Anno 2016 circuleert het nieuws dat Piet Vanthemsche zijn voorzitterschap bij de Boerenbond inruilt voor dat van het Wit-Gele Kruis Vlaanderen. Wat heeft de man die het gezicht is van vleeshandel en andere aan de boerenstiel gelieerde activiteiten te maken met de zachte thuiszorgsector? Gaat het om een rituele stoelendans binnen de christelijke zuil? Of heeft de thuiszorg meer te leren van de vleesindustrie dan we op het eerste zicht denken?
September 2019. Een gezelschap tafelt in het Gentse ter gelegenheid van de plechtige proclamatie van één van de aanwezigen. De tafelgenoten vragen de alumnus om uitleg over zijn masterproefonderzoek. Hij kijkt naar zijn bord en begint te vertellen over de net geserveerde sint-jacobsnoten. Zijn pointe is dat een chef-kok met een goed imago niet volstaat voor de kwaliteit van de fijn versneden zeevrucht op zijn bord. Ook de precisie die de leverancier, de distributeur en zelfs de zeelieden besteden aan de juiste randfactoren is cruciaal. Daartoe kent de voedingsindustrie kwaliteitsnormen en -labels voor elke schakel van het proces. Hoewel het eindproduct in de thuiszorg veel minder tastbaar is, is een permanente zorg voor kwaliteit in elk deel van de keten in die sector niet minder belangrijk. Stof voor onderzoek.
Op vlak van kwaliteit van zorg richt de wetenschap zich tot nu voornamelijk naar intramurale zorgvoorzieningen. Gelet op de demografische en maatschappelijke evoluties is de thuiszorg nochtans een aan belang winnende sector. Het recht op een menswaardig leven is een sociaal grondrecht. De stijgende levensverwachting en toenemende vergrijzing dagen de samenleving continu uit. De vraag naar zorg stijgt. Mensen geven er de voorkeur aan om zo lang mogelijk thuis te blijven wonen. Het thuiszorgaanbod neemt navenant toe en verhoogt de druk op het overheidsbudget. De kwaliteit van zorg is een gedeelde bekommernis van zorgvragers, overheid en zorgaanbieders. Elk kijken zij vanuit een eigen perspectief naar kwaliteit van zorg. Kwaliteitsmanagement in de thuiszorg is dus een thema met een uitgesproken maatschappelijke relevantie.
Deze masterproef verkent of en hoe de thuiszorg in Vlaanderen kwaliteitsmanagement toepast, hoe doorleefd dit is en welke technieken diensten daartoe inzetten. Nadat de thuiszorgcontext in Vlaanderen in kaart is gebracht, volgt een overzichtelijke samenvatting van de relevantste kwaliteitssystemen. Na quasi twintig pagina’s is de lezer semi-expert in het onderzoeksthema.
Diensten voor gezinszorg, diensten maatschappelijk werk van de ziekenfondsen en diensten voor thuisverpleging zijn drie zorgvormen die door de Vlaamse overheid erkend worden. Elk leveren zij hun deel in de keten van de zorg aan huis. Een diversiteit aan kwaliteitsexperten werkten mee aan het kwalitatief exploratief onderzoek. Via diepte-interviews getuigden zij over hun kwaliteitsmanagementpraktijk. De resultaten werden vergeleken onder meer naargelang de aard van zorgverlening, het type initiatiefnemer en verschillen in schaalgrootte.
Ook de veerkracht van deze praktijken ten aanzien van actuele evoluties op vlak van kwaliteitszorg kwam aan bod. Dit gebeurde in een focusgroep met het kabinet van de minister van Welzijn, de zorginspectie, het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, het Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg, academici en het werkveld. Welke intenties leven op het politieke beleidsniveau? Welke uitdagingen zien de bevoegde overheidsdiensten? Hoe kijkt de thuiszorgsector daar zelf tegenaan? Door deze confrontatie tussen beleid, wetenschap en praktijk werpt dit onderzoek dus ook een blik op de toekomst.
Een conceptueel ontwikkeld onderzoeksmodel geeft de onderzoeksresultaten op een inzichtelijke manier weer.
Aan de linkerkant staan de factoren die invloed uitoefenen op de mate waarin het werken aan kwaliteit doorleefd is in de sector. Voor elke factor volgt een beschrijving of deze voor een thuiszorgdienst faciliterend dan wel afremmend is om in te zetten op kwaliteitsmanagement.
