Culturele centra zijn hefbomen van welzijn voor wie geconfronteerd wordt met discriminatie.

Manon
Coulon

Wat hebben klasse, ras, gender, seksuele oriëntatie en geloofsovertuigingen gemeen? Het zijn allen elementen van onze identiteit die ons maken tot wie we zijn. Helaas zijn het ook vaak net die elementen die bepalen wat onze positie is in de samenleving.

Salvador da Bahia, derde grootste stad van Brazilië (meteen ook de stad met de grootste Afrikaanse diaspora) is een stad van drie miljoen inwoners: een mix van descendenten uit het inheemse Zuid-Amerika, Afrika en Europa. De raciale realiteit van Brazilië is complex en anders dan de Belgische, waar we tot in de 19e eeuw weinig migratie kenden en de koloniale atrociteiten niet op eigen grond gebeurden. Portugese, Franse, Engelse, Nederlandse en Spaanse kolonisatoren hebben 5 eeuwen geleden genocide op de inheemse bewoners gepleegd, de transatlantische slavenhandel gestart en sindsdien de status quo van witte suprematie ingevoerd.

image-20201004232753-1

           Afbeelding van IvaCastro

Machtsstructuren zijn globaal en historisch

Witte suprematie (maatschappelijke privileges toedienen aan witte mensen ten koste van mensen van kleur) liep hand in hand met twee andere systemen: het opkomend kapitalistische gedachtegoed en het patriarchaat (maatschappelijke privileges toedienen aan mannen ten koste van vrouwen en mensen die non-binair zijn). Dit zorgde voor een complexe machtsstructuur in de wereld en vormde de bron voor racisme, sexisme, klasse-onderdrukking en religieuze onderdrukking. Hoewel veel verbeterd is, zijn deze structuren nog steeds onze fundamenten. Dat zijn veel dure woorden, maar wit willen ze concreet zeggen?

Wie bijvoorbeeld wit, mannelijk, heteroseksueel en christelijk is, staat bovenaan de grote ladder van macht. Ben je zwart, vrouw, homoseksueel en geloof je in voodoo? Dan sta je onderaan de ladder. Deze twee personen krijgen niet dezelfde kansen, niet in Vlaanderen, niet in Brazilië. Ze worden gewoonweg niet op dezelfde manier bekeken door de maatschappij en hun leven wordt niet op dezelfde manier gewaardeerd.

 

Let’s talk about discrimination

Gelukkig zijn er bewegingen die tegen deze ongelijkheden strijden. Recente voorbeelden zijn de milieuspijbelaars, maar ook de MeToo-beweging en de Blacklivesmatter-beweging. Bewegingen die lokaal beginnen maar een globale impact kennen. In Zuid-Amerika is deze strijd voor gelijkheid erg voelbaar: waar bijvoorbeeld vrouwen nergens in de wereld volledig gelijke rechten hebben als mannen, zien we in Brazilië nog heel sterke taboes rond bijvoorbeeld abortus en intrafamiliaal geweld.

Een belangrijke stap in de strijd tegen discriminatie is dus ook het bespreekbaar maken van onderdrukking: veel mensen weten namelijk niet hoe dat in elkaar zit. Ze horen verhalen over racisme of homofobie van andere mensen, maar zien vaak het grotere plaatje niet of erger nog: geloven de slachtoffers niet. De zeer grote mythe van de meritocratie is helaas de wereld niet uit, ook al bestaat er heel wat wetenschappelijk materiaal dat aantoont dat onze samenleving constant barrières creëert.

Een voorbeeld van die systemische onderdrukking kunnen we zien bij moeders. In Brazilië zien we dat moedersterfte veel meer voorkomt bij vrouwen die in armoede leven en bij zwarte vrouwen. Is de vrouw zwart en arm? Dan is haar kans op overlijden tijdens de bevalling nog groter. Dat is geen toeval, dat is een rechtstreeks product van racisme en klassisme.

 

Culturele centra als hefbomen

Binnen deze strijd zien we ook hoe culturele centra een belangrijke rol vervullen, en dat is hetgene waar mijn onderzoek zich op spitst. Instituto Cultural Brasil Italia Europa, of ‘ICBIE’ is een cultureel centrum op het schiereiland Itapagipe, een gedeelte van Salvador. Ik deed er onderzoek naar hoe jongvolwassenen verschillende vormen van discriminatie ervaren en hoe deze elkaar kruisen en voor dubbele vormen van discriminatie zorgen, ook wel intersectionaliteit genoemd (zie Kimberlé Crenshaw).

Binnen dit onderzoek ging ik praten met vrijwilligers van ICBIE, jongvolwassenen van het schiereiland die ondanks de vormen van discriminatie die ze ervaren een enorme bijdrage leveren aan het culturele centrum. Interessant is dat ze, door zich in te zetten als vrijwilliger, niet alleen een betere samenleving bouwen, maar ook zelf transformatie meemaken. Zowel op persoonlijk als op professioneel vlak versterken ze hun eigen positie in de maatschappij dankzij de vaardigheden die zij leren, het netwerk dat ze opbouwen en de kansen die zij krijgen om eigen projecten uit te denken.

