"Altijd is moeder bij me, ik word er soms gek van. Ik moet steeds vaker zeggen dat ik buikpijn heb. Het lijkt wel of ze opgelucht is zodra ik het gezegd heb. Toch doe ik het maar, want dan is mijn moeder ook wat liever voor mij. Soms voel ik me schuldig omdat ik er niet zeker van ben of ik echt een ziekte heb." 1
Lisa is het slachtoffer van Münchhausen by proxy. U heeft er vast al eens van gehoord, maar wat betekent het nu juist?
Münchhausen by proxy (MBP) is een vorm van kindermishandeling. Hierbij brengt (meestal) de moeder het kind letsel toe of ze verzint allerlei klachten of ziektebeelden waaraan haar kind zou lijden. Dit telkens met de bedoeling het kind te laten onderzoeken of behandelen.
Uit de literatuur is gebleken dat het ontwikkelen van een screeninginstrument naar MBP een grote hulp kan bieden bij het vroegtijdig stellen van de diagnose. In deze bachelorproef werd de rol van de kinderverpleegkundige bij het screenen bestudeerd en werd door de bekomen informatie een eigen screeningsinstrument naar MBP ontwikkeld.
MBP wordt als zeldzaam beschouwd. Zo waren er in België in 2017 9421 meldingen van kindermishandeling bij het vertrouwenscentrum kindermishandeling, waarvan 40 meldingen om (een vermoeden van) MBP gingen. Het ‘zeldzame karakter’ van MBP is mogelijk te wijten aan een betekenisvolle onderdiagnose.
Weinig aandoeningen zijn zo moeilijk te herkennen en behandelen als MBP. Hier zijn verschillende redenen voor. De belangrijkste reden is de mogelijkheid van MBP niet overwegen tijdens het stellen van de diagnose.
Is MBP echt zeldzaam of komt het toch vaker voor dan de cijfers ons vertellen? De gevolgen van deze aandoening kunnen ernstig zijn. In 6-9% van de gevallen overlijdt het kind aan deze vorm van kindermishandeling. Ongeveer hetzelfde percentage krijgt te maken met blijvende letsels of langdurige handicaps. Ook de andere kinderen in het gezin hebben vaak medische symptomen met een verdachte oorsprong.
Het gebruik van een screeningsinstrument verhoogt het bewustzijn voor kindermishandeling. Gezien de mogelijke langetermijneffecten is het vroeg opsporen van kindermishandeling noodzakelijk. Een screeningsinstrument kan de arts helpen om kindermishandeling in een vroeg stadium te ontdekken, waardoor het kind beschermd wordt tegen verdere schade.
Bij het ontdekken van Münchhaussen by proxy spelen zowel de arts als de verpleegkundige een belangrijke rol. De arts onderzoekt het kind en stelt de diagnose. De verpleegkundige heeft tijdens haar shiften veel contact met het kind en zijn familie waardoor zij zich in een unieke positie bevindt om signalen van kindermishandeling te ontdekken.
Het door mij ontwikkelde screeningsinstrument bestaat uit 2 delen.
Tijdens de opname gaat de arts een korte screeningslijst invullen. Indien deze positief is, dient een uitgebreide lijst ingevuld te worden. Deze uitgebreide lijst bestaat uit 3 luiken: een deel voor de arts, een deel voor de verpleegkundige en een deel voor beide. Beide instrumenten worden opgenomen in het elektronisch patiëntendossier (EPD).
Uit de literatuur blijkt dat er een aantal barrières zijn die het screenen bemoeilijken. Er zijn ook een aantal facilitators die screenen in ziekenhuizen bevorderen. Wanneer men een screeningsinstrument ontwikkelt, zijn er enkele vereisten waaraan dit moet voldoen. Bij de ontwikkeling van het screeninginstrument werd er zoveel mogelijk rekening gehouden met de verkregen informatie uit de literatuur.
Stel je voor: de arts vult het screeningsinstrument in en het blijkt negatief, maar je hebt als verpleegkundige een niet-pluis gevoel. Dan kan je in het patiëntendossier een signalenlijst raadplegen. Deze lijst bestaat uit mogelijke signalen van kindermishandeling, zodat de verpleegkundige haar niet-pluis gevoel kan objectiveren. Afhankelijk van het resultaat kan dan het uitgebreide screeningsinstrument worden ingevuld.
