Vijf vragen over factchecking in Vlaamse geschreven media
Vlaamse factchecks zijn niet altijd even grondig
Factchecks zitten in de lift in de Vlaamse media, maar er zijn wel wat werkpunten. Pieter De Vocht schreef er zijn masterscriptie over (UAntwerpen).
1. Factchecks zijn vandaag alomtegenwoordig. Hoe verklaart u dat?
Ze zijn ontstaan in de Verenigde Staten, in de jaren 90 al. Door de opkomst van het internet konden burgers hun mening delen en ontstonden blogs waarop uitspraken van politici gecontroleerd werden. In 2003 richtte de universiteit van Pennsylvania de website Factcheck.org op, later volgden PolitiFact en Fact Checker, de zogenaamde ‘big three’. Het waaide over naar Vlaanderen. In 2012 was Knack het eerste geschreven medium dat factchecks publiceerde. Andere media volgden. Sinds enkele jaren boomen de factchecks.
2. Wat hebt u precies onderzocht?
Ik heb alle factchecks verzameld die tussen 2012 en april 2019 verschenen in Vlaamse geschreven media: 572 in totaal. Vervolgens heb ik ze allemaal gelezen en gecodeerd op basis van een aantal criteria. Zo wilde ik een databank creëren, maar ook de kwaliteit van die factchecks onder de loep nemen. Het is dus het eerste wetenschappelijk overzicht van factchecking in Vlaanderen.
3. Waaraan moet een goede factcheck voldoen?
Het International Fact-Checking Network (IFCN) heeft een aantal duidelijke regels opgesteld, maar vreemd genoeg krijgt geen enkel Vlaams medium hun label. Zelf heb ik gewerkt met vier voorwaarden, gebaseerd op de IFCN-regels: grondigheid, transparantie, onpartijdigheid en systematiek.
4. Hoe goed scoren de factchecks in Vlaamse geschreven media?
Niet zo best. In veel factchecks worden te weinig bronnen opgevoerd, en al zeker te weinig geschreven bronnen. Meestal draven experts op. Daardoor wordt het moeilijk voor de lezer om de factcheck-oefening over te doen. Wel opvallend: de vaste factchecker van Knack, Jan Jagers, is de enige die systematisch veel kwaliteitsvolle bronnen consulteert. Hij gaat doorgaans erg grondig en transparant te werk. Omdat hij veruit de meeste Vlaamse factchecks heeft geschreven, zijn de data vertekend. Het Jagers-effect, zeg maar.
5. Wat is uw advies voor factcheckers?
Ik zou graag meer politieke factchecks zien: in Vlaanderen worden vooral berichten over gezondheid, relaties en psychologie gefactcheckt, terwijl het net een sterk middel kan zijn om politici ter verantwoording te roepen. Maar het lijkt me vooral belangrijk dat redacties zich bewuster worden van de vereisten van een goede factcheck. Het zou een label voor waarheid moeten zijn, wat het nu helaas niet altijd is.
Bibliografie
Adair, B., & Stencel, M. (2016, 22 juni). How We Identify Fact-Checkers. Geraadpleegd 18 mei 2019,
van https://reporterslab.org/how-we-identify-fact-checkers/
Adair, Bill. (2016, 22 juni). Snapshot of fact-checking around the world, July 2015. Geraadpleegd 17
mei 2019, van https://reporterslab.org/snapshot-of-fact-checking-around-the-world-july-
2015/
Amazeem, M. A. (2015, 3 juni). Sometimes political fact-checking works, sometimes it doesn’t. The
Washington Post. Geraadpleegd van https://www.washingtonpost.com/gdpr-
consent/?destination=%2fnews%2fmonkey-cage%2fwp%2f2015%2f06%2f03%2fsometimes-
political-fact-checking-works-sometimes-it-doesnt-heres-what-can-make-the-
difference%2f%3f&utm_term=.b66d9ff50254
Amazeen, M.A. (2013). Making a difference? A critical assessment of fact-checking in 2012.
Geraadpleegd van https://static.newamerica.org/attachments/10215-making-a-
difference/Amazeen_-
A_Critical_Assessment_of_Factchecking.4a3289cb3fcd4a8faf0d94f40ebcdc35.pdf
Amazeen, Michelle A. (2017). Journalistic interventions: The structural factors affecting the global
emergence of fact-checking. Journalism: Theory, Practice & Criticism.
AP Hogeschool. (2019, 1 maart). Studenten Journalistiek factchecken Europese verkiezingen.
