Vernieuwingen worden tegengehouden
“Ligt de druk om te presteren bij kinderen té hoog?”, “Steeds meer scholen willen examens afschaffen!”, “Het onderwijs van de toekomst: scholen zonder punten!”: het zijn maar enkele recente krantenkoppen én toch merken we weinig veranderingen op het vlak van evalueren in secundaire scholen. Ten eerste worden vernieuwingen tegengehouden door het idee dat het evalueren met punten verplicht wordt door de onderwijsinspectie. Dit klopt niet: scholen beschikken over de (pedagogische) vrijheid om te evalueren zoals ze willen. Ten tweede zijn er weinig praktijkvoorbeelden van evaluatiemethoden zonder punten die leerkrachten kunnen gebruiken als voorbeeld. Het gebrek aan vernieuwend materiaal maakt de stap voor leerkrachten groot en moeilijk. En tot slot is er sprake van een jarenlange traditie: punten geven zit zo ingebakken in het onderwijs dat weinigen erbij stilstaan dat het anders kan.
Niet noodzakelijk conservatief
Ook ouders en leerlingen kennen niet beter dan punten en hechten veel belang. Toch wil dit niet zeggen dat ze conservatief zijn. In figuur 1 en 2 ziet u de resultaten van de vragenlijsten die ik heb afgenomen in het Sint-Franciscuscollege in Heusden-Zolder.
Figuur 1: Grafiek uit vragenlijst leerlingen
Figuur 1 laat zien dat 42,1 % van de leerlingen het puntensysteem wil behouden. Maar 57,9 % van de leerlingen staat open voor nieuwigheden op het vlak van evalueren. Ze zijn benieuwd naar het verloop van een alternatieve evaluatie. Hoe verloopt bijvoorbeeld een persoonlijk gesprek met de leerkracht? Of wat doen we met een briefje met persoonlijk advies?
Figuur 2: Grafiek uit vragenlijst ouders
Figuur 2 focust op een vraag die gesteld werd aan de ouders: “Stel dat de school beslist om geen punten meer te geven, maar schriftelijke en mondelinge feedback over het leren van uw kind, bent u dan voorstander of tegenstander?”. Het resultaat mag gerust verrassend genoemd worden. 61,5 % van de ouders is voorstander van een systeem met schriftelijke en mondelinge feedback over het functioneren van hun kind.
Conclusie: ouders en leerlingen zijn niet conservatief en staan klaar voor een nieuwe manier van evalueren, waarbij punten vervangen worden door een constructiever alternatief: schriftelijke en mondelinge feedback. Helaas laat deze vernieuwing op zich wachten in vele secundaire scholen.
Een woordelijke beoordelingsschaal
Voor mijn bachelorproef organiseerde ik vijf lessen schrijfvaardigheid in het Sint-Franciscuscollege waarin de leerlingen op hun eigen tempo werkten aan een leerdoel. Met de nodige feed up, feedback, feed forward streefden de leerlingen de vooropgestelde doelstellingen na. Als leerkracht had ik oog voor de manier waarop zij dit deden en deed ik aan procesevaluatie in de klas. De verschillende kladversies van de schrijfopdrachten werden goed bijgehouden en vergeleken met elkaar. Deze werking verschilt volledig van een klassieke schrijfles waarin de leerlingen de taak krijgen en thuis maken. Verder ontwierp ik voor deze opdracht een nieuw evaluatiemiddel, waarin een puntenschaal gecombineerd werd met woordelijke feedback. De resultaten van de schrijfopdracht waren zeer goed. Acht leerlingen zijn expert, zes leerlingen hebben het leerdoel bereikt, vijf leerlingen zijn goed op weg. Er is maar één leerling die het leerdoel nog niet heeft bereikt.
Stapsgewijs een nieuwe evaluatiecultuur installeren
Een nieuwe manier van evalueren vraagt tijd. Eerst en vooral hebben leerkrachten tijd nodig om een alternatief evaluatiemiddel uit te dokteren en hier veelvuldig overleg over te plegen. Ten tweede vraagt het gebruik van een alternatief evaluatiemiddel meer tijd omdat er woordelijke feedback gegeven dient te worden per succescriterium. Ten derde vraagt het tijd om een nieuwe gewoonte te kweken. Leerkrachten, leerlingen en ouders moeten wennen aan het evalueren op een andere manier.