Münchhausen by proxy is een vorm van kindermishandeling met ernstige gevolgen voor het kind. Het herkennen is vaak moeilijk. Ik hoop dat in de toekomst door middel van screening, deze vorm vaker herkend wordt en er sneller ingegrepen kan worden.
"Childhood should be carefree, playing in the sun; not living a nightmare in the darkness of the soul.” 2
1 Blom, N. (2018). Je bent een verschrikkelijk kind. Leens: Personalia
2 Pelzer, D. (1997). A Child Called “it”: one child’s courage to survive. Health communications
Abeln, B., & Love, R. (2018). An Overview of Munchausen Syndrome and Munchausen Syndrome by Proxy. Nursing Clinics of North America, 53(3), 375-384. doi:https://doi.org/10.1016/j.cnur.2018.04.005
Advies-en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling. (2016). Huiselijk geweld en kindermishandeling: horen, zien en handelen [Brochure]. Leiden. Geraadpleegd op 15 augustus 2019 via https://www.cjgprof.nl/showdownload.asp?title=Huiselijk+geweld+en+kinde…
Az Vesalius (2017). Az Vesalius start met screeningstool kindermishandeling. Op azvesalius.be [Website]. Geraadpleegd op 16 augustus 2019 via https://www.azvesalius.be/nl/nieuws/screeningstool-kindermishandeling/
Bass, C., & Glaser, D. (2014). Early recognition and management of fabricated or induced illness in children. The Lancet, 383(9926), 1412-1421. doi:https://doi.org/10.1016/S0140-6736(13)62183-2
Davis, P., Murtagh, U., & Glaser, D. (2019). 40 years of fabricated or induced illness (FII): where next for paediatricians? Paper 1: epidemiology and definition of FII. Archives of Disease in Childhood, 104(2), 110. doi:10.1136/archdischild-2017- 314319
De Craim, C. & Traets, E. (2010). Protocol kindermishandeling: Naar een intensere samenwerking tussen justitie en hulpverlening (TJK 2010/3) [Handleiding]. Larcier. Geraadpleegd op 14 augustus 2019 via http://www.kekidatabank.be/docs/Publicaties/2010%20DE%20CRAIM%20TRAETS%…
Duijst, W. L. J. M. (2013). Wetgeving en meldcode. In E. M. van de Putte, I. M. A. Lukkassen, I. M. B. Russel, & A. H. Teeuw (Eds.), Medisch handboek kindermishandeling (pp. 483-494). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Dye, M. I., Rondeau, D., Guido, V., Mason, A., & O'Brien, R. (2013). Identification and Management of Factitious Disorder by Proxy. The Journal for Nurse Practitioners, 9(7), 435-442. doi:10.1016/j.nurpra.2013.04.006
Flaherty, E. G., & MacMillan, H. L. (2013). Caregiver-Fabricated Illness in a Child: A Manifestation of Child Maltreatment. Pediatrics, 132(3), 590. doi:10.1542/peds.2013-2045
Geboers, A. (2016). Infobrochure pediatrie voor nieuwe verpleegkundigen [Brochure]. Sint-Dimpna ziekenhuis Geel. Geraadpleegd op 14 augustus 2019 via https://www.ziekenhuisgeel.be/sites/default/files/losse_pdfs/nieuwe%20m…
Gegevensbeschermingsautoriteit. (2019). Toezicht op patiënten in ziekenhuizen. Op gegevensbeschermingsautoriteit.be [Website]. Geraadpleegd op 2 augustus 2019 via https://www.gegevensbeschermingsautoriteit.be/node/17266
Giardino, A. P., Lyn, M. A., & Giardino, E. R. (2019). Introduction: Child Abuse and Neglect. In A. P. Giardino, M. A. Lyn, & E. R. Giardino (Eds.), A Practical Guide to the Evaluation of Child Physical Abuse and Neglect (pp. 3-26). Cham: Springer International Publishing.