Ik creëerde een lijst van 17 positieve functies dat een cultureel centrum kan hebben op mensen die er regelmatig komen. Dat kan gaan over het nemen van verantwoordelijkheden, kritisch leren denken, een rustplaats hebben buiten de drukte van de stad en de problemen van thuis, tot een plaats vinden waar men gewoon vrolijk kan zijn, waar men luidop kan dromen en waar men zich geliefd voelt.

image-20201004232753-2

                                                            Afbeelding van H. Newberry

Trauma en genezing

Een aantal van deze functies zijn zeer specifiek voor mensen die discriminatie ervaren: ‘genezing’ is daar één van. Met ‘een plek van genezing’ wordt bedoeld dat jonge mensen een plek hebben waar ze hun collectieve trauma’s kunnen verwerken. Nakomelingen van tot slaaf gemaakte Afrikanen weten wat het is om op te groeien in een land waar hun voorouders onvrijwillig naar toe zijn ontvoerd, en waar zij tot vandaag de dag niet dezelfde privileges kennen als de nakomelingen van Europese immigranten. Dit zijn harde realiteiten, waar ontzettend veel gevoelens en pijn mee gepaard gaan. Deze pijnen hebben genezing nodig.

 

Van Brazilië naar Vlaanderen

ICBIE is geen uniek fenomeen, wereldwijd hebben lokale projecten een positieve invloed op mensen, lokaal denk ik bijvoorbeeld aan kunstZ, waar nieuwkomers en mensen met een migratieachtergrond zich kunnen uitlaten in theateren zichzelf empoweren via hun creativiteit en uitgesprokenheid en zich versterken in hun gevoel van samenhorigheid. Uiteraard zijn er talloze voorbeelden.

Mijn onderzoek is dus niet alleen een poging om machtsrelaties tussen mensen zichtbaarder te maken, maar ook een warm pleidooi om structureel meer in te zetten op plaatsen die deze machtsrelaties herdefiniëren en uitdagen. Of dat nu in ergens in een wijk in Brazilië is of hier bij ons en Flandres. Wij moeten als mensen, maar ook als land, durven projecten te steunen die specifieke doelgroepen versterken, zowel met onze stem, als met onze centen. Het is ook aan ons om onze culturele centra zo laagdrempelig en participatief mogelijk maken.

Bibliografie

AFP (2019). Bolsonaro afirma que racismo é algo raro no Brasil. https://www.em.com.br/app/noticia/internacional/2019/05/08/interna_internacional,1052188/bolsonaro-afirma-que-racismo-e-algo-raro-no-brasil.shtml , Retrieved on May 10, 2020.

 

Almeida L. (2012). Salvador está em terceiro lugar entre os sem religião.

https://atarde.uol.com.br/bahia/salvador/noticias/1455206-salvador-esta-em-terceiro-lugar-entre-os-sem-religiao , Retrieved on May 28, 2020. 

 

Alves I. (2018). Brasileiro e o 2o povo no mundo com mais medo da violência.

https://observatorio3setor.org.br/noticias/brasileiro-e-o-2o-povo-no-mundo-com-mais-medo-da-violencia/ , Retrieved on June 7, 2020.

 

Anti-Violence Project (n.d.). Anti-oppressive practices.

https://www.antiviolenceproject.org/anti-oppressive-practices/ , Retrieved on June 2, 2020. 

 

A Tarde (2018). Salvador e a capital número um do nordeste em esgotamento sanitário diz rui costa. https://atarde.uol.com.br/bahia/salvador/noticias/1925882-salvador-e-a-capital-numero-um-do-nordeste-em-esgotamento-sanitario-diz-rui-costa , Retrieved of May 7, 2020.

 

Ballard P., Hoyt L., Pachucki M. (2018). Impacts of Adolescent and Young Adult Civic Engagement on Health and Socioeconomic Status in Adulthood. 

https://srcd.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/cdev.12998 , Retrieved on May 6, 2020.

 

Barifouse R. (2018). STF aprova a criminalização da homofobia. https://www.bbc.com/portuguese/brasil-47206924 , Retrieved on May 27, 2020.

 

Basílio, A. (2016) Igualdade de gênero pressupõe uma sociedade justa para meninos e meninas. https://educacaointegral.org.br/reportagens/igualdade-de-genero-pressupoe-uma-sociedade-justa-para-meninos-e-meninas/ , Retrieved on May 26, 2020. 

 

Basilio A. (2020). Djamila Ribeiro - Somos um país que nunca aboliu materialmente a escravidão.

https://www.cartacapital.com.br/sociedade/djamila-ribeiro-somos-um-pais-que-nunca-aboliu-materialmente-a-escravidao/ , Retrieved on May 2, 2020.

 

Bearman S., Korobov N., Thorne A. (2009). The fabric of internalized sexism. Journal of Integrated Social Sciences www.jiss.org, 2009 -1(1): 10-47. Retrieved from : http://jiss.org/documents/volume_1/issue_1/JISS_2009_1-1_10-47_Fabric_of_Internalized_Sexism.pdf , on May 25, 2020.

