Sharing is the new buying. Ook voor oma en opa?
Sharing is caring. Het klinkt mooi, maar als delen ons zo’n deugd doet, waarom delen we dan met z’n allen zo weinig? Slechts 8% van de Belgische bevolking, vooral jongvolwassenen (25-39-jarigen), leent regelmatig z’n auto of boor uit aan derden. Senioren scoren nog slechter in de statistieken. In onze zoektocht, als seniorenconsulenten van de Stad Mechelen, om ouderen aan een uitgebreidere kennissenkring te helpen, lijkt de deeleconomie wel een gedroomde opstap. Je kan er nieuwe mensen mee leren kennen, ’t is duurzaam en je houdt er financieel nog iets aan over. Bovendien is internetgebruik goed ingeburgerd, vooral bij de Mechelse jongsenioren (zo’n 70% surft dagelijks). Dan kan het technische aspect van delen via platformen toch geen obstakel zijn? Bovendien kennen zij het deelprincipe van in hun jeugd: hun ouders deelden goederen met buren en dorpsgenoten of herstelden en recupereerden voorwerpen bij de vleet. Maar wat houdt onze 60-plussers dan wel tegen? We gingen aan tafel met een 12-tal senioren uit Mechelen die nog geen ervaring hadden met de huidige deeleconomie.
Wantrouwen heerst
Uit de boeiende gesprekken werd snel duidelijk dat leeftijd een minder grote rol speelt dan karakter en attitude. De ondervraagde senioren vonden zichzelf plichtbewust en nauwgezet, een karaktertrek waarvan uit de literatuur blijkt dat deze amper aan bod komt bij overtuigde delers. Zit hier een mogelijke rem op het deelenthousiasme van de senioren?
Ze gaven zelf aan dat ze deel uitmaken van de naoorlogse generatie voor wie the sky the limit is. Ze hebben veel gewerkt om te geraken waar ze nu staan, en dat comfort willen ze niet zomaar opgeven. Goederen of diensten delen via een platform vraagt meer organisatie op voorhand. ‘Je kan niet langer ’s morgens beslissen om naar zee te rijden als je auto in een deelsysteem zit, want iemand anders kan hem gereserveerd hebben.’ Die vrijheid geven ze niet graag op.
Verder wezen de deelnemende senioren er zelf op dat ze van deeleconomie amper iets horen of lezen. Ze kennen ook geen leeftijdsgenoten die delen. Onbekend maakt onbemind. Ze vinden wel de weg naar kringloopwinkels, lokale FB-groepen of het burennetwerk Hoplr. En ze hebben gehoord van boekenruilkastjes, Uber, Cambio of Huizenruil. Maar wat die juist doen, is onbekend terrein.
Een ander struikelblok blijkt het fundamentele wantrouwen tegenover deelinitiatieven en hun atypische verantwoordelijkheden. ‘Wie is verantwoordelijk als er iets mis gaat?’ Reputatiemechanismen die de platformen gebruiken om vertrouwen te winnen, kunnen in de ogen van de senioren de vertrouwde verzekeringspolis niet vervangen. Want ‘wie weet schrijven die platformen dat zelf’.
Tenslotte uitten ze wantrouwen tegenover de onbekende met wie ze zouden delen. ‘Zal die persoon mijn grasmachine proper en in goede staat terugbrengen? Kan ik erop vertrouwen dat zijn ladder veilig is?’ Ze zagen hier meteen een bron van toekomstige burenruzies. Omdat de platforms die goederen vaak nooit zien, lijkt het hen toch veiliger om bij vertrouwde verhuurwinkels aan te kloppen.
Nood aan andere denkkaders
Zelf voegen we aan de argumenten van de senioren nog enkele aandachtspunten toe. Deelplatformen rijzen als paddenstoelen uit de grond. Zelfs Rachel Botsman, die in 2010 de term Sharing economy voor het eerst gebruikte, spreekt nu van een buzzword, een paraplubegrip dat zijn betekenis aan het verliezen is. Een definitie ontbreekt. Of correcter: er bestaan heel veel definities. Centraal draait deeleconomie rond het tijdelijk toegang verlenen via een deelplatform tot onderbenutte goederen en diensten tussen een gebruiker en een aanbieder. Officiële instanties als FOD Economie of de Europese Unie hanteren een brede definitie, sommige onderzoekers zien het beperkter en introduceren nieuwe begrippen zoals klusjeseconomie voor het delen van diensten. Een belangrijke reden voor de begripsverwarring is het woord delen zelf. Delen wordt vaak geassocieerd met een onbaatzuchtige daad, met gratis iets voor elkaar doen. Maar de handelsvormen van de deeleconomie zijn diverser. Want echt vergelijken kan je Airbnb niet met een Weggeefwinkel. En nochtans draait het bij beide om het delen, respectievelijk van kamers of kleding.