Daaruit blijkt onder meer de eigenheid van de thuiszorg: “wij werken niet in standvastige randomstandigheden op een goed beheerst bedrijventerrein met tastbare eindproducten. Wij moeten ons aanpassen aan de huisregels van de cliënt en niet andersom.”
Maar zelfs binnen die complexiteit die zorg al is, laat de thuiszorg zich kenmerken door specifieke uitdagingen op vlak van kwaliteitsmanagement: “Ziekenhuizen en woonzorgcentra zijn in de regel grote voorzieningen onder één dak, met één directie, één beleidsplan, één kwaliteitscoördinator die alles kan aanpakken. Dat is een andere realiteit dan zich begeven in de thuiszorg waar verschillende disciplines, organisaties, verstrekkers over de vloer komen en allemaal een deeltje van de zorg komen leveren. Dat maakt dat thuiszorg veel minder pakbaar is om een kwaliteitsbeleid op los te laten.” Die grote diversiteit maakt dat er in de thuiszorg op vandaag weinig gemeenschappelijke normen zijn.
De rechterzijde van het onderzoeksmodel bevat een opsomming van relevante ontwikkelingen. Onderzoek loopt naar hoe de thuiszorg middels kwaliteitsindicatoren toch uitdrukking kan geven aan kwaliteit. Sommige diensten gaan voluit voor een kwaliteitslabel op basis van een genormeerd kwaliteitssysteem. Dit fenomeen zien we vooral in de thuisverpleging. De meningen over de toegevoegde waarde hiervan zijn echter verdeeld. Één ding staat vast: transparantie van kwaliteit is het nieuwe credo.
Als deel van de eerstelijnszorg staat de thuiszorg voor een heuse hervorming. Verdere liberalisering van de zorg lijkt definitief komaf te maken met het ons kent ons verhaal. Verbindingen van onderling vertrouwen maken plaats voor objectiviteit en transparantie. Essentieel uitgangspunt daarbij is de centrale rol van de cliënt. Die moet zich kunnen baseren op duidelijke en gevalideerde informatie over de geleverde kwaliteit van verschillende aanbieders. In een wereld van persoonsvolgende financiering zullen zorgaanbieders die keuze elke dag moeten verdienen. Dat bewustzijn is er. Het kwaliteitsdenken is aan een opmars bezig, de thuiszorgsector is mee aan boord en toont initiatief.
In het Vlaamse regeerakkoord 2019-2024 zijn een aantal van deze ontwikkelingen expliciet opgenomen: de actualisering van het kwaliteitsdecreet, de ontwikkeling van indicatoren en zelfs de koppeling van kwaliteit aan centen. Een stimulerende houding vanwege de overheid is nodig. Koepelverenigingen getuigen: “de grootste investering is de tijd en mankracht om alles op punt te krijgen”. Ook in een sector met schaarste heeft kwaliteit een prijs. De nieuwe minister van welzijn heeft nog een sint-jacobsnoot te kraken.
Althaus, C., Bridgman, P., & Davis, G. (2013). The Australian Policy Handbook. Sydney, Australië: Allen & Unwin.
Baarda, D. B., Bakker, E., ][et, Fischer, T., Julsing, M., de Goede, M., … van der Velden, T. M. H. (2013). Basisboek kwalitatief onderzoek: handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten, Nederland: Noordhoff Uitgevers.
Baart, A. J., & den Bakker, J. (2018). De ontdekking van kwaliteit: theorie en praktijk van relationeel zorg geven (15th dr.). Amsterdam, Nederland: Uitgeverij SWP.
Baker, R., & Olesen, F. (1999). Continuous quality improvement: a solution for primary care and care across the interface? Qual Health Care, 8(1), 3–4.
Balanced Scorecard Institute . (2017). Balanced Scorecard . Geraadpleegd 14 februari 2019, van https://www.balancedscorecard.org/Solutions/Balanced-Scorecard
BBEST. (z.d.). Het EFQM Excellence Model | bbest. Geraadpleegd 4 februari 2019, van http://bbest.be/nl/inhoud/het-efqm-excellence-model
Belgisch staatsblad. (2015, 10 mei). Gecoördineerde wet betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen. Geraadpleegd 31 mei 2019, van http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl
Bouckaert, G., Van Roosbroeck, S., Vervaet, C., & Demuzere, S. (2009). Werken aan kwaliteit. Een praktische gids voor kwaliteitsmanagement in de publieke sector. Brugge, België: VANDEN BROELE.
