Stress les(s)?!
Stress stress stress… Ken je dat gevoel?
Misschien is het wel een slechte nachtrust, een volgeplande agenda, rondlopen van hier naar daar, een deadline die er aankomt, thuiskomen en nog meer werk: de winkel, de was, koken, mogelijk nog een hobby die zou moeten ontspannen? Stress stress stress… Heb je je al eens afgevraagd of ook een kind dat gevoel kent?
Wie weet is het een slechte nachtrust, een chaotische dag op school, presentatie hier, groepswerk daar, een deadline die er aankomt, thuiskomen om vervolgens weer geconfronteerd te worden met een berg werk: toets voorbereiden, huiswerk maken, misschien nog een hobby die enkel meer prestatiedruk voortbrengt in plaats van te ontspannen.
Al heel wat onderzoek is gedaan naar stress bij volwassenen in het onderwijs; de leerkrachten. Wat minder aandacht krijgt is de stress bij leerlingen. Wat weten we hierover en wat kunnen we er aan doen? Dit onderzoek vergelijkt daarom stress bij Vlaamse en Deense leerlingen en hoe de leerkrachten in deze landen omgaan met stress van hun leerlingen. De resultaten van het onderzoek zorgde als inspiratiebron voor een nieuwe oplossing tegen stress: de stresspuzzel.
Waarom Denemarken als vergelijkingspunt nemen?
Eerst en vooral wordt Denemarken steeds afgebeeld als een van de meest gelukkige en minst gestresseerde landen ter wereld. Hiernaast is het Deense schoolsysteem anders dan dat van Vlaanderen. Een opvallend verschil is dat Deense leerlingen pas vanaf de middelbare school punten krijgen. In tegenstelling tot Vlaamse leerlingen die reeds vanaf 6 jaar geconfronteerd worden met punten op hun rapport.
Stress op school
In dit onderzoek geven Vlaamse leerkrachten in het 5deen 6de leerjaar aan dat gemiddeld 30% van hun leerlingen stress ervaren. Dit wil zeggen dat meer dan 1 op 4 leerlingen stress ervaren.
In Denemarken krijgen leerlingen pas stress op latere leeftijd, namelijk rond 16 jaar. Op 11-jarige leeftijd, leeftijd 5-6e leerjaar, hebben Deense kinderen een betere mentale gezondheid.
Oorzaken van stress
Zoals er bij jezelf verschillende oorzaken zijn voor stress, zo is dat ook voor kinderen. Toch blijkt uit dit onderzoek dat “punten” de meest voorkomende oorzaak van stress is. Zo geven leerkrachten aan dat toetsen, rapporten en presentaties zorgen voor stress. In Vlaanderen, maar ook in Denemarken, geven leerkrachten aan dat de strijd om goede punten voor stress zorgt. Deense leerlingen krijgen pas op latere leeftijd punten en ze blijken ook op latere leeftijd last van stress te krijgen.
Oplossingen
Het is belangrijk om stress te vermijden omdat het verschillende negatieve gevolgen kan hebben. Zo kan veel stress op jonge leeftijd zorgen voor gezondheidsproblemen op latere leeftijd, bijvoorbeeld depressie of hartziekten. Toch geeft in Vlaanderen 1 op 4 leerkrachten aan niet te werken rond stress. De andere leerkrachten voeren voornamelijk een individueel gesprek met de leerling. Net zoals de leerlingen veel positieve feedback geven, helpt dit tegen stress. In de klas zelf zorgen leerkrachten voor voldoende beweging. Bewegen, praten en zelfs muziek blijken goede oplossingen te zijn om stress te laten dalen bij leerlingen.
“Well-being of the child is the only important thing” en “I don't believe you can learn anything unless you have a good life, and you are rooted in yourself. I think that's number one” zijn uitspraken van Deense leerkrachten. In Denemarken staat het kind centraal, de vakinhoud van de lessen is hier ondergeschikt aan. Zo kunnen Deense leerlingen afstuderen met een onvoldoende. Hiernaast zetten de leerkrachten in op een goede band tussen leerling en leerkracht. Hygge brengt rust in het dagdagelijkse leven van Denen. Het is een levenstijl die vertaald wordt als welzijn en geluk vinden in de kleine dingen van het leven.
