De kracht van letters
De kracht van letters
Ieder van ons treedt op zesjarige leeftijd een nieuwe wereld binnen, dankzij de leerplicht in België. Letters geven ons de kans om kennis te kunnen delen en vergaren, maar vormen ook de basis om een taal aan te leren en daardoor met elkaar te kunnen communiceren. Lezen en schrijven zijn binnen onze maatschappij onmisbaar. Toch blijkt het leren lezen niet voor iedereen even vlot te verlopen.
Uit onderzoek blijkt dat één op tien Belgen moeite heeft met lezen en schrijven… en één op vijf nieuwkomers in Vlaanderen analfabeet is.
Eén op tien Belgen
heeft moeite
met lezen en schrijven.
Onze maatschappij evolueert meer en meer naar een culturele mix. Het niet of moeilijk kunnen aanleren van een nieuwe taal kan een struikelblok vormen tot communicatie en integratie.
Onderwijs speelt hierbij een belangrijke en ondersteunende rol. Recht op onderwijs is een van de dertig universele rechten van de mens, waarbij de ontwikkeling van de menselijke persoonlijkheid voorop staat.Kan de bouwsteen van taal, een letter, een oplossing bieden om elkaar te kunnen begrijpen en samen te leven? En kan een letter ook de identiteit, de klankkleur en eigenheid van een taal visueel weergeven?Integratie dankzij taal
Taal en cultuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De Franse kunstenaar Ben Vautier, die taal gebruikt als middel binnen zijn kunstwerken, kon het niet mooier verwoorden in zijn werken ‘Er is geen volk zonder taal’ en ‘Er is geen taal zonder cultuur’.
Er is geen volk zonder taal. Er is geen taal zonder kultuur. Acrylic on canvas. Ben. (collection M HKA, 1987 - ©Ben Vautier, photo: M HKA)
Het aanleren van een nieuwe taal blijkt niet altijd even gemakkelijk te verlopen. Een nieuwkomer in Vlaanderen dient een verplichte inburgeringscursus te volgen, waarbij ook het aanleren van de Nederlandse taal behoort. Op zestien weken dient een taalcursus afgerond te zijn.
Kan je onze Nederlandse taal op zo’n korte tijd aanleren aan iemand die ons schrift niet kent, en daarnaast misschien zelfs nooit heeft leren lezen of schrijven?
Meer klanken dan letters
Door de kenmerkende uitspraak heeft elke taal een eigenheid. Wat de uitspraak (fonologie) van onze Nederlandse taal betreft, lijkt de logica voor iemand die onze taal niet spreekt wel eens zoek te zijn.
We kennen 26 letters in ons alfabet, maar gebruiken met deze letters meer dan 40 klanken.
Letters kunnen daardoor, ook al vormen ze de bouwstenen van taal, een struikelblok vormen om de juiste uitspraak van taal aan te leren.
Vanuit dit gegeven werd onderzocht of er via de aanpassing van de vorm van letters een ondersteuning kan geboden worden binnen het proces van het leren lezen (met de juiste uitspraak ervan).
Ontwikkeling van een nieuw letterbeeld: Phonotype
De naam Phonotype verwijst naar ‘Phono’ (de fonologie van een taal) verweven in ‘Type’ (het lettertype, letterbeeld).
Binnenin het letterbeeld wordt elke klank die afwijkt van de klanken van de 26 letters van het Nederlandse alfabet op een nieuwe manier weergegeven.
Een klinker die langer wordt uitgesproken is daadwerkelijk ‘langer’ weergegeven, uitgerekt dus:
Visualisatie van klinkers die een ‘langere’ uitspraak kennen.
Voor de klinkers ‘a’ en ‘e’, die meerdere uitspraken kennen, geeft dit het volgende letterbeeld:
Visualisatie van de verschillende uitspraken
van de letters ‘a’ en ‘e’.
Letters die samen een nieuwe klank vormen, worden aan elkaar gekoppeld, waardoor één letterbeeld één klank visualiseert, zoals hieronder weergegeven.
Enkele voorbeelden van tweeklanken, die worden gevisualiseerd als gekoppelde letters.
Letters die verschillende uitspraken kennen worden op verschillende manieren weergegeven, zoals de ‘c’ in het woord circus, of de ‘d’ in het woord gedroomd.
