnen op zowel Internationaal, Europees, nationaal en lokaal niveau worden onderzocht. Het resultaat hiervan is dat in theorie de economische thuissituatie, volgens de wet, dus geen rol mag spelen.
Daarnaast bestaat het onderzoek uit een praktisch luik, waarbij diverse Gentse basisscholen van de drie onderwijsnetten en het departement onderwijs van Stad Gent zijn bevraagd.
Aan de hand van interviews is eerst nagegaan wat de noodzakelijke voorwaarden zijn bij inschrijving in het basisonderwijs. Vervolgens lag de focus op gezinnen in kansarmoede en schoolkosten. Hierbij is onderzocht hoe dergelijke gezinnen te identificeren zijn en of er een schoolkostenbeleid voor die groep bestaat.
Foto @TeachforBelgium
Basisonderwijs in Gent
Een eerste belangrijke vaststelling is dat het Stedelijke, Gentse basisonderwijs een sociaal beleid voert in de bedragen die zij van ouders vragen. Voor verschillende diensten, zoals opvang, geldt een standaard minimumtarief en zijn inkomensgerelateerde- en gezinskorting daarop van toepassing. Daarnaast kunnen er vrijstellingen of kwijtscheldingen worden toegekend aan gezinnen met een zeer lage economische leefsituatie.
Vervolgens worden dergelijke kortingen en tarieven bijna automatisch toegepast in de stedelijke scholen, in tegenstelling tot de niet-stedelijke scholen die eigen middelen moeten aanspreken. Kortingen of kwijtschelding worden in die scholen in regel niet toegekend en door de directie bepaald. Dit verschil is te verklaren in het feit dat de facturen die niet worden geïnd door de school, zelf gedragen moet worden.
Het sociaal beleid wordt ook doorgetrokken in de invorderingsprocedure van schoolfacturen. Stad Gent hanteert een eigen invorderingsprocedure voor openstaande schoolfacturen van de stedelijke scholen. Het onderwijs- en kansarmoedebeleid van de stad stelt het kind centraal. Dit heeft tot gevolg dat de thuissituatie weinig directe invloed heeft op het recht op onderwijs van kinderen.
Een derde resultaat is dat scholen zich er van bewust zijn dat de kosten snel hoog kunnen oplopen. Elke school dient verplicht een bijdrageregeling bij inschrijving voor te leggen. De meeste scholen anticiperen op hoge schoolfacturen door een simulatie te maken van de schoolkosten specifiek voor het gezin. Daarnaast worden de facturen in de meeste scholen maandelijks verstuurd of meegegeven. Hierdoor kan er snel ingegrepen worden ingeval van betalingsmoeilijkheden. Slechts in enkele gevallen wordt voor dit slechts trimestrieel gedaan, wat soms in het nadeel van de school speelt.
Een laatste belangrijke vaststelling is dat het krijgen van een rapport geen inschrijvingsvereiste is, noch een stok achter de deur is om de openstaande facturen te vereffenen, want dit is niet in het belang van het kind. Het ‘belang van het kind’ kent weinig tot geen operationalisering binnen de onderwijscontext. Een aantal mogelijke criteria zijn de afstand van school, de leeftijd van het kind, school als vertrouwelijke plaats enzoverder.
Het recht op onderwijs gewaarborgd
het recht op onderwijs op de eerste plaats
Het antwoord op de vraag of de rechten van kinderen, die leven in een onstabiele economische thuissituatie, worden gewaarborgd, luidt voor deze studie positief. We kunnen stellen dat het Gentse basisonderwijs er alles aan doet om er voor te zorgen dat het kind zeker naar school kan gaan. Hierbij dient te worden opgemerkt dat ook andere interessante spelers, zoals OCMW en ouders nog kunnen worden bevraagd in verder en meer uitgebreid onderzoek. Hoewel de scholen aangeven dat er geen druk kan worden gezet, stellen zij steeds het belang van het kind en het recht op onderwijs op de eerste plaats. Het kind mag geen slachtoffer van de rekening zijn.
Voor het Gentse basisonderwijs kan om die reden worden besloten dat de precaire economische thuissituatie van kinderen weinig directe invloed heeft op het recht op onderwijs. Elk kind heeft dus recht op gelijke onderwijskansen, want kansarm en kansrijk zijn slechts een zelfbeeld van elkaar verwijderd.
Bibliografie
WETGEVING
Verdrag van 4 november 1950 tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden, BS 19 augustus 1955, 5.029.
Internationaal Verdrag van 19 december 1966 inzake economische, sociale en culturele rechten, BS 6 juli 1983, 8.808.
IAO-Verdrag nummer 10 van 16 november 1921 – minimum age (agriculture).
IAO-Verdrag nummer 112 van 19 juni 1959 – minimum age (fishermen).
IAO-Verdrag nummer 138 van 26 juni 1973 betreffende de minimumleeftijd voor toelating tot het arbeidsproces, BS 8 juli 1988, 9.955.
Verdrag van 20 november 1989 inzake de Rechten van het Kind, BS 17 januari 1992, 805.
