De digitale publieke sfeer: een contradictie?
Tegenwoordig kunnen we als gewone burger waar en wanneer we willen een minister aanspreken via een tweet om ons ongenoegen te uiten over het gevoerde beleid. Dat hebben we te danken aan de enorme groei van het internet de afgelopen decennia. Terwijl in 2006 in de Verenigde Staten nog slechts 5% van de burgers actief was op Facebook, Youtube of Twitter is de betrokkenheid in alle leeftijdscategorieën gegroeid tot maar liefst 72% in 2018. Wereldwijd zien we vandaag ongeveer een 2,5 miljard personen, of een derde van de wereldbevolking, die een plaats op het World Wide Web hebben vereeuwigd met een Facebookprofiel.
Typerend voor het internet en haar platformen, zoals de beheerders ervan graag zelf benadrukken, is hun openheid en toegankelijkheid. Iedereen met een digitaal apparaat en een internetverbinding kan zich vandaag mengen in een discussie met personen die je nog nooit hebt gezien of nooit zal zien in je leven. Deze mogelijkheden hebben ertoe geleid dat het internet en de sociale media in het academische debat het statuut kregen van ‘digitale publieke sfeer’. Maar hoe moeten we die toegankelijkheid precies begrijpen? En hoe verandert die dankzij de digitalisering?
De toegang tot het publieke debat
De toegang tot het publieke debat staat centraal in Jürgen Habermas’ politieke filosofie. Hij onderscheidt daarin drie niveaus van toegankelijkheid: 1) de toegang tot een publiek debat waarin alle sociale ongelijkheden worden opgeheven, 2) de toegang tot de nodige informatie om te kunnen deelnemen aan het publieke debat en 3) de toegang tot het medium zelf van het publieke debat. Met deze laatste voorwaarde bedoelt Habermas dat de inclusiviteit van de publieke sfeer steeds gevrijwaard moet worden. Deze drie betekenissen van toegankelijkheid vormen het kader voor hedendaagse onderzoekers om het potentieel van de publieke sfeer in haar digitale vorm te evalueren.
Wat het hedendaagse debat over de digitale publieke sfeer vergeet in rekening te nemen, is dat Habermas uitgaat van een talige opvatting van de leefwereld. Dat betekent dat elke interactie die we doen met andere deelnemers van de publieke sfeer ingebed is in een gedeelde context die vooral bepaald wordt door talige, grammaticale structuren. Maar hiermee gaat Habermas voorbij aan de rol die het lichaam speelt in communicatie. Nochtans heeft die transformatie veel te maken met lichaam: het is immers omdat geen lichamelijke aanwezigheid meer vereist is in het publieke debat dat de toegankelijkheid ervan zo sterk lijkt te verhogen. Om een volledig beeld te krijgen van de digitale publieke sfeer moeten we dus eerst beschrijven wat de gevolgen zijn van deze veranderende betrokkenheid van het lichaam op het publieke debat.
Belichaming en toegankelijkheid
Hannah Arendt stelt dat een publieke sfeer pas kan ontstaan wanneer die getuigt van een gedeelde wereld. ‘Publiek’ verwijst voor haar namelijk naar datgene wat gedeeld is met anderen, in tegenstelling tot datgene wat zich afspeelt in de privésfeer. Arendt verduidelijkt zelf niet hoe we een wereld kunnen ervaren als ‘gedeeld met anderen’. Ook hier moeten we de rol van het lichaam binnenbrengen. Ik weet namelijk pas dat jij en ik in een gedeelde wereld leven wanneer onze lichamen zich op een zelfde wijze verhouden tot de omgeving waarin we ons bevinden. Denk bijvoorbeeld aan een plotse regenbui waarin je je bevindt met anderen. Het feit dat alle anderen ook proberen te ontsnappen aan de regen, geeft jou de ervaring dat je de wereld die je waarneemt, deelt met anderen.
Arendts analyse van de publieke sfeer laat ons toe de toegankelijkheid van de publieke sfeer opnieuw te definiëren: de toegankelijkheid van de publieke sfeer bestaat in de toegang tot een gedeelde realiteit. De weg die Arendt aanreikt brengt ons tot een andere benadering dan die van Habermas. De vraag dringt zich hoe we de toegankelijkheid van de publieke sfeer opnieuw evalueren in het digitale tijdperk.
