Vlaanderen Europees kampioen! … In het ongelijk behandelen van zijn leerlingen.
Dat de sociale ongelijkheid in het Vlaamse onderwijs erg hoog is, is voldoende bekend. Maar het probleem werd tot hiertoe sterk onderschat, zo blijkt uit het masterproef-onderzoek in pedagogische wetenschappen van Silke Scheepmans onder leiding van Prof. Nicaise (KU Leuven). Als men niet alleen met de sociale kenmerken van de individuele leerling, maar ook met die van zijn omgeving rekening houdt, kan 40% van de prestatieverschillen in wetenschappelijke geletterdheid door sociale herkomst verklaard worden. Dat is tweemaal meer dan in Finland, en viermaal meer dan in Estland.
Lucas of Amira, wie verdient de hoogste punten?
Lucas is een echt talent in wiskunde en haalt bijgevolg hoge resultaten op school. Hij zal het later ver schoppen, wat volledig verdiend is want hij oefent ook goed. Amira daarentegen… haar resultaten zijn heel wat lager. Zij levert dan ook niet zo’n grote inspanningen om het goed te doen, zo heeft zij bijvoorbeeld niet altijd alle oefeningen voor thuis afgewerkt. Logisch dus ook dat ze minder bereikt. Misschien is het ook beter dat zij haar jaar nog eens over doet? Of misschien is wiskunde haar ding gewoon niet. Een meer beroepsvormende richting in de verzorging zal haar waarschijnlijk meer liggen en gelukkiger maken.
Voor velen zal dit heel logisch klinken. Wie hard werkt en talent heeft, wordt verder uitgedaagd en krijgt excellent onderwijs. Wie minder goed presteert wordt in het secundair onderwijs op een zijspoor richting arbeidsmarkt gezet. Dit is de meritocratische visie op wat rechtvaardig is. Maar wat gebeurt er als we verder kijken dan wat er zich op het eerste gezicht binnen de schoolmuren afspeelt?
Zo komt Lucas uit een welgesteld gezin, zijn ouders stimuleren hem om goed te studeren en maken heel wat tijd om hem daarin te ondersteunen. Hij heeft een eigen rustige studeerplek thuis en zijn leerkrachten vertellen hem vaak dat hij het ver zal schoppen. Dat motiveert hem. Bij Amira is het anders, zij woont nog maar enkele jaren in België. Haar alleenstaande vader doet interim-werk, en Amira werkt tussendoor als jobstudent om een handje te helpen. Zij doet erg haar best voor wiskunde op de momenten dat ze vrij heeft en het rustig is thuis, maar de vraagstukken blijven moeilijk door de taalbarrière. Ze merkt dat ze er niet komt. Ze voelt ook dat de leerkrachten steeds minder geloven in haar kunnen. Daarnaast zullen veel van haar vriendinnen ook verzorging volgen. Het is dan ook een mooie opleiding voor meisjes, werd haar meegegeven.
Nu we de achtergrond van beide kinderen kennen, klinkt het dan nog steeds zo logisch om te zeggen dat Lucas de hoge scores op wiskunde meer verdient dan Amira? Wie deed er, rekening houdend met de omstandigheden, het meest moeite en heeft het meeste talent? Wanneer we de context in rekening brengen, blijkt dit alles toch niet meer zo eenvoudig te bepalen.
De kansen in de onderwijswereld zijn niet overal even (on)gelijk
Zou Amira in een ander land, in dezelfde omstandigheden en met dezelfde inspanningen, meer kansen krijgen? En zou ze bijgevolg een andere levensweg bewandelen dan in Vlaanderen? Daar lijkt het volgens dit onderzoek wel op. De kloof tussen kansrijk en kansarm, en tussen autochtoon en allochtoon, is in Vlaanderen groter dan in de rest van de Europese Unie. Véél groter. Dat komt door de sociale en etnische segregatie in het Vlaams onderwijs.