Daarnaast passen veel van de huidige deelplatforms in het stereotiepe maar vertrouwde beeld van kapitalistische bedrijven met aandeelhouders en zelfs hier en daar een beursgang. Waarom niet experimenteren met nieuwe eigenaarschap- en bestuursmodellen? En bijvoorbeeld alle gebruikers en aanbieders mede-eigenaar maken van het platform? Met hun stem beslissen ze samen over de toekomstige weg die het deelplatform bewandelt. En dit biedt kansen om naar nieuwe structuren te evolueren die dichter aanleunen bij het ‘echte’ delen.
En tenslotte: er is amper samenwerking tussen de deelplatforms. En dat maakt het voor de wantrouwige mens niet makkelijk om zich te begeven in het wereldje van geven, lenen, ruilen, huren of verhuren. Van senioren, die vaak sceptisch blijken, wordt heel wat inspanning gevraagd om het in hun ogen ‘betrouwbaarste’ platform er uit te halen. Misschien kunnen de overheden samen met de nog te vormen sector van de deelplatforms duidelijke labels uitwerken? Een overheid kan ook een gids zijn en een mix aan deelinitiatieven faciliteren en stimuleren. Die mix is nodig omdat senioren nu eenmaal geen uniforme groep vormen.
Laten we even teruggaan naar onze vraagstelling: kan de deeleconomie sociale contacten tussen senioren bevorderen? Om sociale cohesie op te bouwen, moet vertrouwen groeien tussen aanbieder en gebruiker. Elkaar ontmoeten via een deelplatform behoort tot de mogelijkheden, maar een deelplatform hoeft niet telkens ingeschakeld te worden om op elkaar beroep te doen.
Tenslotte wordt de discussie vooral vanuit een Westers denkkader gevoerd. In de literatuur wordt amper verwezen naar deeltradities die elders in de wereld bestaan. Het systeem van geschenk en tegengeschenk verzekert er de banden van onderlinge afhankelijkheid en sociale zekerheid. En ook hier wordt meer en meer gebruik gemaakt van digitale platforms, ver weg van onbetrouwbare banken of corrupte politici. Vertrouwen is er geen issue, maar een vanzelfsprekendheid. Pragmatisch elkaar opzoeken, ook in de digitale wereld, en de handen uit de mouwen steken. We kunnen er met z’n allen van leren.
Bibliografie
Arets, M. (2018, 12 oktober). Airbnb als coöperatie? Het zou zomaar eens kunnen. Vakantieverhuurder zet debat over eigenaarschap van platformen op agenda. Marketingfacts. Innovatie in marketing [blog]. Geraadpleegd op 20 april 2019 via https://www.marketingfacts.nl/berichten/airbnb-als-cooeperatie-het-zou-zomaar-eens-kunnen
Arets, M. (2017, 14 juni). F*ck de regels? Hoe platformen als Airbnb en Uber het innovatieproces op zijn kop zetten. Marketingfacts. Innovatie in marketing [blog]. Geraadpleegd op 20 april 2019 via https://www.marketingfacts.nl/berichten/fuck-de-regels
Arets, M. (2014, 10 september). Deeleconomie: het voorbeeld van de ultieme vorm van het kapitalisme? Is alles delen voor geld wel zo'n goed plan? Marketingfacts. Innovatie in marketing [blog]. Geraadpleegd op 24 april 2019 via https://www.marketingfacts.nl/berichten/deeleconomie-het-voorbeeld-van-de-ultieme-vorm-van-het-kapitalisme
Basselier, R., Langenus, G. & Walravens, L. (2018, september). The rise of the sharing economy. In NBB Economic Review, p. 57-78. Geraadpleegd op 18 maart 2019 via https://www.nbb.be/doc/ts/publications/economicreview/2018/ecoreviii2018_h3.pdf
Belk, R. (2014). You are what you can access: Sharing and collaborative consumption online. Journal of Business Research, 67, p.1595–1600. Geraadpleegd op 18 maart 2019 via https://collaborativeeconomy.com/wp/wp-content/uploads/2015/05/Belk-R.2014.-You-are-what-you-can-access-Sharing-and-collaborative-consumption-online.Journal-of-Business-Research.pdf
Botsman, R. (2019). The Sharing Economy: dictionary of commonly used terms [Blog]. Geraadpleegd op 20 april 2019 via https://rachelbotsman.com/blog/the-sharing-economy-dictionary-of-commonly-used-terms/
Botsman, R. & Rogers, R. (2010). What’s Mine is Yours. How collaborative consumption is changing the way we live. S.l.: HarperCollins Publishers.