Brennan, S. E., Bosch, M., Buchan, H., & Green, S. E. (2012). Measuring organizational and individual factors thought to influence the success of quality improvement in primary care: a systematic review of instruments. Implementation Science, 7(1). https://doi.org/10.1186/1748-5908-7-121
de Abreu, D. M. X., de Araújo, L. H. L., dos Reis, C. M. R., de de Lima, Â. M. L. D., de dos Santos, A. F., Jorge, A. O., … da Machado, A. T. G. M. (2018). Service users’ perception about healthcare provided by teams participating in the National Program for Primary Care Access and Quality Improvement in Brazil. Epidemiol. Serv. Saude, 27(3). https://doi.org/10.5123/s1679-49742018000300002
Decreet betreffende de kwaliteit van de gezondheids- en welzijnsvoorzieningen (2004, 9 augustus). Geraadpleegd op 1 mei 2019, van https://codex.vlaanderen.be/Zoeken/Document.aspx?DID=1011700¶m=inhoud
Decreet van 15 juli 2016 houdende de diverse bepalingen betreffende het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (2016, 29 augustus). Geraadpleegd op 16 mei 2019, van http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&table_name=wet&cn=2016071517
De Maeseneer, J., & Boeckxstaens, p. (2017 mei). Pay-for-performance: beter niet aan beginnen? Minerva, 16(4).
Demuzere, S. (2012). Verklarende factoren van de implementatie van de managementtechnieken. Een studie binnen de Vlaamse overheid. Geraadpleegd van https://soc.kuleuven.be/io/pubpdf/demuzere_2012_PHD_kwaliteitsmanagemen…
Desmidt, S., & Heene, A. (2013). Strategisch management: een handboek voor de publieke sector. Tielt, België: Lannoo.
Donabedian, A. (1988). The Quality of Care. JAMA, 260(12), 1743–1748. https://doi.org/10.1001/jama.1988.03410120089033
Engels, Y., Campbell, S., Dautzenberg, M., van den Hombergh, P., Brinkmann, H., Szécsényi, J., … Grol, R. (2005). Developing a framework of, and quality indicators for, general practice management in Europe. Family Practice, 22(2), 215–222. https://doi.org/10.1093/fampra/cmi002
Foebel, A. D., van Hout, H. P., van der Roest, H. G., Topinkova, E., Garms-Homolova, V., Frijters, D., … Onder, G. (2015). Quality of care in European home care programs using the second generation interRAI Home Care Quality Indicators (HCQIs). BMC Geriatrics, 15(1). https://doi.org/10.1186/s12877-015-0146-5
Geboers, H., van den Bosch, W., van den Hoogen, H., Mokkink, H., van Montfort, P., & Oltheten, H. (1999). A model for continuous quality improvement in small scale practices. Quality in Health Care, 8, 43–48.
Genet, N., Boerma, W. G., Kringos, D. S., Bouman, A., Francke, A. L., Fagerström, C., … Devillé, W. (2011). Home care in Europe: a systematic literature review. BMC Health Services Research, 11(1). https://doi.org/10.1186/1472-6963-11-207
George, M. L. (2003). Lean Six Sigma for Service: How to Use Lean Speed and Six Sigma Quality to Improve Services and Transactions. New York, USA: McGraw-Hill Education.
Goetz, K., Hess, S., Jossen, M., Huber, F., Rosemann, T., Brodowski, M., … Szecsenyi, J. (2015). Does a quality management system improve quality in primary care practices in Switzerland? A longitudinal study. BMJ Open, 5(4), 1–5. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2014-007443
Heerink, M., Pinkster, S., & Bratti-van der Werf, M. (2009). Onderzoek in zorg en welzijn: een praktische inleiding. Amsterdam, Nederland: Pearson Education.
