Het Einde van de Politieker: vanuit boerenperspectief
“We zullen niet toestaan dat deze geschiedenis zich herhaalt. En de manier waarop we dat kunnen voorkomen is door ons te organiseren. Door onze rechten te verdedigen en respect te eisen voor de grondwet. Op deze wijze hebben we onze gronden verdedigd. Dit was het doel waarvoor we ons verenigden...”
Aan het woord is de huidige leider van de boerenbeweging in Nicaragua. De boeren in Nicaragua zijn verwikkeld in een strijd tegen de dictatuur van het presidentspaar Ortega-Murillo. Ze nemen bovendien een leidersrol op. Hoe komt het dat de boeren zo’n centrale plaats innemen en wat betekent hun beweging voor de toekomst van Nicaragua?
De Boer in de Hoofdrol?
In april 2018 leidden hervormingen van de sociale zekerheid tot hevige protesten in het land. Vooral studenten sprongen op de barricades toen hun toekomsten bedreigd werden door alweer een dictaat van bovenaf. In Nicaragua bestaat er weinig ruimte voor het maatschappelijke middenveld. De staat en de politiek zijn stevig in handen van Ortega’s partij, het Sandinistische FSLN. Opgeschrikt door het escaleren van het protest, koos de partij ervoor hard te reageren. De doden stapelden zich op, maar het verzet bleef groeien.
Ook de boeren bleven niet aan de zijlijn staan. Hun beweging ontstond in 2013 als lokaal protest tegen plannen om een kanaal door hun gronden te bouwen. Ze ontpopten zich echter al gauw tot een nationale organisatie met grote mobiliseringskracht. Om de studenten bij te staan richtten ze in de straten van het land barricades op, die de economie plat legden en de doorgang van politie en paramilitairen belemmerden. Door hen werd het platteland betrokken in de strijd. De boerenbeweging werd de vertegenwoordiger van de stille meerderheid, de boerenbevolking.
Niet enkel Nicaragua beleeft cruciale politieke tijden. 493 dagen moest België het zonder federale regering stellen, en dat in tijden van corona. Het systeem lijkt niet langer te werken. Vertrouwen in de politiek is laag en extreme partijen winnen aanhang. Maar waar ligt het probleem? Bij een gammele staatsopbouw? Of misschien eerder bij de nauwe manier waarop politiek gevoerd wordt? Is om de vijf jaar stemmen werkelijk het eindpunt van de democratie? In Nicaragua speelt deze vraag naar de invulling van politiek ook mee. Wie mag meebeslissen over de toekomst van het land en de natie? Wat is de rol van de burger hierin? Moet deze zich monddood maken eens hij gestemd heeft? Of dient hij zich kritisch op te stellen en te handelen als het moet? Kan de boer die ploetert in de aarde zich een moderne staatsburger noemen?
Wat kunnen we leren uit de strijd en beweging van de boeren? De democratische grondslag van hun organisatie geeft de gewone man een stem. Zij effenen zo mee de weg naar een alternatief.
Bewuste Boeren
Sinds 2013 deel ik in het plezier en de rijkdom aan ervaringen die te vinden is in de samenwerking tussen de steden Sint-Truiden en Nueva Guinea in Nicaragua. Althans tot april 2018. Ik leerde toen dat solidariteit met mensen in het Globale Zuiden ook conflict en het delen van verdriet inhoudt. Nicaraguaanse vrienden kwamen in de vuurlinie terecht, terwijl ze enkel opkwamen voor hun rechten. Die maand werd ik overmand door een gevoel van frustratie en machteloosheid. Ik kon niet helpen, maar misschien kon ik het leren begrijpen. Mijn scriptie startte vanuit een persoonlijke motivatie om grip te krijgen op de realiteit en de emoties die ik ervaarde. Het werd voor mij een manier om de dialoog gaande te houden.
Dit engagement startte door me in te lezen. Meteen werd duidelijk dat conflict meestal benaderd wordt vanuit een oorzaak-gevolg denken. “Als de economie verslechtert, dan betogen mensen”. Deze verklaringen missen iets. Je wordt niet plots wakker en denkt “vandaag betoog ik!”. Neen, er gaat een proces aan vooraf. Achter elke actie schuilt er geschiedenis. Men wordt eerst “bewust” van de nood aan verandering. Het concept “Bewustzijn” werd de leidraad van mijn onderzoek. Ik trachtte via deze weg het conflictproces te begrijpen. “Wat betekent bewustzijn?” en “hoe werd de boer bewust van zijn situatie om zich daarna te verzetten?” werden mijn onderzoeksvragen.