 

Benn, E., Deshpande, R., Dotson-Newman, O., Gordon, S., Scott, M., Amarasiriwardena, C., Khan, I. A., Wang, Y. H., Alexis, A., Kaufman, B., Moran, H., Wen, C., Charles, C., Younger, N., Mohamed, N., & Liu, B. (2019). Skin Bleaching Among African and Afro-Caribbean Women in New York City: Primary Findings from a P30 Pilot Study. Dermatology and therapy, 9(2), 355–367. Retrieved from https://link.springer.com/article/10.1007/s13555-019-0297-y , on April 20, 2020. 

Bernardino-Costa J. (2014). Decolonialidade e interseccionalidade emancipadora: a organização política das trabalhadoras domésticas no Brasil.

https://www.scielo.br/pdf/se/v30n1/0102-6992-se-30-01-00147.pdf , Retrieved on May 27, 2020.

 

Brandalise C. (2018). O que é feminicídio? Entenda a definição que mata mulheres. 

https://www.uol.com.br/universa/noticias/redacao/2018/08/21/o-que-e-feminicidio-entenda-a-definicao-do-crime-que-mata-mulheres.htm , Retrieved on May 26, 2020.

 

Bruno, M. (2018). Pre-Colonial Brazil was nothing like you may have been told. https://brazilian.report/guide-to-brazil/2018/07/17/pre-colonial-brazilian-history-amazon/ Retrieved on July 20, 2019.

 

Bryant, W. (2011). Internalized Racism's Association With African American Male Youth's Propensity for Violence. Journal of Black Studies. 42 (4): 690–707. https://www.researchgate.net/publication/51630845_Internalized_Racism%27s_Association_With_African_American_Male_Youth%27s_Propensity_for_Violence , Retrieved on April 23, 2020.

Camargo, C. (2019) Entenda o que e o colorismo, termo que dominou as redes sociais nas últimas horas. 

https://gauchazh.clicrbs.com.br/donna/noticia/2019/05/entenda-o-que-e-o-colorismo-termo-que-dominou-as-redes-sociais-nas-ultimas-horas-cjvzjc94i06z301map8klvwap.html , Retrieved on May 29, 2020.

 

Canineu M., Carvalho A. (2018). Working for less in Brazil.

https://www.hrw.org/news/2018/03/08/working-less-brazil , Retrieved on July 22, 2019.

 

Casa Civil (2002). LEI Nº 10.436, DE 24 DE ABRIL  DE 2002. http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/2002/L10436.htm Retrieved on July 20, 2019.

Carley, M. (2018). What is toxic masculinity?. https://goodmenproject.com/ethics-values/what-is-toxic-masculinity-dg/ , Retrieved on May 25, 2020.

Carmichael, S., Hamilton, C. (1967). Black Power: Politics of Liberation (November 1992 ed.). New York: Vintage. p. 4.  Retrieved from : https://mygaryislike.files.wordpress.com/2016/12/black-power-kwame-ture-and-charles-hamilton.pdf , on April 15, 2020

 

Cerquiera D., Coelho D. (2014). Estupro no Brasil: uma radiografia segundo os dados da Saúde. https://www.ipea.gov.br/portal/images/stories/PDFs/nota_tecnica/140327_notatecnicadiest11.pdf , Retrieved on May 26, 2020.

Chamas P. (2011). Salvador tem a 2a maior população do país morando em favelas diz IBGE.  https://www.correio24horas.com.br/noticia/nid/salvador-tem-a-2a-maior-populacao-do-pais-morando-em-favelas-diz-ibge/ , Retrieved on May 7, 2020.

 

Class Action (n.d). What is classism? https://classism.org/about-class/what-is-classism/ , Retrieved on May 28, 2020.

 

Clemens C. (2017) What we mean when we say toxic masculinity. https://www.tolerance.org/magazine/what-we-mean-when-we-say-toxic-masculinity , Retrieved on May 23, 2020. 

 

Coates, T. (2013). What we mean when we say ‘race is a social construct’.

https://www.theatlantic.com/national/archive/2013/05/what-we-mean-when-we-say-race-is-a-social-construct/275872/ , Retrieved on May 10, 2020.

Collins C. (2018) What is white privilege really?

https://www.tolerance.org/magazine/fall-2018/what-is-white-privilege-really , Retrieved on May 29, 2020. 

 

Constituçao Federal (n.d.). Artigos 196 a 200. Seção II DA SAÚDE. Retrieved from: http://www.conselho.saude.gov.br/14cns/docs/constituicaofederal.pdf , on May 5, 2020.

 

Council of Europe (2019). Preventing and combating sexism. Recommendation CM/Rec(2019)1. p10. Retrieved from https://rm.coe.int/cm-rec-2019-1-on-preventing-and-combating-sexism/168094d894 on May 23, 2020.

 

Crenshaw K. (1989). Demarginalizing the intersection of race and sex: A black feminist critique on antidiscrimination doctrine, feminist theory and antiracist politics.  https://philpapers.org/archive/CREDTI.pdf , Retrieved on May 27, 2020.