Het probleem van toegankelijkheid in de digitale publieke sfeer
We hernemen de vaststelling dat we niet meer lichamelijk aanwezig moeten zijn om met elkaar in debat te gaan in de publieke sfeer. De opkomst van de digitale media speelde hier een grote rol in. Door in te loggen op een computer kan ik al snel met mensen over heel de wereld in debat treden over publieke aangelegenheden. Het verschil met de klassieke modellen die we vinden bij Arendt en Habermas is dat we ons niet meer in een zogenaamde ‘sfeer van gedeelde lichamelijkheid’ bevinden.
Hiermee lijkt iets belangrijks verloren te gaan. De manier waarop mijn lichaam en dat van anderen zich verhouden tot de omgeving geven net het gevoel dat ik me in een wereld bevindt die ik deel met anderen. Het lichamelijk samenzijn is met andere woorden het toegangsticket tot de ervaring van een gedeelde realiteit. De ontkoppeling van het lichaam en de publieke sfeer maakt mogelijk dat de ervaring van interacties met inhouden en anderen in de digitale publieke sfeer gestuurd wordt door personalisatiemechanismen, waardoor geen gedeelde realiteit meer wordt ervaren, maar een gepersonaliseerde weergave ervan.
Deze analyse brengt ons tot een ambigue conclusie met betrekking tot de toegankelijkheid van de digitale publieke sfeer. Enerzijds lijkt het internet inderdaad de toegang tot het publieke debat structureel te veralgemenen omdat deelname mogelijk wordt voor alle lichamen. Anderzijds lijkt de toegang tot het publieke debat in een digitale context niet meer te zijn dan een schijntoegankelijkheid, omdat de digitale publieke sfeer geen toegang geeft tot een gedeelde wereld. Terwijl het habermasiaanse kader toelaat de beloften van de digitale media te benadrukken met betrekking tot de toegankelijkheid van de publieke sfeer, toont een arendtiaanse analyse van de transformatie van de publieke sfeer dat de mogelijkheidsvoorwaarden voor de toegang tot een gedeelde realiteit van de participant ontnomen worden. De vraag rest dan ook of een publieke sfeer zich werkelijk kan realiseren in een digitale omgeving.
Bibliografie
Abramson, Jeffrey B., F. Christopher Arterton, and Gary R. Orren. 1988. The Electronic Commonwealth: The Impact of New Media Technologies on Democratic Politics. New York: Basic Books.
Arendt, Hannah. 1990a. Lectures on Kant’s Political Philosophy. Edited by Ronald Beiner. 3. Dr. Chicago: Univ. of Chicago Press.
———. 1990b. ‘Philosophy and Politics’. Social Research 57 (1): 73–103.
———. 2006a. Between Past and Future: Eight Exercises in Political Thought. Penguin Classics. New York: Penguin Books.
———. 2006b. ‘What Is Freedom?’ In Between Past and Future: Eight Exercises in Political Thought, edited by Jerome Kohn, 142–69. Longon: Penguin Books.
———. 2018a. ‘The Great Tradition’. In Thinking Without A Banister: Essays in Understanding 1953-1975, edited by Jerome Kohn, 43–68. New York: Schocken Books.
———. 2018b. The Human Condition. Second edition. Chicago; London: The University of Chicago Press.
Barlow, John Perry. 2016. ‘A Declaration of the Independence of Cyberspace’. Electronic Frontier Foundation. 20 January 2016. https://www.eff.org/cyberspace-independence.
Barney, Darin. 2013. The Network Society. New York, NY: John Wiley & Sons. http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:101:1-2015022010088.
Beauvoir, Simone de. 1949. Le deuxième sexe. Paris: Gallimard.
Belga. 2019. ‘“Down the road” wint internationale tv-prijs in Londen’. De Morgen. 7 November 2019. https://www.demorgen.be/gs-b593415a.
Benhabib, Seyla. 1997. ‘The Embattled Public Sphere: Hannah Arendt, Juergen Habermas and Beyond’. Theoria: A Journal of Social and Political Theory, no. 90: 1–24.
Benkler, Yochai. 2006. The Wealth of Networks. New Haven, CT: Yale University Press.
Boeder, Pieter. 2005. ‘Habermas’ Hertiage: The Future of the Public Sphere in the Network Society’. First Monday 10 (9). https://doi.org/10.5210/fm.v10i9.1280.
Brand, Arie. 1986. ‘The “Colonization of the Lifeworld” and the Disappearance of Politics — Arendt and Habermas’. Thesis Eleven 13 (1): 39–53. https://doi.org/10.1177/072551368601300104.