In januari 2020 trok ik een maand naar Nicaragua op zoek naar antwoorden. Zo kwam ik weer in contact met de boeren en hun beweging. Ik leerde veel uit onze interviews. Ik begon eindelijk hun strijd en beweging te begrijpen, toen er nieuwe vragen opdoken die een antwoord vereisten. Wat betekent het om boer te zijn in de context van de 21ste eeuw? Wat is een beweging en waarom is het waardevol ze te bestuderen?
Een Les van de Boer
De theoretische discussies in mijn scriptie staan toe de boerenbeweging naar waarde te schatten. De beweging verspreidt het bewustzijn buiten de eigen rangen. Ze stelt de boer in staat om zich politiek uit te drukken zonder afhankelijk te zijn van een partij of staat. Maar ook de boerenbeweging kampt met interne machtsspelletjes. De ideale democratie bestaat niet, toch bouwen ze voort aan een alternatief. De beweging toont de kracht die besloten zit in de massa. Verenigd slagen ze er in het politieke monopolie van de staat, de dictatuur en de politieker te breken. De politieke ruimte die ze creëren geeft het maatschappelijke middenveld een kans deel te nemen aan het publieke debat.
Ook de boer heeft het recht om over de eigen toekomst te beslissen. Het is gevaarlijk om politiek te vernauwen tot een stiel. Zo komt de beslissingsmacht bij een select en geprivilegieerd groepje te zitten dat vasthangt aan een web van intriges, geld en interesses. Een beweging van gewone mensen, zoals de boeren in Nicaragua, gaat hier tegen in. Ze opent politieke ruimte voor de burgers van de staat. Ze willen niet langer de speelbal van dictators en politici zijn. Ze laten hun stemmen horen en klagen autoritaire leiders aan. Ze trekken ten strijde als het moet. De maatschappij, niet de partij, is de kern van de politiek. Dit leert ons een belangrijke les. Politiek is te belangrijk om in handen van politici te blijven.
Bibliografie
Alcaldía Nueva Guinea (2011). Información General del Municipio.
Alemán, A.R. & Baltodano, M.L. (2020). Las luchas del movimiento ambientalista de Nicaragua en el siglo xxi. In U.L., Baltodano, L.M., Bellorin & A.C., Ramos (Eds.), Anhelos de un nuevo horizonte: Aportes para una Nicaragua democrática. (pp. 609-632). FLACSO
Alvarez, S.E. & Escobar, A. (Eds.). (1992). The Making of Social Movements in Latin America. Colorado: Westview Press
Antunes, A. A. (2018). DEL CANAL AL ESPEJO: ¿QUIÉN ES EL PUEBLO EN NICARAGUA? In A. A. Antunes, E. De Gori, & C. E. Villacorta (Eds.), Nicaragua en crisis (pp. 135–150). CLACSO
Atia, M. & Rignall, K. (2017). The global rural: Relational geographies of poverty and uneven development. Geography Compass.
Ayerdis, M. (2018). TÓPICOS, MANIPULACIONES E IMPUNIDAD EN EL DISCURSO JUSTIFICADOR DEL FALLIDO GOLPE DE ESTADO DEL 18 ABRIL EN NICARAGUA. In A. A. Antunes, E. De Gori, & C. E. Villacorta (Eds.), Nicaragua en crisis (pp. 51–68). CLACSO
Bacon, D. M. (2018). NICARAGUA ANTE UN CAMBIO SOCIAL INMINENTE UNA LECTURA DESDE LA COSTA CARIBE. In A. A. Antunes, E. De Gori, & C. E. Villacorta (Eds.), Nicaragua en crisis (pp. 275–285). CLACSO
Baldizon, A. (2018). LA RAZÓN DE LA REPRESIÓN. In A. A. Antunes, E. De Gori, & C. E. Villacorta (Eds.), Nicaragua en crisis (pp. 151–158). CLACSO
Baltodano, L.M. (2013). RECURSO POR INCONSTITUCIONALIDAD. Retrieved from https://popolna.org/
Baumeister, E. (2018). DIAGNÓSTICO PAÍS SOBRE LA SITUACIÓN DE LA TIERRA. UCA: Nitlapan
Becker, M. (2004). Peasant Identity, Worker Identity: Multiple Modes of Rural Consciousness in Highland Ecuador. Estudios Interdisciplinarios de América Latina, 15(1). 115-139
Benites, D. A. S. (2018). PROTESTA SOCIAL EN NICARAGUA: In A. A. Antunes, E. De Gori, & C. E. Villacorta (Eds.), Nicaragua en crisis (pp. 125–132). CLACSO
Bernstein, H. (2010). Class dynamics of agrarian change. Fernwood Publishing.