Cobbaut, N., Gonzalez, B., Goris, R. & Winkel, J. (2016). De deeleconomie, een opportuniteit voor de allerarmsten? Een verkennende studie. Brussel: Koning Boudewijnstichting. Geraadpleegd op 25 september 2018 via https://www.kbs-frb.be/nl/Virtual-Library/2016/20161214DD
De Coen, A., Vanoeteren, V., Broos, E. & Devoldere, I. (2017). Vanuit de kinderschoenen naar de puberteit. De Vlaamse deeleconomie in kaart gebracht. Eindrapport. Een onderzoek in opdracht van de Vlaamse minister bevoegd voor Werk, in het kader van het VIONA-onderzoeksprogramma. Brussel: Idea Consult.
Dedeurwaerder, H. (2019, 25 februari). Sharing is (not) daring: het succes van delen bij bedrijven. Geraadpleegd op 20 april 2019 via https://www.fokus-online.be/business/ondernemen/sharing-is-not-daring-het-succes-van-delen-bij-bedrijven/
Deel de toekomst. 65 maatregelen voor de deel-economie in een veerkrachtig Vlaanderen [Brochure]. (2014). Geraadpleegd op 15 oktober 2018 via https://www.bondbeterleefmilieu.be/sites/default/files/files/deel_de_toekomst_-_65_maatregelen_voor_een_vlaamse_deeleconomie.pdf.
Deeleconomie. Stelling van een postarbeidsamenleving. Studies: Eindrapport van de analyse van de impact van nieuwe trends in de deeleconomie op de Brusselse KMO’s [ppt-presentatie]. (s.a.). Brussel: Idea Consult. Een studie besteld door de Kamer van de Middenstand. Geraadpleegd op 27 september 2018 via https://www.unizo.be/sites/default/files/kamer_van_de_middenstand_-_deeleconomie_-_stelling_van_een_postarbeidsamenleving_002.pdf
Deeleconomie: wat is het? (2017, 2 februari). Brussel: ING. Geraadpleegd op 3 oktober 2018 via https://www.ing.be/nl/business/my-business/innovation/sharing-economy.
Deeleconomie kent groot groeipotentieel in België [perstekst]. (2015, 1 juli). Brussel: ING. Geraadpleegd op 3 oktober 2018 via https://about.ing.be/Over-ING/Press-room/Press-article/Deeleconomie-kent-groot-groeipotentieel-in-Belgie-2.htm
De Langhe, R. (2016, 17 mei). Welke deeleconomie willen we? De Morgen. Geraadpleegd op 22 september 2018 via https://www.demorgen.be/nieuws/welke-deeleconomie-willen-we-bcb89569/?referer=.
De Meester, N. (2017, oktober). De spelregels van de (commerciële) deeleconomie. OKRA-Magazine, p. 32-33.
Demeulemeester, S. (2017, 19 september). Deeleconomie: wie is de m/v op deelplatformen? Knack. Geraadpleegd op 22 september 2018 via https://www.knack.be/nieuws/belgie/deeleconomie-wie-is-de-m-v-op-deelplatformen/article-longread-902729.htm.
De Waij, A. (2015, 27 januari). Definities van de deeleconomie [blog]. Geraadpleegd op 1 oktober 2018 via http://platformsocialbusiness.nl/definities-van-de-deeleconomie/.
