STUDENTEN HOGESCHOOL ODISEE ONDERZOEKEN DE INVLOED VAN CO-TEACHING IN STEM-ONDERWIJS OP HET WELBEVINDEN VAN DE LEERLING EN DE LEERKRACHT
Sint-Niklaas, 12 juni 2019
Met hun ‘Vissen-STEM-project’ bevestigen twee studenten van de Hogeschool Odisee, campus Sint-Niklaas, het positief effect van co-teaching bij de uitvoering van een STEM-project op het welbevinden van de leerling en de leerkracht. Er moet wel nog een duidelijkere visie ontwikkeld worden rond co-teaching in STEM-onderwijs. Een uitdaging voor de toekomst!
Ellen De Meerleer en Crijntje Vanacker wekten met hun uitdagend ‘Vissen-STEM-project’ de interesse van de leerlingen. Door principes uit de wetenschappen, fysica, wiskunde, techniek, … toe te passen, stimuleerden zij de leerlingen hun specifieke talenten in één of meerdere domeinen te ontdekken. Tegelijk bood de uitvoering van het project in co-teaching de kans om te peilen naar het effect ervan op het welbevinden van zowel de leerkrachten als de leerlingen.
Steeds meer scholen willen hun onderwijs op een vernieuwende manier organiseren. STEM-onderwijs in combinatie met co-teaching is een pijler daarvan. STEM is een internationale term die verwijst naar kennisdomeinen op het gebied van wetenschappen (Science), technologie/techniek (Technology), ontwerpen en optimalisatie (Engineering) en wiskunde (Mathematics). STEM-onderwijs verschuift de focus van het klassiek aanleren van kennis per afzonderlijk vak naar onderzoekend en probleemoplossend leren, waarbij er naar gestreefd wordt de vier domeinen zo veel mogelijk evenwaardig aan bod te laten komen en de grenzen ertussen te laten vervagen. In co-teaching werken twee of meerdere leerkrachten samen om zoveel mogelijk onderwijsdoelstellingen met de leerlingen te bereiken. Co-teaching in een STEM-project biedt voordelen zowel op het vlak van tijdswinst, omdat je het werk verdeelt, als op het vlak van de kwaliteit van het project. Met specialisten uit verschillende disciplines kom je immers tot een beter eindresultaat dan wanneer je het project alleen moet uitwerken.
Ellen en Crijntje voerden hun praktijkonderzoek uit met de leerlingen van het tweede middelbaar STV (=Sociale Technische Vorming) en TW (= Technisch Wetenschappen) van het Technisch Instituut Sint-Carolus, te Sint-Niklaas. Het STEM-project werd vooreerst door de twee leerkrachten in aparte klassen van ongeveer 20 leerlingen parallel uitgevoerd. Erop volgend werd dezelfde STEM-activiteit opnieuw uitgewerkt, maar ditmaal in co-teaching met een dubbel aantal leerlingen en in één groot klaslokaal.
Er werd gekozen voor een ‘Vissen-STEM-project’. De vissen zwommen in een aquarium met een gaatje erin en er liep een waterstraal uit. De aandacht van de leerlingen werd onmiddellijk gevestigd op de hoofdonderzoeksvraag: ‘Hoe kunnen we, om de vissen te redden, het gaatje van het aquarium dichten?’ De klas diende dringend actie te ondernemen en tegelijk rekening te houden met een defecte waterkraan door een gesprongen leiding. Op een leuke en creatieve manier slaagden de twee leerkrachten erin de leerlingen verschillende opdrachten te doen uitvoeren om het probleem op te lossen en legden daarbij de nadruk op onderzoekend nadenken en leren. De klas(sen) werd(en) verdeeld in groepen en elke groep ging aan de slag met de hem toebedeelde taken. Vanuit de hoofdvraag werden er deelvragen afgeleid en bij het onderzoek werden de vier componenten S, T, E en M op een eigentijdse manier aangepakt. De eerste groep onderzocht of de vissen nog genoeg water hadden om in te zwemmen en ging na hoe ze ervoor konden zorgen dat er meer zuurstofgas in het water terecht kon komen, ondermeer door het toevoegen van bruisstenen en waterplantjes. De tweede en derde groep maakten een eigen waterfilter en zuiverden het vuile afvalwater tot helder water. De vierde groep onderzocht met welke materialen ze het gaatje in het aquarium langdurig konden dichten en testten ook de kwaliteit van water.
