Wat hebben een kwetsende karikatuur tijdens Aalst Carnaval, een discussie over het uiterlijk van Zwarte Piet of een uit de hand gelopen studentendoop met elkaar gemeen? Het zijn recente onderwerpen die vaak de krantenkoppen haalden. Maar het zijn ook allen voorbeelden waarbij immaterieel cultureel erfgoed de aanleiding vormde voor sterke maatschappelijke debatten. Ook u heeft ongetwijfeld een mening hierover. Maar begrijpen we soms wel goed waarover het echt gaat? En kan onderwijs hier een rol in spelen? Deze vorm van erfgoed biedt namelijk ook heel wat didactische kansen en uitdagingen voor leerkrachten én leerlingen.
Eerst en vooral, immaterieel cultureel erfgoed hoeft niet altijd tot spanningen te leiden. Het maakt deel uit van het dagelijks leven, in zeer diverse uitingen. En soms zijn mensen er zich niet van bewust. De verbindende kracht ervan wordt jammer genoeg nog onvoldoende begrepen. Vaak zijn tradities uit het verleden doorgezet of overgenomen, waarbij deze niet altijd zijn aangepast aan een maatschappij die is blijven evolueren. Dit is bovendien niet enkel eigen aan immaterieel erfgoed, ook materieel erfgoed ontsnapt hier niet aan. Denk bijvoorbeeld maar aan de discussie over de standbeelden van Leopold II.
UNESCO nam in 2003 een conventie aan om duidelijkheid te scheppen in het begrip immaterieel cultureel erfgoed. België ratificeerde dit verdrag drie jaar later en beloofde met andere woorden de inhoud na te streven. Centraal staat het begrip safeguarding of ‘borgen’. Het is namelijk de gemeenschap die de dragende kracht moet kunnen zijn en zelf mag oordelen over het praktiseren of doorgeven aan toekomstige generaties. Maar belangrijk, ook het laten uitdoven of evolueren van het eigen immaterieel erfgoed moet mogelijk zijn. De conventie kan misschien een antwoord bieden op recente problematieken. Zeker aangezien UNESCO in 2016 hieraan ook een aantal ethische principes koppelde.
Ook het laten uitdoven of evolueren van het eigen immaterieel erfgoed moet mogelijk zijn.
Volgens UNESCO kan onderwijs in dit borgen een belangrijke rol spelen. Het ontwikkelde richtlijnen om de conventie na te streven én een instrument om de toepassing ervan te meten bij de lidstaten. Het bouwde ook een rapporteringsmoment in. België, en dus de Vlaamse Gemeenschap als bevoegde deelstaat, zal eind 2021 een rapport moeten indienen. Een zelfevaluatie als het ware. Welke sterke en zwakke punten zou Vlaanderen kunnen aangeven bij UNESCO?
Uit een screening van de eindtermen in het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs blijkt dat de overheid ruimte heeft ontwikkeld om te werken aan immaterieel cultureel erfgoed. Hoewel de eindtermen bewust open zijn geformuleerd met weinig expliciete verwijzingen, zijn er wel voldoende aanknopingspunten te vinden. Hier schuilt de mogelijkheid om attitudes na te streven. Waarderen, respecteren, reflecteren … Deze kunnen zeker een rol spelen in het beter leren vatten van het begrip en tot borgen te komen.
Maar wat kan er beter? Er liggen nog groeikansen in het ontwikkelproces van de sleutelcompetenties en de eindtermen. Het ontbreekt bijvoorbeeld aan participatie van de erfgoedgemeenschappen zelf. Wat vinden zij de moeite om te bewaren of om mee te geven via onderwijs? Ook instanties die in het ontwikkelproces belangrijke partners kunnen zijn, hebben nog geen plaats aan tafel bemachtigd. FARO, het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, of de Werkplaats immaterieel erfgoed, de organisatie die de werking opneemt voor het immaterieel cultureel erfgoed in de Vlaamse Gemeenschap, zouden met hun expertise een meerwaarde kunnen betekenen.