Bernstein, H. (2014). Food Sovereignty via the Peasant Way: A Skeptical View. Journal of Peasant Studies, 41(6), 1031-1063
Beckert, S. (2014). Empire of Cotton: A Global History. New York: Alfred A. Knopf
Borda, O.F. (1992). Social Movements and Political Power in Latin America. In S.E. Alvarez & A. Escobar (Eds.), The Making of Social Movements in Latin America (pp. 303-316). Colorado: Westview Press
Borras, S.M. (2019). Agrarian Social Movements. The absurdly difficult but not impossible agenda of defeating right-wing populism and exploring a socialist future, Journal of Agrarian Change, 20, 3-36
Bryman, A. (2012). Social Research Methods (4th ed.). Oxford University Press.
Builes, I.A. & Cruz, J.M. (2020). Revueltas de abril: Narrativas, redes y espacios en disputa. In UCA Publicaciones (Ed.), Nicaragua 2018. La Insurrección cívica de abril (pp. 21-72). UCA Publicaciones
Calderón, F., Piscitelli, A. & Reyna, J.L. (1992). Social Movements: Actors, Theories, Expectations. In S.E. Alvarez & A. Escobar (Eds.), The Making of Social Movements in Latin America (pp. 89-111). Colorado: Westview Press.
Carey Jr., D. (2005). Shades of Peace and Democracy: Social Discontent and Reconciliation in Central America. Latin American Research Review, 40(1), 251-267
CIDH (2001). Comunidad Mayagna (Sumo) Awas Tingni Vs. Nicaragua. Anaya, J. Retrieved from https://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/seriec_79_esp.pdf
Cottyn H., Jahncke J., Montoya L., Pérez E., Tempelmann M. (Ed.) (2016). Las Luchas Sociales por la tierra en América Latina: un análisis histórico, comparativo y global.
Doerr, F. (2015). Peasant Resistance Against Expropriations for Nicaragua´s Great Interoceanic Canal. Future of Food. Journal on Food, Agriculture and Society, 2(2), 80-85
Domínguez, P.A. (2006). RÉGIMEN AUTONÓMICO DE LAS REGIONES AUTÓNOMAS DE LA COSTA CARIBE DE NICARAGUA (Master’s thesis, UNAN, León). Retrieved from http://riul.unanleon.edu.ni:8080/jspui/retrieve/378
Edelman, M. (2019). Hollowed out Heartland, USA: How capital sacrificed communities and paved the way for authoritarian populism. Journal of Rural Studies.
Engels, F. & Marx, K. (1932). The German Ideology. Moscow: Marx-Engels institute. Retrieved from https://www.marxists.org/archive/marx/works/1845/german-ideology/index.htm
Engels, F. & Marx, K. (1969). Manifesto of the Communist Party. Moscow: Progress Publishers. Retrieved from https://www.marxists.org/archive/marx/works/1848/communist-manifesto/index.htm
Escobar, A. (1992). Culture, Economics, and Politics in Latin American Social Movements Theory and Research. In S.E. Alvarez & A. Escobar (Eds.), The Making of Social Movements in Latin America (pp. 62-88). Colorado: Westview Press.
Escobar, U.R. & Mairena, E.L. (2012). Historia de Nueva Guinea, Nicaragua: de la pluvioselva a Ciudad Luz. Nueva Guinea: URACCAN
Federici, S. (2009). Caliban and the witch (3rd ed.). Brooklyn: Autonomedia
Femia, J.V. (1981). G R A M S C I ’S POLITICAL THOUGHT: Hegemony, Consciousness, and the Revolutionary Process. Oxford: Clarendon Press
Francis, H. (Ed.) (2020). A Nicaraguan Exceptionalism? Debating the Legacy of the Sandinista Revolution. ILAS: University of London Press
Francis, J., Pineda, M. & Reyes, M. (2002). Las Mujeres en Nueva Guinea. Retrieved from Curso Internacional de Mujeres y Derechos Indígenas
Freire, P. (2017). Pedagogy of the oppressed. London : Penguin Classics
Gramsci, A. (1929-1935). Prison Notebooks as cited in J.V. Femia (1981), G R A M S C I ’S POLITICAL THOUGHT: Hegemony, Consciousness, and the Revolutionary Process. Oxford: Clarendon Press
GIEI (2018). Informe sobre los hechos de violencia ocurridos entre el 18 de abril y el 30 de mayo de 2018. Retrieved from https://gieinicaragua.org/#section04
Gutiérrez, M.A., Úbeda, C.C. & Vásquez, L.S. (2009). Nueva Guinea ante la Autonomía Regional, un desafío pendiente. CIENCIA E INTERCULTURALIDAD, 5(2), 118-131
Harvey, D. (2004). The ‘New’ Imperialism: Accumulation by dispossession. Socialist register, 40
Hellman, J.A. (1992). The Study of New Social Movements in Latin America and the Question of Autonomy. In S.E. Alvarez & A. Escobar (Eds.), The Making of Social Movements in Latin America (pp. 52-61). Colorado: Westview Press.