Hespe, C., Rychetnik, L., Peiris, D., & Harris, M. (2018). Informing implementation of quality improvement in Australian primary care. BMC Health Services Research, 18(1). https://doi.org/10.1186/s12913-018-3099-5
HKZ Keurmerk België. (2019). Geraadpleegd 3 maart 2019, van https://www.hkzkeurmerk.be/
INK. (z.d.). INK-managementmodel [webpagina]. Geraadpleegd 8 februari 2019, van https://www.ink.nl/model/ink-managementmodel/
International Organization for Standardization. (z.d.). ISO: About us. Geraadpleegd 2 februari 2019, van https://www.iso.org/about-us.html
In Voor Zorg! (2014, 13 augustus). Gemba Walk: dagelijkse wandeling over de werkvloer. Geraadpleegd 26 februari 2019, van http://www.invoorzorg.nl/tool-gemba-walk-dagelijkse-wandeling-over-de-w…
ISO. (2015). ISO 9001:2015 [College-slides]. Geraadpleegd 2 februari 2019, van https://www.iso.org/files/live/sites/isoorg/files/standards/docs/en/iso…
Lean Six Sigma Groep. (2018, 22 juni). Wat is Lean Six Sigma? Geraadpleegd 26 februari 2019, van https://www.leansixsigmagroep.nl/lean-six-sigma/wat-lean-six-sigma
Leff, B., Carlson, C. M., Saliba, D., & Ritchie, C. (2015). The Invisible Homebound: Setting Quality-Of-Care Standards For Home-Based Primary And Palliative Care. Health Affairs, 34(1), 21–29. https://doi.org/10.1377/hlthaff.2014.1008
Lindahl, A. K., & Bakke, T. (2010 juni). Consideration of Items to be Included in a National Quality System for Primary Health Care - NCBI Bookshelf. Geraadpleegd 3 maart 2019, van https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK464877/?report=reader
Macrae, C., & Stewart, K. (2019). Can we import improvements from industry to healthcare. Geraadpleegd van https://www.bmj.com/content/364/bmj.l1039
Maddison, S., & Denniss, R. (2013). An Introduction to Australian Public Policy. Policy Actors and Policy Instruments. https://doi.org/10.1017/cbo9781107255920
Meredith, L. S., Batorsky, B., Cefalu, M., Darling, J. E., Stockdale, S. E., Yano, E. M., & Rubenstein, L. V. (2018). Long-term impact of evidence-based quality improvement for facilitating medical home implementation on primary care health professional morale. BMC Family Practice, 19(1). https://doi.org/10.1186/s12875-018-0824-4
Morris, J. N., Fries, B. E., Frijters, D., Hirdes, J. P., & Steel, R. K. (2013). interRAI home care quality indicators. BMC Geriatrics, 13(1). https://doi.org/10.1186/1471-2318-13-127
Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco.
Mutter, J. B., Liaw, W., Moore, M. A., Etz, R. S., Howe, A., & Bazemore, A. (2018). Core Principles to Improve Primary Care Quality Management. The Journal of the American Board of Family Medicine, 31(6), 931–940. https://doi.org/10.3122/jabfm.2018.06.170172
NIAZ. (2015). Kwaliteitsnorm | Niaz. Geraadpleegd 14 februari 2019, van https://www.niaz.nl/kwaliteitsnorm
NIAZ - Qmentum. (2017, 15 maart). [Presentatie]. Geraadpleegd 3 februari 2019, van https://www.google.be/url?sa=t
Ofman, D. (2017). Bezieling en kwaliteit in organisaties (15th dr.). Utrecht, Nederland: Kosmos.
Reckrey, J. M., Gettenberg, G., Ross, H., Kopke, V., Soriano, T., & Ornstein, K. (2014). The Critical Role of Social Workers in Home-Based Primary Care. Social Work in Health Care, 53(4), 330–343. https://doi.org/10.1080/00981389.2014.884041
Reckrey, J. M., Soriano, T. A., Hernandez, C. R., DeCherrie, L. V., Chavez, S., Zhang, M., & Ornstein, K. (2015). The Team Approach to Home-Based Primary Care: Restructuring Care to Meet Individual, Program, and System Needs. Journal of the American Geriatrics Society, 63(2), 358–364. https://doi.org/10.1111/jgs.13196
Roose, H., & Meuleman, B. (2017). Methodologie van de sociale wetenschappen. . Gent: Academia Press.
SARWGG. (2018). Maatschappelijk verantwoorde zorg en ondersteuning.Visienota. Geraadpleegd van https://www.sarwgg.be/sites/default/files/documenten/SARWGG_RAAD_201812…
Sibbald, S. L., McPherson, C., & Kothari, A. (2013). Ontario primary care reform and quality improvement activities: an environmental scan. BMC Health Services Research, 13(1). https://doi.org/10.1186/1472-6963-13-209
Sixsigma.nl. (2019). Wat is lean six sigma. Geraadpleegd 26 februari 2019, van https://www.sixsigma.nl/wat-is-lean-six-sigma
Stall, N., Nowaczynski, M., & Sinha, S. K. (2014). Systematic Review of Outcomes from Home-Based Primary Care Programs for Homebound Older Adults. Journal of the American Geriatrics Society, 2243–2251. https://doi.org/10.1111/jgs.13088
Stoopendaal, A., & de Bree, M. (2014). Evaluatieonderzoek Systeemtoezicht op kwaliteit en veiligheid in de zorg. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/publication/271129456_Systeemtoezicht_in_d…
Van Audenhove, C., Steegmans, S., & Neyens, I. (2019). Kwaliteitsindicatoren in de thuiszorg Traject met de diensten voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg (DGAT) en diensten maatschappelijk werk van de ziekenfondsen (DMW) . Geraadpleegd van https://steunpuntwvg.be/images/swvg-3-rapporten/ef19-kwaliteitsindicato…
Vandeurzen, J. (2018, 26 oktober). Beleidsbrief. Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 2018-2019 [Kamerbrief]. Geraadpleegd 3 maart 2019, van http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1428086
Van Zoest, C. (2010). Kwaliteitszorg voor non-profitorganisaties. Met succes overleven in een concurrerende markt (7th dr.). Den Haag, Nederland: Boom Lemma.