Geraadpleegd 18 mei 2019, van https://www.ap.be/artikel/studenten-journalistiek-
factchecken-europese-verkiezingen
Belgische expertengroep inzake fake news en desinformatie. (2018). Verslag van de Belgische
expertengroep inzake fake news en desinformatie. Geraadpleegd van
https://alexanderdecroo.be/expertengroep-formuleert-aanbevelingen-aanpa…
Chalaby, J. K. (1996). Journalism as an Anglo-American Invention. European Journal of
Communication, 11(3), 303–326. https://doi.org/10.1177/0267323196011003002
Comparative Agendas Project. (z.d.). Geraadpleegd 14 mei 2019, van
https://www.comparativeagendas.net/datasets_codebooks
Duke Reporters’ Lab. (z.d.). Fact- Checking. Geraadpleegd 18 mei 2019, van
https://reporterslab.org/fact-checking/
Duke Reporters’ Lab. (2018, 23 maart). Duke Reporters’ Lab. Geraadpleegd 16 mei 2019, van
https://reporterslab.org/
Erasmushogeschool Brussel. (z.d.). Studenten Journalistiek Erasmushogeschool Brussel factchecken
Vlaamse kranten. Geraadpleegd 18 mei 2019, van https://factcheckers.ehb.be/
EU Factcheck. (z.d.). EU Factcheck. Geraadpleegd 18 mei 2019, van https://eufactcheck.eu/
Europese Commissie. (2018). A multi-dimensional approach to disinformation: Report of the
independent High level Group on fake news and online disinformation. Geraadpleegd van
https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/final-report-high-le…-
fake-news-and-online-disinformation
FactCheck.org. (z.d.). Geraadpleegd 16 mei 2019, van https://www.factcheck.org/
Funke, D. (2018, 23 juni). ICYMI: Here are all the notes you need from Global Fact 5. Geraadpleegd 17
mei 2019, van https://www.poynter.org/fact-checking/2018/icymi-here-are-all-the-notes-
you-need-from-global-fact-5/
Graves, L. (2013). Deciding What’s True: Fact-Checking Journalism and the New Ecology of News.
Geraadpleegd van https://academiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/D8XG9Z7C
Graves, L., & Cherubini, F. (2016). The rise of fact-checking sites in Europe. Geraadpleegd van
https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/our-research/rise-fact-check…
Graves, L., Nyhan, B., & Reifler, J. (2016). Understanding Innovations in Journalistic Practice: A Field
Experiment Examining Motivations for Fact-Checking. Journal of Communication, 66(1), 102–
138. https://doi.org/10.1111/jcom.12198
Graves, Lucas. (2016). Anatomy of a Fact Check: Objective Practice and the Contested Epistemology
of Fact Checking. Communication, Culture & Critique, 10(3), 518–537.
https://doi.org/10.1111/cccr.12163
Graves, Lucas, & Amazeen, M. A. (2019). Fact-Checking as Idea and Practice in Journalism. Oxford
Research Encyclopedia of Communication.
https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190228613.013.808
Het Laatste Nieuws. (2018, 1 juni). Pinokkiotest: wat kan u vertrouwen van wat politici beweren?
Geraadpleegd 1 juni 2019, van https://www.hln.be/nieuws/pinokkiotest-wat-kan-u-
vertrouwen-van-wat-politici-beweren~a8dece4c/
Holan, Angie Drobnic. (2018, 12 februari). The Principles of the Truth-O-Meter: PolitiFact’s
methodology for independent fact-checking. Geraadpleegd 17 mei 2019, van
https://www.politifact.com/truth-o-meter/article/2018/feb/12/principles…-
politifacts-methodology-i/
International Fact-Checking Network. (2019, 26 april). Geraadpleegd 16 mei 2019, van
https://www.poynter.org/ifcn/
Jackson, B. (2012, 21 december). Firefighters, Fact-Checking and American Journalism -
FactCheck.org. Geraadpleegd 16 mei 2019, van
https://www.factcheck.org/2012/12/firefighters-fact-checking-and-americ…
Jagers, J. (2018, 1 augustus). Bill Adair over deepfake video’s, WhatsApp en de neutrale waarheid.
Knack, 31. Geraadpleegd van https://www.knack.be/nieuws/wereld/politici-verkopen-
minder-leugens-als-ze-weten-dat-ze-worden-gefactcheckt/article-longread-1179255.html
Kessler, G. (z.d.). Fact Checker - The Washington Post. Geraadpleegd 16 mei 2019, van
https://www.washingtonpost.com/news/fact-checker/
Kessler, G. (2014, 13 juni). The global boom in political fact checking. The Washington Post.
Geraadpleegd van https://www.washingtonpost.com/news/fact-
checker/wp/2014/06/13/the-global-boom-in-fact-checking/?utm_term=.f629c39b6c85
Kessler, Glenn. (2019, 7 mei). President Trump’s claim that Puerto Rico ‘has been given’ $91 billion.