Niet enkel de thuisomgeving maar ook de school zelf creëert ongelijkheid
Het Vlaamse onderwijs gebruikt heel wat mechanismen die ervoor zorgen dat leerlingen als het ware gesorteerd worden in groepen, zodat elke groep ‘op zijn niveau’ onderwezen kan worden. In het onderwijsjargon spreekt men van ‘academische segregatie’. Denk maar aan de doorverwijzing van zwakke presteerders naar het buitengewoon onderwijs, de vroege studie-oriëntering en het watervalsysteem, en het buitensporig aantal zittenblijvers. Dit gebeurt allemaal vanuit de illusie dat we zo zorgen dat elk kind onderwijs krijgt dat aansluit bij zijn of haar talenten. Die talenten zijn echter niet (alleen) aangeboren, maar groeien naarmate kinderen thuis en op school meer of minder kansen tot ontplooiing krijgen. Zo blijkt “talent” uiteindelijk eerder een weerspiegeling te zijn van sociale en culturele achtergrondkenmerken (die we eerder al benoemden). Leerlingen worden in werkelijkheid dus in opleidingen en scholen opgedeeld op basis van die sociale achtergrondkenmerken. Zo wordt ‘academische segregatie’ tegelijk ‘sociaal-culturele segregatie’. Zulke opdeling heeft, zoals uit ander onderzoek bleek, vooral voor de minder kansrijke leerlingen negatieve gevolgen. De vraag rees dan ook of het in rekening brengen van de leerlingpopulatiekenmerken van een school bij het vergelijken van onderwijskansen in de verschillende Europese landen een ander beeld zou geven. Is het zo dat de ongelijkheid tussen leerlingen onder meer sterk verklaard kan worden doordat leerlingen met dezelfde achtergrond vaker in dezelfde school zitten?
Het onderzoek van Silke gebruikte hiervoor een maatstaf op basis van ‘multiniveau-analyse’, rekening houdend met de sociale herkomst en thuistaal op leerling- en op schoolniveau. Dan blijkt dat voor Vlaanderen maar liefst 40,25% van de verschillen tussen schoolse prestaties van leerlingen sociaal bepaald zijn. Dit is veel, zeker als we weten dat het in een land als Estland maar 10,02% is. Vlaanderen scoort met die 40% het hoogst van de ganse EU.
Uit het onderzoek blijkt voorts dat de onderwijsongelijkheid in het internationale onderzoek tot hiertoe zwaar onderschat werd. In het PISA-onderzoek kijkt men bij de meting van sociale ongelijkheid immers alleen naar de sociale achtergrond van de individuele leerling, en laat men de thuistaal buiten beschouwing. Zo komt men in PISA 2015 tot een cijfer van slechts 17 à 18% voor Vlaanderen (tegenover 7,5% voor Estland).
Kortom, als Vlaanderen sterk wil inzetten op de “talenten” van zijn leerlingen, moet het zijn onderwijsstructuren en praktijken grondig herdenken. De school moet meer stimuleren en investeren, en minder selecteren en uitrangeren. Tijd dus om hierin verandering in te brengen!
Bibliografie
Anderson, E. (1999). What is the Point of Equality? Ethics, 109(2), 287–337.
Allen, A. (2011). Michael Young’s The Rise of the Meritocracy: A Philosophical Critique. British Journal of Educational Studies, 59(4), 367-382. https://doi.org/10.1080/00071005.2011.582852
Au, W. (2013). Hiding behind High-Stakes Testing: Meritocracy, Objectivity and Inequality in U.S. Education. The International Education Journal: Comparative Perspectives, 12(2), 7–19.
Belfi, B., De Fraine, B., & Van Damme, J. (2010). De Klas: Homogene of Heterogene Samenstelling?
Leuven: Acco.