Breese, Elizabeth Butler. 2011. ‘Mapping the Variety of Public Spheres’. Communication Theory 21 (2): 130–49. https://doi.org/10.1111/j.1468-2885.2011.01379.x.
Burkett, Elinor. 2020. ‘Women’s Rights Movement’. Encyclopedia Britannica. 5 March 2020. https://www.britannica.com/event/womens-movement.
Carman, Taylor. 2008. Merleau-Ponty. Routledge Philosophers. London ; New York: Routledge.
Castells, Manuel. 2010. The Rise of the Network Society. 2nd ed., with A new pref. The Information Age : Economy, Society, and Culture, v. 1. Chichester, West Sussex ; Malden, MA: Wiley-Blackwell.
Childs, Sarah, and Joni Lovenduski. 2013. Political Representation. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199751457.013.0019.
Chinn, Menzie, and Robert Fairlie. 2004. ‘The Determinants of the Global Digital Divide: A Cross-Country Analysis of Computer and Internet Penetration’. w10686. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research. https://doi.org/10.3386/w10686.
Couldry, Nick. 2010. Why Voice Matters: Culture and Politics after Neoliberalism. Los Angeles ; London: SAGE.
Dahl, Robert Alan. 1991. Democracy and Its Critics. 12. print. New Haven: Yale Univ. Press.
Dahlberg, Lincoln. 2004. ‘Net-Public Sphere Research: Beyond The “First Phase”’. Javnost - The Public 11 (1): 27–43. https://doi.org/10.1080/13183222.2004.11008845.
Dahlgren, Peter. 2005. ‘The Internet, Public Spheres, and Political Communication: Dispersion and Deliberation’. Political Communication 22 (2): 147–62. https://doi.org/10.1080/10584600590933160.
Disch, Lisa. 2015. Representation. Edited by Lisa Disch and Mary Hawkesworth. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199328581.013.51.
Disch, Lisa, and Mary Hawkesworth. 2015. Feminist Theory. Edited by Lisa Disch and Mary Hawkesworth. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199328581.013.1.
Dreyfus, Hubert L. 1996. ‘The Current Relevance of Merleau-Ponty’s Phenomenology of Embodiment’. Electronic Journal of Analytic Philosophy 15 (3): 1–20.
———. 2009. On the Internet. 2nd ed. Thinking in Action. Milton Park, Abingdon, Oxon ; New York, NY: Routledge.
Dyson, Esther. 1998. Release 2.1: A Design for Living in the Digital Age. 1st ed. New York: Broadway Books.
Edgar, Andrew. 2013. The Philosophy of Habermas. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/UPO9781844653539.
Eley, Geoff. 1992. ‘Nations, Public and Political Cultures. Placing Habermas in the Nineteenth Century’. In Habermas and the Public Sphere, edited by Craig J. Calhoun, 289–339. Cambridge, Massachusets; London: MIT Press.
Epstein, Edward. 1995. ‘Presidential Contender’s Campaign Online’. San Francisco Chronicle, 27 November 1995.
Fairlie, Robert W. 2004. ‘Race and the Digital Divide’. Journal of Economic Analysis & Policy 3 (1): 1–40. https://doi.org/10.2202/1538-0645.1263.
Fletcher, Richard, Alessio Cornia, and Rasmus Kleis Nielsen. 2020. ‘How Polarized Are Online and Offline News Audiences? A Comparative Analysis of Twelve Countries’. The International Journal of Press/Politics 25 (2): 169–95. https://doi.org/10.1177/1940161219892768.
Fletcher, Richard, and Rasmus Kleis Nielsen. 2018. ‘Automated Serendipity: The Effect of Using Search Engines on News Repertoire Balance and Diversity’. Digital Journalism 6 (8): 976–89. https://doi.org/10.1080/21670811.2018.1502045.
Fraser, Nancy. 1990. ‘Rethinking the Public Sphere: A Contribution to the Critique of Actually Existing Democracy’. Social Text, no. 25/26: 56. https://doi.org/10.2307/466240.
Fuchs, Christian. 2014. ‘Social Media and the Public Sphere’. TripleC 12 (1): 57–101.
Ganley, Gladys D. 1991. ‘Power to the People via Electronic Media’. Washington Quarterly, Spring 1991.
Garnham, Nicholas, and Fred Inglis. 1990. Capitalism and Communication: Global Culture and the Economics of Information. The Media, Culture & Society Series. London ; Newbury Park: Sage Publications.