We mogen niet het risico lopen dat leerkrachten erfgoed uit de weg gaan.
Immaterieel cultureel erfgoed is niet enkel te vinden in de wijd verspreide en bekende tradities zoals Sinterklaas, carnavalsvieringen of studentendopen. Er schuilt eveneens een didactische rijkdom in een volksverhaal, straatnaam, ambacht of zelfs een eenvoudige meiavondviering.
De open eindtermen − en de leerplannen van de onderwijsverstrekkers − verduidelijken niet welk erfgoed aan bod dient te komen op school. Dit heeft als voordeel dat ze inzetbaar zijn voor elke schoolcontext. Daartegenover verschuift zo de verantwoordelijkheid naar de leerkrachten. Het zijn zij die leerlingen moeten laten kennismaken met erfgoed. En dit zelfs vaak voor de eerste keer. Zijn zij in staat om deze rol als brugfiguur te vervullen?
In 2016 deed de Universiteit Gent een studie naar cultuureducatie in het secundair onderwijs. Hieruit bleek dat erfgoed als middel achteraan bengelt. Liefst 71,6% van de bevraagde leerkrachten gaf namelijk aan nooit erfgoed te gebruiken tijdens de lessen. Bovendien verklaarde bijna driekwart niet op de hoogte te zijn van de mogelijkheden van lokale erfgoedinstellingen. Leerkrachten kunnen − of durven − hun verbindende rol nog onvoldoende opnemen. We mogen niet het risico lopen dat leerkrachten erfgoed uit de weg gaan. Hoe kan hun functioneren worden versterkt?
De context van iedere school is anders. Niet enkel op het vlak van omgeving, maar bijvoorbeeld ook qua publiek. De tijden zijn echter veranderd. Niet elke leerkracht werkt nog in de buurt waarin hij of zij zelf opgroeide. En het begrijpen van cultuuruitingen van leerlingen waar je zelf geen deel van uitmaakt is allesbehalve evident. Maar waarom geen verbinding aangaan met lokale partners ter ondersteuning, zoals Buurten met erfgoed? Dit project, dat sinds 2012 geleidelijk wordt uitgerold, komt bij het aftoetsen aan de conventie van 2003 sterk uit de hoek.
Wat geldt voor de ontwikkeling van eindtermen kan dus ook van toepassing zijn voor scholen(groepen). Laat de erfgoedgemeenschappen en -partners mee aan tafel zitten. Dit kunnen bijvoorbeeld lokale musea, bibliotheken of erfgoedverenigingen zijn. Maar aangezien het borgen van immaterieel erfgoed ook goed tot zijn recht komt via informeel leren, lijken ook jeugdhuizen en -bewegingen potentiële partners. Het uiteindelijke doel is te komen tot een leerlijn erfgoededucatie die lokaal wordt gedragen. Deze brede schoolwerking hoeft zich niet te beperken tot erfgoed, ook het werken aan milieu (MOS) of kansarmoede kan hier deel van uitmaken. Leerkrachten én leerlingen staan immers niet alleen, maar zijn onderdeel van een lerende gemeenschap. En als het kan helpen om waardevol immaterieel erfgoed te bewaren of het samen beter te leren begrijpen om polarisering in de toekomst te vermijden, waarom dan niet?
Ahimbisibwe, Isaac & Ram, Rati, ‘The contribution of millennium development goals towards improvement in major development indicators’, 1990–2015, in: Journal Applied Economics, vol. 51, (2), 2019, p. 170-180.
Adell, Nicolas, Bendix, Regina, Bortolotto, Chiara & Tauschek, Markus, Between Imagined Communities and Communities of Practice: Participation, Territory and the Making of Heritage, Göttingen Studies in Cultural Property, vol. 8, 2015, p. 10.
Akagawa, Natsuko & Smith, Laurajane, Safeguarding Intangible Heritage: Practices and Politics, Routledge, 2018, 275 p.
Akazawa, Takeru, Aoki, Kenichi & Nishiaki, Yoshiro (ed.), Dynamics of Learning in Neanderthals and Modern Humans: volume 2 Cognitive and Physical Perspectives, Springer, 2014, 277 p.