Bouchard, T. (2004). Genetic Influence on Human Psychological Traits: A Survey. Current Directions in Psychological Science 13(4), 148-151. https://doi.org/10.1111/j.0963-7214.2004.00295.x
Bouchard, T., & McGue, M. (2003). Genetic and Environmental Influences on Human Psychological Differences. Journal of Neurobiology, 54(1), 4-45. https://doi.org/10.1002/neu.10160
Bourdieu, P. (1986). Forms of Capital. In J. G. Richardson (ed.). Handbook of Theory and Research in the Sociology of Education (pp. 242-258). Greenwood Press.
Bourdieu, P., & Passeron, J. (1990). Reproduction in education, society and culture (2nd ed., Theory, culture and society). London: Sage.
Bradley, S. , Crouchley, R. , Millington, J. and Taylor, J. (2000), Testing for Quasi‐Market Forces in Secondary Education. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 62(3), 357-390. https://doi.org/10.1111/1468-0084.00176
Ceci, S.J. (2001), How Much Does Schooling Influence General Intelligence and its Cognitive Components? A Reassessment of the Evidence. Developmental Psychology 27(5), 703-722. http://dx.doi.org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/10.1037/0012-1649.27.5.703
Chen, Z., & Ziegler, R. S. (2000). Intellectual Development in Childhood. In R. J. Sternberg (ed.), Handbook of Intelligence (pp. 92-116). Cambridge University Press.
Costatini, E. (2018). R-squared measures in Multilevel Modelling: The undesirable property of negative R-squared values (First Year Paper). Geraadpleegd van http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=146739
Danhier, J., & Jacobs, D. (2017). Segregatie in het Onderwijs Overstijgen Analyse van de Resultaten van het PISA2015-Onderzoek in Vlaanderen en in de Federatie Wallonië-Brussel. Brussel: Koning Bouwdewijnstichting.
De Fraine, B. (2011). De Sterke en Zwakke Punten van het Vlaamse Secundair Onderwijs Belicht Vanuit Onderwijsonderzoek. Impuls Voor Onderwijsbegeleiding, 41(4), 160-166.
de Leeuw, J., & Meijer, E. (Eds.). (2008). Handbook of Multilevel Analysis. Springer.
Depaepe, F., De Fraine, B., & Simons, M. (2012). Naar een Hervorming van het Vlaams Secundair Onderwijs: Overwegingen en Aandachtspunten vanuit een Vlaams (Onderzoeks)perspectief. Pedagogische Studien, 89(5), 307-316.
Dupriez, V., Dumay, X., & Vause, A. (2008). How Do School Systems Manage Pupils’ Heterogeneity?. Comparative Education Review. 52(2). 245-273. https://doi-org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/10.1086/528764
Eurydice. (2009). National Testing of Pupils in Europe: Objectives, Organisation and Use of Results. Brussels, Belgium: Education, Audiovisual and Culture Executive Agency (EACEA P9 Eurydice).
EGREES (European Group for Research on Equity in Educational Systems) (2005). Equity in European Educational Systems. A set of indicators. European Educational Research Journal, 4(2), 33–91.
Franck, E., Nicaise, I. (2018a). Ongelijkheden in het Vlaamse Onderwijssysteem: Verbetering in Zicht? Een Vergelijking tussen PISA 2003 en 2015. Leuven: HIVA, Gent: SONO
Franck, E., Nicaise, I. (2018b). Iets Gelijker, maar Helaas niet Beter. Trends in het Vlaamse Onderwijs tussen 2003 en 2015, in: Coene J. (Ed.), Armoede en Sociale Uitsluiting – Jaarboek 2018 (pp. 123-148). Acco.
Franck, E., Nicaise, I. & Lavrijsen, J. (2017). Extra Middelen, meer Gelijke Onderwijskansen? De Effectiviteit van de Compensatiefinanciering voor Scholen met Leerlingen uit Kansengroepen onder de Loep. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid 4, 254-266.