Europese Commissie. (2016). Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s. Een Europese agenda voor de deeleconomie. COM(2016) 356 final [Brochure]. Brussel. Geraadpleegd op 1 mei 2019 via http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2016/NL/1-2016-356-NL-F1-1.PDF
Europees Hof van Justitie. (2018, 10 april). Arrest Uber France, zaak C320/16. Geraadpleegd op 1 mei 2019 via http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?oqp=&for=&mat=or&jge=&td=%3BALL&jur=C%2CT%2CF&num=C-320%252F16&page=1&dates=&pcs=Oor&lg=&pro=&nat=or&cit=none%252CC%252CCJ%252CR%252C2008E%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252Ctrue%252Cfalse%252Cfalse&language=nl&avg=&cid=1003226
Europees Hof van Justitie. (2017, 20 december). Arrest Uber Spanje, zaak C434/15. Geraadpleegd op 1 mei 2019 via http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=198047&pageIndex=0&doclang=nl&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=1002909
Felix, M. (2016). De deeleconomie: Wat zijn de motieven om deel te nemen aan de deeleconomie? De deeleconomie als oplossing voor het verminderen van milieuschade die wordt aangericht door het consumptiegedrag van de mens [masterscriptie]. Wageningen: Wageningen University & Research. Geraadpleegd op 23 april 2019 via http://edepot.wur.nl/395139.
FOD Economie. (2019, 28 juni). Deeleconomie – lijst van de erkende platformen. Geraadpleegd op 30 juli 2019 via https://economie.fgov.be/nl/themas/ondernemingen/duurzame-economie/deeleconomie/actieve-deeleconomieplatforms
FOD Economie. (s.a.). Cartografie van de deeleconomie. Geraadpleegd op 24 september 2018 via https://economie.fgov.be/sites/default/files/Files/Entreprises/Cartografie-duurzame-economie.pdf.
Franssen, V., De Maeyer, C., Bonne, K. & Malfliet, N. (2017a). Deelrapport 1: The Sharing Personality: kwalitatief onderzoek o.b.v. deskresearch en interviews bij 11 gebruikers of platformeigenaars en bij 3 niet-gebruikers van dergelijke platformen. Gent : Arteveldehogeschool. Geraadpleegd op 10 oktober 2018 via https://www.arteveldehogeschool.be/sites/default/files/deelrapport_1_the_sharing_personality_-_deskresearch_en_interviews.pdf
Franssen, V., De Maeyer, C., Bonne, K. & Malfliet,N. (2017a). Deelrapport 2: The Sharing Personality: kwantitatief onderzoek naar de persoonlijkheden en motieven van (niet-) deelnemers aan deeleconomie (enquête N=433). Gent : Arteveldehogeschool. Geraadpleegd op 10 oktober 2018 via https://www.arteveldehogeschool.be/sites/default/files/deelrapport_2_the_sharing_personality_-_enquetes.pdf
Franssen,V. (2017b). The Sharing Personality: Wie neemt er (niet) deel aan deelinitiatieven en waarom (niet)? Oikos, 84, (4), p.59-71.
Frenken, K., van Waes, A., Smink, M. & van Est, R. (2017). Eerlijk delen. Waarborgen van publieke belangen in de deeleconomie en de kluseconomie. Rapport. Den Haag: Rathenau Instituut.
Hautekeur, G. (2017). Van cohousing tot volkstuin. De opmars van een andere economie. Berchem: EPO i.s.m. Samenlevingsopbouw Vlaanderen.
Hens. T. (2015). Deeleconomie als actief burgerschap. In Peeters, J. Veerkracht en burgerschap. Sociaal werk in transitie (p. 245-254). Berchem: EPO.
Hilal, T. (2019, 8 januari). How Africa can Inspire the Future of the Sharing Economy. Geraadpleegd op 9 maart 2019 via https://medium.com/swlh/africas-sharing-economy-4b10abf00e96
Kreijveld, M. (2017, 20 april). De deeleconomie maakt de hervorming van de arbeidsmarkt nog urgenter. De verantwoordelijkheden van eerlijke platformen. Marketingfacts. Innovatie in marketing [blog]. Geraadpleegd op 20 april 2019 via https://www.marketingfacts.nl/berichten/de-deeleconomie-maakt-de-hervorming-van-de-arbeidsmarkt-nog-urgenter
Kreijveld, M. (2017, 28 maart). Eerlijke platformen: van Airbnb naar FairBnb. Marketingfacts. Innovatie in marketing [blog]. Geraadpleegd op 20 april 2019 via https://www.marketingfacts.nl/berichten/eerlijke-platformen-van-airbnb-naar-fairbnb
Lievens, M. & Kenis, A. (2016). Delen of huren? Het potentieel van de commons en de ambivalentie van de deeleconomie. Themanummer van Streven, cultureel maatschappelijk maandblad. p.849-859.