In de co-teaching klas was er een extra team, dat naging hoe het komt dat er zuurstofgas in water aanwezig is. Ze bedachten zelf een aangenamere omgeving voor de vissen. Elke groep kreeg informatiebrochures, waarmee ze aan de slag konden gaan. Bij het onderzoek, de ontdekking, het begrijpen, het ontwerpen en het uitvinden traden de twee leerkrachten samen vooral op als begeleiders. Het ‘Vissen-STEM-project’ werd leuk afgesloten met een kleine attentie: een visje-sleutelhanger, zelf uitgesneden met een lasercutter door Ellen en Crijntje.
Met een enquête (schaalverdeling van 1 tot 5) werd er gepeild naar het welbevinden van de leerlingen. Vonden de leerlingen het ‘Vissen-STEM-project’ leuk en leerrijk? Hadden de leerkrachten tijd genoeg om vragen van de leerlingen te beantwoorden? Waren er genoeg leerkrachten aanwezig in de klas en hadden die voor de leerling persoonlijk voldoende aandacht? Waren jullie niet met teveel leerlingen? De resultaten van de enquête leerden dat er een verschil is in het welbevinden tussen de leerlingen die het STEM-project hadden uitgevoerd met hulp vanwege één leerkracht tegenover het welbevinden van de leerlingen met twee leerkrachten samen: in het algemeen scoorden de antwoorden minder positief in de co-teaching klas. Zo vond bijvoorbeeld de helft van de leerlingen in de parallelklassen dat het STEM-project niet chaotisch verliep. Opvallend is dat meer dan 10% van de leerlingen in de co-teaching-klas het STEM-project chaotischer ervaarden. Een verklaring hiervoor is wellicht te vinden in de infrastructuur van het lokaal en in het te grote aantal aan leerlingen.
Ellen en Crijntje evalueren hun gezamenlijk uitgevoerd STEM-project als positief, dit vooral bij de voorbereiding. Bij co-teaching vul je elkaar aan, elk met zijn eigen talenten. Door de coachende rol brengt de leerkracht de leerstof niet zelf aan, maar laat hij de leerlingen op zelfstandige basis en eigen tempo aan het project werken. Deze samenwerking heeft een positief effect, waarbij zowel leerkracht als leerling zich goed voelen. Een leerkracht die zich goed voelt, een groot welbevinden heeft, zal deze positieve sfeer overbrengen op die manier naar zijn leerlingen. STEM en co-teaching kunnen een meerwaarde betekenen voor het welbevinden van leerlingen en leerkrachten, weliswaar op voorwaarde dat ze goed aangepakt worden. Zo moet er rekening gehouden worden met de beïnvloedingsfactoren omtrent het welbevinden en de randvoorwaarden van co-teaching. Ellen en Crijntje besluiten: “We geloven in de kracht van co-teaching in STEM, in ‘samen’ onderweg. Het is een uitdaging om in deze richting verder te werken en de best mogelijke aanpak af te toetsen.
