'Waar kunnen de vrouwen bidden?'
Dat is de vraag die brand op de lippen van iedere vrouw als zij een moskee binnenstapt. Als er al een vrouwenruimte is, dan is deze meestal niet open. Wat denken moslima's hier zelf over? Hoe ervaren zij het gebed in de moskee en gender gesegregeerd bidden ansich? Initiatieven uit het buitenland zoals, Side Entrance en Me & the Mosque, klagen de huidige situatie in moskeeen aan, als het aankomt op vrouwenruimtes of voorzieningen voor jongeren. Deze thesis onderzoekt of deze sentimenten beaamt worden door vrouwen in de provincie Antwerpen door middel van een kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Het brengt aanbevelingen die niet alleen geinspireerd zijn door de ervaringen van de vrouwen zelf, maar ook theologisch onderbouwd zijn door hun eigen islamitische traditie.
Feminisme en moslima's
Twee termen die voor velen nog steeds een contradictio in terminis zijn. De vrouwen in dit onderzoek zijn echter allemaal sterke individuen met een duidelijke visie op hun spirituele beleving, gebed en de moskee. Zij maken bewuste keuzes, die door sommige wellicht gezien kunnen worden als 'niet vrij', maar voor hen is dit juist een vorm van vrijheid binnen hun religieus kader. Zo kiest de meerderheid van de vrouwen in dit onderzoek voor gender gesegregeerd bidden. Hoe meer ruimte ze moeten delen met de mannen, hoe onprettiger ze zich voelen. Als vrouw en als dienaar van God voelen ze zich het meest vrij en het 'veiligst' in een aparte ruimte met alleen vrouwen. Deze keuzes worden in dit onderzoek dan ook gezien als bewuste acties, die getuigen van agency en zelfs feminisme. In het huidige politieke klimaat wordt er vaak over 'de moslima' gesproken in plaats van met. Vaak worden zij neergezet als passieve objecten die vast zitten in een onderdrukkend systeem. Dit onderzoek plaatst hun narratieven centraal en geeft hen een actieve stem. Een stem die gehoord moet worden niet alleen binnen de moskee, maar ook er buiten.
Aanbevelingen
Uit dit onderzoek blijkt dat de bezwaren van de vrouwen tegenover de moskee, voornamelijk praktisch van aard zijn. Ze gaan graag naar de moskee, het is een belangrijke plek voor hun spiritualiteit, maar de voorzieningen zijn niet optimaal. De gebrekkige voorzieningen zijn niet allemaal praktisch van aard. Ook zijn hun bezwaren niet allemaal gender gerelateerd. Veel vrouwen kunnen zich niet vinden in een moskee waar geen Nederlands wordt gesproken. Deze vrouwen, voornamelijk tweede generatie zien zichzelf dan ook als moslims die etnische lijnen overschrijden, een Marokkaanse of een Turkse moskee heeft dan ook geen meerwaarde voor hen, maar blijkt meer een hindernis te zijn in hun geloofsbeleving. Dit sentiment is nog sterker bij bekeerde moslima's. Er blijkt daarnaast ook een discrepantie te zijn tussen de huidige moskee besturen en de jongeren. Moskeeen doen niet genoeg om jongeren aan te trekken naar de moskee en dit lijkt te leiden naar een 'verloren generatie'.
De moskee voor de vrouwen is dan ook veel meer dan een gebedshuis. Zij zien het als een community centre, met een vrouwenwerking, een jongerenwerking, een gemixt bestuur, activiteiten en lessen. De meerderheid van de moskeeen in Antwerpen schiet hier helaas in tekort. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de participatie van vrouwen in de moskee laag is. De meerderheid geeft aan maar een keer in de 6 maanden te gaan, maar zou wel vaker gaan als er verbetering komt.