De stresspuzzel
Om op een ontspannende manier te weten te komen of de leerling, je kind, stress ervaart, werd aan de hand van dit onderzoek de stresspuzzel ontworpen. Puzzelen is een stressverlagende activiteit, zodus is het de ideale manier om te ontdekken of de leerling stress ervaart en wanneer. Dit is belangrijk om stress op een efficiënte manier op te lossen of te verminderen. De stresspuzzel bestaat uit losse puzzelstukken die allemaal in elkaar passen. Verscheidene dagelijkse situaties worden weergegeven op rode, oranje en groene puzzelstukken. Voorbeelden zijn slapen, speeltijd, thuis, toetsen, … Rode puzzelstukken geven stressmomenten aan, oranje puzzelstukken duiden op matige stress en groene puzzelstukken verwijzen naar ontspannen momenten. De leerlingen maken zo hun eigen unieke puzzel. De leerkracht heeft een bijpassend boekje met tips om stress aan te pakken. 
Een stress-les van de Denen voor less stress, zo wordt het antwoord op de vraag misschien het volgende:
Stress stress stress… Ken je dat gevoel? “Nee”.
Bibliografie
WEBSITES
Bloomberg., (2013). Most stressed-out: countries. Opgeroepen op 22 maart, 2019 van Website: https://www.bloomberg.com/graphics/best-and-worst/#most-stressed-out-co….
Bond Moyson., (z.j.). Mijn kind heeft stress. Opgeroepen op 29 december, 2018 van Website: https://www.bondmoyson.be/wvl/gezond-actief/opvoeding/kind/op-school/Pa….
Clarke, J., (2018). Hygge for Your Health: Benefits of This Cozy Wellness Trend. Opgeroepen op 10 april, 2019 van Website: https://www.verywellmind.com/health-benefits-of-hygge-4164281.
Cleveland Clinic., (2019). Stress. Opgeroepen op 3 maart, 2019 van Website: https://my.clevelandclinic.org/health/articles/11874-stress.
Damsgaard, P. M., (2017). Young people in Denmark are becoming more and more stressed. Opgeroepen op 20 april, 2019 van Website: http://sciencenordic.com/young-people-denmark-are-becoming-more-and-mor….
Danmarks Biblioteksforening., (2018). Danskernes yndlingsord er fundet. Er du ikke enig i valget, så pyt! Opgeroepen op 26 april, 2019 van Website: https://www.db.dk/pyt.
Dansk Skoleidraet., (2019). Sundhedsundervisning i det fri. Opgeroepen op 2 mei, 2019 van Website: https://skoleidraet.dk/nyheder/sundhedsundervisning-i-det-fri/.
Dansk Skoleidræt., (2017). Kronprinsessen hører om Dansk Skoleidræts projekter. Opgeroepen op 2 mei, 2019 van Website: https://skoleidraet.dk/nyheder/kronprinsessen-hoerer-om-dansk-skoleidra….
De Wilde, B., (2016). School zonder punten: het kan perfect. Opgeroepen op 22 april, 2019 van Website: https://www.klasse.be/53149/school-zonder-punten/.
Fedders, L. E., (2012). Musikterapi bekæmper stress. Opgeroepen op 29 april, 2019 van Website: https://videnskab.dk/krop-sundhed/musikterapi-bekaemper-stress.
Gysegem, S. V., (2017). Stress op school: de oorzaken. Opgeroepen op 4 februari, 2019 van Website: https://www.goedgezind.be/tieners/school-tieners/stress-op-school-oorza….
Huizink, A., & Rooij, S.d., (2019). Stress op school. Opgeroepen op 20 maart, 2019, van Website: Jeugdonderzoek, advies en training: http://www.hetstresslab.nl/over-ons/.
James, S., (2016). Strategies for stress: talking about it. Opgeroepen op 20 maart 2019, van Website: https://www.nuffieldhealth.com/article/strategies-for-stress-talking-ab….
Janssens, S., & Lauwagie, E., (z.j.). Programma. Opgeroepen op 22 april, 2019 van Website: https://sjanstrainingen.be/kinderen-en-jongeren/programma-kinderen/.
Joetz., (2018). Geen paniek, dans mee met de muziek! Opgeroepen op 23 april, 2019 van Website: https://stresskip.joetz.be.
Joetz vzw., (2015). Wat is Joetz. Opgeroepen op 23 april, 2019 van Website: https://www.joetz.be/pages/wat-is- joetz.aspx.
Lykkegaard, A., (2019). The Danish grading system is up for discussion...Again. Opgeroepen op 20 mei, 2019 van Website: https://cbswire.dk/the-danish-grading-system-is-up-for-discussion-again/.
Ministry of education., (2018). 7-point grading scale. Opgeroepen op 10 april, 2019 van Website: http://eng.uvm.dk/primary-and-lower-secondary-education/the-folkeskole/….