 

Czuba, Cheryl E. (1999). Empowerment: What Is It? https://www.joe.org/joe/1999october/comm1.php/php , Retrieved on May 5, 2020. 

 

Damasceno E. (2016). Os reflexos da violência urbana  no comportamento das famílias. 

https://gauchazh.clicrbs.com.br/comportamento/noticia/2016/07/os-reflexos-da-violencia-urbana-no-comportamento-das-familias-6751575.html , Retrieved on June 7, 2020.

 

Diário de Pernambuco (2015). Sete situações de sexismo no cotidiano das Brasileiras. 

https://www.diariodepernambuco.com.br/noticia/vidaurbana/2015/10/sete-situacoes-de-sexismo-no-cotidiano-das-brasileiras.html , Retrieved on May 24, 2020. 

 

Dicionário infopédia da Língua Portuguesa (n.d.). Heteronormatividade. Porto: Porto Editora, 2003-2020. [consult. 2020-05-26 21:05:16]. Retrieved from: https://www.infopedia.pt/dicionarios/lingua-portuguesa/heteronormatividade , on May 26, 2020.

 

Dictionary (2020). Volunteer. https://www.dictionary.com/browse/volunteer , retrieved on May 4, 2020.

 

de Oliveira N. (2018). Números de Brasileiros que fazem trabalho voluntário cresce. https://economia.uol.com.br/noticias/redacao/2018/04/18/numero-de-brasileiros-que-fazem-trabalho-voluntario-cresce.htm , Retrieved on April 14, 2020.

 

do Espírito Santo, T. (2008). A questão da habitação social em Salvador. http://redeprofissionaissolidarios.objectis.net/salvador/texos/a-questao-da-habitacao-social-em-salvador , Retrieved on May 7, 2020.

 

Douglas, B. (2018). Numbers of Brazilians Living in Poverty Rises 2 Million in a Year.

https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-12-05/number-of-brazilians-living-in-poverty-rises-2-million-in-a-year , Retrieved on April 19, 2020

 

Eastman A. (2017) Da Maré - Filme de Annie Eastman, sobre as palafitas de Salvador, [youtube]. https://www.youtube.com/watch?v=K0jtIDMJNv4 , Retrieved on April 16, 2020.

 

Educa IBGE (2018). Educação. https://educa.ibge.gov.br/jovens/conheca-o-brasil/populacao/18317-educacao.html, Retrieved on May 23, 2020. 





 

Fernandes F. (2013). Assassinatos de travestis e "pais de santo" no Brasil: homofobia, transfobia e intolerância religiosa. https://www.scielo.br/scielo.php?pid=S0103-11042013000300012&script=sci_arttext , Retrieved on May 26, 2020.

 

Georges R. (2017). A distância que nos une.

https://www-cdn.oxfam.org/s3fs-public/file_attachments/relatorio_a_distancia_que_nos_une_170925.pdf, Retrieved on July 22, 2019.

 

Globo (2019). Brasileiras têm filhos mais tarde. https://g1.globo.com/economia/noticia/2019/12/04/brasileiras-tem-filhos-mais-tarde-mas-430-mil-mulheres-ate-19-anos-deram-a-luz-em-2018-mostra-ibge.ghtml , Retrieved on May 5, 2020.

 

Gradín, C. (2014). Race and Income Distribution: Evidence from the USA, Brazil and South Africa. Review of Development Economics 18 (2014): 73– 92. Retrieved from: https://econpapers.repec.org/article/blardevec/v_3a18_3ay_3a2014_3ai_3a1_3ap_3a73-92.htm on May 16, 2020.

 

Grandin F., Coelho H. (2020). 80% dos mortos por policiais no RJ no 1o semestre de 2019 eram negros e pardos aponta levantamento.

https://g1.globo.com/rj/rio-de-janeiro/noticia/2020/02/08/80percent-dos-mortos-por-policiais-no-rj-no-1-semestre-de-2019-eram-negros-e-pardos-aponta-levantamento.ghtml

, Retrieved on June 6, 2020.

 

Gross, T. (2017). A 'Forgotten History' Of How The U.S. Government Segregated America

https://www.npr.org/2017/05/03/526655831/a-forgotten-history-of-how-the-u-s-government-segregated-america , Retrieved on June 5, 2020. 

 

Hamby S. (2018). What is dehumanization anyway?

https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-web-violence/201806/what-is-dehumanization-anyway , Retrieved on May 29, 2020. 

 

Havighurst, Robert J. (1972). Developmental tasks and education (3rd ed). Longman, New York; London , Retrieved from: https://trove.nla.gov.au/work/9132578 on May 18, 2020. 

 

Hofstede G. (2019). 6d-model of national culture. https://geerthofstede.com/culture-geert-hofstede-gert-jan-hofstede/6d-model-of-national-culture/ , Retrieved on April 15, 2020.

 

Hubby K. (2020). Why backhanded benevolence is the most dangerous brand of sexism

https://www.dailydot.com/irl/benevolent-sexism-hostile-sexism/ , Retrieved on May 24, 2020. 