Andreotti, E., Frans, R., De Coninck, I., De Lange, J., Sermeus, J., & Van Landeghem, J. (2017). Eindrapport Vlaams Lerend Netwerk STEM SO. Opgehaald van Stemnetwerk: https://www.stemnetwerk.be/sites/default/files/Eindrapport_VlaamsLerend… Def.pdf Balck, C., & Robberecht, B. (2018). Fysica 21: Hydrostatica en optica. Balck, C., Sermeus, J., De Schrijver, J., & Temmerman, W. (2017). Ideëenfabriek: Factory of Ideas. Opgehaald van Ideeënfabriekwetenschappen: http://www.ideeenfabriekwetenschappen.be/ Balck, C., Temmerman, W., Sermeus, J., De Schrijver , J., Robberecht , B., Mokuku, T., . . . De Paepe, H. (z.d.). Opgehaald van Vlhora.be: http://www.vlhora.be/documenten/Communicatie%20%3E%20events/2018_vlhora… t_odisee_werken%20met%20niet%20tegen%20intuitieve%20voorkennis%20wetenschapepn %20van%20leerlingen%20en%20studenten.pdf Beerens, N. (2016). 3 directeurs over hoe ze burn-out voorkomen en aanpakken in hun team. Opgehaald van Klasse: https://www.klasse.be/53943/burn-out-voorkomen-en-aanpakken-op-school/ Beerens, N. (2016). De 8 belangrijkste eigenschappen van leraren. Opgehaald van Klasse: https://www.klasse.be/46642/8-belangrijkste-eigenschappen-leraren/ Beerens, N. (2016). Directeur beslissend voor tevredenheid leraren. Opgehaald van Klasse: https://www.klasse.be/36156/36156/ Biodoen. (2019). Fotosynthese bij waterpest. Opgehaald van Biodoen: https://www.biodoen.nl/lesmateriaal.php?go_to=311011&fbclid=IwAR2Oi8awG… QGk018Bj0hRxO-YeYtPFJK1nHCMkRWNRIrwqV8 Bioplek. (2019). Gaswisseling bij vissen. Opgehaald van Bioplek: https://www.bioplek.org/animaties%20onderbouw/gaswisselingvis.html Bybee, R. (2010). What Is STEM Education? Opgehaald van http://science.sciencemag.org/content/329/5995/996/tab-pdf Centrum voor Leerlingenbegeleiding. (2017). Stem. Opgehaald van Onderwijskiezer: https://www.onderwijskiezer.be/v2/extra/stem.php Claessens, B., & Meskens, N. (2017). Wat houdt STEM binnen de eerste graad van het secundair onderwijs in? Wat is de rol van de leerkracht techniek hierin en kunnen we door het ontwikkelen van een eenduidig hulpmiddel de STEM-richting ondersteunen tijdens het leerproces? Opgehaald van https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/thesis/2017- 10/Professionele%20Bachelorproef%20-%20DEF.%20Versie.pdf Codex Vlaanderen. (2014). Decreet betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Opgehaald van Codex Vlaanderen: https://codex.vlaanderen.be/Portals/Codex/documenten/1024474.html 78 Cools, S. (2017). Gezocht: leerkrachten met juiste diploma. Opgehaald van De Standaard: http://www.standaard.be/cnt/dmf20170210_02724299 de Bruijn, M. (2013). Welbevinden. Opgehaald van Ensie: https://www.ensie.nl/maj-debruijn/welbevinden De Feyter , L., Jennes , A., & Vanhove, G. (2016). Samen sterker op de klasvloer via co-teaching. School+visie, 27-30. De Laet, A., Dunon, R., Op de Beeck, C., & De Schrijver , K. (2014). STEM af op de toekomst. Opgehaald van Onderwijskiezer: https://www.onderwijskiezer.be/v2/download/STEM.pdf De Poorter, R., & Tempelaere, F. (2017). Co-teaching: met meerdere onderwijsprofessionals doelgericht aan de slag in de klas. Opgehaald van http://www.dpbbrugge.be/wiskunde/DVW%201- 2%202017/1511597938_ww10coteaching.pdf Deboes, T. (2017). Co-teaching: ken jij deze 6 vormen? Opgehaald van Klasse: https://www.klasse.be/88761/co-teaching-6-vormen/ Departement Onderwijs en Vorming. (2015). STEM-kader