Wordt seks nog steeds onder schoolstoelen en -banken geschoven?

Silke
Van dijck

Photo by Markus Winkleron UnsplashHerinner jij je ook nog dat ogenblik? Je zit op de schoolbanken en de leerkracht verheft zijn stem: “Vandaag zullen we het hebben over seks.” Er ontstaat wat gegiechel en rumoer. Stiekem keek jij, net als elke andere leerling in volle ontwikkeling, uit naar dit moment. Toch blijken de lessen eerder teleurstellend. Je blijft met heel wat vragen achter. Als seks zo gevaarlijk is, waarom blijft de mens het dan onbezonnen verder doen? Waarom loopt onze wereld hiervan over?

Seks werd doorheen de geschiedenis vaak bestempeld als een schande, zonde of bedreiging. Volgens de Katholieke Kerk stond seks voor het huwelijk zo ongeveer gelijk aan het tekenen van je eigen doodvonnis. Werd je er niet zwanger van, dan kreeg je vast een soa; en hoe moet het dan verder? Deze negatieve visie kleurde de seksuele opvoeding in Vlaanderen voor lange tijd. Seks was niets voor kinderen, dat stond vast.

Een opmerkelijke redenering, want de puberteit staat nu eenmaal bekend om zijn seksuele ontwikkeling. Ze activeert bij jongeren als het ware een “natuurlijke nieuwsgierigheid” voor alles wat met seksualiteit te maken heeft. Daarnaast is seksualiteit niet meer weg te denken uit hun leefwereld. Internet en televisie prikkelen de seksuele zintuigen, gendergelijkheid en diversiteit zijn hot topics en de seksuele revolutie schreeuwt om het “recht op genot”. Want, geef toe, seks kan toch ook leuk zijn? 

Let’s talk about sex!

Ondertussen bestaat er geen twijfel meer over: elk kind heeft recht op seksuele vorming. De vraag blijft echter wat deze vorming de dag van vandaag moet inhouden. Moet de seksuele diversiteit, die onze wereld kleurt, niet stilaan vertaald worden naar een schoolcontext? Hebben kinderen het recht om ook in klas over seksueel genot te praten? Onze jeugd antwoordt alvast volmondig “ja”. Zij willen de positieve kanten van seks meer aan bod zien komen in de les. Verschillende internationale instanties, zoals UNESCO en de WHO, hebben deze vraag ondertussen erkend en breidden hun richtlijnen omtrent seksuele vorming uit. Maar hoe is het gesteld met onze seksuele vorming in Vlaanderen? Ik ging op zoek naar deze andere, meer positieve, kant van seks in het Vlaamse onderwijs. 

De seks-positieve benadering

Alvorens we hiermee aan de slag kunnen, is een duidelijke afbakening van dit begrip, gebaseerd op wetenschappelijke literatuur, noodzakelijk. Een seks-positieve benadering wilt naast de risico’s en gevaren die met seksualiteit gepaard gaan, ook ruimte maken voor thema’s zoals seksuele diversiteit, consent, genot en vrijheid. Hierbij wordt de seksuele ontwikkeling aanzien als een uniek pad dat elke leerling op z’n eigen manier bewandelt en dat kan bijdragen aan zijn of haar geluk en welzijn. Een seks-positief perspectief staat bijgevolg in sterk contrast met de eerder negatieve kijk uit het verleden. Op zoek naar een mogelijke vertaling van dit “nieuwe” concept, nam ik de Vlaamse eindtermen onder de loep en ging vervolgens in gesprek met de sleutelfiguren in het werkveld, leerkrachten uit het aso-onderwijs.  