Glaser, D., & Davis, P. (2019). For debate: Forty years of fabricated or induced illness (FII): where next for paediatricians? Paper 2: Management of perplexing presentations including FII. Archives of Disease in Childhood, 104(1), 7. doi:10.1136/archdischild-2016-311326
Gonzalez, D. O., & Deans, K. J. (2017). Hospital-based screening tools in the identification of non-accidental trauma. Seminars in Pediatric Surgery, 26(1), 43-46. doi:https://doi.org/10.1053/j.sempedsurg.2017.01.002
Greiner, M. V., Palusci, V. J., Keeshin, B. R., Kearns, S. C., & Sinal, S. H. (2013). A Preliminary Screening Instrument for Early Detection of Medical Child Abuse. Hospital Pediatrics, 3(1), 39. doi:10.1542/hpeds.2012-0044
Hellinckx, W., Grietens, H., Geeraert, L., Moors, G., & Van Assche, V. (2001). Vroegtijdige opsporing van kindermishandeling. In Risico op kindermishandeling?
Een preventieve aanpak (1 ed.). Leuven: Acco.
Isaac, R. (2019). Medical Child Abuse. In A. P. Giardino, M. A. Lyn, & E. R. Giardino (Eds.), A Practical Guide to the Evaluation of Child Physical Abuse and Neglect (pp. 287-297). Cham: Springer International Publishing.
Jackson, A. M., Kissoon, N., & Greene, C. (2015). Aspects of Abuse: Recognizing and Responding to Child Maltreatment. Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Care, 45(3), 64-65. doi:https://doi.org/10.1016/j.cppeds.2015.02.001
Jochems, A. A. F., & Joosten, F. W. M. G. (Eds.). (2014) Coëlho Zakwoordenboek der Geneeskunde. Amsterdam: Reed Business Education.
Kind en gezin. (2009). Project Schaal POS - Herwerkte versie mei '09. [Onuitgegeven intern document]. Kind en gezin: Leuven.
Kind en gezin. (2017). Kind in Vlaanderen 2017. Op kindengezin.be [website]. Geraadpleegd op 1 februari 2019 via https://www.kindengezin.be/cijfers-en- rapporten/rapporten/over-kind-en-gezin/kind-in-vlaanderen/default.jsp
Kinderrechtencommissariaat, Kinderrechtswinkels, & vzw. (2006). Wblft?! Kinderrechtenverdrag Zwart op wit en licht verteerbaar. Op vlaanderen.be [website]. Geraadpleegd op 28 februari 2019 via https://www.vlaanderen.be/publicaties/wblft
Lavigne, J. L., Portwood, S. G., Warren-Findlow, J., & Brunner Huber, L. R. (2017). Pediatric Inpatient Nurses' Perceptions of Child Maltreatment. Journal of Pediatric Nursing, 34, 17-22. doi:https://doi.org/10.1016/j.pedn.2017.01.010
Lines, L. E., Hutton, A. E., & Grant, J. (2017). Integrative review: nurses' roles and experiences in keeping children safe. Journal of Advanced Nursing, 73(2), 302-322. doi:10.1111/jan.13101
Louwers, E. C. F. M., Korfage, I. J., Affourtit, M. J., De Koning, H. J., & Moll, H. A. (2012). Facilitators and barriers to screening for child abuse in the emergency department. BMC Pediatrics, 12(1), 167. doi:10.1186/1471-2431-12-167
Louwers, E. C. F. M., Korfage, I. J., Affourtit, M. J., Ruige, M., van den Elzen, A. P. M., de Koning, H. J., et al. (2014). Accuracy of a screening instrument to identify potential child abuse in emergency departments. Child Abuse & Neglect, 38(7), 1275-1281. doi:https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2013.11.005
Nederlands Jeugdinstituut. (2019). SPUTOVAMO. Op nji.nl [website]. Geraadpleegd op 12 april 2019 via https://www.nji.nl/nl/Databank/Databank-Instrumenten/Zoek- een-instrument/SPUTOVAMO
nexuzhealth. (2019). Marktleider nexuzhealth schakelt een versnelling hoger. "Met ons platform zetten we de patiënt centraal in de geneeskundige zorg". Op nexuzhealth.be [website]. Geraadpleegd op 18 mei 2019 via https://www.nexuzhealth.be/nl/news