Verhagen, P., & van der Leeuw, W. (2010). Kwaliteit met beleid: basisboek voor sociale studies. BUSSUM, NEDERLAND: Coutinho.
Vermeulen, B., Demaerschalk, M., & Declercq, A. (2011). De Vlaamse Ouderen Zorg Studie: methodologisch rapport. Geraadpleegd van https://www.kuleuven.be/lucas/nl/Publicaties/publi_upload/2011_VoZs_Met…
Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. (2017). Begroting zorg en gezondheid. Geraadpleegd 10 oktober 2018, van https://www.zorg-en-gezondheid.be/begroting-zorg-en-gezondheid
Vlaamse Overheid, & Ziekenhuissector. (z.d.). Vlaams Indicatoren Project. Geraadpleegd 29 januari 2019, van https://www.zorgkwaliteit.be/
Vlaamse Regering. (2014 oktober). Beleidsnota 2014-2019. Welzijn, Volksgezondheid en Gezin [Beleidsnota]. Geraadpleegd 30 januari 2019, van https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/beleidsnota-2014-2019-w…
Vlaamse Regering. (2016, 5 februari). Vlaams welzijns- en zorgbeleid voor ouderen. Dichtbij en integraal. Visie en veranderagenda. Conceptnota | Vlaanderen.be. Geraadpleegd 13 april 2019, van https://www.vlaanderen.be/publicaties/vlaams-welzijns-en-zorgbeleid-voo…
Vlaamse Regering. (2018, 21 november). Ontwerp van decreet betreffende de woonzorg [Ontwerp van decreet]. Geraadpleegd 30 januari 2019, van http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1439759
Vlaams Instituut voor kwaliteit van Zorg. (2019). Beleidsplan 2019-2023. Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg. [Beleidsplan]. Geraadpleegd 21 mei 2019, van
Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg. (2019, 2 mei). Beleidsplan 2019-2023. Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg. [Beleidsplan]. Geraadpleegd 19 mei 2019, van
Vlaams Parlement. (2003, 9 mei). Ontwerpdecreet betreffende de kwaliteit van de gezondheids- en welzijnsvoorzieningen [Kamerstuk]. Geraadpleegd 13 april 2019, van https://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1019492
Vlaams Patiëntenplatform. (2018, 22 november). Kwaliteit van zorg. Geraadpleegd 29 januari 2019, van http://vlaamspatientenplatform.be/themas/kwaliteit-van-zorg#Kwaliteit van zorg volgens patiënten
Vlaams Patiëntenplatform vzw. (2012). Transparantie over kwaliteit van zorg [Standpuntnota]. Geraadpleegd 29 januari 2019, van http://vlaamspatientenplatform.be/_plugin/ckfinder/userfiles/files/Stan…
Vlaams Welzijnsverbond. (z.d.). Visie op kwaliteitszorg [Visienota]. Geraadpleegd 29 januari 2019, van https://www.vlaamswelzijnsverbond.be/files/Visie%20op%20kwaliteitszorg.docx
Woonzorgdecreet (2020, 1 januari). Geraadpleegd op 12 mei 2019, van http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=2019021521&table_name=wet
Wet inzake de kwaliteitsvolle praktijkvoering in de gezondheidszorg (2021, 1 juli). Geraadpleegd op 16 mei 2019, van http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=2019042220&table_name=wet
Ziekenhuisindicatoren klaar voor Vlaams Instituut Zorgkwaliteit. (2017, 6 april). Geraadpleegd 10 oktober 2018, van https://www.despecialist.eu/nl/nieuws/beroepsnieuws/ziekenhuisindicator…
Zorgnet-Icuro. (z.d.). Kwaliteit. Geraadpleegd 29 januari 2019, van https://www.zorgneticuro.be/taxonomy/term/2979