Enkele voorbeelden van letters, waarbij een andere klank van de letter anders wordt weergegeven.
Naast de visuele voorstelling is de uitspraak van de afwijkende klanken opgenomen en geregistreerd in QR-codes, zodat deze op elk moment door de beginnende lezer kunnen worden beluisterd.
En het Internationaal Fonetisch Schrift?
Je kan je afvragen waarom dit onderzoek en masterproject nut heeft terwijl het IPA - het Internationaal fonetisch schrift - duidelijk weergeeft hoe klanken van verschillende talen dienen uitgesproken te worden.
Natuurlijk is het IPA een waardevol hulpmiddel om de juiste uitspraak van taal aan te leren. Maar… om het fonetisch schrift te kunnen gebruiken dien je reeds te kunnen lezen, en daar zit het knelpunt voor wie nog niet kan lezen. Het Internationaal fonetisch schrift is voor deze doelgroep daarom een onverstaanbare codetaal naast de nieuwe taal die wordt aangeleerd.
Toekomst van Phonotype
Uiteraard is dit nog maar het startpunt. Verder onderzoek is nodig om dit lettertype definitief te ontwikkelen en te testen of het effectief het ‘leren lezen’ (met de juiste uitspraak) kan vergemakkelijken. Het experiment is gebracht binnen het lettertype Times New Roman, en wordt nu herzien naar een nieuw lettertype voor de verdere testfase.
Door de herkenbaarheid van de oorspronkelijke letter te behouden kan er, nadat de beginnende lezer in een gevorderd stadium komt, een volgende fase gekozen worden, die meer zal evolueren naar de ‘normale’ letter van het alfabet.
Door het winnen van de C-Mine Student Award van de stad Genk (juni 2019) zal het Phonotype project uitgetest worden met gedrukt materiaal, binnen organisaties die anderstaligen de Nederlandse taal aanleren en beginnende lezers.
Na de bevindingen van de testfase zal het project verder worden bijgeschaafd, en worden uitgebreid naar andere Europese talen.
Door het visualiseren van de klank van taal, krijgt taal een eigen letterbeeld. Taal wordt daardoor zichtbaar aan de hand van de kenmerkende klanken, waardoor het een eigen visuele identiteit krijgt.
Kan de bouwsteen van taal, een letter, een oplossing bieden om elkaar te kunnen begrijpen en samen te leven?
Het verloop van het project kan worden gevolgd via www.phonotype.be. Via het contactformulier op de website kan informatie aangevraagd worden.
Bibliografie
Books and articles
Adams, Marilyn J. 1994. Beginning to read: Thinking and learning about print. Mit press
Aarnoutse, Cor, 2006. De ontwikkeling van het fonemisch bewustzijn in de eerste weken van het formele leesonderwijs. Pedagogiek, 26e jaargang, 2, 172-191
Bringhurst, R. 2012. The elements of typographic style. Vancouver: Hartley & Marks
Rana Abou, Rjeily, 2011 Cultural Connectives: Bridging the Latin and Arabic Alphabets. New York, Mark Batty Publisher
Boogaard, Marianne & Jansen, Mathilde. 2018. Alles wat je altijd al had willen weten over taal. De taalcanon. Meulenhoff
Beier Sofie, Reading letters: Designing for legibility (Bis publishers, 2011)
Beier Sofie, Typeface Legibility: Towards defining familiarity
Bessemans, Ann. 2005. Leesbaarheidsonderzoek betreffende museumteksten in de KM.
Bessemans, Ann. 2012. Letterontwerp voor kinderen met een visuele functiebeperking. Doctoraat/proefschrift, universtiteit Leiden en Hasselt.
Bessemans, Ann. 2016. Typefaces for Children’s reading. Tijdschrift voor mediageschiedenis - Vol 19, No 2
Blokland, Frank E. 1990. Kalligraferen. De kunst van het schoonschrijven. Teleac
Bormans, Kevin. 2014. Vlaamse regiolecten via letters. Proefschrift.