Oelen, M. (2016). Pluis of niet pluis. Nursing, 22(2), 18-25. doi:10.1007/s41193-016- 0028-z
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. (2012). Criteria voor verantwoorde screening. Op rivm.nl [Website]. Geraadpleegd op 12 juli 2019 via https://www.rivm.nl/bevolkingsonderzoeken-en-screeningen/screening-theo…
Roesler, T. A. (2018). Medical Child Abuse: What Have We Learned in 40 Years? Current Treatment Options in Pediatrics, 4(3), 363-372. doi:10.1007/s40746- 018-0136-x
Rumball-Smith, J., Fromkin, J., Rosenthal, B., Shane, D., Skrbin, J., Bimber, T., et al. (2018). Implementation of routine electronic health record-based child abuse screening in General Emergency Departments. Child Abuse & Neglect, 85, 58- 67. doi:https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2018.08.008
Schouten, M. C. M., van Stel, H. F., Verheij, T. J. M., Houben, M. L., Russel, I. M. B., Nieuwenhuis, E. E. S., et al. (2017). The Value of a Checklist for Child Abuse in Out-of-Hours Primary Care: To Screen or Not to Screen. PLoS ONE, 12(1), 1-12. doi:10.1371/journal.pone.0165641
Snel, W. (2017). Hoe meet je het best? Het hoe en waarom achter diverse meetinstrumenten. Op waardigheidentrots.nl [Website]. Geraadpleegd op 17 augustus 2019 via https://www.waardigheidentrots.nl/verslagen/hoe-meet-best-hoe-en-waarom…
Stavrianopoulos, T., & Gourvelou, O. (2012). The role of the nurse in child sexual abuse in USA. Health Science Journal 6(4), 647-653. Geraadpleegd op 12 augustus 2019 via http://www.hsj.gr/medicine/the-role-of-the-nurse-in-child-sexual-abuse-…
StOMbP. (2014). Wie wij zijn. Op stombp.nl [website]. Geraadpleegd op 21 maart 2019 via https://www.stombp.nl/
van de Putte, E. M., Teeuw, A. H., & Schoonenberg, N. J. (2013). Pediatric condition falsification (PCF). In E. M. van de Putte, I. M. A. Lukkassen, I. M. B. Russel, &
A. H. Teeuw (Eds.), Medisch handboek kindermishandeling (pp. 279-295). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Van Ingen, L. (2017). Hoe meet je het best? Het hoe en waarom achter diverse meetinstrumenten. Op waardigheidentrots.nl [Website]. Geraadpleegd op 17 augustus 2019 via https://www.waardigheidentrots.nl/verslagen/hoe-meet-best-hoe-en-waarom…
Van Looveren, A. (2012). Ernstig verontrust in een kind: wat doe je met je beroepsgeheim? Op Kennisplein.be [Website]. Geraadpleegd op 7 augustus 2019 via https://www.kennisplein.be/sites/Jeugdrecht/Pages/2014-03-Ernstig-veron…
Vinck, I., Christiaens, W., Jonckheer, P., Veereman, G., Kohn, L., Dekker, N., Peremans, L. et al. (2016). Hoe de detectie van kindermishandeling verbeteren? In Handboek familiaal geweld (pp.1-36). Geraadpleegd op 12 augustus 2019 via https://www.kennisplein.be/Documents/detectie%20kindermishandeling.pdf.
Vlaams expertisecentrum Kindermishandeling vzw. (s.a). De kindreflex? Op kindreflex.be [Website]. Geraadpleegd op 17 augustus 2019 via https://kindreflex.be/
Yates, G., & Bass, C. (2017). The perpetrators of medical child abuse (Munchausen Syndrome by Proxy) – A systematic review of 796 cases. Child Abuse & Neglect, 72, 45-53. doi:https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2017.07.008
Zeitlin, S. (2016). Recognising factitious and induced illness in children. Paediatrics and Child Health, 26(11), 493-497. doi:https://doi.org/10.1016/j.paed.2016.07.001