Iraheta, I. C. (2018). NICARAGUA: COMUNICACIÓN Y REDES EN LA CRISIS. In A. A. Antunes, E. De Gori, & C. E. Villacorta (Eds.), Nicaragua en crisis (pp. 159–176). CLACSO
Katz, C.J. (1992). Marx on the Peasantry: Class in Itself or Class in Struggle. The Review of Politics, 54(1), 50-71
Klein, N. (2007). The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism. Knopf Canada.
Li, T.M. (2014). Land’s end: Capitalist relations on an indigenous frontier. Durham, N.C.: Duke University Press.
Li, T.M. (2014). What is land? Assembling a resource for global investment. Trans Inst Br Geogr, 39, 589-602.
Li, T.M. (2015). Can there be food sovereignty here? Journal of Peasant Studies, 42(1), 205-211
Lira, E.C. (2018). DISPOSITIVOS DEL SILENCIO: CONTROL SOCIAL Y REPRESIÓN EN NICARAGUA. In A. A. Antunes, E. De Gori, & C. E. Villacorta (Eds.), Nicaragua en crisis (pp. 245–256). CLACSO
Long, N. (1984). Creating space for change: a perspective on the sociology of development. Retrieved from Department of Rural Sociology of Tropics and Sub-tropics, The Agricultural University, Wageningen, The Netherlands.
Luxemburg, R. (1906). The Mass Strike, the Political Party and the Trade Unions. Retrieved from https://www.marxists.org/archive/luxemburg/1906/mass-strike/
Mairena, E.L. (2003). Caracterización del municipio de Nueva Guinea. Revista Universitaria Del Caribe, 9(1), 6-31
Mamonova, N. & Franquesa, J. (2019). Populism, Neoliberalism and Agrarian Movements in Europe. Understanding Rural Support for Right-Wing Politics and Looking for Progressive Solutions. Sociologia Ruralis, 0(0).
Mao, J. & Schmidt, B. (2015, October 2). Wang Jing pierde 84% de sur fortuna. La Prensa. Retrieved from https://www.laprensa.com.ni/2015/10/02/economia/1912156-wang-jing-pierde-84-de-su-fortuna
Martí i Puig, S. (2001). The Origins of the Peasant-contra Rebellion in Nicaragua 1979-87. ILAS: University of London Press
Marx, K. (1937). The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte. Moscow: Progress Publishers. Retrieved from https://www.marxists.org/archive/marx/works/1852/18th-brumaire/
Marx, K. (1990). Capital Volume 1. London: Penguin Classics
McMichael, P. (2014). Historicizing food sovereignty. Journal of Peasant Studies, 41(6), 933-957
Mercado, H. O., Cortez, A., & Sánchez, M. (2018). COYUNTURA CRÍTICA EN NICARAGUA. In A. A. Antunes, E. De Gori, & C. E. Villacorta (Eds.), Nicaragua en crisis (pp. 197–232). CLACSO
Meza, H. (2018). SANDINISMO SIN ORTEGA U ORTEGUISMO SIN SANDINO: LA ENCRUCIJADA ACTUAL DEL FSLN. In A. A. Antunes, E. De Gori, & C. E. Villacorta (Eds.), Nicaragua en crisis (pp. 85–90). CLACSO
MINED (2019). PLAN DE PUEBLOS INDIGENAS Y AFRODESCENDIENTES. Retrieved from https://www.mined.gob.ni/
Mordt, M. (2001). Livelihoods and sustainability at the agrarian frontier (Doctoral dissertation). Göteborg: s.n
Patton, M. (1990). Qualitative evaluation and research methods. Beverly Hills, CA: Sage.
Polanyi, K. (2001). The Great Transformation (2nd ed.). Boston: Beacon Press books.