Peeters, J. (2015). Veerkracht en burgerschap. Sociaal werk in transitie. Berchem: EPO.
Rinne, A. (2019, 4 januari). 4 big trends for the sharing economy in 2019. Geraadpleegd op 18 maart 2019 via https://www.weforum.org/agenda/2019/01/sharing-economy/
Schiel, F. (2015). The Phenomenon of the Sharing Economy in Germany: Consumer Motivations for Participating in Collaborative Consumption Schemes [Master Thesis]. Twente: UTwente.
Stadslab2050. (2018a). Duurzame deeleconomie: de rol van de stad volgens Martijn Arets [blogpost naar aanleiding van workshop Delende Stad]. Geraadpleegd op 1 december 2018 via https://stadslab2050.be/deeleconomie/de-stad-als-groot-deelplatform/duurzame-deeleconomie-de-rol-van-de-stad-volgens-martijn
Stadslab2050. (2018b). 4 lessen in de zoektocht naar een delende stad [blog]. Geraadpleegd op 1 december 2018 via https://stadslab2050.be/deeleconomie/de-stad-als-groot-deelplatform/4-lessen-de-zoektocht-naar-een-delende-stad
Steyaert, E. (2017, 29 april). Thema deeleconomie. Positie van LETS in de huidige deel- en ruileconomie [ppt-presentatie]. Berchem. Geraadpleegd op 17 maart 2019 via https://www.letsvlaanderen.be/portals/letsvl/Files/Documents/studies%20over%20LETS%20en%20aanverwante%20domeinen/Deeleconomie%20LV%20debatdag%2020170429.pptx /
Van de Glind, P. & Van Sprang, H. (2016). Share. Kansen en uitdagingen van de deeleconomie. Amsterdam-Antwerpen: Business Contact.
Van Erp, A. (2015, 24 november). Ligt de toekomst in Afrika? Knack.be. Geraadpleegd op 7 mei 2019 via https://www.knack.benieuws/wereld/ligt-de-toekomst-in-afrika/article-normal-512389.htm
Van Sprang, H. & Van de Glind, P. (2016, 28 januari). Het ecosysteem van de deeleconomie. Marketingfacts. Innovatie in marketing [blog]. Geraadpleegd op 24 april 2019 via https://www.marketingfacts.nl/berichten/ecosysteem-van-de-deeleconomie
Van Sprang, H. (2014, 24 november). Een verscherpte definitie van de deeleconomie. Marketingfacts. Innovatie in marketing [blog]. Geraadpleegd op 7 oktober 2018 via https://www.marketingfacts.nl/berichten/een-verscherpte-definitie-van-de-deeleconomie
Verhelst,T. (2012). Wie is toch die ander? Over interculturele en interreligieuze relaties wereldwijd. Tielt: Lannoo Campus.
Vermeersch, W. (2016). ‘Is de deeleconomie wel zo wenselijk?’ Interview met Koen Frenken. Innovatiewetenschapper. Sampol, 3, p. 36-44.
Verté, E., De Witte, N. en Verté, D. (2018). Ouderenbehoeftenonderzoek in de stad Mechelen 2018. Een onderzoek naar de behoeften en noden van thuiswonende 60-plussers. Brussel: VUB, HOGent, Belgian Ageing Studies.
Weyns, W. & Marysse, S. (2016). Toe-komende tijd. Ter inleiding. Themanummer van Streven, cultureel maatschappelijk maandblad. Oktober 2016, p.770-771. Antwerpen.
Wilhelms, M.-P., Merfeld, K. en Henkel, S. (2017). Yours, mine, and ours: A user-centric analysis of opportunities and challenges in peer-to-peer asset sharing. Business Horizons, 60, p. 771-781. Geraadpleegd op 19 maart 2019 via https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0007681317301027