Punten zijn passé
Ik ervaar dat het evalueren met woordelijke feedback positieve resultaten opbrengt voor motivatie en leren. Leerlingen krijgen zin in leren, ze tonen inzet en er is sprake van welbevinden. Leerkrachten moeten durven om de uitdaging aan te gaan om de illusie van “correcte punten” te doorbreken. Het is de moeite waard om stapsgewijs een nieuwe evaluatiecultuur te installeren, want woorden zeggen immers meer dan een punt. Niet?
Berben, M., Van Teeseling, M. (2014). Differentiëren is te leren. CPS
Castelijns, J., Segers, M. (2011). Evalueren om te leren. Coutinho
Dierckx, L., Janssen, T., Trio, M. (AJ 2016), Opvoedkunde 2a. Evalueren om te leren. Geraadpleegd op 2 maart 2019
Dierckx, L., Janssen, T., Trio, M. (AJ 2018), Opvoedkunde 2a. Evalueren. Geraadpleegd op 2 maart 2019
Dierckx, L., Janssen, T., Trio, M. (AJ 2018), Opvoedkunde 2a. Motivatiepsychologie – leerlingen goesting geven in leren! Geraadpleegd op 2 maart 2019
De Standaard. Een uur Nederlands of een uur de kar voor het paard spannen? Geraadpleegd op 08 september 2018 via http://www.standaard.be/cnt/dmf20180828_03688167
De Standaard. ‘Smileys in plaats van punten? Waanzin!’ Geraadpleegd op 09 september 2018. http://www.standaard.be/cnt/dmf20180831_03695440
De Standaard. Het buitenland, waar Nederlands geliefd is. Geraadpleegd op 28 september 2018 via http://www.standaard.be/cnt/dmf20180828_03687902
De Standaard. Geen punten, geen examens, geen problemen. Geraadpleegd op 01 februari 2019 via http://www.standaard.be/cnt/dmf20180521_03523056
De Knack. Katholiek Onderwijs: uur minder Nederlands in ruil voor 'Mens en samenleving'. Geraadpleegd op 03 september 2019 via, http://www.knack.be/nieuws/belgie/katholiekonderwijs-uur-minder-nederla…
GO! Evalueren. Geraadpleegd op 09 april 2019 via http://www.g-o.be/evalueren/
Gielen, S. (2004). Testen of assessment? Een onderzoek naar het gebruik van assessment in de lerarenopleiding. Universitaire Pers Leuven
Hornikx, I., Janssen, T., Kelchtermans, R., Quetin, A-C., Trio, M. (AJ 2015) Opvoedkunde 1a – Hoofdstuk 4: Focus op competentiegericht leren. Geraadpleegd op 2 maart 2019
Hornikx, I., Dierckx, L. (2019) Inspiratiesessie ABC-model. Geraadpleegd op 2 maart 2019
Klasse. Scholen zonder examens. Geraadpleegd op 29 april 2017 via https://www.klasse.be/archief/scholen-zonder-examens/
Klasse. School zonder punten. Geraadpleegd op 29 april 2017 via https://www.klasse.be/53149/school-zonder-punten/
Klasse. “Als ik zou durven, schafte ik punten helemaal af”. Geraadpleegd op 29 april 2017 via https://www.klasse.be/50036/ik-zou-durven-punten-afschaffen/
Klasse. “Mijn punten graag!”. Geraadpleegd op 29 april 2017 via https://www.klasse.be/57439/mijn-punten-graag/
Klasse. “Ik zeur altijd over slecht rapport”. Geraadpleegd op 29 april 2017 via https://www.klasse.be/52799/ik-zeur-altijd-over-slecht-rapprt/
Klasse. Examens of permanente evaluatie. Geraadpleegd op 28 september 2018 via https://www.klasse.be/543/examens-of-permanente-evaluatie/
Klasse. Leerlingen motiveren: 8 vragen aan expert Maarten Vansteenkiste. Geraadpleegd op 01 februari 2019 via https://www.klasse.be/125776/hoe-motiveer-leerlingen-vansteenkistemotiv…;