Gaus, Gerald, Shane D. Courtland, and David Schmidtz. 2018. ‘Liberalism’. In The Stanford Encyclopedia of Philosophy, edited by Edward N. Zalta, Spring 2018. Metaphysics Research Lab, Stanford University. https://plato.stanford.edu/archives/spr2018/entries/liberalism/.
Gerhards, Jürgen, and Mike S. Schäfer. 2010. ‘Is the Internet a Better Public Sphere? Comparing Old and New Media in the USA and Germany’. New Media & Society 12 (1): 143–60. https://doi.org/10.1177/1461444809341444.
Geschke, Daniel, Jan Lorenz, and Peter Holtz. 2019. ‘The Triple-Filter Bubble: Using Agent-Based Modelling to Test a Meta-Theoretical Framework for the Emergence of Filter Bubbles and Echo Chambers’. British Journal of Social Psychology 58 (1): 129–49. https://doi.org/10.1111/bjso.12286.
Goggin, Gerard, Scott Hollier, and Wayne Hawkins. 2017. ‘Internet Accessibility and Disability Policy: Lessons for Digital Inclusion and Equality from Australia’. Internet Policy Review 6 (1). https://doi.org/10.14763/2017.1.452.
Grant, Judith. 2015. ‘Experience’. In The Oxford Handbook of Feminist Theory, edited by Lisa Disch and Mary Hawkesworth. Vol. 1. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199328581.013.12.
Gwinnell, Esther. 1998. Online Seductions: Falling in Love with Strangers on the Internet. New York: Kodansha International.
Habermas, Jürgen. 1974. ‘The Public Sphere: An Encyclopedia Article (1964)’. Translated by Sara Lennox and Frank Lennox. New German Critique, no. 3: 49. https://doi.org/10.2307/487737.
———. 1992. ‘Further Reflections on the Public Sphere’. In Habermas and the Public Sphere, edited by Craig J. Calhoun, 421–61. Cambridge, Massachusets; London: MIT Press.
———. 1996. Between Facts and Norms: Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy. Studies in Contemporary German Social Thought. Cambridge, Mass: MIT Press.
———. 1999. The Structural Transformation of the Public Sphere: An Inquiry into a Category of Bourgeois Society. 10. print. Studies in Contemporary German Social Thought. Cambridge, Mass: MIT Press.
———. 2005. The Theory of Communicative Action, Volume Two: Lifeworld and System: A Critique of Functionalist Reason. Translated by Thomas MacCarthy. The Theory of Communicative Action, Jürgen Habermas. Transl. by Thomas MacCarthy; Vol. 2. Boston: Beacon Press.
———. 2007. The Theory of Communicative Action, Volume 1: Reason and the Rationalization of Society. Translated by Thomas MacCarthy. Reprint. Jürgen Habermas. Transl. by Thomas MacCarthy; Vol. 1. Boston: Beacon Press [u.a.].
———. 2015. Strukturwandel der Öffentlichkeit: Untersuchungen zu einer Kategorie der bürgerlichen Gesellschaft ; mit einem Vorwort zur Neuauflage 1990. 14. Aufl. Suhrkamp-Taschenbuch Wissenschaft 891. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Haim, Mario, Andreas Graefe, and Hans-Bernd Brosius. 2018. ‘Burst of the Filter Bubble?: Effects of Personalization on the Diversity of Google News’. Digital Journalism 6 (3): 330–43. https://doi.org/10.1080/21670811.2017.1338145.
Hansen, Mark B. N. 2006. Bodies in Code: Interfaces with Digital Media. New York ; London: Routledge.
Heberle, Renee. 2015. The Personal Is Political. Edited by Lisa Disch and Mary Hawkesworth. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199328581.013.31.
Husserl, Edmund. 1976. Ideen Zu Einer Reinen Phänomenologie Und Phänomenologischen Philosophie: Erstes Buch. Husserliana 3. Den Haag: Nijhoff.
Jackson, Linda A., Yong Zhao, Anthony Kolenic, Hiram E. Fitzgerald, Rena Harold, and Alexander Von Eye. 2008. ‘Race, Gender, and Information Technology Use: The New Digital Divide’. CyberPsychology & Behavior 11 (4): 437–42. https://doi.org/10.1089/cpb.2007.0157.
Jackson, Sarah J., Moya Bailey, and Brooke Foucault Welles. 2020. #hashtagactivism: Networks of Race and Gender Justice. Cambridge: The MIT Press.