Ministry of Higher Education and Science., (2018). Principles for education in Denmark. Opgeroepen op 21 mei, 2019 van Website: https://ufm.dk/en/education/the-danish-education-system/principles-for-….
Nederlands Centrum Jeugdgezondheid., (2019). Gevolgen van Early Life Stress. Opgeroepen op 7 maart, 2019 van Website: https://www.ncj.nl/themadossiers/earlylifestress/gevolgen-van-early-lif….
Nederlandse Taalunie., (2019). Schoolloopbaan Vlaanderen. Opgeroepen op 17 april, 2019, van Website: http://taalunieversum.org/onderwijs/termen/beschrijvingen/vlaanderen/pr….
OECD. (z.j.). Denmark. Opgeroepen op 20 april, 2019 van Website: http://www.oecdbetterlifeindex.org/countries/denmark/.
Ottosen, M. H., Andreasen, A. G., Dahl, K. M., et al., (2018). Børn og Unge i Danmark - Velfærd og trivsel 2018. Opgeroepen op 2 mei, 2019 van Website: https://www.vive.dk/da/udgivelser/boern-og-unge-i-danmark- velfaerd-og-trivsel-2018-10762/.
Ramsay, A., (2011). Health benefits of music. Opgeroepen op 23 april, 2019 van Website: https://www.netdoctor.co.uk/healthy-living/wellbeing/a10638/health-bene….
Ressler, P., (2019). Embracing the magical Danish word...Pyt. Opgeroepen op 26 april, 2019 van Website: https://www.stressresources.com/blog/2019/3/7/embracing-the-magical-dan….
Starting Point Behavioral Healthcare., (2017). Puzzling for Perspective: Clear Your Mind with a Jigsaw Puzzle. Opgeroepen op 20 mei, 2019 van Website: http://www.spbh.org/puzzling-for-perspective-clear-your-mind-with-a-jig…- puzzle/.
Stresscentrum., (z.j.). Externe en interne stressfactoren. Opgeroepen op 8 februari, 2019 van Website: https://www.stresscentrum.nl/informatie-over-stress/interne-en-externe-…. (a)
Stresscentrum., (z.j.). Stress. Opgeroepen op 3 maart, 2019 van Website: https://www.stresscentrum.nl/informatie-over- stress/stress/. (b)
Tönnissen, J., (z.j.). Wat is kinderyoga? Opgeroepen op 22 april, 2019 van Website: https://kinderyogajudith.nl/kinderyoga.
Tamerus, L., (2017). Naar de brugklas? 13 tips voor een soepele overgang. Opgeroepen op 19 mei, 2019 van Website: https://www.onderwijsvanmorgen.nl/13-tips-soepele-overgang-naar-brugkla….
The Ministry of Education., (2018). About the Folkeskole. Opgeroepen op 10 mei, 2019, van Website: http://eng.uvm.dk/primary-and-lower-secondary-education/the-folkeskole/….
Vlaamse overheid., (z.j.). Basisonderwijs Schoolkosten in het basisonderwijs. Opgeroepen op 20 april, 2019 van Website: https://www.vlaanderen.be/schoolkosten-in-het-basisonderwijs. (d)
Vlaamse overheid., (z.j.). Leerstof Eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Opgeroepen op 20 april, 2019 van Website: https://www.vlaanderen.be/onderwijs-en-vorming/organisatie-van-het-onde…- ontwikkelingsdoelen. (c)
Vlaamse overheid., (z.j.). Onderwijs en vorming Leerplicht en schoolplicht. Opgeroepen op 20 april, 2019 van Website: https://www.vlaanderen.be/leerplicht-en-schoolplicht. (b)
Vlaamse overheid., (z.j.). Schooljaar, schoolweek, schooldag in het basisonderwijs. Opgeroepen op 20 april, 2019 van Website: https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/schooljaar-schoolweek-schooldag-in-b…. (f)
Vlaamse overheid., (z.j.). Toetsen en examens. Opgeroepen op 6 maart, 2019 van Website: https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/toetsen-en-examens. (e)
Vlaamse overheid., (z.j.). Basisonderwijs Naar de lagere school. Opgeroepen op 20 april, 2019 van Website: https://www.vlaanderen.be/naar-de-lagere-school. (a)
Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid., (z.j.). Praat erover. Opgeroepen op 6 april, 2019 van Website: https://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/praat-erover.