Bouwen aan de toekomst

Eindtermen vormen in Vlaanderen de bouwstenen waarop ons onderwijs gebaseerd is. Ze omschrijven beknopt wat een leerling op het einde van zijn schoolcarrière of graad zou moeten kennen, kunnen en beheersen. Een ideaal beginpunt dus om onze zoektocht naar seksualiteit op school te starten. Als je deze bouwstenen van naderbij bekijkt, merk je al snel dat seksualiteit hier geen groot aandeel vormt. Het onderwerp komt slechts driemaal letterlijk aan bod. Wel bevatten de eindtermen heel wat algemene competenties die zouden kunnen bijdragen aan relationele en seksuele vorming in een positief licht. Hoewel deze competenties nuttig zijn, worden ze in hun omschrijving nooit specifiek verbonden met seksualiteit. Zo wordt bijvoorbeeld het belang van open communicatie aangehaald, maar blijft een toepassing op seksualiteit buiten beschouwing. 

Leerkrachten kunnen deze verschillende competenties als basis gebruiken voor hun lessen seksuele vorming, maar moeten ze als het ware eerst zelf ontdekken, samenvoegen en toespitsen op seksualiteit. Ze moeten dus zelf de handen uit de mouwen steken. Het lot van een seks-positief perspectief binnen het Vlaams onderwijs hangt af van de “veerkracht van de leerkracht”. 

Wat denken de leerkrachten nu zelf?

Om een antwoord te formuleren op deze vraag, ging ik in gesprek met leerkrachten uit het aso-onderwijs. Uit deze groepsgesprekken blijkt dat ze al heel wat aspecten van een seks-positieve benadering in hun lessen verwerken. Dit doen de leerkrachten voornamelijk op eigen initiatief. Ook hun mening omtrent seksualiteit sluit mooi aan bij dit “vernieuwende” concept. De leerkrachten halen allen aan dat ze seksuele vorming belangrijk vinden. Ze willen er graag veel moeite en tijd in steken, maar voelen zich niet altijd gesteund. Enerzijds staan de leerplannen nu al bomvol, waardoor thema’s die niet letterlijk in het leerplan staan, zoals seksualiteit, aan aandacht moeten inboeten. Anderzijds hebben ze nood aan meer structuur, meer richting en initiatief van hogerhand, bijvoorbeeld vanuit de verschillende schoolkoepels of de overheid. Ze missen een meer fundamentele richtlijn en zien de seks-positieve benadering als een potentiële basis hiervoor.

Leerkracht: “Ik denk dat we op basis hiervan toch wel moeten streven naar een verankering van seksuele opvoeding. Dat het echt een leerlijn wordt, dat er een globaal idee achter zit, dat je inderdaad die seks-positieve definitie bijvoorbeeld als basis kunt nemen.” 

Geef seks een kans!

We leven in een tijd waar seks om elke hoek loert, maar evenzeer een tijd waar het belang van een degelijk gesprek over seks nog te weinig wordt erkend. Een tijd waar scholen, de plaats waar jonge mensen zich verder ontplooien, nog steeds weinig krediet krijgen om een gefundeerde seksuele vorming uit te bouwen. Tijd om daar verandering in te brengen, want seksualiteit op school is wel degelijk van belang …

Leerkracht: “Er is geen vak "seksualiteit" op school, dat bestaat niet hé.”

Gespreksleider: “Zou misschien geen slecht idee zijn.” (Groep lacht) 

Leerkracht: “Ja, we kunnen naar het beleid stappen (lacht).”
 

(focusgroep 3) 

Leerkracht A: “De consensus is toch: hoe meer seksuele voorlichting, hoe beter." 

Leerkracht B: “We maken er een één-uurs-vak van.”

(Groep lacht)

Leerkracht C: “Elke Week!”

(focusgroep 2)

…. En wie weet vormt de “seks-positieve benadering” wel de basis voor een goed, nieuw plan!