Alaerts, Leen, Crul, Koen, Goossens, Katrien, Jans, Lysbeth, Lauwers, Wim, Tintel, Kim & Vermeersch, Lode, Cultuurexpresss: cultuur in elk leergebied en vak, een praktijkonderzoek binnen de lerarenopleiding, 2015, 74 p.
Aikawa, Noriko, An Historical Overview of the Preparation of the UNESCO Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage, Museum International, 56 (1-2), 2004, p. 138.
Aral, Ahmet Erman, Intangible Cultural Heritage and Education: Critical Examination of the Education in Periodic Reports’, in: Milli Folkor, vol. 120, 2018, p. 59-72.
Aspin, David & Chapman, Judith, ‘Lifelong learning: Concepts, theories and values’, in: Proceedings of the 31st Annual Conference of SCUTREA, 2001, p. 39-40.
Bamford, Anne, Kwaliteit en consistentie: Kunst- en cultuureducatie in Vlaanderen, 2007, 199 p.
Bali Swain, Ranjula, ‘A Critical Analysis of the Sustainable Development Goals’, in: Handbook of Sustainability Science and Research, Leal Filho, Walter, Cham (ed.): Springer, 2018, p. 341-356.
Benavot, Aaron, ‘Imagining a Transformed UNESCO with Learning at its Core’ In: International Journal of Educational Development, 31, 2011, p. 558-561.
Beunen, Sofie, Lievens, John & Siongers, Jessy, Cultuur leren smaken: een onderzoek bij Vlaamse jongeren naar cultuurparticipatie en cultuureducatie, Onderzoeksgroep CuDOS verbonden aan de vakgroep sociologie van de Universiteit Gent, 2016, p. 84.
Bhattacharya, Ananya, 'Integrating Culture in Planning and Action for Sustainable Development: the Role of ICH NGO’s', in: Volkskunde, 2014/3, p. 339-347.
Biesta, Gert, Learning Democracy in School and Society: Education, Lifelong Learning and the Politics of Citizenship, 2011, p. 61-63.
Biesta, Gert, The Beautiful Risk of Education, 2013, p. 127-130.
Biesta, Gert, Priestley Mark & Robinson, Sarah, ‘Talking about education: exploring the significance of teachers’ talk for teacher agency, in: Journal of Curriculum Studies, vol. 49, nr. 1, 2017, p. 38.
Blake, Janet, ‘Seven Years of Implementing UNESCO’s 2003 Intangible Cultural Heritage Convention: Honeymoon Period or the “Seven-Year Itch”?’, in: International Journal of Cultural Property, vol 21 (2), 2014, p. 291-304.
Blake, Janet, International Cultural Heritage Law, Oxford, 2015 p. 187.
Blake, Janet, ‘Engaging "Communities, Groups and Individuals" in the International Mechanisms of the 2003 Intangible Heritage Convention’, in: International Journal of Cultural Property, vol 26 (2), 2019, p. 113-137.
Blake, Janet & Lixinski, Lucas, The 2003 UNESCO Intangible Heritage Convention: a Commentary, Oxford, 2020, 576 p.
Boeren, Ellen, ‘Understanding Sustainable Development Goal (SDG) 4 on “Quality Education” from micro, meso and macro Perspectives’, in: International Review of Education 65, 2019, p. 277-294.
Bortolotto, Chiara, ‘Authenticity: A Non-Criterion for Inscription on the lists of UNESCO’s Intangible Cultural Heritage Convention’, in: IRCI Meeting on ICH, Tokyo, 2013, p. 73-79.
Bortolotto, Chiara, Demgenski, Philipp, Karampampas, Panas & Toji, Simone, ‘Proving participation: vocational bureaucrats and bureaucratic creativity in the implementation of the UNESCO Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage’, in: Social Anthropology, vol. 28, nr. 1, 2020 (special section article), p. 66-82.