Werk aan de moskee
Dit onderzoek dient gezien te worden als voorbode op een breder onderzoek dat uiteindelijk moet leiden naar een betere en meer toegankelijke moskee, niet alleen voor vrouwen, maar ook voor andere minderheidsgroepen. De recente beslissing van het Executief van de moslims in Belgie om vrouwelijke theologen in te zetten, is zelfs een van de aanbevelingen gedaan door de vrouwen in dit onderzoek. Er is nog veel werk aan de moskee, maar het belangrijkste hierin blijft is dat de stemmen van de vrouwelijke helft van de gemeenschap even zwaar gaan dragen als de mannelijke, omdat deze momenteel nog niet hard genoeg gehoord worden.
Bibliografie
A. Books and articles
ABU-LUGHOD, L., Do Muslim women need saving? Harvard University Press, 2013. AHMED, L., Women and gender in Islam: Historical roots of a modern debate. Yale University Press, 1992. AUDA, J., Reclaiming the mosque; The role of women in Islam's house of worship. Claritas Books, 2017. ARJMAND, R., Public urban space, gender and segregation: Women-only urban parks in Iran. Routledge, 2016. AVISHAI, O., "“Doing religion” in a secular world: Women in conservative religions and the question of agency." in Gender & Society 22, no. 4 (2008): 409-433. BAARDA, B., et al. (ed.), Basisboek kwalitatief onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Noordhoff, 2013. BAKHTIAR L., The Sublime Quran, Library of Islam, 2009. BEYDOUN, K.A., American islamophobia: Understanding the roots and rise of fear. Univ of California Press, 2018. BRACKE, S., "Author (iz) ing Agency: Feminist Scholars Making Sense of Women's Involvement in Religious Fundamentalist' Movements." in European Journal of Women's Studies 10, no. 3 (2003): 335-346. BRACKE, S., "Conjugating the modern/religious, conceptualizing female religious agency: contours of apost-secular'conjuncture." in Theory, culture & society 25, no. 6 (2008): 51-67. CRESWELL J.W., Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. Sage publications, 2017. DILLEN, A., & GÄRTNER, S., Praktische theologie. Verkenningen aan de grens. Lannoo, 2015. GEISSINGER, A., "‘A’isha bint Abi Bakr and her Contributions to the Formation of the Islamic Tradition." in Religion Compass 5, no. 1 (2011): 37-49. HUSSAIN, A., "Muslim theology and religious studies: Relational, practical, and interfaith dimensions." in Religious Education 104, no. 3 (2009): 239-242. HUSSAIN J., "Finding the women's space: Muslim women and the mosque." in Beyond the hijab debates: New conversations on gender, race and religion, 2009. JACOBSEN, C.M., "troublesome threesome: feminism, anthropology and Muslim women's piety." in Feminist Review 98, no. 1 (2011): 65-82. KATZ, M., Women in the mosque: A history of legal thought and social practice. Columbia University Press, 2014. LAMPTEY, J.T, Divine Words, Female Voices: Muslima Explorations in Comparative Feminist Theology. Oxford University Press, 2018
LEWIS, R., SHARP, E., REMNANT J., and REDPATH R, "‘Safe spaces’: experiences of feminist women-only space." in Sociological Research Online 20, no. 4 (2015): 1-14. MAIRA, S., "" Good" and" Bad" Muslim Citizens: Feminists, Terrorists, and US Orientalisms." in Feminist Studies35, no. 3 (2009): 631-656. MAHMOOD, S., Politics of piety: The Islamic revival and the feminist subject. Princeton University Press, 2011. MAXWELL, J.A., Qualitative research design: An interactive approach. Vol. 41. Sage publications, 2012. MAZUMDAR S. and MAZUMDAR S., In mosques and shrines; women's agency is public sacred space in Journal of Ritual Studies Vol. 16, No. 2 (2002), pp. 