Eerste Aanvullend Protocol van 20 maart 1952 bij het Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden, BS 19 augustus 1955, 5.038.
UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights, General Comment No. 3 on the nature of States parties’ obligations, CESR, E/1991/23, 14 december 1990.
UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights, General Comment No. 11 on the plans of action for primary education, E/C.12/1999/4, 10 mei 1999.
UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights, General Comment No. 13 on the Right to Education, E/C.12/1999/10, 8 december 1999.
UN Committee on the Rights of the Child, General Comment No. 1 on the aims of education (article 29), CRC/GC/2001/1, 17 april 2001.
UN Committee on the Rights of the Child, General Comment No. 14 on the right of the Child to have his or her best interests taken as a primary consideration (art. 3, para. 1), CRC/C/GC/14, 29 mei 2013.
Un Committee on Economic, Social and Cultural Rights, Substantive issues arising in the implementation of the international covenant on economic, social and cultural rights: poverty and the international covenant on economic, social and cultural rights. Statement adopted by the committee on economic, social and cultural rights on 4 may 2001, E/C. 12/2001/10, 10 mei 2001, paragraaf 8.
Verdrag van 25 maart 1957 betreffende de werking van de Europese Unie, Pb. C., 17 december 2007.
Herziene Europees Sociaal Handvest van 3 mei 1996, BS 10 mei 2004, 37.405.
Handvest van 12 december 2007 van de Grondrechten van de Europese Unie, Pb.C., 30 maart 2010.
Toelichting ad artikel 14 Handvest van 12 december 2007 van de Grondrechten van de Europese Unie, Pb.C., 30 maart 2010.
Richtlijn 2013/33/EU van het Europees Parlement en de Raad van 26 juni 2013 tot vaststelling van normen voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming, Pb.L., 29 juni 2013.
De gecoördineerde Grondwet van 17 februari 1994, BS 17 februari 1994, 4.054.
Bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, BS 15 augustus 1980, 9.434.
Wet van 29 mei 1959 tot wijziging van sommige bepalingen van de onderwijswetgeving, BS 19 juni 1959.
Arbeidswet van 16 maart 1971, BS 30 maart 1971, 3.931.
Wet van 20 december 2002 betreffende de minnelijke invordering van schulden van de consument, BS 29 januari 2013, 3.644.
Decreet van 25 februari 1997 betreffende het basisonderwijs, BS 17 april 1997, 8.972.
Decreet van 28 juni 2002 betreffende gelijke onderwijskansen-I, BS 14 september 2002, 40.869.
Decreet van 2 april 2004 betreffende participatie op school en de Vlaamse Onderwijsraad, BS 6 augustus 2004, 59.197.
Decreet van 4 juli 2008 betreffende het onderwijs XVIII, BS 1 september 2008, 45.418.
Decreet van 8 juni 2007 betreffende de studiefinanciering van de Vlaamse Gemeenschap, BS 19 juli 2007, 38.879.
Decreet van 6 juli 2007 tot wijziging van het decreet basisonderwijs van 25 februari 1997, van het decreet van 13 juli 2001 betreffende het onderwijs-XIII-Mozaïek en van het decreet van 2 april 2004 betreffende participatie op school en de Vlaamse Onderwijsraad, BS 24 augustus 2007, 44.139.
Decreet van 25 november 2011 betreffende het inschrijvingsrecht, BS 23 februari 2012, 12.461.
Decreet van 4 april 2014 houdende diverse maatregelen betreffende de rechtspositie van leerlingen in het basis- en secundair onderwijs en betreffende de participatie op school, BS 20 augustus 2014, 61.050.
Codificatie van 17 december 2010 betreffende het secundair onderwijs, BS 26 juni 2011, 37.030.
Besluit van de Vlaamse Regering van 28 oktober 2016 betreffende de codificatie van decreten betreffende sommige bepalingen voor het onderwijs, BS 29 december 2016, 90.471.
Wetgevende documenten
COMMITTEE ON THE RIGHTS OF THE CHILD, Concluding observations on the combined fifth and sixth reports of Belgium, 1 februari 2019, CRC/C/BEL/CO/5-6, https://www.kinderrechtencoalitie.be/wp-content/uploads/2019/02/2019020….
GEMEENTERAAD STAD GENT, Schoolreglement voor het basisonderwijs, 23 juni 2014, https://stad.gent/system/files/regulations/Schoolreglement%20basisonder….
GEMEENTERAAD STAD GENT, Retributiereglement voor prestaties geleverd door de dienst kinderopvang en het stedelijk onderwijs Gent, 18 december 2018, https://stad.gent/system/files/regulations/Retributiereglement%20voor%2….
STAD GENT, Beleidsnota Stad Gent 2014 – 2019, Onderwijs, Opvoeding en Jeugd, 3 juni 2014, https://stad.gent/sites/default/files/page/documents/Beleidsnota%20Onde….