 

IBGE (2010). Censo demográfico 2010. https://www.ibge.gov.br/estatisticas/sociais/populacao/9662-censo-demografico-2010.html?edicao=9673&t=publicacoes Retrieved July 20, 2019.

 

IBGE (2010). Censo 2010: número de católicos cai e aumenta o de evangélicos, espíritas e sem religião. https://censo2010.ibge.gov.br/noticias-censo?id=3&idnoticia=2170&view=noticia

, Retrieved on May 26, 2020.

 

IBGE (2010). Religião deficiência. https://biblioteca.ibge.gov.br/visualizacao/periodicos/94/cd_2010_religiao_deficiencia.pdf , Retrieved on May 28, 2020. 

IBGE (2015), Síntese dos Indicadores Sociais , População total e respectiva distribuição percentual, por cor ou raça, segundo as Grandes Regiões, Unidades da Federação e Regiões Metropolitanas - 2006. https://biblioteca.ibge.gov.br/visualizacao/livros/liv40544.pdf , Retrieved on May 1, 2020. 

 

IBGE (2018).    

Estatísticas de gênero: responsabilidade por afazeres afeta inserção das mulheres no mercado de trabalho. https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-sala-de-imprensa/2013-agencia-de-noticias/releases/20232-estatisticas-de-genero-responsabilidade-por-afazeres-afeta-insercao-das-mulheres-no-mercado-de-trabalho , Retrieved on  July 22, 2019.

 

ICBIE (2018). Instituto De Cultura Brasil Italia Europa (organisation folder). Salvador Bahia: ICBIE.

 

ICBIE (2018). ME.PE Museum. https://www.icbie.net/info/me-pe-museum/, Retrieved on June 15, 2019.

 

ICBIE (2018). History. https://www.icbie.net/info/history/ , Retrieved on June 15, 2019.

 

ICBIE (2018). Vision and mission. https://www.icbie.net/# , Retrieved on June 14, 2019.

 

IBGE (2019). Pretos ou pardos estão mais escolarizados, mas desigualdade em relação aos brancos permanece. https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-sala-de-imprensa/2013-agencia-de-noticias/releases/25989-pretos-ou-pardos-estao-mais-escolarizados-mas-desigualdade-em-relacao-aos-brancos-permanece , Retrieved on May 28, 2020. 

 

ICBIE (2019). Financing. https://www.icbie.net/info/financing/ , Retrieved on April 22, 2020.

 

ICBIE (2019). Volunteer. https://www.icbie.net/portfolio/volunteer/ , Retrieved on April 25, 2020.

 

Imbusch P., Misse M., Carrión F. (2011). Violence Research in Latin America and the Carribean. A Literature Review. Retrieved from :

https://www.researchgate.net/publication/272576534_Violence_Research_in_Latin_America_and_the_Caribbean_A_Literature_Review , on June 7, 2020.

 

Instituto Humanitas Unisinos (2018). Racismo e sexismo no Brasil em 2018. http://www.ihu.unisinos.br/78-noticias/582726-racismo-e-sexismo-no-brasil-em-2018 , Retrieved on May 27, 2020.

 

Intergroup Resources (2019). Race and racism. https://theresponsibleconsumer.wordpress.com/systemic-implicit-microaggression-racism/ , Retrieved on April 26, 2020. 

 

ISA. Povos Indígenas no Brasil (2018). Línguas. https://pib.socioambiental.org/pt/L%C3%ADnguas Retrieved on July 20, 2019

 

Johnson R. (2008) The Psychology of Racism: How Internalized Racism, Academic Self-concept, and Campus Racial Climate Impact the Academic Experiences and Achievement of African American Undergraduates. 

https://www.worldcat.org/title/psychology-of-racism-how-internalized-racism-academic-self-concept-and-campus-racial-climate-impact-the-academic-experiences-and-achievement-of-african-american-undergraduates/oclc/315870175 , Retrieved on April 25, 2020.

 

Jorgensen H. (2013). Does is pay to volunteer? The relationship between volunteer work and paid work. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0049089X18309967#bib4 , Retrieved on May 6, 2020.

 

Justice, J. (2019). The Important Difference(s) Between Prejudice, Discrimination, and Oppression https://medium.com/hisocio/the-important-difference-between-prejudice-discrimination-and-oppression-ae028ffd550c , Retrieved on May 27, 2020.

 

Kalckmann S., Gomes dos Santos C. Eduardo Batisa L., Martins da Cruz V. (2007). Racismo institucional: um desafio para a eqüidade no SUS? https://www.scielosp.org/article/sausoc/2007.v16n2/146-155/#ModalArticles , Retrieved on May 6, 2020.

 

Konrath S., Fuhrel-Forbis A., Brown S. (2012). Motives for Volunteering Are Associated with Mortality Risk in Older Adults. https://www.apa.org/pubs/journals/releases/hea-31-1-87.pdf?utm_source=blog&utm_campaign=rc_blogpost , Retrieved on May 6, 2020.