Jacobs, Jane. 1992. The Death and Life of Great American Cities. Vintage Books ed. New York: Vintage Books.
Korthalls, M., and H. Kunnemann. 1983. ‘De Theorie van Het Communicatieve—Een Vraaggesprek Met Jurgen Habermas’. Kennis En Methode: Tijdschrift Voor Wetenschapsfilosofie En Wetenschapsonderzoek 7 (4).
Landes, Joan B. 1988. Women and the Public Sphere in the Age of the French Revolution. Ithaca: Cornell University Press.
Lanham, Richard A. 1998. The Electronic Word: Democracy, Technology, and the Arts. Paperback ed., [Nachdr.]. Chicago, Ill.: Univ. of Chicago Press.
Lea, Martin, and Russell Spears. 1995. ‘Love at First Byte? Building Personal Relationships Over Computer Networks’. In Under-Studied Relationships: Off the Beaten Track, edited by Julia T. Wood and Steve Duck, 197–233. Understanding Relationship Processes Series. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
Levy, Michael. 2019. ‘Gay Rights Movement’. Encyclopedia Britannica. 20 June 2019. https://www.britannica.com/topic/gay-rights-movement.
Lévy, Pierre. 2011. ‘L’hypersphère Publique’. Médium 4 (29): 203–19.
Loader, Brian D., and Dan Mercea. 2011. ‘Networking Democracy?: Social Media Innovations and Participatory Politics’. Information, Communication & Society 14 (6): 757–69. https://doi.org/10.1080/1369118X.2011.592648.
Martini, Michele. 2019. ‘Topological and Networked Visibility: Politics of Seeing in the Digital Age’. Semiotica 2019 (231): 259–77. https://doi.org/10.1515/sem-2017-0139.
McLuhan, Marshall. 1994. Understanding Media: The Extensions of Man. 1st MIT Press ed. Cambridge, Mass: MIT Press.
Meltzoff, A., and M. Moore. 1977. ‘Imitation of Facial and Manual Gestures by Human Neonates’. Science 198 (4312): 74–78. https://doi.org/10.1126/science.897687.
———. 1983. ‘Newborn Infants Imitate Adult Facial Gestures’. Child Development 54 (3): 702–9.
Merleau-Ponty, Maurice. 1945. Phénomenologie de la perception. Paris: Gallimard.
———. 1964. Le visible et l’invisible: suivi de Notes de travail. Tel. Paris: Gallimard.
———. 1973. The Prose of the World. Edited by Claude Lefort. Translated by J. O’Neill. Evanston, IL: Northwestern University Press.
Mutsvairo, Bruce, and Massimo Ragnedda, eds. 2019. Mapping Digital Divide in Africa: A Mediated Analysis. Amsterdam University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctvh4zj72.
Nechushtai, Efrat, and Seth C. Lewis. 2019. ‘What Kind of News Gatekeepers Do We Want Machines to Be? Filter Bubbles, Fragmentation, and the Normative Dimensions of Algorithmic Recommendations’. Computers in Human Behavior 90 (January): 298–307. https://doi.org/10.1016/j.chb.2018.07.043.
Nouraie-Simone, Fereshteh, ed. 2014. On Shifting Ground: Muslim Women in the Global Era. Second edition. New York: Feminist Press at the City University of New York.
O’Brien, Jody. 1999. ‘Writing in the Body: Gender (Re)Production in Online Interaction’. In Communities in Cyberspace, edited by Peter Kollock and Marc Smith, 76–106. London: Routledge.
Papacharissi, Zizi. 2002. ‘The Virtual Sphere: The Internet as a Public Sphere’. New Media & Society 4 (1): 9–27. https://doi.org/10.1177/14614440222226244.
Pariser, Eli. 2012. The Filter Bubble: What the Internet Is Hiding from You. London: Penguin Books.
Peters, Susan J. 2015. ‘Disability Culture’. Encyclopedia Britannica. 21 December 2015. https://www.britannica.com/topic/disability-culture.
Phillips, Anne. 1998. The Politics of Presence. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/0198294158.001.0001.
Polonski, Vyacheslav. 2018. ‘Analysing the Social Media Voices of the UK’s EU Referendum’. Medium. 17 February 2018. https://medium.com/@drpolonski/social-media-voices-in-the-uks-eu-refere….
Rancière, Jacques. 2016. Dissensus: On Politics and Aesthetics. Edited by Steve Corcoran. London; Oxford; New York; New Delhi; Sydney: Bloomsbury.