STEUNPUNT TOT BESTRIJDING VAN ARMOEDE, BESTAANSONZEKERHEID EN SOCIALE UITSLUITING, Strijd tegen armoede. Evoluties en perspectieven. Een bijdrage aan politiek debat en politieke acties, december 2007, Brussel, J. DE WITTE, 2007, 72.
RECHTSPRAAK
EHRM 7 december 1976, Kjeldsen, Busk Madsen en Pedersen/Denemarken.
Cass. 28 juni 2018, TBBR 2018, 449.
Arbitragehof 3 februari 1994, nr. 12/94, TORB 1994 – 95, 260 – 262.
Arbitragehof 4 november 1998, nr. 110/98, TORB 1998 – 99, 383.
Arbitragehof 8 oktober 2003, nr. 131/2003, TJK 2004, afl. 1, 43 – 46.
GwH 15 maart 2011, nr. 40/2011, APT 2011, afl. 2, 182.
GwH 8 mei 2014, nr. 80/2014, TORB 2014 – 15, afl. 1 – 2, 115 – 120.
GwH 21 mei 2015, nr. 60/2015, TORB 2015 – 16, afl. 2 – 3, 178.
Gent 13 april 1992, RW 1992 – 93, nr. 7, 229.
Gent 28 augustus 2014, nr. 2012/RK/125, TORB 2017 – 18, afl. 4 – 5, 330.
Gent 25 januari 2016, NJW 2017, afl. 364, 453.
Gent 18 februari 2016, nr. 2014/AR/2595, TORB 2017 – 18, afl. 4 – 5, 329.
KG Brussel 11 juli 2016, RW 2017 – 18, afl. 8, 311 – 317.
RvS 6 september 1989, nr. 33.825, JLMB 1989, 1294 – 1303.
RvS (8e k.) 9 mei 2000, nr. 87.093, JLMB 2001, 620.
RvS 6 april 2004, nr. 130.168, TORB 2003 – 2004, afl. 6, 448.
RvS (12e k.) 9 juni 2011 (samenvatting), nr. 213.778, APT 2011, afl. 3, 357.
RvS (9e k.) 29 september 2014, nr. 228.566, TORB 2014 – 15, afl. 3, 65.
RvS (9e k.) 10 februari 2015, nr. 230.153, APT 2015, afl. 3, 475.
Commissie inzake leerlingenrechten 19 maart 2003, NJW 2003, afl. 34, 677 – 678, noot B. VERBEECK.
Commissie Zorgvuldig Bestuur van 5 december 2005, CZB/P/BO/2005/112, www.agodi.be/sites/default/files/atoms/files/2005112%20Overleg%20over%2….
Commissie Zorgvuldig Bestuur van 19 januari 2009, CZB/V/KBO/2009/231, http://www.agodi.be/sites/default/files/atoms/files/2009231%20Maximumfa….
Commissie Zorgvuldig Bestuur van 9 maart 2009, CZB/V/KBO/2008/235, http://www.agodi.be/sites/default/files/atoms/files/2009235%20Maximumfa….
Commissie Zorgvuldig Bestuur van 21 juni 2010, CZB/KL/KBO/2010/272, http://www.agodi.be/sites/default/files/atoms/files/2010272%20Vrijwilli….
Commissie Zorgvuldig Bestuur van 19 maart 2012, CZB/V/KSO/2012/307, TORB 2012 – 13, afl. 3 – 4, 283 – 284.
Commissie Zorgvuldig Bestuur van 12 september 2016, CZB/KL/KBO/2016/380, http://www.agodi.be/sites/default/files/atoms/files/2016380%20aanrekene….
Commissie Zorgvuldig Bestuur van 4 april 2017, CZB/KL/KBO/2017/391, http://www.agodi.be/sites/default/files/atoms/files/CZB_KL_KBO_2017_391….
RECHTSLEER
Monografieën
BOLLENS, J. en POESEN-VANDEPUTTE, M., Studiekosten in het secundair onderwijs. Wat het aan ouders kost om schoolgaande kinderen te hebben, Leuven, Hiva, 2008, V + 152 p.
COOMANS, A.P.M., De internationale bescherming van het recht op onderwijs. Leiden, Stichting NJCM-Boekerij, 1992, IX + 341 p.
DE BOYSER, K., DIERCKX, D. en VRANKEN, J., Armoede en sociale uitsluiting. Jaarboek 2005, Leuven, Acco, 2005, 408 p.
DERIDDER, J. en DRIESEN, C., Recht naar school, Antwerpen, Intersentia, 2011, XXVIII + 619 p.
DEWULF, S. en PACQUEE, D., 60 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, Mortsel, Intersentia, 2008, V + 269 p.
D’HAUWE, R., Hinkelspel. Rechten van het kind in de bijzondere jeugdzorg, Berchem, EPO vzw, 1997, 195 p.
FRANCK, E. en NICAISE, I., Ongelijkheden in het Vlaamse onderwijssysteem: verbetering in zicht? Een vergelijking tussen PISA 2003 en 2015, Gent, SONO, 2018, 64 p.