De Bree, Elise. 2012. Hebben Italianen en Chinezen ook dyslexie? Over schriftsystemen. De Taalcanon). Meulenhoff, Amsterdam
Gaultney, Victor. 2001. Balancing typeface legibility and economy. Practical techniques for the type designer. Dissertation Reading: University of Reading
Gill, Eric. 2013. An essay on Typography. Penguin
Hengeveld , Kees and Leufkens, Sterre. Transparent and non-transparent languages.Amsterdam Center for Language and Communication, University of Amsterdam/ Utrecht Institute of Linguistics, Utrecht University
Hoeks, Henk & Lentje, Ewan. 2015. De kracht van typografie. Terra
Huizenga, Henk. 2015. Spelling. Noordhoff uitgevers
Jared, Diamond. 2010. Zwaarden, paarden en ziektekiemen. De ongelijkheid in de wereld verklaard. Spectrum
Kurvers, Jeanne. 2002. Met ongeletterde ogen. Kennis van taal en schrift van analfabeten. Amsterdam University Press B.V, 2002
Larson, Kevin & Picard, Rosalind. 2005. The Aesthetics of Reading
Larson, Kevin. 2013. The science of word recognition. Paper, 2013
Mc Lean, Ruani. 1980. The Thames and Hudson. Manual of Typography. Pg. 45. Thames and Hudson: London.
McNeill, Paul, 2017, The visual history of Type. Laurence King
Meggs, Philip B. and Purvis, Alston W. Meggs’ History of Graphic Design. Bayer - universal type. Pag 351
Moonen, Erik. 2012. Dwaalspoor Dyslexie. Standaard uitgeverij
Morrison, Stanley. 1926. Type designs of the past and the present. London, the fleuron
Nachtwey, Jutta. 2007. Hardwig, Florian. On Luftlinien, Flammenbögen & Speedloops. Artikel ‘Vierdimensionale Urschrift’ in Page 07/2007, Jutta
Noordzij, Gerrit. 2005. The theory of writing. Londen, Hyphen press
RMIT university behavioural Business Lab. 2018. The story of Sansforgetica. RMIT university
Trioen, Marit & catseleyn, Jordi. 2018. Wat werkt in leesonderwijs aan laaggeletterde anderstalige jongeren? Universiteit Antwerpen
Unesco Institue for Statistics. 2016. More Than One-Half of Children and Adolescents Are Not Learning Worldwide. Fact sheet nr. 46, sept. 2016
Unger, Gerard.2012. Eeuwenlang letters. Lettervormen in de Koninklijke Bibliotheek. Bekking & Blitz
Unger, Gerard. 2006. Terwijl je leest. Amsterdam: De Buitenkant
Unger, Gerard. 2013. Alverata. Hedendaagse Europese letters met wortels in de middeleeuwen. Amsterdam: De Buitenkant
Unger, Gerard. 2018. Alverata. Hedendaagse Europese letters met wortels in de middeleeuwen. Amsterdam: De Buitenkant
Unger, Gerard. 2018. Theory of Type Design. Rotterdam, nai010 publishers
Van den Broeck, Wim. 2004. Technisch lezen: De centrale rol van woordherkenning in de schriftelijke taalontwikkeling. VUB.
Van den Broeck, Wim. 1997. De rol van fonologische verwerking bij het automatiseren van de leesvaardigheid. Rijksuniversiteit, Leiden
Voorhaar, D. 2008. In een wereld vol letters. Instructies in de eigen taal bij alfabetisering van anderstaligen in het Nederlands. Universiteit van Amsterdam
Web
Debrabandere, Peter. De nieuwe woordenlijst. https://www.dbnl.org/tekst/_nee003200601_01/_nee003200601_01_0050.php. Bezocht op 15 mei 2019.
Debrabandere, Frans. Onze labiele spelling. https://www.dbnl.org/tekst/_nee003200501_01/_nee003200501_01_0124.php. Bezocht op 15 mei 2019.
Hardwig, Florian. Research project on international school scripts and the ‘dialects’ of handwriting. http://florian.hardwig.com/manuscribe/. Bezocht op 19 september 2018.
Knip, René. Atelier Knip. http://www.atelierreneknip.nl. Bezocht op 19 september 2018 en 26 mei 2019.
Moore, Thomas. Utopia. https://www.bl.uk/learning/images/21cc/utopia/large1667.html. Bezocht op 16 mei 2018.
https://www.bl.uk/learning/histcitizen/21cc/utopia/more1/alphabet1/alph… Bezocht op 16 mei 2018.