Ganzeboom, H.B.G., & Treiman, D.J. (2003). Three Internationally Standardised Measures for Comparative Research on Occupational Status”, in J.H.P. Hoffmeyer-Zlotnik, & C. Wolf, (eds.), Advances in Cross-National Comparison, A European Working Book for Demographic and Socio-Economic Variables (pp. 159-193). Kluwer Academic Press.
Gottfredson, L.S. (2004). Intelligence: Is it the Epidemiologists’ Elusive “Fundamental Cause” of Social Class Inequalities in Health? Journal of Personality and Social Psychology 86(1), 174-199.
Gottfredson, L.S., & Deary, I.J. (2004). Intelligence Predicts Health and Longevity, but Why? Current Directions in Psychological Science 13, p. 1-4. https://doi.org/10.1111/j.0963-7214.2004.01301001.x
Gromada, A., Rees, G., Chzhen, Y., Cuesta, J. and Bruckauf, Z. (2018). Measuring Inequality in Children’s Education in Rich Countries. Innocenti Working Paper 2018-18, Florence: UNICEF Office of Research – Innocenti.
Hackman, D.A., Farah, M.J., & Meaney, M.J. (2010). Socioeconomic Status and the Brain: Mechanistic Insights from Human and Animal Research. Nature Reviews Neuroscience 11, p. 651-659. https://doi-org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/10.1038/nrn2897
Henriksson, C. (2008). Living Away from Blessings : School Failure as Lived Experience. London: The Althouse Press.
Hirtt, N., Nicaise, I., De Zutter, D. (2013). De School van de Ongelijkheid. Berchem: EPO.
Juchtmans, G., & Vandenbroucke, A. (2013). Overtuigingen als Sleutel om Zittenblijven te Begrijpen en Terug te Dringen: een Kwalitatieve Analyse van Overtuigingen over Zittenblijven in Vlaamse Scholen. Pedagogische Studien, 90(5), 4-16.
Kim, C. H., & Choi, Y. B. (2017). How Meritocracy is Defined Today?: Contemporary Aspects of Meritocracy. Economics and Sociology, 10(1), 112-121. http://dx.doi.org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/10.14254/2071789X.2017/10-1/8
Lahuis, D., Hartman, M., Hakoyama, S., & Clark, P. (2014). Explained Variance Measures for Multilevel Models. Organizational Research Methods, 17(4), 433-451. https://doi.org/10.1177/1094428114541701
Lichtenstein, P. & Pedersen, N.L. (1997). Does Genetic Variance for Cognitive Abilities Account for Genetic Variance in Educational Achievement and Occupational Status? A Study of Twins Reared Apart and Twins Reared Together. Social Biology, 44(1-2), 77-90. https://doi-org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/10.1080/19485565.1997.9988935
Littler, J. (2018). Against meritocracy. Culture, power and myths of mobility. New York: Routledge.
Liu, H., Van Damme, J., Gielen, S., & Van Den Noortgate, W. (2015). School Processes Mediate School Compositional Effects: Model Specification and Estimation. British Educational Research Journal, 41(3), 423-447. https://doi-org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/10.1002/berj.3147
Mons, N. (2007). Les nouvelles politiques e´ducatives: La France fait-elle les bons choix? Paris: Presses Universitaires de France.
Neisser, U., Boodoo, G., Bouchard, T.J. Jr., Boykin, A.W., Brody, N.,Ceci, S.J. et alii (1996), Intelligence: Knowns and Unknowns. American Psychologist 51(2), 77-101. http://dx.doi.org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/10.1037/0003-066X.51.2.77
Nicaise, I. (2008a). Het Vlaamse Onderwijs tussen Meritocratie en Egalitarisme. In B. Raymaekers, (Ed.), Denken en Weten over de Wereld: Lessen voor de Eenentwintigste Eeuw (pp. 105-126). Leuven: Universitaire pers Leuven.