Geraadpleegd 19 mei 2019, van https://www.washingtonpost.com/gdpr-
consent/?destination=%2fpolitics%2f2019%2f05%2f07%2fpresident-trumps-claim-that-
puerto-rico-has-been-given-
billion%2f%3futm_term%3d.5a92535a3ab9&utm_term=.5a92535a3ab9
Knack. (2019, 6 maart). Alles wat u moet weten over de Factchecker van Knack. Geraadpleegd 1 juni
2019, van https://www.knack.be/nieuws/factchecker/alles-wat-u-moet-weten-over-de-
factchecker-van-knack/article-longread-1437751.html?cookie_check=1559400456
Krugman, P. (2011, 20 december). Politifact R.I.P. The New York Times. Geraadpleegd van
https://krugman.blogs.nytimes.com/2011/12/20/politifact-r-i-p/
Lazer, D. M. J., Baum, M. A., Benkler, Y., Berinsky, A. J., Greenhill, K. M., Menczer, F., … Zittrain, J. L.
(2018). The science of fake news. Science, 359(6380), 1094–1096.
https://doi.org/10.1126/science.aao2998
Marietta, M., Barker, D. C., & Bowser, T. (2015). Fact-Checking Polarized Politics: Does The Fact-
Check Industry Provide Consistent Guidance on Disputed Realities? The Forum, 13(4), 577–
596. https://doi.org/10.1515/for-2015-0040
Mooijman, R. (2019, 30 maart). Factcheck: ‘Loonsverhoging voor 90 procent naar staat’. De
Standaard. Geraadpleegd van http://www.standaard.be/cnt/dmf20190329_04289662
PolitiFact. (z.d.). Geraadpleegd 16 mei 2019, van https://www.politifact.com/
Poynter. (z.d.-a). IFCN Code of Principles. Geraadpleegd 17 mei 2019, van
https://ifcncodeofprinciples.poynter.org/signatories
Poynter. (z.d.-b). IFCN Code of Principles. Geraadpleegd 17 mei 2019, van
https://ifcncodeofprinciples.poynter.org/know-more/the-commitments-of-t…-
principles
Poynter. (2018, 13 juli). What’s the code of principles of the International Fact-Checking Network?
[YouTube]. Geraadpleegd 17 mei 2019, van https://www.youtube.com/watch?v=72-
78vidh14
Snopes. (z.d.). Geraadpleegd 16 mei 2019, van https://www.snopes.com/
Stencel, M., & Griffin, R. (2018, 23 februari). Fact-checking triples over four years - Duke Reporters’
Lab. Geraadpleegd 16 mei 2019, van https://reporterslab.org/fact-checking-triples-over-
four-years/
Swire, B., Berinsky, A. J., Lewandowsky, S., & Ecker, U. K. H. (2017). Processing political
misinformation: comprehending the Trump phenomenon. Royal Society Open Science, 4(3).
https://doi.org/10.1098/rsos.160802
Ummelen, B. (2009). Journalistiek in diskrediet. Geraadpleegd van
https://www.scribd.com/document/115879384/Burger-Dersjant-Pleijter-2009…-
Lopen-Achter-de-Feiten-Aan
Van Horenbeek, J. (2018, 9 oktober). De Morgen: 1,5 miljoen euro om fake news gemakkelijker te
ontmaskeren. Geraadpleegd 18 mei 2019, van https://alexanderdecroo.be/15-miljoen-euro-
om-fake-news-gemakkelijker-ontmaskeren-morgen/
Vlaams Journalistiek Fonds. (2018, 10 december). 500.000 euro subsidie voor innoverende
journalistiek. Geraadpleegd 18 mei 2019, van
https://www.vlaamsjournalistiekfonds.be/500000-euro-subsidie-voor-innov…-
journalistiek
VRT NWS. (2014, 10 maart). Mis niets van de verkiezingen via www.deredactie.be/vk14.
Geraadpleegd 18 mei 2019, van
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2014/03/10/mis_niets_van_deverkiezingenvia…
ebevk14-1-1903664/
VTM Nieuws. (2019, 21 mei). “Het Grote Gelddebat” van VTM Nieuws. Geraadpleegd 27 mei 2019,
van
https://myprivacy.medialaan.be/?siteKey=yL4sw05CSCQsdU0d&callbackUrl=ht…%
2fnieuws.vtm.be%2fprivacywall%2fcallback%3foriginalUrl%3d%25252fpolitiek%25252fherbe
kijk-het-grote-gelddebat-van-vtm-nieuws
Waisbord, S. (2013). Reinventing Professionalism: Journalism and News in Global Perspective.
Malden, MA: Polity Press.