FRANK, E. en NICAISE, I., Vijftien jaar Gelijke Onderwijskansenbeleid: een balans, https://interactief.vrtnws.be/2019/pdf/Franck-Nicaise%20trends%20in%20o…, 5 p.
HIMES, J.H., Implementing the convention on the rights of the child resource mobilization in low-income countries, Londen, Martinus Nijhoff Publishers, 1995, XV + 262 p.
KHAN, I. en PETRASEK, D., The unheard truth: Power and human Rights, New York, W.W. Norton & Company, 2009, XV + 250 p.
KINDERRECHTENCOALITIE, Alternatief rapport van de NGO’s. Over de naleving en de toepassing van het Verdrag inzake de Rechten van het Kind in België, Brussel, Hayez, 2018, 144 p.
NICAISE, I. en DE WILDE, C., Het zwaard van Damocles. Arme gezinnen over de bijzondere jeugdbijstand., Leuven, Garant, 1995, 195 p.
N.N., Kinderrechten en onderwijs: een driedubbele opdracht. Recht op onderwijs. Rechten in onderwijs. Rechten door onderwijs, Brussel, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Onderwijs, 1999, 459 p.
OFFICE OF THE UNITED NATIONS HIGH COMMISSIONER FOR HUMAN RIGHTS (OHCHR), Human Rights and Poverty Reduction: A Conceptual Framework, New York/Geneva, United Nations, 2004, VI + 36 p.
SANTKIN, J., Algemeen Verslag over de Armoede, Brussel, Koning Boudewijnstichting, 1994, 431 p.
SPIESSCHAERT, F., Lettertjes in de soep: Kinderrechten en preventie¸ Leuven, Garant, 1997, 186.
VAN BUEREN, G., Child rights in Europe, Straatsburg, Council of Europe Publishing, 2007, 201 p.
VANOBBERGEN, B., Spelen in zwarte sneeuw, Leuven, Lannoo Campus, 2016, 142 p.
VERHELLEN, E., La Convention relative aux droits de l’enfant, Leuven, Garant, 1999, 216 p.
VENY, L.M., Compendium van het Vlaamse onderwijsrecht: I. Dragende beginselen van het onderwijsbestel, Brugge, die Keure, 2010, XV + 426 p.
VERLOT, M., Werken aan integratie: het minderheden- en het onderwijsbeleid in de Franse en de Vlaamse Gemeenschap van België (1988-1998), Acco, Leuven, 2001, 255 p.
VIZARD, P., Poverty and Human Rights. Sen’s Capability Perspective’ Explored, Oxford, Oxford University Press, 2006, IX + 275 p.
VZW SOS SCHULDEN OP SCHOOL, Zonder schulden op de schoolbank. Omgaan met onbetaalde schoolrekeningen. Een inspiratiegids, Antwerpen, Garant, 2018, 159 p.
Verzamelwerken
ALEN, A. en PAS, W., “De directe werking van het VN-Verdrag inzake de rechten van het kind” in VERHELLEN, E. e.a. (eds.), Kinderrechtengids: commentaren, regelgeving, rechtspraak en nuttige informatie over de maatschappelijke en juridische positie van het kind, Deel 1, 1.1, Diegem, Kluwer, 1993 – 2002, 1 – 25.
BOONE, S. en VAN HOUTTE, M., “De overgang van basis- naar secundair onderwijs: een bron van bijkomende onderwijsongelijkheden” in COENE, J., DIERCKX, D, RAEYMAECKERS P. en VAN HAARLEM, A. (eds.), Armoede en sociale uitsluiting: jaarboek 2013, Leuven, Acco, 399 – 324.
BOUVERNE-DE BIE, M., DE COCK, R., ROETS, G. en ROOSE, R., “Rechten van kinderen in armoede: hefboom tot armoedebeheersing of armoedebestrijding?” in REYNAERT, D. ROOSE, R., VANDENHOLE, W. en VLIEGHE, K. (eds.), Kinderrechten: springplank of struikelblok? Naar een kritische benadering van kinderrechten, Antwerpen, Intersentia, 2011, 25 – 41.
BOUVERNE-DE BIE, M., “Een rechtenbenadering als referentiekader” in BOUVERNE-DE BIE, M., CLAEYS, A., DE COCK, A. en VANHEE, J. (eds.), Armoede en participatie, Gent, Academia Press, 2003, 1 – 20.
BOUVERNE-DE BIE, M., REYNAERT, D. en VANDEVELDE, S., “Over kinderen en recht. aanzet tot het herdenken van kinderrechten” in REYNAERT, D., ROOSE, R., VANDENHOLE, W. en VLIEGHE, K. (eds.), Kinderrechten: springplank of struikelblok? Naar een kritische benadering van kinderrechten, Antwerpen, Intersentia, 2011, 99 – 110.
DE EUROPESE COMMISSIE, De Europese Unie in het kort: Onderwijs, opleiding, jeugd en sport, Luxemburg, Europese Unie, 2014, 16 p.