Bibliografie

Agentschap voor Hoger Onderwijs, Volwassenonderwijs, Kwalificaties en Studietoelagen AHOVOKS. (2010). Eindtermen secundair onderwijs tweede en derde graad. Opgehaald op 29 april 2020 van www.Onderwijsdoelen.be

Agentschap voor Hoger Onderwijs, Volwassenonderwijs, Kwalificaties en Studietoelagen AHOVOKS. (2019). Eindtermen secundair onderwijs eerste graad. Opgehaald op 29 april 2020 vanwww.Onderwijsdoelen.be

Agentschap voor Kwaliteitszorg in Onderwijs en Vorming AKOV, Vlaams ministerie van onderwijs en vorming. (2009). VOET @ 2010, Nieuwe vakoverschrijdende eindtermen voor het secundair onderwijs. Brussel, België: Ludy Van Buyten

Alderweireldt, K. (1996). Archief van de Federatie der Centra voor Geboortenregeling en Seksuele Opvoeding (Federatie CGSO). Brood en Rozen: Tijdschrift voor de geschiedenis van sociale bewegingen, 01 (1), 34-37. Opgehaald op 23 november van https://webcache.googleusercontent .com/search?q=cache:DzPvc9A_mpkJ:https://ojs.ugent.be/broodenrozen/article/download/2121 /2049/+&cd=2&hl=nl&ct=clnk&gl=be&client=safari

Anderson, R. M. (2013). Positive sexuality and its impact on overall well-being. Bundesgesundheitsblatt, 56, 208- 214. doi: 10.1007/s00103-012-1607-z

Benni, A., Sacco, S., Bianchi, L., Carrara, R., Zanini, C., Comelli, M., Tenconi, M. T. & SISM educators group. (2015). Evaluation outcomes of a sex education strategy in high schools of Pavia (Italy).Global health promotion, 23 (2), 15-29. doi: 10.1177/1757975914558309

Bourke, A., Boduszek, D., Kelleher, C., McBride, O. & Morgan, K. (2014). Sex education, first sex and sexual health outcomes in adulthood: findings from a nationally representative sexual health survey. Sex Education, 14 (3), 299-309. doi: 10.1080/14681811.2014.887008

Braun, V. & Clarke, V. (2006). Using Thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3, 77-101. doi: 10.1191/1478088706qp063oa

Bullough, V. L. (1998). Alfred Kinsey and the Kinsey Report: Historical Overview and Lasting Contributions. The Journal of Sex Research, 35 (2), 127-131. doi: 10.1080/0022449980955kin 1925

Butler, R. S., Sorace, D. & Beach, K. H. (2017). Institutionalizing Sex Education in Diverse U.S. School Districts. Journal of Adolescent Health, 62, 149-156. doi: 10.1016/j.jadohealth.2017.08.025

Carr, J. B. & Packham, A. (2016). The effects of state-mandated abstinence-based sex education on teen health outcomes. Health Economics, 26, 403-420. doi: 10.1002/hec.3315

Casu, G. (2018). Development and initial validation of the Positive Sexuality Scale for female adults.Journal of Clinical Nursing, 28, 1289-1299. doi: 10.1111/jocn.14742

de Graaf, H. & Enzlin, P. (2018). De seksuele levensloop. In: Gijs, L., Aerts, L., Dewitte, M., Enzlin, P., Georgiadis, J., Kreukels, B. & Meuleman, E. (Red.) (pp. 147-165). Leerboek Seksuologie (derde druk). Houten: Bohn stafleu van loghum.

de Wit, J. & Picavet, C. (2009). Preventie van seksueel overdraagbare aandoeningen en hiv. In: Gijs, L., Gianotten, W. L., Vanwesenbeeck, I. & Weijenborg, P.T.M. (Red.), Seksuologie (tweede, herziene druk) (pp. 251-266). Houten, Nederland: Bohn Stafleu van Loghum.

Dieleman, K. (2016). Seksuele voorlichting binnen vrijzinnige kringen in Vlaanderen, 1955-1977: De Belgische Vereniging voor Seksuele Voorlichting. Niet-gepubliceerde masterproef, UAntwerpen, departement geschiedenis, Interuniversitaire Master Gender en Diversiteit.