voor het Vlaamse onderwijs. Departement Onderwijs en Vorming. Eder, F. (1995). In Das Befinden von kindern und jugendlichen in der Schule. Bildunsforschung des Bundesminsteriums für Unterricht und kulturelle Angelegenheiten. Innsbruck: STUDIENverlag. El Oiamari, S. (2017). STEM belooft de studierichting van morgen te zijn. Ken jij deze studierichting al? Opgehaald van Newsmonkey: http://newsmonkey.be/article/84383 Elchardus, M., Kavadias, D., & Siongers, E. (1999). Hebben scholen een invloed op de waarden van jongeren? Samenvatting van het onderzoek naar de doeltreffendheid van waardevorming in het secundair onderwijs. Brussel. Eldor, L., & Shoshani, A. (2016). Caring relationships in school staff: Exploring the link between compassion and teacher work engagement. Teaching and Teacher Education, 59, 126-136. Engels , N., Aelterman, A., Van Petegem, K., Schepens , A., & Deconinck, E. (2004). Graag naar school . Brussel: VUBPRESS. Ensie. (2019). Lexicon van de ethiek: compassie. Opgehaald van Ensie: https://www.ensie.nl/lexicon-vande-ethiek/compassie Fluijt, D., Bakker, C., & Struyf, E. (2016). Team-reflection: the missing link in co-teaching teams. European Journal of Special Needs Education, 187-201. Frederix, S. (2017). Van tso naar STEM: “Stofjas uit en kwaliteit omhoog”. Opgehaald van https://www.klasse.be/77596/van-tso-naar-stem/ GO! onderwijs. (2016). Visie op STEM-onderwijs: bijlage 2: SO. Opgehaald van https://pro.go.be/blog/Documents/Bijlage_STEM_in_SO_b.pdf 79 Huyghe, S. (2016). STEM in ons onderwijs, hype of noodzaak? Etion. Opgehaald van https://etion.be/sites/default/files/documents/beleidsnotas/bn_90_septe… Janssens, D. (2017). STEM. Opgehaald van http://depot.lias.be/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE10016767 Jennes, A. (2017). Krachtig leren in de klas? Kies voor co-teaching. In dialoog, 20-27. Opgehaald van https://www.katholiekonderwijs.vlaanderen/sites/www.vsko.be/files/magaz… og%202017-2018-2.pdf Katholiek onderwijs Vlaanderen. (z.d.). Modernisering secundair onderwijs leerplannen. Opgehaald van Katholiek onderwijs Vlaanderen: https://katholiekonderwijs.vlaanderen/ontwerpleerplannen%20eerste%20gra… Kj Hasselt. (z.d.). Veiligheid: gebruik breekmes. Opgehaald van Kj Hasselt: https://www.kjhasselt.be/sites/default/files/global/pages/welkom/veilig… .pdf Knipprath, H., De Cock, M., Dehaene, W., & Van Petegem, P. (2017). STEM@School. Opgehaald van http://www.stematschool.be/downloads2/Visie_STEMatschool.pdf Larock, Y., Royackers, J., & Van Waes , J. (2017). Co-teaching als opstap naar de school als lerende organisatie. Impuls, 27-34. Lesbladen chemisch wateronderzoek. (2018). Opgehaald van VZW Durme: http://www.vzwdurme.be/images/educatie/lesbladen/Lesbladchemischwateron… Linden, F. v. (1983). Schoolgaande jongeren hun leefwereld en zelfbeleving. Samenvattend eindverslag van het onderzoeksproject Jeugdproblemen en onderwijsbeleid. Nijmegen: Hoogveldinstituut. Loots , A., & Gilis, K. (z.d.). Thema 1: Mengsels en zuivere stoffen. In L. A. Karolien, ION 3.2. Van in. Maeckelberghe, R. (2017). Invloed van zeer open opdrachten binnen STEM. Opgehaald van http://depot.lias.be/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE10016963 Meirsschaut, M., & Ruys, I. (2017). Team teaching: wat, waarom, hoe en met wele resultaten? Een verkenning van de literatuur. Gent. Merckx. (2014). Onderzoeksreflector. Opgehaald