Rand Corporation. 1995. Universal Access to E-Mail: Feasibility and Societal Implications. Santa Monica, CA: RAND.
Rasmussen, Terje. 2014. ‘Internet and the Political Public Sphere: The Internet and the Public Sphere’. Sociology Compass 8 (12): 1315–29. https://doi.org/10.1111/soc4.12228.
Rheingold, Howard. 2000. The Virtual Community: Homesteading on the Electronic Frontier. Rev. ed. Cambridge, Mass: MIT Press.
Ryan, Mary P. 1992. ‘Gender and Public Access: Women’s Politics in Nineteenth Century’. In Habermas and the Public Sphere, edited by Craig J. Calhoun. Cambridge, Massachusets; London: MIT Press.
Salikov, Alexey. 2018. ‘Hannah Arendt, Jürgen Habermas, and Rethinking the Public Sphere in the Age of Social Media’. Sotsiologicheskoe Obozrenie / Russian Sociological Review 17 (4): 88–102. https://doi.org/10.17323/1728-192x-2018-4-88-102.
Scannell, Paddy. 1989. ‘Public Service Broadcasting and Modern Public Life’. Media, Culture & Society 11 (2): 135–66. https://doi.org/10.1177/016344389011002002.
Schäfer, Mike S. 2015. ‘Digital Public Sphere’. In The International Encyclopedia of Political Communication, edited by Gianpietro Mazzoleni, 1:322–28. London: Wiley Blackwell.
Scharlott, Bradford W., and William G. Christ. 1995. ‘Overcoming Relationship-Initiation Barriers: The Impact of a Computer-Dating System on Sex Role, Shyness, and Appearance Inhibitions’. Computers in Human Behavior 11 (2): 191–204. https://doi.org/10.1016/0747-5632(94)00028-G.
Schroeder, Ralph. 2018. Social Theory after the Internet: Media, Technology and Globalization. http://www.oapen.org/search?identifier=648367.
Selwyn, Neil. 2018. What Is Digital Sociology? Cambridge, UK ; Medford, MA: Polity Press.
‘Social Media Fact Sheet’. 2019. PEW Research Center. 12 June 2019. https://www.pewresearch.org/internet/fact-sheet/social-media/.
Sunstein, Cass R. 2018. #Republic: Divided Democracy in the Age of Social Media. Third printing, and First paperback printing. Princeton, N.J. Oxford: Princeton University Press.
Thiedeke, Udo. 2003. ‘Virtuele Gruppen: Begriff und Charakteristik’. In Virtuelle Gruppen: Charakteristika und Problemdimensionen, edited by Udo Thiedeke. Wiesbaden: Westdeutscher Verlag.
Thomson, Rob, and Tamar Murachver. 2001. ‘Predicting Gender from Electronic Discourse’. British Journal of Social Psychology 40 (2): 193–208. https://doi.org/10.1348/014466601164812.
Topolski, Anya. 2015. Arendt, Levinas and a Politics of Relationality. London: Rowman & Littlefield International.
Van Dijk, Jan. 2012. The Network Society. 3rd edition. London: Sage Publications.
Varley, Pamela. 1991. ‘Electronic Democracy’. Technology Review, December.
Walker, Daniel M., Jennifer L. Hefner, Naleef Fareed, Timothy R. Huerta, and Ann Scheck McAlearney. 2020. ‘Exploring the Digital Divide: Age and Race Disparities in Use of an Inpatient Portal’. Telemedicine and E-Health 26 (5): 603–13. https://doi.org/10.1089/tmj.2019.0065.
Walsh, Philip J. 2020. ‘Intercorporeity and the First-Person Plural in Merleau-Ponty’. Continental Philosophy Review 53 (1): 21–47. https://doi.org/10.1007/s11007-019-09480-x.
Young, Iris. 1996. ‘Communication and the Other: Beyond Deliberative Democracy’. In Democracy and Difference: Contesting the Boundaries of the Political, edited by Seyla Benhabib, 120–37. Princeton Paperbacks. Princeton, N.J: Princeton University Press.
Zerilli, Linda. 2015. Politics. Edited by Lisa Disch and Mary Hawkesworth. Vol. 1. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199328581.013.33.
Zuiderveen Borgesius, Frederik J., Damian Trilling, Judith Möller, Balázs Bodó, Claes H. de Vreese, and Natali Helberger. 2016. ‘Should We Worry about Filter Bubbles?’ Internet Policy Review 5 (1). https://doi.org/10.14763/2016.1.401.