Dupont, W. (2018). Of Human Love: Catholics Campaigning for Sexual Aggiornamento in Postwar Belgium. In: Harris, A. (red.). The Schism of ’68: Catholicism, contraception and Humanae Vitaein Eurpoe, 1945-1975 (pp. 49-71). London, United Kingdom: Palgrave Macmillan. doi: 10.1007/978-3-319-70811-9_3

Elchardus, M., Op De Beeck, S. Duquet, F. & Roggemans, L. (2008). Vakoverschrijdende eindtermen in het secundair onderwijs. Een onderzoek naar de relevantie en de haalbaarheid van de vakoverschrijdende eindtermen in het secundair onderwijs. Onderzoeksgroep TOR, Vrije Universiteit Brussel, Vakgroep Sociologie, Brussel. Opgehaald op 2 november 2019 van: http://socipc1.vub.ac.be/torwebdat/ publications/t2008_37.pdf

Fereday, J. & Muir-Cochran, E. (2006). Demonstrating Rigor Using Thematic Analysis: A Hybrid Approach of Inductive and Deductive Coding and Theme Development. International Journal of Qualitative Methods, 5 (1): 80-92. doi: 10.1177/160940690600500107

Garcia-Vazques, J., Ordonez, A. L., & Arias-Magadan, S. (2014). Sex education: views and proposals of students and teachers in secondary schools in Asturias, Spain. Glob Health Promot., 21 (4), 74-82. doi: 10.1177/1757975914528727

Gardner, E. A. (2015). Abstinence-Only Sex Education: College Students’ Evaluations and Responses.American Journal of Sexuality Education, 10, 115-139. doi: 10.1080/15546128.2015.1015760

Harden, K. P. (2014). A sex-positive framework for research on adolescent sexuality. Perspectives on Psychological Science, 9, 455-469. doi: 10.1177/1745691614535934

Hirst, J., Wilson, L., Wood, R. & Burns-O'Connell, G. (2017). Initiatives to support the inclusion of pleasure in sexual health and sex education work with young people: An impact evaluation. Project Report. Sheffield, Sheffield Hallam University. Opgehaald op 27 maart 2020 van http://shura.shu.ac.uk/16764/

Howitt, D. (2016). Introduction to Qualitative Research Methods in Psychology. United Kingdom: Pearson.

Hymowitz, K., Carroll, J. S., Wilcox, W. B. & Kaye, K. (2013). Knot yet: The benefits and costs of delayed marriage in America. Verginia: The National Marriage Project. Opgehaald op 9 april 2019 van http://nationalmarriageproject.org/wpcontent/uploads/2013/03/KnotYet-Fi… .pdf

Indiana University, (2019). Dr. Alfred C. Kinsey. Opgehaald op 23 november 2019 van: https://kinseyinstitute.org/about/history/index.php

Ingham, R. (2005). ‘We didn’t cover that at school’: education against pleasure or education forpleasure?. Sex Education, 5 (4), 375–388. doi: 10.1080/1468181050027845

Justitie (2013). 13 februari 2003. Wet tot openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht en tot wijziging van een aantal bepalingen van het Burgerlijk Wetboek. Opgehaald op 13 mei 2019 van: http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la= N&cn=2003021 336&table_ name=wet

Koepsel, E. R. (2016). The Power in Pleasure: Practical Implementation of Pleasure in Sex Education Classrooms, American Journal of Sexuality Education, 11 (3), 205-265. doi: 10.1080/ 15546128.2016.1209451

Lamb, H., Lustig, K. & Graling, K. (2013). The use and misuse of pleasure in sex education curricula,Sex Education, 13 (3), 305-318. doi: 10.1080/14681811.2012.738604

Lindenberg, L. D. & Maddow-Zimet, I. (2012). Consequences of Sex Education on Teen and Young Adult Sexual Behaviors and Outcomes. Journal of Adolescent Health, 51, 332-338. doi:10.1016/j.jadohealth.2011.12.028

Marion, P. (2016). Infantile sexuality and Freud's legacy. The International Journal of Psychoanalysis, 97 (3), 641-664. doi: 10.1111/1745-8315.12319

Martnez, J. L., Carcedo, M. R., Fuertes, A., Vicario-Molina, I., Fernndez-Fuertes, A. A. & Orgaz, B. (2012). Sex education in Spain: teachers' views of obstacles. Sex Education, 12 (4), 425-436. doi: 10.1080/14681811.2012.691876