van https://www.onderzoekendleren.be/didactiek/watstem Moorehead, T., & Grillo, K. (2013). Celebrating the Reality of Inclusive STEM Education. TEACHING Exeptional Children , 50-57. Odisee. (2019). Odifiksers Campus Waas. Opgehaald van Odifiks: https://odifiks.odisee.be/jongerenkinderen/zien/2019-22-2-odifiksers-ca… Odisee Campus Sint-Niklaas: Christel Balck - Bram Robberecht. (sd). Didactiek: theoretisch kader Ideeënfabriek voor conceptvorming natuurwetenschappen. In Fysica Hydrostatica - optica (p. 59). 80 Onderwijs Vlaanderen . ( 2017). STEM-aanbod 2017. Opgehaald van https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/STEM-aa… Onderwijs Vlaanderen. (2012). Actieplan voor het stimuleren van loopbanen in wiskunde, exacte wetenschappen en techniek. Opgehaald van onderwijs vlaanderen: https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/STEM-ac… Onderwijs Vlaanderen. (2012). Wat is het STEM-actieplan? Opgehaald van Onderwijs Vlaanderen: https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/STEM-ac… Onderwijs Vlaanderen. (2016). STEM monitor. Opgehaald van https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/STEM-mo… Onderwijs Vlaanderen. (2019). Wat is het STEM-actieplan? Opgehaald van Onderwijs Vlaanderen: https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/onderwijspersoneel/van-basis-totvolw… Onderwijskiezer. (2019). STEM. Opgehaald van Onderwijskiezer: https://www.onderwijskiezer.be/v2/index.php Onderwijskiezer. (2019). STEM. Opgehaald van Onderwijskiezer: https://www.onderwijskiezer.be/v2/extra/stem.php Onderwijskwaliteit. (2016). Een gelukkige leerkracht voor gelukkige leerlingen. Opgehaald van Onderwijskwaliteit: http://onderwijskwaliteit.be/assets/files/documents/files/2016.06.03_08… Onderzoeksreflector. (2019). Waarom STEM onderwijs? Opgehaald van Onderzoeksreflector: http://www.onderzoeksreflector.be/didactiek/waarom-stem-onderwijs Professor Ferre Laevers. (z.d.). Welbevinden. Opgehaald van Kind en gezin: https://www.kindengezin.be/ontwikkeling/sociaal-emotioneel/welbevinden/ Samdal, Wold, & Torsheim. (1997). In School as a workenvironment for students. Focus and optional questions. University of Bergens. Schaafsma , A., & Hamers-van Erp, C. (2015). Co-teaching: Samen leren. Jeugd in School en Wereld, 6-9. Schooltv. (2003). Waterzuivering: De reis van water. Opgehaald van Schooltv: https://schooltv.nl/video/waterzuivering-de-reis-van-hetwater/?fbclid=I… Schooltv. (2006). Waterzuivering: Wat gebeurt er met water nadat wij het gebruikt hebben? Opgehaald van Schooltv: https://schooltv.nl/video/waterzuivering-wat-gebeurt-er-met-water-nadat… 81 Schooltv. (2010). Waterzuivering: Hoe wordt vies water gezuiverd? Opgehaald van Schooltv: https://schooltv.nl/video/waterzuivering-hoe-wordt-vies-watergezuiverd/… CU#q=waterzuivering Schooltv. (2014). Hoe verzorg je een goudvis? Opgehaald van Schooltv: https://schooltv.nl/video/hoeverzorg-je-een-goudvis-zuurstof-waterplant… Schooltv. (2017). Hoe ademen vissen? Opgehaald van Schooltv: https://schooltv.nl/video/hoe-ademenvissen-met-hun-kieuwen-halen-ze-zuu… Sermeus, J. (2018). Kan water verslijten? Stem-project. Opgehaald van Klascement: https://www.klascement.net/downloadbaar-lesmateriaal/81144/kan-water-ve… Simons, & Boekaerts. (1995). In Leren en instructie: Psychologie van de leerling en het leerproses. Assen. Smeets , E., Blok, H., & Ledoux, G. (sd). Leerkrachten