Claassen, A., Knipping, C., Koopmans, A. & Vierke, H., Variation in community schools and their effects, Nijmegen, ITS, Stichting Katholieke Radboud Universiteit Nijmegen, 2008, p. 123.
Dagnino, Francesca Maria, Ott, Michela & Pozzi, Francesca, ‘Addressing Key Challenges in Intangible Cultural Heritage Education’, in: International Journal of Heritage in the Digital Era, vol. 4, nummer 2, 2015, p. 193-207.
De Santis, Stefania Anna, ‘The Role of Education in the Governance of the Intangible Cultural Heritage as a Common Good’, in: H-ermes Journal of Communication, vol. 11, 2018, p. 93-109.
De Troyer, Veerle (ed.), Erfgoed in de klas: een handboek voor leerkrachten, 2005, 154 p.
During, Roel (ed.), Cultural Heritage and Identity Politics, 2011, p. 17-30.
Elfert, Maren, UNESCO’s Utopia of Lifelong Learning: an Intellectual History, 2018, 254 p.
English, Leona & Carlsen, Arne, ‘Lifelong Learning and the Sustainable Development Goals: Probing the implications and the effects’, in: International Journal of Education, 2019/4, p. 205-211.
Eriksen, Thomas Hylland, ‘Between universalism and relativism: A critique of the UNESCO concepts of culture’, in: Culture and Rights: Anthropological Perspectives, Cowan, Jane, Dembour Marie-Bénédicte and Wilson, Richard (eds.), 2001, p. 133-134.
Ernalsteen, Veerle & Joos, Annelies, Wat is een brede school? Een referentiekader, 2010, p. 5.
Foster, Michael Dylan & Gilman, Lisa, UNESCO on the Ground: Local Perspectives on Intangible Cultural Heritage, Indiana University Press, 2015, 189 p.
Frijhoff, Willem, ‘Cultureel erfgoed, cultuurbeleid en culturele dynamiek’, In: FARO Tijdschrijft over Cultureel Erfgoed, jg 1, nr. 1, 2008, p. 6-13.
Fukuda-Parr, Sakiko, ‘From the Millennium Development Goals to the Sustainable Development Goals: shifts in purpose, concept, and politics of global goal setting for development’, in: Gender & Development, 2, 2016, p. 1-10.
Geerinck, Ilse & Wouters, Ruth, Een deliberatie over onderwijsvrijheid, 2018, p. 20.
Grever, Maria & Van Boxtel, Carla, Verlangen naar tastbaar verleden: erfgoed, onderwijs en historisch besef, Hilversum, 2014, 144 p.
Gurcayir Teke, Selcan ‘Customary Modes, Modern Ways: Formal, Non-Formal Education and Intangible Cultural Heritage’, in: Milli Folklor, vol 100, 2013, p. 31-39.
Hajer, M., Nilsson, M., Raworth, K., Bakker, P., Berkhout, F., De Boer, Y., Rockström, J., Ludwig, K. & Kok, M., ‘Beyond Cockpit-ism: Four Insights to Enhance the Transformative Potential of the Sustainable Development Goals’, in: Sustainability 02/vol. 7 iss. 2, 2015, p. 1651-1660.
Harari, Yuval Noah, 21 Lessons fort he 21th Century, 2018, p. 226-227.
Harrison, Rodney, Heritage: Critical Approaches, Routledge, 2012, 272 p.
Heers, Marieke, Community Schools: ‘What we know and what we need to know’, in: Review of Educational Research, vol 20, nr. 10, 2016, p. 23.
Jacobs, Marc, ‘De geest van de UNESCO-Conventie van 2003: het geheim ontsluierd’, in: Faro -Tijdschrift jaargang 3, nr. 4, 2010, p. 30-35.
Jacobs, Marc, ‘Cultural Brokerage, Addressing Boundaries and the New Paradigm of Safeguarding Intangible Cultural Heritage. Folklore Studies, Transdisciplinary Perspectives and UNESCO’, in: Volkskunde. Tijdschrift over de cultuur van het dagelijks leven, 115, 3, 2014, p. 265-291.