DE GROOF, J. “Het schoolpact van 1958. Algemeen kader. Enkele specifieke beschouwingen” in DE GROOF, J., TYSSENS, J. en WITTE, E. (eds.), Het schoolpact van 1958: Ontstaan, grondlijnen en toepassing van een Belgisch compromis, Brussel, VUBPRESS, 1999, 627 – 656.
DESMET, E., “Is het glas halfvol of halfleeg? Kinderrechten en culturele diversiteit” in REYNAERT, D., ROOSE, R., VANDENHOLE, W. en VLIEGHE, K. (eds.), Kinderrechten: springplank of struikelblok? Naar een kritische benadering van kinderrechten, Antwerpen, Intersentia, 2011, 83 – 97.
LAVRYSEN, L. "Poverty and Human Rights. A European Perspective" in BREMS, E., VAN DER BEKEN, C. en YIMER, S.A. (eds.), Human Rights and Development: legal perspectives from and for Ethopia, Leiden, Brill Nijhoff, 2015, 303 – 328.
MELKEBEEK, C., “Het belang van het kind” in AERTS, C. en VAN ROY, C. (eds.), Kids – Codex. Boek II¸ Brussel, Larcier, 2014, 2 – 6.
VANDENBROECK, M., “Kinderarmoede: waarom het een populair thema is en waarom dat zowel een bedenkelijk als een goed idee is” in COENE, J., DIERCKX, D. en RAEYMAECKERS, P. (eds.), Armoede en sociale uitsluiting. Jaarboek 2014, Leuven, Acco, 2014, 62 – 71.
VANDENHOLE, W., “De versterking van de rechtspositie van kinderen en de uitbouw van een kinderrechteninstrumentarium (1989-2009): van implementatie naar effectenbeoordeling?” in REYNAERT, D., ROOSE, R., VANDENHOLE, W. en VLIEGHE, K. (eds.), Kinderrechten: springplank of struikelblok? Naar een kritische benadering van kinderrechten, Antwerpen, Intersentia, 2011, 7 – 23.
VAN GILS, J. “Het internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind en de pedagogie(k)” in ANNOOT, H., VAN ACHTER, V., VAN GILS, J. en VERHELLEN, E. (eds.), Rechten van het kind in en door het onderwijs, Leuven, Acco, 1999, 51 – 92.
VAN PUYVELDE, I., “Minderjarigen en het Arbeidsrecht” in DECONYNCK, M., GOFFIN, T., TACK, S. en VAN COTTEHEM, M. (eds.), Kids Codex. Boek V: Arbeidsrecht; Sociale Zekerheidsrecht; Gezondheidsrecht, Brussel, Larcier, 13 – 14.
VENY, L., “Gelijke onderwijskansen in Vlaanderen: het inschrijvingsrecht nog maar eens gewijzigd!” in DE HERT, P., DE METSENAERE, M. en DE RUYSSCHER, D. (eds.), Een leven van inzet. Liber amicorum Michel Magits, Mechelen, Kluwer, 2012, 613 – 644.
VERHELLEN, E., “Kinderrechten en onderwijs. Een driedubbele bindende taak” in ANNOOT, H., VAN ACHTER, V., VAN GILS, J. en VERHELLEN, E. (eds.), Rechten van het kind in en door het onderwijs, Leuven, Acco, 1999, 11 – 34.
VERSTEGEN, R., “Rechtsbescherming in onderwijsverband” in VAN HOESTENBERGHE, L. (ed.), Student en recht. Juridische en sociale gids voor student hoger onderwijs, Leuven, Acco, 1999, 75 – 113.
VERSTEGEN, R., “Toegang tot het onderwijs en tot de school (weigeren)” in VERSTEGEN, R. (ed.), De non – discriminatieverklaring in het onderwijs. Moeilijkheden en mogelijkheden, Antwerpen, Kluwer, 1999, 89 – 150.
Tijdschriften
BEX, P., DE MEERLEER, S. en VENY, L., “… En nog maar eens het inschrijvingsrecht!”, TORB 2014 – 15, afl. 4, 4 – 17.
BOUVERNE-DE BIE, M., “Armoede en kinderrechten”, TJK 2005, afl. 3, 115 – 121.
BOUVERNE – DE BIE, M., ROETS, G. en ROOSE, R., “Kinderrechten en kinderarmoede”, TJK 2010, afl. 5. 261 – 267.
BOUVERNE-DE BIE, M., ROETS, G., en ROOSE, R., “Ouders en kinderen in armoede en onderwijs: slechts kinderspel? Een verbindende visie op de samenwerking tussen ouder(s), onderwijs en welzijn”, TORB 2009 – 10, afl. 5, 443 – 451.
BOUVERNE-DE BIE, M. en ROOSE, R., “Het belang van het kind of een vraag naar de legitimiteit van de jeugdbescherming en bijzondere jeugdbijstand”, TJK 2007, afl. 4, 206 – 213.
BRADT, L., VAN GORP, A. en VANOBBERGEN, B., “25 jaar kinderrechten: een terugblik en vooruitblik”, Pedagogiek 2014, afl. 3, 169 – 176.
BUYSSCHAERT, G. en VAN KELECOM, A., “Kinderrechten op school: slecht rapport?!”, TJK 2015, afl. 4, 347 – 355.