Vtm nieuws., (2016). Moet school stoppen met punten geven? Opgeroepen op 22 april, 2019 van Website: https://nieuws.vtm.be/binnenland/207784-moet-school-stoppen-met-punten-….
ONDERZOEK EN RAPPORTEN
Engert, V., Miller, R., Plessow, F., et al. (2014). Cortisol increase in empathic stress is modulated by emotional closeness and observation modality. z.pl.: Elsevier Ltd.
European Commission/EACEA/Eurydice. (2018/19). The Organisation of School Time in Europe Primary and General Secondary Education. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Helliwell, J. F., Layard, R., & Sachs, J. D. (2019). World Happiness Report. z.pl.: z.u.
Jellesma, F. (2009). Stress en lichamelijke klachten bij kinderen. Zuidoost Nederland: z.u..
Kersten, C. (2012). Mindfulness; surfen op de golven van het leven. ’s-Hertogenbosch: z.u..
Lauwerysen, J. (2016). Falen maakt me bang! Merksplas: Thomas More.
Linnemann, A., Ditzen, B., Strahler, J., et al. (2015). Music listening as a means of stress reduction in daily life. z.pl.: Elsevier.
Maagdenberg, R. (2011). Philips health and well-being index Nordic report. z.pl.: z.u.
Middlebrooks, J., & Audage, N. (2008). The Effects of Childhood Stress on Health Across the Lifespan. Atlanta: U.S.
Department of Health and Human Services Centers for Disease Control and Prevention.
Naayer, H., Spithoff, M., Osinga, M., et al. (2016). De overgang van primair naar voortgezet onderwijs in internationaal
perspectief. Groningen: Rijksuniversiteit.
Nuffic. (2016). Onderwijssysteem België beschreven en vergeleken met het Nederlandse systeem. z.pl.: z.u. OECD. (2017). Education at a glance 2017: OECD Indicators. Paris: OECD Publishing.
Stegeman, H., (2007). Effecten van sport en bewegen op school. ’s-Hertogenbosch, Nederland: z.u.
The Danish Ministry of Education. (2014). Improving the Public School. The Danish Ministry of Education.
The Ministry of Higher Education and Science; The Ministry for Children, Education and Gender Equality; The Ministry of Culture. (2016). The Danish education system. z.pl.: The European Commission.
Vingerhoets, A. (2000). Wat is stress? Infertiliteit, gynaecologie en obstetrie anno 2000. Tilburg, Nederland: z.u.
Vlaamse scholierenkoepel. (2017, augustus). Rapport tegen stress op school. z.pl.: z.u.
TIJDSCHRIFT
Weaver, L. L., & Darragh, A. R. (2015). Systematic Review of Yoga Interventions for Anxiety Reduction Among Children and Adolescents. American Journal of Occupational Therapy.
BOEKEN EN HANDLEIDINGEN
M.E.G.A VZW. (2011). M.E.G.A Gids voor mega-medewerkers. België.
Peerlings, W. (2008). Stresskids. Survivalgids voor kinderen en hun ouders. Tielt: Lannoo.
Søderberg, M., & Lynggaard, K. H. (2016). Hygge. Het geheim van de deense lifestyle. Amsterdam: Meulenhoff Boekerij.
Touw, S. (2017). Het Grote Stress Handboek: Alles over stress symptomen, de psychologie achter stress en de beste stress management methodes. z.pl.: z.u.
van der Ploeg, J. (2013). Stress bij kinderen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Voetenlink, S. (2017). Stressloos leren. Katwijk aan Zee: Panta Rhei.
Wiking, M. (2016). The little book of hygge. Copenhagen: Penguin books.MONDELINGE BRONNEN
Andersen, E. H. Interview afgenomen door Isa Verbeek op 14 mei 2019. Denemarken: Kopenhagen. Årman, J. Interview afgenomen door Isa Verbeek op 7 mei 2019. Denemarken: Kopenhagen. Erikstrup, P. Interview afgenomen door Isa Verbeek op 22 mei 2019. Denemarken: Kopenhagen. Høy, P. Interview afgenomen door Isa Verbeek op 9 april 2019. Denemarken: Kopenhagen.
Leerkrachten 3e graad en zorgcoördinator (stageschool). Mondelinge communicatie op 9 januari 2019. Haasdonk. Shultz, S. Muziekdocent Københavns Professionshøjskole. Mondelinge bron op 24 april 2019. Denmarken: Kopenhagen. Vlaamse leerkrachten (2019). Online bevraging opgesteld door Isa Verbeek afgenomen in April 2019.