Martinez, G., Copen, C. E. & Abma, J. C. (2011). Teenagers in the United States: Sexual Activity, Contraceptive Use, and Childbearing, 2006–2010. National Survey of Family Growth. National Center for Health Statistics, Vital & Health Statistics, 23 (31), 1-36. Opgehaald op 9 april 2019 van: https://www.cdc.gov/nchs/data/series/sr_23/sr23_031.pdf

Mevissen, F., Reinders, J. & Kok, G. (2018). Voorlichting en preventie. In: Gijs, L., Aerts, L. Dewitte, M., Enzlin, P., Georgiadis, J., Kreukels, B. & Meuleman, E (Red.) Leerboek Seksuologie (derde druk)(pp.193-204). Houten: Bohn stafleu van loghum.

O’Higgins, S. & Gabhainn, S. N. (2010). Youth participation in setting the agenda: learning outcomes for sex education in Ireland. Sex Education, 10 (4), 387-403. doi: 10.1080/ 14681811.2010.515096

Oster, M. M. (2008). Saying One Thing and Doing Another: The Paradox of Best Practices and Sex Education, American Journal of Sexuality Education, 3 (2), 117-148. doi: 10.1080/155461 20802104302

Parker, R., Wellings, K. & Lazarus, J. V. (2009). Sexuality education in Europe: An overview of current policies, Sex Education, 9 (3), 227-242. doi: 10.1080/14681810903059060

Pimento. (2020). Thema relaties en seksualiteit. Opgehaald op 8 april 2020 van:https://www.pimento.be/themas/relaties-en-seksualiteit/

Pound, P., Denford, S., Shucksmith, J., Tanton, C., Johnson, A. M., Owen, J., ... Campbell, R. (2017). What is best practice in sex and relationship education? A synthesis of evidence, includingstakeholders’ views. BMJ Open, 7, 1-11. doi:10.1136/bmjopen-2016-014791

Pound, P., Langford, R. & Campell, R. (2016). What do young people think about their school-basedsex and relationship education? A qualitative synthesis of young people’s views and experiences.BMJ Open, 6, 1-14. doi: 10.1136/bmjopen-2016-011329

QRS International (2018). Nvivo (12.6.0) computerprogramma. Opgehaald op 10 april 2020 van:https://icts.kuleuven.be/sc/software/nvivo

Sensoa. (s.a.). RSV-Wijzer, Een vlaamse visie op relationele en seksuele vorming. Opgehaald op 8 april 2020 van: https://www.sensoa.be/sites/default/files/digitaal_materiaal/ rsvwijzerfinal.pdf

Sensoa. (2020). Relationele en seksuele vorming in de Vlaamse eindtermen. Opgehaald op 29 april 2020 van: https://www.sensoa.be/relationele-en-seksuele-vorming-de-vlaamse-eindte…

Stanger-Hall, K. F. & Hall, D. W. (2011). Abstinence-Only Education and Teen Pregnancy Rates: Why We Need Comprehensive Sex Education in the U.S. PLoS ONE, 6 (10), 1-11. doi:10.1371/journal.pone.0024658

Sundaram, V. & Sauntson, H. (2016). Discursive silences: using critical linguistic and qualitative analysis to explore the continued absence of pleasure in sex and relationships education in England. Sex Education, 16 (3), 240-254. doi: 10.1080/14681811.2015.1058771

Svendsen, S. H. B. (2012). Elusive sex acts: pleasure and politics in Norwegian sex education, Sex Education, 12 (4), 397-410. doi: 10.1080/14681811.2012.677209

Trommelmans, W. (2006). Vlaanderen vrijt! 50 jaar seks in Vlaanderen. Leuven: Van Halewyck

United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization UNESCO, (2018). International technical guidance on sexuality education: An evidence-informed approach (revised edition).Parijs. Opgehaald op 9 november 2019 van: https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=4&cad=rja… egQIBhAC&url=https%3A%2F%2Fwww.unaids.org%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Fmedia_as set%2FITGSE_en.pdf&usg=AOvVaw2YSS5T2p7kfg_pOpWOqXWE