Popol Na (2015). MANUAL COMUNITARIO: SUEÑO Y CATASTROFE. Retrieved from https://popolna.org/publication/manual-comunitario-suenos-y-catastrofe/
Ramírez, S. (2018). Adiós Muchachos (3rd ed.). Barcelona: Debolsillo.
Romero, E. (2018, April 24). Movimiento Campesino llama a paro nacional. La Prensa. Retrieved from https://www.laprensa.com.ni/2018/04/24/nacionales/2409044-movimiento-campesino-llama-a-paro-nacional-hasta-que-cumplan-demandas
Rueda-Estrada, V. (2019). Movilizaciones campesinas en Nicaragua (1990-2018): De los Rearmados a los Auto-convocados. Cuadernos Intercambio sobre Centroamérica y el Caribe, 16(2).
Salinas, C. (2018, March 15). Daniel Ortega pretende regular las redes sociales en Nicaragua. El Pais. Retrieved from https://elpais.com/internacional/2018/03/14/america/1521060980_560036.html
Schindler, M. (2019). Del triunfo sandinista a la insurrección democratica: Nicaragua 1979-2019
Schneider, C. (1992). Radical Opposition Parties and Squatters Movements in Pinochet's Chile. In S.E. Alvarez & A. Escobar (Eds.), The Making of Social Movements in Latin America (pp. 260-275). Colorado: Westview Press
Scoones, I., Edelman, M., Borras, S.M., Hall, R., Wolford, W. & White, B. (2017). Emancipatory rural politics: confronting authoritarian populism. The Journal of Peasant Studies, 45(1), 1-20
Scott, H. (Ed.) (2008). THE ESSENTIAL ROSA LUXEMBURG: Reform or Revolution & The Mass Strike. Chicago: Haymarket Books
Scott, J.C. (1976). The Moral Economy of the Peasant. London: Yale University Press.
Skurre (2020). ELITE CO-OPTATION OF A POPULAR INSURRECTION IN NICARAGUA. Retrieved from https://www.cetri.be/Elite-Co-Optation-of-a-Popular?lang=fr
Snape, D. & Spencer, L. (2003). The Foundations of Qualitative Research. In J., Ritchie & J., Lewis (Eds.), QUALITATIVE RESEARCH PRACTICE: A Guide for Social Science Students and Researchers (pp. 1-23). The Cromwell Press Ltd.
Starn, O. (1992). "I Dreamed of Foxes and Hawks": Reflections on Peasant Protest, New Social Movements, and the Rondas Campesinas of Northern Peru. In S.E. Alvarez & A. Escobar (Eds.), The Making of Social Movements in Latin America (pp. 89-111). Colorado: Westview Press.
Stroeken, K. (2019). Kwalitatieve data en mixed methods: collectie en analyse. [PowerPoint slides] Retrieved from Ghent University Veldwerk in Afrika https://minerva.ugent.be/
Torrez, F.R. (2020). El movimiento campesino: la defensa de la tierra, el lago, la soberanía y los derechos humanos. In U.L., Baltodano, L.M., Bellorin & A.C., Ramos (Eds.), Anhelos de un nuevo horizonte: Aportes para una Nicaragua democrática. (pp. 595-608). FLACSO
Vanden, H.E. (2007). Social Movements, Hegemony, and New Forms of Resistance. Latin American Perspectives, 34(2), 17-30
van der Ploeg, J.D. (1999). De virtuele boer. Assen: Van Gorcum
van der Ploeg, J.D. (2008). The New Peasantries. UK: Earthscan.
van der Ploeg, J. D. (2010). The peasantries of the twenty-first century: the commoditisation debate revisited. Journal of Peasant Studies, 37 (1), 1–30
van der Ploeg, J. D. (2020). Farmers’ upheaval, climate crisis and populism. The Journal of Peasant Studies
Vázquez, L. H. (2016). El movimiento social nicaragüense por la defensa de la tierra, el agua y la soberanía. Encuentro, 104, 38-52.
Velásquez, U. (2018, April 2018). Campesinos llegan a Managua. El Nuevo Diario. Retrieved from https://www.elnuevodiario.com.ni/nacionales/462440-campesinos-managua-protestas-nicaragua/
Vilas, C.M. (1986). The Sandinista Revolution: National Liberation and Social Transformation in Central America. New York: Monthly Review Press.
Walker, T.W. (1991). NICARAGUA: The Land of Sandino (3rd ed.). San Francisco: Westview Press
Zimmermann, M. (2000). SANDINISTA: Carlos Fonseca and the Nicaraguan Revolution. Durham and London: duke university press.