Nicaise, I. (2008b). Ongelijkheid en Sociale Uitsluiting in het Onderwijs: een Onuitroeibare Kwaal? In Nicaise, I. (Ed.), Gelijke Kansen op School: het Kan! Zestien Sporen voor Praktijk en Beleid (pp. 19-53). Wolters-Plantijn.
Nicaise, I., Spruyt, B., Kavadias, D., Van Houtte, M. (eds.). (2014). Het onderwijsdebat. Waarom de Hervorming van het Secundair Broodnodig is. EPO.
Nicaise, I. (2019, December 16). An Unfair Start: UNICEF’s Report Card on Educational Inequalities in Rich Countries (Author’s Extended Version). International Education. https://international-education.blog/en/an-unfair-start-unicefs-report-card-on-educational-inequalities-in-rich-countries/
Nicaise, I. (2019). Selectiemachine of Sociale Lift? Segregatie in het Onderwijs Tegengaan. In: Vlaamse Onderwijsraad (Ed.), Spots op onderwijs. Wetenschappers voor het voetlicht. (pp. 1-20). Lannoo Campus.
Noble, K.G., & Farah, M.J. (2013). Neurocognitive Consequences of Socioeconomic Disparities: the Intersection of Cognitive Neuroscience and Public Health. Developmental Science 16(5), 639-640. https://doi-org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/10.1111/desc.12076
OECD (1999). Classifying Educational Programmes: Manual for ISCED-97 Implementation in OECD Countries. Paris: OECD Publishing. http://www.oecd.org/education/skills-beyond-school/1962350.pdf.
OECD (2012). Equity and Quality in Education: Supporting Disadvantaged Students and Schools. Paris: OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264130852-en
OECD (2013a). PISA 2012 Assessment and Analytical Framework: Mathematics, Reading, Science, Problem Solving and Financial Literacy. Paris: OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264190511-en
OECD (2013b). PISA 2012 Results: Excellence Through Equity: Giving Every Student the Chance to Succeed (Volume II). Paris: OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264201132-en
OECD (2016a). Equations and Inequalities: Making Mathematics Accessible to All. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/9789264258495-en
OECD (2016b). Low-Performing Students: Why They Fall Behind and How To Help Them Succeed. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/9789264250246-en
OECD (2016c). PISA 2015 Results (Volume I): Excellence and Equity in Education. Paris: OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264266490-en
OECD (2016d). PISA 2015 Results (Volume II): Policies and Practices for Successful Schools. Paris: OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264267510-en
OECD (2017a). PISA 2015 Assessment and Analytical Framework: Science, Reading, Mathematic, Financial Literacy and Collaborative Problem Solving, revised edition. Paris: OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264281820-en
OECD (2017b). PISA 2015 Technical Report. Paris: OECD Publishing.
OECD (2018a). About – PISA. Retrieved from http://www.oecd.org/pisa/aboutpisa/
OECD (2018b). Equity in Education: Breaking Down Barriers to Social Mobility. Paris: OECD Publishing. https://doi-org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/10.1787/9789264073234-en
OECD (2019, 30 augustus). Graph illustration of country overview for Belgium in PISA 2015. Geraadpleegd van http://www.compareyourcountry.org/pisa/country/bel?lg=en
Opdenakker, M. C., & Van Damme, J. (2007). Do School Context, Student Composition and School Leadership Affect School Practice and Outcomes in Secondary Education? British Educational Research Journal, 50(4), 714-754. https://doi-org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/10.1080/01411920701208233
Rawls, J. (1971). A Theory of Justice. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Resing, W. C. M. & Verschueren, K. (2016). Intelligentie. In Verschueren, A. & Koomen, H. (Eds.), Handboek Diagnostiek in de Leerlingenbegeleiding: Kind en context (pp. 109-129). Garant.
Resing, W. C. M., & Drenth, P. J. D. (2007). Intelligentie: Weten en Meten, (2e herziene druk). Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds.