CAPPELAERE, G., VERHELLEN, E. en SPIESSCHAERT, F., “Het V.N.-Verdrag inzake de Rechten van het Kind in zijn directe werking in het Belgische (interne) recht”, (noot onder Gent 13 april 1992), RW 1992 – 93, nr. 7, 230 – 232.
CLAES, E. en HOOGHE, M., “Het Vlaamse participatiedecreet (2004) en de ‘democratische school’. Schoolparticipatie en de politieke socialisatie van jongeren”, TORB 2005 – 06, 557 – 565.
CHARKAOUI, N. en VANOBBERGEN, B., “Spelen in zwarte sneeuw: een kinderrechtenblik op armoede”, Welwijs 2017, afl. 2, 9 – 12.
DE BRABANDERE, A., “Kosteloosheid en kostenbeheersing in het basisonderwijs”, TORB 2010 – 11, afl. 6, 533 – 538.
DE BRUYCKER, A., “Het perspectief van de kinderrechten- NGO’s”, TJK 2010, afl. 5, 268 – 276.
DE GREVE, H. “I. Rondetafel Kinderarbeid: Kinderarbeid vanuit een Kinderrechtenperspectief”, TJK 2009, afl. 1, 74 – 75.
DE GROOF, J. en WILLEMS, K., “Onderwijsvrijheid en het artikel 24 § 1 Belgische Grondwet: 30 jaar interpretatie door het Grondwettelijk Hof en de Raad van State”, TORB 2017, 5 – 52.
DE GROOF, J., “Recht op en vrijheid van onderwijs”¸ CEPESS 1983, afl. 5 – 6, 7 – 52.
DEHAEN, K., “Gelijkeonderwijskansenbeleid in de school of expliciet kiezen voor het voeren van een armoedebeleid in de school?”, TORB 2013 – 2014, afl. 1, 85 – 91.
DE RYCKE, L. en VLEUGELS, C., “Decreet rechtspositie van leerlingen: geen stok achter de deur. Bedenkingen bij het jaarverslag van het kinderrechtencommissariaat”, TORB 2012 – 2013, afl. 5, 371 – 376.
DESMET, N., “De inschatting van het belang van het kind” (noot onder Gent 24 augustus 2016), TJK 2017, afl. 1, 50 – 55.
DE VLAAMSE SCHOLIERENKOEPEL, “Een brug bouwen tussen school en thuis samen mét leerlingen”, TORB 2017 – 18, afl. 4 – 5, 314 – 316.
DE VLEESCHOUWER, H. “Kinderrechtenscholen als concrete toepassing van de rechten van het kind in het Vlaams Basisonderwijs”, TORB 2013 – 14, afl. 2 – 3, 169 – 181.
DEVRY, M., “De maximumfactuur in het basisonderwijs: hoe gaan scholen ermee om?”, Lokaal 2010, afl. 15, 9.
DOM, L. en VERHOEVEN, J.C., “Kansarme ouders en de school. Een wereld van verschil?”, TORB 2005 – 06, afl.1 – 2, 97 – 113.
FIERS, J., “Kosteloze toegang tot het onderwijs, een grondwettelijk recht?” (noot onder Arbitragehof 3 februari 1994), TORB 1994 – 95, 262 – 264.
FRANKEN, L. en LOOBUYCK, P., “Het schoolpactcompromis in vraag gesteld: pleidooi voor een nieuw vak over levensbeschouwing en filosofie in het Vlaams onderwijs”, TORB 2009 – 10, afl. 1, 44 – 64.
FRANK, E., LAVRIJSEN, J. en NICAISE, I. “Extra middelen, meer gelijke onderwijskansen?” De effectiviteit van de compensatiefinanciering voor scholen met leerlingen uit kansengroepen onder de loep”, TORB 2016 – 2017, afl. 4, 254 – 266.
GEERINCK, I., LIEVENS, J. en WOUTERS, R., “Waar spreken we (niet) over als we het over ‘vrijheid van onderwijs’ hebben? Een analyse van ‘onderwijsvrijheid’ als sensitizing concept”, TORB 2016 – 2017, afl. 3, 125 – 133.
GUILLOT, H., “De behandeling van het recht op bescherming tegen armoede en sociale uitsluiting in de Europese unie en door het herziene Europees Sociaal Handvest: voor wederzijdse verrijking”, BTSZ 2009, afl. 3, 481 – 500.
HEMELSOET, E., “Het recht op onderwijs voor elk kind: een kwestie van verhoogde inschrijvingskosten? Reflecties vanuit de situatie van Romakinderen”, TJK 2015, afl. 2, 141 – 148.
ICOR congres leerlingenstatuut, “Verslag van de workshop ‘Gelijke Kansen’”, TORB 2003 – 04, afl. 1 – 2, 87 – 90.
LAUWERS, G., “Repliek op het referaat van Ides Niçaise: juridische reflecties”, TORB 2005 – 06, afl. 6, 521 – 525.