Images
Image 1. Vautier, Ben. Er is geen land zonder taal. er is geen taal zonder kultuur. Acrylic on canvas. Collection M HKA, 1987
Image 2. Bessemans, Ann. Frutiger, Adrian. 1981. Conventional letterforms . ‘Typography speaks. The vocabulary for improving printed matter’ in 2017 in Warsaw and in 2018 at PXL Hasselt.
Image 3. Bessemans, Ann. 2017. Ahrens, 2008. Conventional proportions by Adrian Frutiger. Conventional letterforms . ‘Typography speaks. The vocabulary for improving printed matter’ in 2017 in Warsaw and in 2018 at PXL Hasselt.
Image 4. IPA system. 2019. internationalphoneticalphabet.org
Image 5. Legros, Lucien Alphonse and Grant, John Cameron, 1916. The saving effect by reforming the alphabet. Digraphs th en ng.
1916. Typographical Printing-surfaces: The Technology and Mechanism of Their Production. Longmans, Green and Company.
Image 6a. Porstmann, Walter. 1920. World alphabet. https://archive.org/details/Porstmann1920
Sprache und schrift
Image 6b. Porstmann, Walter. 1920. Phonetic indications world alphabet by Dr. Walter Porstmann. https://archive.org/details/Porstmann1920
Sprache und schrift
Image 7. Bayer H. 1959. Fonetic alphabet. ‘Typography speaks. The vocabulary for improving printed matter’ in 2017 in Warsaw and in 2018 at PXL Hasselt.
Image 8. Tschichold J. 1929. Phonetic text in a single alphabet. ‘Typography speaks. The vocabulary for improving printed matter’ in 2017 in Warsaw and in 2018 at PXL Hasselt.
Image 9. Schwitters K. 1927. Systemschrift. ‘Typography speaks. The vocabulary for improving printed matter’ in 2017 in Warsaw and in 2018 at PXL Hasselt.
Image 10. Pitman. 1961. Initial Teaching Alphabet. http://www.thesauruslex.com/typo/ita.htm
Image 11. Epps and Evans. 1696. Typeface for machine recognition
Image 12. Brody, Neville. 1991. State. Fuse 1
Image 12. Unger, Gerard. 1991. D’coder. Fuse 2
Image 12. Butterweck, Barbara. 1992. Dear John. Fuse 3
Image 12. di Sciullo, Pierre. 1992. Scratched Out, Fuse 5
Image 13a. di Sciullo, Pierre. (2006). Épelle-moi (Pierre Di Sciulio: 2019, quieresiste.com)
Image 13b. di Sciullo, Pierre. Spell me (Pierre Di Sciulio: 2019, quieresiste.com)
Image 13c. di Sciullo, Pierre.The Sintetik (Pierre Di Sciulio: 2019, quieresiste.com)
Image 13d. di Sciullo, Pierre. The Quantage (Pierre Di Sciulio: 2019, quieresiste.com)
Image 14. Moore, Thomas. 1516. Utopia: Utopian alphabet. https://www.bl.uk/learning/images/21cc/utopia/large1667.html
https://www.bl.uk/learning/histcitizen/21cc/utopia/more1/alphabet1/alph…
Image 15. McNeill, Paul. 2017. The visual history of type. Bayer, H. 1925. Universal Type.
Image 16. Knip, René. Typedesign Old church and concert building Amsterdam. http:// www.atelierreneknip.nl
Image 17. Knip, René . Typedesign museum Groningen. http://www.atelierreneknip.nl
Image 18-31. Own designs. Under construction. 2018-2019
Image 32. Bessemans, Ann. 2012. Letterontwerp voor kinderen met een visuele functiebeperking. Doctoraat/proefschrift, universtiteit Leiden en Hasselt.
Image 33. Bormans, Kevin. 2014. Vlaamse regiolecten via letters. Proefschrift. Ligatures.
Image 34. Di Sciullo, Pierre. Ligatures in Typeface Le Kouiji, Pierre di Sciullo (2006).
Image 35. RMIT university behavioural Business Lab. 2018. Sans Forgetica, the story of Sans forgetica. 2018.
Image 36-39 Own designs. Under construction. 2018-2019