Jacobs, Marc, Neyrinck Jorijn & Van der Zeijden Albert, ‘UNESCO, Brokers and Critical Success (F)Actors in Safeguarding Intangible Cultural Heritage’, in: Volkskunde, vol 115 (3), 2014, p. 249-256.
Jacobs, Marc, ‘Immaterieel cultureel erfgoed borgen: twaalf principes en een gereedschapskist met ethische instrumenten. De geest van de UNESCO-Conventie (2003) met andere woorden’, in: Faro - Tijdschrift over cultureel erfgoed, 9(1), 2016, p. 41-50.
Jacobs, Marc, ‘Glocal Perspectives on Safeguarding. CGIs, ICH, Ethics and Cultural Brokerage.’ Glocal Perspectives on Intangible Cultural Heritage: Local Communities, Researchers, States and UNESCO, with the Special Focus on Global and National Perspectives’, Center for Glocal Studies (CGS), Uesugi, T. & Shiba, M. (eds.), Tokyo, Seijo University, 2017, p. 49-71.
Jacobs, Marc, ‘Climbing the Priority Ladder: Education and ICH’, in: Intangible Cultural Heritage Courier of Asia and the Pacific, vol. 34 (expert remarks), 2018 (online geraadpleegd).
Jacobs, Marc e.a., ‘Internationale netwerking, duurzame ontwikkeling en evoluerende kaders’. In: Volkskunde 120 nr. 2, 2019, p. 179-191.
Jacobs, Marc, ‘Article 15: Participation of Communities, Groups and Individuals - CGIs, not just the Community', in: The 2003 UNESCO Intangible Heritage Convention: a Commentary, Blake, Janet & Lixinski, Lucas, Oxford, 2020, p. 273-289.
Janssenswillen, Paul, Leenen Silke, Meeus Wim & Vinckx Els, Erfgoed toegankelijk maken voor een divers publiek: multiperspectiviteit in het onderwijs, 2019 (onder review, maar verkregen via prof. Paul Janssenswillen).
Janssenswillen, Paul, Meeus, Wil, Lisaité, Donata, Smits, Tom, Vinckx, Els & Leenen, Silke, ‘The Heritage Education Multiperspectivity Matrix: A programme Screening Instrument for Heritage Education Focusing on Multiperspectivity’, in: The International Journal of the Inclusive Museum, vol. 12 (1), 2018, p. 1-17.
Jickling, Bob & Sterling, Stephen, Post-Sustainability and Environmental Education: Remaking Education for the Future, Palgrave Macmillan, 2017, 161 p.
Jonckheere, Rembert, De invloed van taal en cultuur op ouderbetrokkenheid bij het engagement van Vlaamse ASPnet-scholen, 12 p, (promotor: Ine Bogaerts), UCLL, 2017.
Kamau, Macharia, Chasek, Pamela & O’Connor, David, Transforming Multilateral Diplomacy: The Inside Story of the SDG’s, Routledge, 2018, 429 p.
Klein, Stephan, Grever, Maria & Van Boxtel, Carla, ‘Zie, denk, voel, vraag, spreek, hoor en verwonder: afstand en nabijheid bij geschiedenisonderwijs en erfgoededucatie in Nederland’, in: Tijdschrift voor Geschiedenis, vol. 124, nummer 3, 2011, p. 381-395.
Kono, Toshiyuki (ed.), Intangible Cultural Heritage and Intellectual Property: Communities, Cultural Diversity and Sustainable Development, Intersentia, 2009, 416 p.
Kurin, Richard, Reflections of a Culture Broker. A View from the Smithsonian. Smithsonian Book, 1997, 336 p.
Kurin, Richard, ‘Safeguarding Intangible Cultural Heritage in the 2003 UNESCO Convention: a Critical Appraisal’, in: Museum International, vol 56, 2004, p. 66-77.
Kuutma, Kristin, ‘The Politics of Scale for Intangible Cultural Heritage: Identification, Ownership and Representation’, in: Politics of Scale: New Directions in Critical Heritage Studies, Edited by Lähdesmäki, Tuuli, Thomas, Suzie, & Zhu, Yuije, 2019, p. 156-170.