Van Dale, (2019). Betekenis voorlichting. Opgehaald op 11 november 2019 van: https://www.vandale.nl/gratiswoordenboek/nederlands/betekenis/voorlicht…

Van Lanen, M. (2010). Inductief én deductief analyseren bij kwalitatief onderzoek: het geheel is meer dan de delen. KWALON, 15 (3), 36-42. Opgehaald op 9 april 2020 van: https://www.tijdschriftkwalon.nl/scripts/shared/artikel_pdf.php?id=KW-1…

Van Oost, P., Csincsak, M. & De Bourdeaudhuij, I. (1994). Principals’ and teachers’ views of sexualityeducation in Flanders. Journal of school health, 64 (3), 105-109. doi: 10.1111/j.1746- 1561.1994.tb03270.x

Van Rossem, R., Berten, H., & Van Tuyckom, C. (2010). AIDS knowledge and sexual activity among Flemish secondary school students: a multilevel analysis of the effects of type of education. BMC Public Health, 10 (30), 1-10. doi:10.1186/1471-2458-10-30

van Staa , A. & de Vries, K. (2014). Directed content analysis: een meer deductieve dan inductieve aanpak bij kwalitatieve analyse. KWALON, 19 (3): 46-54. Opgehaald op 9 april 2020 van: https://www.tijdschriftkwalon.nl/inhoud/tijdschrift_artikel/KW-19-3-46/…- een-meer-deductieve-dan-inductieve-aanpak-bij-kwalitatieve-analyse

Vergauwen, S. (2006). De mening van ouders over de noodzakelijkheid, het belang en de inhoud van relationele en seksuele vorming: een onderzoek in de drie laatste jaren van het secundair onderwijs. Niet-gepubliceerde masterproef, KU Leuven, Faculteit Geneeskunde, Master in de Seksuologie, Leuven.

Wood, R., Hirst, J., Wilson, L. & Burns-O’Connell, G. (2019). The pleasure imperative? Reflecting onsexual pleasure’s inclusion in sex education and sexual health. Sex Education, 19 (1), 1-14. doi: 10.1080/14681811.2018.1468318

World Health Organization WHO. (2006). Defining sexual health: Report of a technical consultation on sexual health. Geneva, Switzerland. Opgehaald op 7 april 2019 van: https://www.who.int/reproductivehealth /publications/sexual_health/defining_sexual_health.pf

World Health Organization WHO en Bundeszentrale für gesuntheitliche Aufklärung BZgA. (2010a).Richtlijnen voor seksuele en relationele vorming in Europa: Raamwerk voor beleidmakers, onderwijs- en gezondheidsautoriteiten en deskundigen. Keulen. Opgehaald op 12 april 2019 van: https://www.bzga-whocc.de/fileadmin/user_upload/Dokumente/WHO_BZgA_Stan… dutch.pdf

World Health Organization WHO en Bundeszentrale für gesuntheitliche Aufklärung BZgA. (2010b).Standards for sexuality education in Europe: A framework for policy makers, educational and health authorities and specialists. Keulen. Opgehaald op 15 april van: https://www.bzga- whocc.de/fileadmin/user_upload/WHO _BZgA_Standards_English.pdf

Williams, D. J., Prior, E. & Wegner, J. (2013). Resolving Social Problems Associated with Sexuality:Can a “Sex-Positive” Approach Help?. National Association of Social Workers, 58 (3), 273-276. doi: 10.1093/sw/swt024

Williams, D. J., Thomas, J. N., Prior, E. E. & Walters, W. (2015). Introducing a multidisciplinary framework of positive sexuality. Journal of Positive Sexuality, 1, 6-11. Opgehaald op 12 april 2019 van: http://journalofpositivesexuality.org/wp-content/uploads/2015/02/Introd…- Multidisciplinary-Framework-of-Positive-Sexuality-Williams-Thomas-Prior-Walters.pdf

Download scriptie (2.72 MB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2020
Promotor(en)
prof. dr. Paul Enzlin
Thema('s)