Rowe, D.C., Vesterdal, W.J., & Rodgers, J.L. (1998). Hernstein’s Syllogism: Genetic and Shared Environmental Influences on IQ, Education, and Income. Intelligence 26(4), 405-423. https://doi.org/10.1016/S0160-2896(99)00008-2
Ruelens, L., Dehandschutter, R., Ghesquière, P. & Douterlungne, M. (2001). Op de Wip. De Overgang van het Gewoon naar het Buitengewoon Basisonderwijs: Analyse van de Verwijzingspraktijk in Centra voor Leerlingenbegeleiding. Leuven: HIVA.
Rumberger, R., & Palardy, G. (2005). Does Segregation Still Matter? The Impact of Student Composition on Academic Achievement in High School. The Teachers College Record, 107(9), 1999-2045.
Schleicher, A. (2009). Securing Quality and Equity in Education: Lessons from PISA. Prospects, 39, 251-263. https://doi-org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/10.1007/s11125-009-9126-x
Schütz, G., Ursprung, H.W. and Wößmann, L. (2008). Education Policy and Equality of Opportunity, Kyklos, 61(2), 279–308.
Bosker, Roel J, & Snijders, T. A. B. (1999). Multilevel analysis: An introduction to basic and advanced multilevel modeling. London: Sage.
Standaert, R. (Ed.) (2007). Vergelijken van onderwijssystemen (2de herziene uitgave). Leuven: Acco.
UNICEF Office of Research (2018). An Unfair Start: Inequality in Children’s Education in Rich Countries. Innocenti Report Card 15. Florence: UNICEF Office of Research – Innocenti.
Vandecandelaere, M., Vansteelandt, S., De Fraine, B., & Van Damme, J. (2016). The Effects of Early Grade Retention: Effect Modification by Prior Achievement and Age. Journal of School Psychology, 54, 77-93. https://doi.org/10.1016/j.jsp.2015.10.004
Van den Broeck, W. (2014). Vlaams Onderwijs, Let op uw Zaak! In B. Bouckaert (Ed.), Visie(s) op onderwijs (pp. 145-198). Pelckmans.
Van de Vijver, F., Schittekatte, M., & Fontaine, J. (2016). Allochtone Leerlingen. In A. Verschueren, & H. Koomen (Eds.), Handboek Diagnostiek in de leerlingenbegeleiding: Kind en context (pp. 323-357). Garant.
Vanlaar, G., Vandecandelaere, M., Van Damme, J., De Fraine, B., & Petry, K. (2012). Effectiveness of Math Learning in the First Years of Special Primary Education. A Propensity Score Matching Approach. Leuven: Steunpunt Studie- en Schoolloopbanen.
Vermeir, K. (2018). Implementatie van onderwijsinnovatie: Artefacten, ondersteuners, agenda's en onderhandeling [Unpublished doctoral dissertation]. KU Leuven.
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2017). Tussentijdse Meta-Evaluatie M-decreet. Retrieved from: https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/tussentijdse-meta-evaluatie-m-decreet
Vlaamse Regering (2002). Decreet Houdende Wijziging van het Decreet van 28 juni 2002 Betreffende Gelijke Onderwijskansen-I (1), 15 juli 2005, B.S. 30-08-2005.
Vlaamse Regering (2014). Decreet Betreffende Maatregelen voor Leerlingen met Specifieke Onderwijsbehoeften (uittreksel - PERS/B+OP), 21 maart 2014, B.S.28/08/2014.
Wechsler, D. (1939). The measurement of adult intelligence. Baltimore, MD: Williams & Wilkins.
Weyt, B. (2019). Beleidsnota Onderwijs 2019-2024. Geraadpleegd van https://www.vlaanderen.be/publicaties/beleidsnota-2019-2024-onderwijs
Young, M., (1958). The Rise of the Meritocracy. London: Thames & Hudson.