 

Lei nº 13.297, de 16 de junho de 2016, Retrieved from:  https://voluntarios.com.br/p/leis/, on July 11, 2019.

 

Leibowitz K., Hardebeck E., Goyer J., Crum A. (2018). Physician Assurance Reduces Patient Symptoms in US Adults: an Experimental Study. https://link.springer.com/article/10.1007/s11606-018-4627-z , Retrieved on June 17, 2019. 

 

Leite M. (2012). Preconceito racial e racismo institucional no Brasil. https://diplomatique.org.br/preconceito-racial-e-racismo-institucional-no-brasil/ , Retrieved on April 12, 2020.

 

Levy M. (1974), "O Papel da Migração Internacional na Evolução da População Brasileira (1872 a 1972)," Revista de Saúde Pública, supplement, 8 (1974): 71-73.

Employment and poverty

 

Luna Y. (2014). Estudo sobre violência policial revela "racismo institucional" na PM de SP. https://lunatenorio.jusbrasil.com.br/artigos/114873464/estudo-sobre-violencia-policial-revela-racismo-institucional-na-pm-de-sp , Retrieved on June 6, 2020.

 

World Atlas (2018). The Five Regions of Brazil. https://www.worldatlas.com/articles/the-five-regions-of-brazil.html , Retrieved on July 20, 2019

 

Macrotrends (2020). Brazil unemployment rate.

https://www.macrotrends.net/countries/BRA/brazil/unemployment-rate , Retrieved on June 20, 2020.

 

McIntosh P. (1988). White Privilege: Unpacking the Invisible Knapsack. https://www.racialequitytools.org/resourcefiles/mcintosh.pdf , Retrieved on May 29, 2020. 

Maier R. (2018). Self-responsibility: Transformations

https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0002764218816802 , Retrieved on May 6, 2020.

 

Mapa da Saúde (2020). Mapa da Saúde. http://www.saude.salvador.ba.gov.br/mapa-da-saude/ , Retrieved on May 7, 2020.

 

Medilab (2019). 9 Maiores problemas de saúde pública. http://medilab.net.br/2019/01/29/9-maiores-problemas-de-saude-publica/ , Retrieved on May 7, 2020. 

 

Menezes P. (n.d.). Preto, pardo e negro. https://www.diferenca.com/preto-pardo-e-negro/ , Retrieved on April 18, 2020.

 

Ministério da Educação (2012). Perguntas Frequentes.  http://portal.mec.gov.br/cotas/perguntas-frequentes.html , Retrieved on May 3, 2020.

 

Ministério da Saúde (n.d.). Sistema Única de Saúde. https://www.saude.gov.br/sistema-unico-de-saude , Retrieved on May 7, 2020.

 

Mogilner C., Chance Z., Norton M. (2012). You’ll feel less rushed if you give time away. 

https://hbr.org/2012/09/youll-feel-less-rushed-if-you-give-time-away , Retrieved on May 6, 2020.

 

MPBA. (2018). Racismo não se discute, se combate. https://www.mpba.mp.br/video/44418 [video], Retrieved on May 2, 2020.

 

Mustakova-Possardt, M. (2003) "Is there a roadmap to critical consciousness? Critical Consciousness: A Study of Morality in Global, Historical Context.", Retrieved from: https://www.onecountry.org/story/there-roadmap-critical-consciousness on June 2, 2020.

 

Navarro, E. (2003) Método moderno de tupi antigo. 3ª edição. São Paulo. Global. 2003. 463 p. , Retrieved from https://en.wikipedia.org/wiki/Itapagipe_Peninsula#cite_note-n-4 , Retrieved on May 5, 2020. 

 

Neto R. (2013). Saúde e qualidade de vida da mulher indígena. http://portal.unisepe.com.br/unifia/wp-content/uploads/sites/10001/2018/06/6saude_indigena.pdf , Retrieved on May 5, 2020.

Noronha, H. (2018). Machismo, sexismo e misoginia: Quais sao as diferencas? https://www.uol.com.br/universa/noticias/redacao/2018/12/03/machismo-sexismo-e-misoginia-quais-sao-as-diferencas.htm , Retrieved on May 25, 2020.

Norwood K. (2015). “If you is white you’s alright”. Stories about colorism in America. https://openscholarship.wustl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1547&context=law_globalstudies , Retrieved on May 29, 2020.

 

O dia (2018). Idioma Ioruba é oficialmente patrimonio imaterial do Rio. https://odia.ig.com.br/rio-de-janeiro/2018/08/5570286-idioma-ioruba-e-oficialmente-patrimonio-imaterial-do-rio.html Retrieved July 20, 2019.

 

Oliveira J. (2019). Brasil criminaliza homofobia e reforça queda de braço com conservadorismo. https://brasil.elpais.com/brasil/2019/06/14/actualidad/1560496365_764572.html , Retrieved on May 26, 2020. 

 

Oxfam International (n.d.). Brazil: Extreme Inequality In Numbers. 

https://www.oxfam.org/en/even-it-brazil/brazil-extreme-inequality-numbers, Retrieved on July 22, 2019.