Klasse. Ontdek snel of je les haar doel bereikt: exit ticket. Geraadpleegd op 11 april 2019 via https://www.klasse.be/126690/doel-les-bereikt-meten-exit-ticket/
Klasse. Snapt iedereen de leerstof? Check het met 10 technieken. Geraadpleegd op 11 april 2019 via https://www.klasse.be/172014/snapt-iedereen-de-leerstof-check-het-met-1…;
Lesintaal. Schrijfstrategieën. Geraadpleegd op 28 mei 2019 via https://www.lesintaal.nl/documents/doc_32846.htm
Mindmeister. Geraadpleegd op 09 april 2019 via https://www.mindmeister.com/
Nationaal Expertisecentrum leerplanontwikkeling. Rubrics. Geraadpleegd op 03 februari 2019 via https://www.slo.nl/voortgezet/vmbo/themas/competentiegericht_onderwijs/…;
Onderwijs Vlaanderen. Toetsen en examens. Geraadpleegd op 08 september 2018 via https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/toetsen-en-examens
Penninckx, M. (2011). Evaluatie in het Vlaamse onderwijs: beleid en praktijk van leerling tot overheid. Garant
Radboud Universiteit. Hoe maak ik een rubric? Geraadpleegd op 03 februari 2019 via https://www.ru.nl/docenten/onderwijs/toetsen-en-beoordelen/tips-toetsen… KU Leuven, Permanente evaluatie. Geraadpleegd op 08 april 2019 via https://www.kuleuven.be/onderwijs/evalueren/permanente-evaluatie
RTL Nieuws. ‘Hoog tijd dat eindexamens gaan veranderen’. Geraadpleegd op 7 december 2018 via https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/4184106/hoog-tijd-dat…
Ros, A., Castelijns, J., Van Loon, A., Verbeeck, K. (2014). Gemotiveerd leren en lesgeven. Uitgeverij Coutinho
Standaert, R. (2014). De becijferde school: meetcultus en meetcultuur. Acco
Smets, W. (2018). Slim differentiëren. De Boeck.
Struyf, E. (2000). Evalueren: een leerkans voor leraren en leerlingen. Over de evaluatiepraktijk in de klas en het evaluatiebeleid op school. Universitaire Pers Leuven
Sluijsmans, D., Kneyber, R. (2016) Toetsrevolutie. Uitgeverij Phronese
Sint-Franciscuscollege. Studieaanbod. Geraadpleegd op 26 augustus 2018 via https://sfc.be/studieaanbod
Taalunieversum. Feiten en cijfers. Geraadpleegd op 20 augustus 2018, via http://taalunieversum.org/inhoud/feiten-en-cijfers
Vlaanderen. Feiten cijfers en onderzoek taalontwikkeling. Geraadpleegd op 01 februari 2019 via https://www.expoo.be/feiten-cijfers-en-onderzoek
Vernieuwenderwijs. Rubrics in de klas: zo ga je er mee aan de slag! Geraadpleegd op 02 februari via http://www.vernieuwenderwijs.nl/rubrics-klas-zo-ga-er-mee-aan-slag/
Verhees, E., Sarrau, J. Praktijkvoorbeeld procesgericht evalueren GO! Atheneum Bree. Geraadpleegd op 2 maart 2019
Van Petegem, P., Vanhoof, J., Verhoeven, J.C., Devos, G., Warmoes, V. (2002) Een alternatieve kijk op evaluatie. Universiteit Antwerpen
VRT Nieuws. Ligt de druk om te presteren bij kinderen té hoog? Geraadpleegd op 05 juni 2019 via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/04/05/ligt_de_druk_om_tepresterenbijk…;
Wijnants, L., Hermans, I., Vandeput, L. (2011). Innovatief evalueren in het hoger onderwijs: leerwegonafhankelijk summatief toetsen. Uitgeverij Lannoo