Lewis, David & Mosse David, Development Brokers and Translators: The Ethnography of Aid and Agencies, Kumarian Press, 2006, 288 p.
Lixinski, Lucas, ‘Selecting Heritage: The Interplay of Art, Politics and Identity’, in: European Journal of International Law, vol. 22, nr. 1, 2011, p. 81-100.
März, Virginie, Agency and structure in practices of educational innovation. A description and analysis of implementation practices in primary and secondary schools, onuitgegeven doctoraatsproefschrift, Katholieke Universiteit Leuven, 2014.
Meskell, Lynn, ‘World Heritage and Wikileaks’, in: Current Anthropology, vol. 57 (1), 2016, p. 74-75
Meskell, Lynn, Brown, Nicholas & Liuzza, Claudia, ‘The Politics of Peril: UNESCO’s List of World Heritage in Danger’, in: Journal of Field Archaeology, nr. 4, 2019, p. 1-17.
Neyrinck, Jorijn, ‘Werk maken van immaterieel cultureel erfgoed. Borgen wat en hoe’, in: FARO-tijdschrift jaargang 5 (3), 2012, p. 64-85.
Neyrinck, Jorijn, ‘Beyond the Conventional: How to Foster Co-production for Safeguarding ICH?’, in: Volkskunde, 2014 (3), p. 319-337.
Petrillo, Per Luigi, The Legal Protection of the Intangible Cultural Heritage: A Comparative Perspective, Springer International Publishing, 2019, 266 p.
Petti, Luigi, Trillo, Claudia & Makore, Busisiwe Ncube, ‘Cultural Heritage and Sustainable Development Targets: A Possible Harmonisation? Insights from the European Perspective’, in: Sustainability 12 (926), 2020, 24 p.
Power, Colin, The Power of Education: Education for All, Development, Globalisation and UNESCO, Springer – Verlag Singapur, 2015, 297 p.
Santisteban-Fernández, Antoni, González-Monfort, Neus & Pagès-Blanch, Joan, ‘Critical Citizenship Education and Heritage Education’, in: Handbook of Reseach on Citizenship and Heritage Education, 2020, p. 26-42.
Schmitt, Thomas, ‘The UNESCO Concept of Safeguarding Intangible Cultural Heritage: Its Background and Marrakech Roots’, in: International Journal of Heritage Studies, 14 (2), 2008, p. 95-111.
Schramme, Annick, Van der Auwera, Sigrid & Jeurissen, Riet, Erfgoededucatie in het Vlaamse onderwijs: Erfgoed en onderwijs in dialoog, 2007, 253 p.
Seitel, Peter, Safeguarding Traditional Cultures: a Global Assessment, Smithsonian, 2001.
Shultz, Lynette & Elfert, Maren, Global Citizenship in ASPnet Schools: An Ethical Framework for Action, Ottawa, Canada, 2018
Singh, Madhu, Global Perspectives on Recognising Non-formal and Informal Learning Why Recognition Matters, Springer International Publishing, 2015, 220 p.
Smith, Laurajane, The Uses of Heritage, 2006, p. 44.
Smith, Laurajane, Shackel, Paul & Campbell, Gary, ‘Introduction: Class still matters’, in: Heritage, Labour and the Working Classes, London: Routledge, p. 1-16.
Stefano, Michelle L. & Davis, Peter, The Routledge Companion to Intangible Cultural Heritage, Routledge, 2016, 502 p.
Sterling, Stephen, ‘A Commentary on Education and Sustainable Development Goals: A Visit to the Planet Doctor’, in: Journal of Education for Sustainable Development, vol 10, 2016, p. 208-213.
Swillens, Victor & Vantomme, Floortje, ‘Een werkbaar model voor immaterieel erfgoed?’, In: Faro-tijdschrift, jaargang 12 nr. 2, 2019, p. 58-61.