LIEVENS, J., “Kroniek Onderwijsrecht”, TBP 2015, afl. 7, 384 – 397.
LIEVENS, J., “Kroniek Onderwijsrecht”, TBP 2014, afl. 8, 514 – 524.
LUST, S. en STEEN, B., “Welles nietes over vrije onderwijsinstellingen, administratieve overheden en rechtsbescherming”, TORB 2002-03, afl. 4, 315 – 353.
MATHIEU, G. en RASSON, A. – C., “L’intérêt de l’enfant sur le fil. Réflexions à partir des arrêts de la Cour constitutionnelle en matière de filiation”, JT 2013, afl. 6525, 425 – 436.
MERCKX, E., “Het belang van het kind en gezinshereniging onder art. 8 EVRM na arrest-Jeunesse”, T.Vreemd. 2015, afl. 4, 258 – 269.
NICAISE, I., “Onderwijsfinanciering in de 21ste eeuw: efficiëntie en rechtvaardigheid”, TORB 2005 – 06, 510 – 520.
OOGHE, E., “Leiden GOK-middelen tot leerwinsten?”, TORB 2012 – 2013, afl. 5, 377 – 382.
PANNECOUCKE, I., “Kansarmoede en secundair onderwijs: kwantitatieve en kwalitatieve probleemsituering voor Vlaanderen”, TORB 2005 – 06, afl. 1 – 2, 20 – 33.
POESEN-VANDEPUTTE, M., “Het nieuwe inschrijvingsdecreet: succesfactoren voor sociale mix”, TORB 2012 – 2013, afl. 5, 316 – 329.
REYNAERT, D., “Het belang van het kind: zoektocht naar een lading voor de vlag”, TJK 2007, afl. 4, 203 – 205.
RIMANQUE, K., “Niemand zal het recht op onderwijs worden ontzegd. Het recht op onderwijs in het E.V.R.M. en in het I.V.E.S.C.R.”, Jura Falconis 1989 – 1990, afl. 4, 525 – 533.
RUTTEN, S. “Incassobureaus als oplossing voor niet-betaalde schoolrekeningen?”, TORB 2008 – 09, afl. 6, 483 – 485.
SAMBON, J., “Droit à l’inscription: égalité d’acces versus différences objectives?”, J.dr.jeun. 1999, afl. 182, 55 – 57.
SEVERIJNS, H., “Inroepbaarheid van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie”, Jura Falconis 2013 – 2014, afl. 4, 1003 – 1035.
SMET, S., “Bundesverfassungsgericht Arrest 1 BvR 471/10 en 1 BvR 1181/10 van 27 januari 2015”, TORB 2015 – 16, afl. 5, 414 – 426.
STEEN, B., “Elk kind heeft recht op onderwijs in de school naar keuze… of toch niet?”, TJK 2002, afl. 5, 252 – 264.
STEEN, B., “De commissie inzake leerlingenrechten: (g)een maat voor niets?”, TORB 2003-04, afl. 6, 439 – 450.
SWENNEN, F., “Betwistingen tussen de ouders over de onderwijskeuze voor hun kind”, TORB 2017 – 18, afl. 4 – 5, 323 – 334.
VAN BELLEGHEM, W., “Commissie Zorgvuldig Bestuur: vier jaar ervaring”, TORB 2006 – 07, afl. 3 – 4, 487 – 500.
VANDEKERCKHOVE, A., “Leerlingenparticipatie: inspraak als mensenrecht voor jongeren”, TORB 2003 – 04, 67 – 70.
VAN OEVELEN, A., “Invordering van schoolrekeningen: een juridische analyse”, TORB 2008 – 09, afl. 6, 477 – 482.
VENY, L. “Geen gewaarborgd inschrijvingsrecht en in eerste instantie beroep bij de Commissie inzake Leerlingenrechten” (noot onder KG Brussel 11 juli 2016), RW 2017 – 18, 314 – 317.
VENY, L. en VERBEECK, B., “De lange weg naar een Vlaams leerlingenstatuut”, TORB 2003 – 04, afl. 1 – 2, 12 – 28.
VERBEECK, B., “Het Gelijke Onderwijskansendecreet: bijsturing of hertekening”, TJK 2005, afl. 4, 164 – 167.
VERBEECK, B., “De grenzen van het inschrijvingsrecht… of de verdergaande proceduralisering van het onderwijs” (noot onder GwH 31 juli 2008), TJK 2010, afl. 1, 72 – 74.
VERBRUGGEN, M., “Een grondwet voor Europa: een nieuwe impuls voor het Europese onderwijsbeleid?”, TORB 2004 – 05, 476.
VERHAEGHE, J. P., “Het (de)segregerend effect van het werken met deelgebieden bij de toepassing van de evenredige verdeling van kansarme en kansrijke leerlingen. Het Gentse basisonderwijs als casestudy”, TORB 2012 – 2013, afl. 3 – 4, 205 – 225.
VERHELLEN, E., “Onderwijs en kinderrechten: moeizaam gaat ook!”, TJK 2002, afl. 5, 228 – 230.