en interne begeleiders over onderwijs aan zorgleerlingen. Smith, O. (2019). Wetenschappelijke methode stappen. Opgehaald van Story Board that: https://www.storyboardthat.com/nl/articles/e/wetenschappelijke-methode Talentenkring Groningen. (2019). De wetenschappelijke methode. Opgehaald van Talentenkracht Groningen: https://talentenkrachtgroningen.nl/over-talent/bouwstenen/wetenschappel… Temmerman, W., Robberecht, B., & Balck, C. (2016). De wetenschappelijke methode. Thuisexperimenteren. (2003). Aantonen dat planten o.i.v. licht zuurstof produceren. Opgehaald van Thuis experimenteren: http://www.thuisexperimenteren.nl/science/zuurstofproduktieplanten/zuur… n.htm?fbclid=IwAR1UQ2GWtG0v8eh6OWsS0QETHJe4Cj9dg3e1GeJDlD9x6gQZBQMKRLfoLQ Van de Moortel, P. (2018, April 9). 'Co-teaching', hoe doe je dat? En waarom? Opgehaald van https://www.covwvl.be/images/T4S/T4S2018%20sessie%20BO%20.pdf Van den Eynde, L., & De Waele - Van de Velde, V. (2018). STEM - Is er een verschil in het wetenschappelijk denken van jongens en meisjes? Opgehaald van http://depot.lias.be/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE10676483 Van Houte, H., Merckx, B., De Lange , J., & De Bruyker , M. (sd). Goesting in STEM. 2012. Opgehaald van http://www.stemopschool.be/files/media/1377862762.pdf Van Laere, M. (2016). “Goede relatie met collega’s maakt leraren gelukkig”. Opgehaald van Klasse: https://www.klasse.be/53699/goede-relatie-collega-leraren-gelukkig/ van Leeuwen, J., Geraedts, J., van Ipkens, T., & Angel, D. (2016). Praktijkgericht onderzoek: Op zoek naar de ideale docent Een onderzoek naar de ideale docent binnen verschillende onderwijstypen. 82 Opgehaald van Docplayer: https://docplayer.nl/7222206-Praktijkgericht-onderzoek-op-zoeknaar-de-i… Vanbuel, V. (2018). De STEMpel: het toppunt van STEM. Opgehaald van Klasse: https://www.klasse.be/129826/de-stempel-stem-basisonderwijs/ Vandevelde, M. (2016). Co-teaching: goed voor leerlingen én leerkrachten. Opgehaald van GO: http://www.g-o.be/co-teaching-goed-voor-leerlingen-en-leerkrachten/ Vandewalle,, J., & Veretennicoff, I. (2015). De STEM-leerkracht. Koninklijke Vlaamse academie van Belgie voor wetenschappen en kunsten, 62. VDAB - Departement Onderwijs en vorming. (2019). STEM VOOR DE TOEKOMST. Opgehaald van STEM charter: http://stemcharter.be/ Ver Heyen, W., Lamberts, M., Mertens , E., Henderickx, E., Janvier, R., & De Prins , P. (2003). Tijdsbesteding en taakbeslasting van leerkrachten basis- en secundair onderwijs in Vlaanderen. Vercuyce, S. (2017). STEM denken en doen. Averbode: Averbode. Veretennicoff, I., & Vandewalle, J. (2015). De STEM-leerkracht. Opgeroepen op Januari 2, 2018, van http://www.kvab.be/sites/default/rest/blobs/121/nw_mw_stemleerkracht.pdf Vlaams Lerend Netwerk STEM Secundair Onderwijs. (z.d.). Enquête noden van de scholen. Opgehaald van https://stemnetwerk.be/sites/default/files/noden%20eerste%20verwerking… Vlaamse overheid. (2015, November). STEM-kader voor het Vlaamse onderwijs. Opgehaald van Vlaanderen.be: https://www.vlaanderen.be/publicaties/stem-kader-voor-het-vlaamseonderw… Vlaanderen. (2015). STEM-kader voor het Vlaamse onderwijs. Opgehaald van Vlaanderen: https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/stem-kader-voor-het-vla… Wikipedia. (2018). Goudvis (dier). Opgehaald van Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Goudvis_(dier)