Trott Carlie, Sample Mcmeeking Laura & Weinberg Andrea, ‘Prefiguring Sustainability through Participatory Action Research Experiences for Undergraduates: Reflections and Recommendations for Student Development’, in: Sustainability, 10(9), 3332, 2019, p. 13.
Ubertazzi, Benedetta, ‘EU Geographical Indications and Intangible Cultural Heritage’, in: International Review of Intellectual Property and Competition Law, 8, vol. 48, iss. 5, 2017, p. 562-587.
Unterhalter, Elaine, ‘The Many Meanings of Quality Education: Politics of Targets and Indicators in SDG 4’, in: Global Policy vol. 10, special issue article, Londen, 2019, p. 39-51
Van der Zeijden, Albert, ‘De politiek van immaterieel erfgoed: Een besprekingsartikel’, in: Tijdschrift voor Geschiedenis, vol 124, 2011, p. 368-379.
Van Heusden, Barend, Cultuur in de Spiegel, naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs, 2010, Rijksuniversiteit Groningen, p. 6-9.
Van Keulen, Hanno, Voogt, Joke, Van Wessum, Loes & Cornelissen, Frank, ‘Professionele leergemeenschappen in onderwijs en lerarenopleiding’, in: Tijdschrift voor Lerarenopleiders, 36 (4), 2015, p. 143-160.
Vermeersch, Lode & Vandenbroucke, Anneloes, Veldtekening Cultuureducatie: Beschrijvende studie met evaluatieve SWOT-analyse, HIVA-KULeuven, 2011, 200 p.
Vermeersch, Lode, Vandenbroucke, Anneloes, De Backer, Free, Lombaerts, Koen, Elias, Willem & Groenez, Steven, Culturele basisvaardigheden: een ontwikkelingslijn op basis van de cultuurtheorie ‘Cultuur in de Spiegel’, 2016, CANON Cultuurcel, p. 5-10.
Wenger, Etienne, Fenton-O’Creevy, Mark, Kubiak, Christopher, Hutchinson, Steven & Wenger-Trayner, Beverly (ed.), Learning in Landscapes of Practice: Boundaries, identity and knowledgeability in practice-based Learning. Abingdon, Routledge, 2015, 182 p.
Wenger, Etienne, Communities of Practice: Learning Meaning and Identity, Cambridge, 1998, p. 243.
Werquin, Patrick, Recognising Non-formal and Informal Learning: Outcomes, Policies and Practices, OECD, 2010, 95 p.
Winter, Tim, Clarifying the Critical in Critical Heritage Studies, 2013, p. 533.
Wouters, J. & De Meester B., ‘The UNESCO Convention on Cultural Diversity and WTO Law: A Case‐Study in Fragmentation of International Law’, in: Journal of World Trade, 42, 2008, p. 205‐240.
Zeeman, Marieke & De Regt, Annemarie, Wijzer met erfgoededucatie, 2014, 18 p.
Agentschap Onroerend Erfgoed
Buurten met erfgoed
De Standaard
Europese Unie (EU)
FARO
Federale Overheid
Federatie Steinerscholen
Gemeenschapsonderwijs (GO!)
Herita
Het Archief voor Onderwijs
Histories
Intangible Cultural Heritage Courier of Asia and the Pacific
Katholiek Onderwijs Vlaanderen (KOV)
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland
Klasse
Knack
Levuur
Onderwijsvereniging van Steden en Gemeenten (OVSG)
Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)
Strategische Adviesraad voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media (SARC)
Steunpunt Onderwijs Onderzoek (SONO)
Stichting Leerplan Ontwikkeling Nederland (SLO)
Tapis plein vzw (tot eind 2017)
UNESCO: België
UNESCO: ICH
UNESCO: SDG4
UNESCO Platform Vlaanderen (UPV)
Vlaams Parlement
Vlaamse Onderwijsraad (VLOR)
Vlaamse Overheid
Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie (VRT):
Vlaamse Regering
Vlaamse UNESCO Commissie (VUC)
Verenigde Naties (VN)
Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten (VVSG)
Werkplaats immaterieel erfgoed (WIE)