Parceiros Voluntários (2019). Perguntas Frequentes. http://www.parceirosvoluntarios.org.br/perguntas-frequentes/ , Retrieved on July 11, 2019. 

 

PNUD (2019). Sobre o Brasil. https://www.br.undp.org/content/brazil/pt/home/countryinfo/ retrieved July 20, 2019.

 

Politize (n.d.). Racismo como é estruturado. https://www.politize.com.br/racismo-como-e-estruturado/ , Retrieved on May 5, 2020.

 

Politize (n.d.). O que é homofobia? https://www.politize.com.br/homofobia-o-que-e/ , Retrieved on May 26, 2020. 

 

Poupart, L. (2003). The Familiar Face of Genocide: Internalized Oppression among American Indians. Hypatia. 18 (2): 86–100. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1527-2001.2003.tb00803.x , Retrieved on April 23, 2020.

Porfirio F. (n.d.) Intolerancia religiosa. https://brasilescola.uol.com.br/sociologia/intolerancia-religiosa.htm , Retrieved on May 29, 2020. 

 

Pyke, K. (2010). What is Internalized Racial Oppression and Why Don't We Study It? Acknowledging Racism's Hidden Injuries. Sociological Perspectives. 53 (4): 551–572. https://journals.sagepub.com/doi/10.1525/sop.2010.53.4.551 , Retrieved on April 24, 2020.

 

Rezende E. (2017). Praias de Salvador sofrem com poluição.

https://atarde.uol.com.br/muito/noticias/1834927-praias-de-salvador-sofrem-com-poluicao    , Retrieved on May 7, 2020.

 

Ramos, R., Brauchli, R., Bauer G., Wehner, T., Hämmig, O. (2015) Busy Yet Socially Engaged, Journal of Occupational and Environmental Medicine: February 2015 - Volume 57 - Issue 2 - p 164-172. Retrieved from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25654517?utm_source=blog&utm_campaign=rc_blogpost , on May 6, 2020.

 

Reis, M. (2016). Fields of study and the earning gaps by race in Brazil. 

https://onlinelibrary-wiley-com.khleuven.ezproxy.kuleuven.be/doi/10.1111/rode.12292 , Retrieved on July 23, 2019.

 

Sakamoto L. (2019). Desigualdade sobe diz IBGE. Pacote de Bolsonaro deve aumentá la ainda mais.

https://blogdosakamoto.blogosfera.uol.com.br/2019/11/06/desigualdade-sobe-diz-ibge-pacote-de-bolsonaro-deve-aumenta-la-ainda-mais/

 

Salardi, P. (2012). An Analysis of Pay and Occupational Differences by Gender and Race in Brazil—1987 to 2006, DPhil thesis, University of Sussex, Brighton. Retrieved from: http://sro.sussex.ac.uk/id/eprint/45204/ on May 12, 2020.

Sanches D., Contarato A., Azevedo A. (2017). Dados públicos sobre violência homofóbica no Brasil, 28 anos de combate ao preconceito. http://dapp.fgv.br/dados-publicos-sobre-violencia-homofobica-no-brasil-28-anos-de-combate-ao-preconceito/ , Retrieved on May 27, 2020. 

Santiago S. (2019). O pardo é negro? - Colorismo, Passabilidade, Eugenia: O que é ser negro de pele clara no Brasil. [video] https://www.youtube.com/watch?v=iv5inBkEMK4 , Retrieved on May 12, 2020. 

Santiago T. (2018). Público LGBT sofre mais preconceito em espaços públicos e no transporte em SP, diz rede Nossa SP. 

https://g1.globo.com/sp/sao-paulo/noticia/publico-lgbt-sofre-mais-preconceito-em-espacos-publicos-e-no-transporte-em-sp-diz-rede-nossa-sp.ghtml , Retrieved on June 6, 2020. 

 

Simbunga, O. (2017). How does 'Bolsa Família' affect Brazil's income inequality and poverty? https://www.researchgate.net/publication/338084284_How_does_%27Bolsa_Familia%27_affect_Brazil%27s_income_inequality_and_poverty_Word_Count_12547 , Retrieved April 15, 2020.

 

Skills You Need (2018). Personal Development. https://www.skillsyouneed.com/ps/personal-development.html , Retrieved on May 5, 2020.

 

Sperb P. (2017). Fraude nas cotas são brancos ocupando vagas indevidamente. https://veja.abril.com.br/blog/rio-grande-do-sul/fraude-nas-cotas-sao-brancos-ocupando-vagas-indevidamente/ , Retrieved on May 12, 2020

 

Sue DW (2010). Microaggressions in Everyday Life: Race, Gender, and Sexual Orientation. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0361684311401818 , Retrieved on June 3, 2020.

 

The Brazilian Report (2019). Femicide hits all time high in Brazil. https://www.wilsoncenter.org/blog-post/femicide-hits-all-time-high-brazil , Retrieved on May 26, 2020.

The responsible consumer (n.d.). Systemic, Structural and Institutional Racism. https://theresponsibleconsumer.wordpress.com/systemic-implicit-microaggression-racism/ , Retrieved on April 28, 2020.  