165-179 MERNISSI, F. De politieke harem. Vrouwen en de profeet. De Geus, 1991. NADWI, M.A., Ibn Hazm on the lawfulness of women attending prayers in the mosque. Interface Publications, 2015. NAGEEB, S.A., "Appropriating the mosque: women's religious groups in Khartoum." in Africa Spectrum (2007): 5-27. NASR, S.H., et al. "The Study Quran."A new Translation and Commentary, HarperCollins Publishers, 2015. PRICKETT P.J., "Negotiating gendered religious space: The particularities of patriarchy in an African American mosque." in Gender & Society 29, no. 1 (2015): 51-72. REDA, N., "Women in the mosque: Historical perspectives on segregation." in American Journal of Islamic Social Sciences 21, no. 2 (2004): 77-97. SAID, E., Orientalism, Penguin Books Ltd, 2003 SAYEED, A, "Early Sunni Discourse on Women's Mosque Attendance." in ISIM Newsletter 7 (2001): 1. SWINTON, J. and MOWATT, H., Practical theology and qualitative research. SCM press, 2016. TEDDLIE C., and TASHAKKORI, A.., Foundations of mixed methods research: Integrating quantitative and qualitative approaches in the social and behavioral sciences. Sage, 2009. WOODLOCK, R, "Praying where they don't belong: female muslim converts and access to mosques in Melbourne, Australia." in Journal of Muslim Minority Affairs30, no. 2 (2010): 265-278. WOODLOCK, R., "The masjid is for men: competing voices in the debate about Australian Muslim women's access to mosques." in Islam and Christian–Muslim Relations 21, no. 1 (2010): 51-60. ZEMNI, S. "The shaping of Islam and Islamophobia in Belgium." in Race & Class 53, no. 1 (2011): 28-44. ZINE, J., "Unveiled sentiments: Gendered Islamophobia and experiences of veiling among Muslim girls in a Canadian Islamic school." in Equity & Excellence in Education 39, no. 3 (2006): 239-252. ZYPHUR, M.J., and PIERIDES, D.C., "Is quantitative research ethical? Tools for ethically practicing, evaluating, and using quantitative research." in Journal of Business Ethics 143, no. 1 (2017): 1-16.
VII
B. Electronic sources
ARAB NEWS, Senior Saudi cleric slams ‘paranoia’ over segregation between men and women
BBC WORLD SERVICE, 100 women:Muslim women rally around #MosqueMeToo; https://www.bbc.com/news/world-43006952 EUROPEAN COUNCIL FOR FATWA AND RESEARCH, The 24th Ordinary Session of The European Council for Fatwa and Research Held in Istanbul 2014; https://www.ecfr.org/24th-ordinary-session-european-council-fatwa-resea… EXECUTIEF VAN DE MOSLIMS VAN BELGIE , De erkende moskeeën in het Brussels Hoofdstedelijk gewest en in het Vlaams gewest; https://www.embnet.be/nl/erkendemoskeeen HERTOGEN, J.; http://www.npdata.be/BuG/374-Moslims/Moslims.htm INSTITUTE FOR SOCIAL POLICY AND UNDERSTANDING, Creating a welcoming, inclusive and dynamic mosque, 21 Oct 2016; https://www.ispu.org/rms-community-brief/ ME & THE MOSQUE, NAWAZ Z, 2005; https://www.nfb.ca/film/me_and_mosque/ MUSLIM COUNCIL OF BRITAIN, Women in Mosques Development Programme (WIMDP); https://mcb.org.uk/project/women-in-mosques/ RENARD H. and CASTEELS P., Moskeebeleid in Vlaanderen: 'Homans heeft de boel al vijf jaar verziekt' in Knack, 7 august 2019; https://www.knack.be/nieuws/belgie/moskeebeleid-in-vlaanderen-homans-he… SIDE ENTRANCE; https://sideentrance.tumblr.com/ SUNNAH.COM, The Hadith of the Prophet Muhammad; https://sunnah.com/ UNMOSQUED, A Documentary Film about Immigrant Founded Mosques in America.” 2014; http:// www.unmosquedfilm.com VAN BERLAER T., De vrouwelijke imam die haar leven riskeert voor de modern Islam, in Het Nieuwsblad, 25 august 2018; https://m.nieuwsblad.be/cnt/dmf20180824_03682332