VERHEYDE, M., “Onderwijsrechten in het VN Kinderrechtenverdrag”, TJK 2002, afl. 5, 231 – 247.
VERSTEGEN, R., “Van schoolpact, over schoolpactwet, naar schoolpactbeginselen en terug”, TORB 2009 – 10, afl. 1, 6 – 18.
VERSTEGEN, R., “Betwisting rond de (wijze van) invoering van de iPad” (noot onder Commissie Zorgvuldig Bestuur 19 maart 2012), TORB 2012 – 13, afl. 3 – 4, 290 – 291.
VISSER-SCHUURMAN, M., “De Europese Unie en Kinderrechten. De eerste stapjes naar een Europese Kinderrechtenstrategie”, TJK 2009, afl. 3, 206 – 212.
ONLINEBRONNEN
BERCKMOES, A., Besparingen in onderwijs, een stand van zaken, via https://www.ovsg.be/standpunten/besparingen-onderwijs-een-stand-van-zak….
BLATON, L., Geschiedenis van het Steunpunt GOK, via
http://www.steunpuntgok.be/over_steunpunt_gelijke_onderwijskansen/gesch….
COMAN, V.L. en MAFTEI, J., “The principle of non discrimination and the protection of national minorities in the European judicial space”, ACADEMIA, 2010, via https://www.academia.edu/1417095/THE_PRINCIPLE_OF_NON_DISCRIMINATION_AN….
DEPARTEMENT CULTUUR, JEUGD & MEDIA, Kinderrechtenverdrag, via http://www.sociaalcultureel.be/jeugd/kinderrecht_verdrag.aspx#historiek.
GEZINSBOND, Hoeveel kost de lagere school, via https://www.goedgezind.be/jonge-kinderen/school/hoeveel-kost-de-lagere-….
KIND EN GEZIN, Het Kind in Vlaanderen 2017, Kind & Gezin, 2018, 94 via https://www.kindengezin.be/img/Kind-in-Vlaanderen-2017.pdf.
KIND EN GEZIN, Kansarmoede, via https://www.kindengezin.be/cijfers-en-rapporten/cijfers/kansarmoede/.
KIND EN GEZIN, Welvaart, inkomen, armoede en kansarmoede, 105 via https://www.kindengezin.be/img/KIV2017-KA-index.pdf.
KINDERRECHTENCOMMISSARIAAT, Een kinderrechtenkijk op armoede, 30 maart 2017, via https://www.kinderrechtencommissariaat.be/sites/default/files/bestanden….
KINDERRECHTENCOMMISSARIAAT, Advies. Armoede en sociale uitsluiting. Visie en voorstellen vanuit een kinderrechtenperspectief, 16 juni 2010, 2009-2010/4, via https://www.kinderrechtencommissariaat.be/sites/default/files/bestanden….
KINDERRECHTENCOMMISSARIAAT, Jaarverslag. Waar is mijn thuis?, 2016 – 2017, via https://www.kinderrechtencommissariaat.be/sites/default/files/bestanden….
KINDERRECHTEN.NL, Geschiedenis, via https://www.kinderrechten.nl/professionals/geschiedenis/.
STAD GENT, Aanmeldingen Gents basisonderwijs starten op 1 maart, via https://stad.gent/onderwijs-kinderopvang/nieuws-evenementen/aanmeldinge….
STAD GENT, Brugfiguren, via https://stad.gent/onderwijscentrum-gent/ouderbetrokkenheid/brugfiguren/….
STAD GENT, Inschrijven basisonderwijs, via https://stad.gent/onderwijs-kinderopvang/scholen-en-adressen/inschrijve….
STAD GENT, Vijf Pedagogische Pijlers, via https://stad.gent/onderwijs-kinderopvang/scholen-en-adressen/werken-het….
Verdrag van 14 december 1960 nopens de bestrijding van discriminatie in het onderwijs via http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=12949&URL_DO=DO_PRINTPAGE&URL….
VERMEERSCH, B., “Sociale mix van kansarme en kansrijke leerlingen op school blijft beste manier om elk kind gelijke kansen te geven”, via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/04/29/inzetten-op-een-sociale-mix-van….
VLAAMSE OVERHEID, Leerplicht van 6 tot 18 jaar, via https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/leerplicht-van-6-tot-18-jaar.
VLAAMSE OVERHEID, Met een vraag of klacht naar de Commissie Zorgvuldig Bestuur, via https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/met-een-vraag-of-klacht-naar-de-comm….
VLAAMSE OVERHEID, Officieel en vrij onderwijs, onderwijsnetten en koepels, via https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/officieel-en-vrij-onderwijs-onderwij….
VLAAMSE OVERHEID, Schoolkosten, maximumfactuur en bijdrageregeling in het kleuter- en lager onderwijs, via https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/schoolkosten-maximumfactuur-en-bijdr….
VLAAMSE OVERHEID, Schooltoelage voor het basisonderwijs en het secundair onderwijs, via https://www.vlaanderen.be/nl/onderwijs-en-vorming/schoolkosten/schoolto….