 

Trisotto F. (2018). Quem são os pobres no Brasil e por que eles são fundamentais na eleição? 

https://www.gazetadopovo.com.br/politica/republica/quem-sao-os-pobres-no-brasil-e-por-que-eles-sao-fundamentais-na-eleicao-cbi1vbuy8ewe5u1uamecjt48n/ , Retrieved on May 28, 2020.

 

TV Bahia (2018). Cerca de 65 mil toneladas de lixo são retiradas de praias de Salvador no primeiro semestre deste ano. https://g1.globo.com/ba/bahia/noticia/2018/08/13/cerca-de-65-mil-toneladas-de-lixo-sao-retiradas-de-praias-de-salvador-no-primeiro-semestre-deste-ano.ghtml , Retrieved on May 7, 2020.

 

TV IFCE (2019). Raça, etnia e autodeclaração de negros, pretos e pardos. [video] https://www.youtube.com/watch?v=YJohoCsF9xI , Retrieved on May 13, 2020. 

 

UNESCO (2019). Historic Centre of Salvador de Bahia. https://whc.unesco.org/en/list/309 , Retrieved on June 5, 2019.

 

University of Toronto (2020). Two-spirit community. https://lgbtqhealth.ca/community/two-spirit.php , Retrieved on May 27, 2020.

 

UOL (2018). Mulher gasta quase o dobro do tempo do homem com tarefas de casa, diz IBGE.

https://economia.uol.com.br/noticias/redacao/2018/04/18/ibge-pnad-continua-tarefas-domesticas-homens-mulheres.htm , Retrieved on April 23, 2020.

 

UOL (2019). Número de casamentos cai 1,6 % e divórcios aumentam 3,2 %. https://noticias.uol.com.br/cotidiano/ultimas-noticias/2019/12/04/numero-de-casamentos-cai-16-e-divorcios-aumentam-32-entre-2017-e-2018.htm , Retrieved on May 5, 2020.

 

Valentim M. (2020). Negro ou preto eis a questão. https://midianinja.org/editorninja/negro-ou-preto-eis-a-questao/ , Retrieved on May 1, 2020.

 

Valor Online (2020). Coronavírus e mais letal entre negros no Brasil, apontam dados do Ministério da Saúde. 

https://g1.globo.com/bemestar/coronavirus/noticia/2020/04/11/coronavirus-e-mais-letal-entre-negros-no-brasil-apontam-dados-do-ministerio-da-saude.ghtml , Retrieved on June 6, 2020.

 

Van Der Valk A., Malley A. (2019). What’s my complicity? Talking White Fragility with Robin DiAngelo. https://www.tolerance.org/magazine/summer-2019/whats-my-complicity-talking-white-fragility-with-robin-diangelo , Retrieved on April 25, 2020.

 

Veja (2017). Brasil tem uma denúncia de intolerância religiosa a cada 15 horas. 

https://veja.abril.com.br/brasil/brasil-tem-uma-denuncia-de-intolerancia-religiosa-a-cada-15-horas/ , Retrieved on May 29, 2020. 

 

Vieira P. (2019). Método CIS. https://www.febracis.com.br/cursos/metodo-cis/ , Retrieved on May 6, 2020.

 

Viswanathan U. (2011). What happens when the world’s poorest people volunteer? 

https://www.huffpost.com/entry/what-happens-when-the-wor_b_1119633 , Retrieved on May 6, 2020.

 

Wendel B. (2020). Cresce em 32% número de feminicídios na Bahia, diz SSP. https://www.correio24horas.com.br/noticia/nid/cresce-em-32-numero-de-feminicidios-na-bahia-diz-ssp/ , Retrieved on April 15, 2020. 

 

Werneck, J. (2016). Racismo institucional e saúde da população negra. Saúde e Sociedade, 25(3), 535-549. Retrieved from: https://www.scielo.br/scielo.php?pid=S0104-12902016000300535&script=sci_abstract&tlng=pt , on May 7, 2020.

 

Wilkinson R. (2010). Why is Violence More Common Where Inequality is Greater? Retrieved from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15817728/ , on June 7, 2020.

 

Wilson J., Mantovan Noemi, Sauer R. (2020). The economic benefits of volunteering and social class. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0049089X18309967#bib4 , Retrieved May 6 , 2020.

 

World Economic Forum (2017). GGI Index Brazil 2017.

http://reports.weforum.org/pdf/ggi-2017/ggi_index_2017_BRA.pdf , Retrieved on July 22, 2019. 

 

Yeung J., Zhang Z., Kim T. (2017). Volunteering and health benefits in general adults: cumulative effects and forms. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5504679/, Retrieved on May 6, 2020.

 

Zevallos, Z. (2017) ‘Sociology of Race,’ The Other Sociologist, 9 June. Retrieved from: https://othersociologist.com/sociology-of-race/ on April 22, 2020.

Download scriptie (5.64 MB)
Universiteit of Hogeschool
UC Leuven-Limburg
Thesis jaar
2020
Promotor(en)
Zelfstandig