Sun Yat-sen: hoe een dode staatsman vastzit tussen twee China's
Er zijn in de huidige wereld twee landen die zichzelf “China” noemen: de communistische Volksrepubliek China op het Chinese Vasteland (hierna “de Volksrepubliek”) en de Republiek China op het eiland Taiwan (hierna “Taiwan”). Sinds de economische opkomst van de Volksrepubliek in de jaren 1970 wordt het door steeds meer landen (179) erkent als het legitieme “China”, terwijl het aantal landen dat Taiwan ziet als het echte “China” stapsgewijs is geslonken tot veertien.
De Volksrepubliek is sinds 1949, het jaar waarin de Chinese Communistische Partij (CCP) de Chinese burgeroorlog (1927-1936, 1945-1949) in zijn voordeel beslechtte, een communistische dictatuur. Taiwan ontwikkelde daarentegen na jaren van autocratisch beleid onder Chinese Nationalistische Partij (beter bekend als KMT), de verliezende partij in de Chinese burgeroorlog, een open meerpartijendemocratie.
Geruime tijd werd verwacht dat ook de CCP vroeg of laat zou democratiseren. Onder het huidige leiderschap van president Xi Jinping zijn veel politieke hervormingen echter gestopt en is de scheiding tussen staat (de Volksrepubliek) en partij (CCP) schimmiger dan ooit. Een voorbeeld hiervan is het Chinese leger, dat niet onder bevel van een nationaal ministerie van Defensie staat zoals bijvoorbeeld in België, maar onder het directe gezag valt van de CCP.
Taiwans democratisering van de jaren 1990 was daarentegen ook niet de meest voor de hand liggende uitkomst. Net als de CCP op het Chinese Vasteland voerde de KMT in Taiwan lange tijd een uiterst repressief beleid. In de jaren 1960 en 1970 smolten ook op Taiwan staat (Republiek China) en partij (KMT) stap voor stap samen tot een eenpartijstaat. Vandaag de dag is de erfenis daarvan nog altijd zichtbaar in de vlag van Taiwan, die lijkt op de partijvlag van de KMT.
Toch wist men op Taiwan staat en partij tijdens de democratische hervormingen eind vorige eeuw weer uit elkaar te ontwarren, terwijl men hier in de Volksrepubliek niet in slaagde. Ondanks het feit dat deze “waaromvraag” niet eenvoudig te beantwoorden is, loont het de moeite het vraagstuk te benaderen door middel van een historisch figuur: de Chinese staatsman Sun Yat-sen (1866-1925).
Sun Yat-sen wordt vandaag de dag in zowel de Volksrepubliek als Taiwan vereerd, een genoegen dat weinig politici uit de moderne Chinese geschiedenis ten deel valt. Nadat Sun in 1911 het oude Qing-keizerrijk omver wierp werd hij de eerste president van de Republiek China. Tevens was de staatsman de grondlegger van de KMT, die hij schiep naar zijn persoonlijke politieke filosofie de Drie principes van het volk. Deze waren respectievelijk “nationalisme”, “democratie” en “volkswelvaart”.
De Drie principes van het volk hebben duidelijke invloed uitgeoefend op Taiwan, waar de officiële kalender nog altijd Suns revolutie van 1911 aanhoudt als jaar één, het volkslied zijn woorden citeert en de grondwet van het land begint met de opmerking: “[Taiwan is] een democratische republiek opgericht op basis van de Drie principes van het volk.” Suns portret hangt zodoende nog altijd trots als “vader van de Republiek” in het Taiwanese parlement.
Ondanks dat Sun de oprichter is van de KMT, de “aartsrivaal” de CCP, wordt hij opvallend genoeg ook in de Volksrepubliek vereerd. Bij de viering van het 70-jarige bestaan van de Volksrepubliek in 2019 werd “nationale voorvader Sun” bijvoorbeeld uitgebreid geprezen. Dit lijkt mogelijk wat vreemd en roept de vraag op hoe het kan dat een politicus die “democratie” hoog in het vaandel had tóch vereerd wordt in een dictatuur.
Aanwijzingen zijn te vinden in de jaren 1920, kort voordat de Chinese burgeroorlog tussen de CCP en KMT zou uitbreken. Sun Yat-sen poogde destijds met hulp van Sovjet-adviseurs een eenheidsregering te smeden om het verdeelde land te herenigen onder zijn KMT. In 1923 wist Sun met succes de CCP over te halen een alliantie te vormen. Het Communistische gedachtegoed van samensmelting van “staat” en “partij” deed in deze periode via de Sovjets de KMT (en indirect dus ook bondgenoot CCP) zijn intrede. Hoewel Sun zelf geen communist was, omarmde hij het communistische concept van versmolten eenpartijstaat in de hoop China te kunnen herenigen.
Een andere belangrijke verklaring voor de ogenschijnlijke bevreemdende verering van Sun in beide naties is de onduidelijkheid rond zijn ideologie. Bij het bestuderen van Suns speeches wordt duidelijk dat zijn definitie van “nationalisme” een stuk helderder was dan zijn omschrijving van “democratie”. “Nationalisme” stond voor Sun gelijk aan “eenheid van China onder een sterke regering”. “Democratie” mocht van hem voor lange tijd uitgesteld worden totdat een dergelijke eenheid was bewerkstelligd.
Sun hield zich altijd op de vlakte over welke vorm van democratie hij precies nastreefde. Lezingen waarin hij een Westerse vorm van democratie aanprees werden afgewisseld met speeches waarin hij de samenvoeging van partij en staat naar Sovjetvoorbeeld loofde en een eenpartijstaat leek na te streven. Voordat Sun zijn standpunt kon verduidelijken overleed hij echter in 1925.
Hoewel de Volksrepubliek en Taiwan allebei periodes hebben gekend van versmelting van partij en staat, was (en is) er met betrekking tot Suns ideologie een belangrijk verschil zichtbaar: de Volksrepubliek portretteerde hem als een nationalistische voorvechter van de dictatuur, terwijl Taiwan hem (zelfs in de dictatoriale periode) zag als een democraat die slechts een “tijdelijke” dictatuur toestond als overgang tot Westerse democratie.
Deze twee verschillende afspiegelingen van Sun sluiten aan bij de recente politieke geschiedenis van beide naties. De CCP wist Suns democratische ideologie vaak pragmatisch te negeren ten gunste van zijn nationalisme, wat mogelijk was vanwege Suns eigen vaagheid rond “democratie”. De KMT op Taiwan stond daarentegen onder druk om vroeg of laat te democratiseren, onder andere door het opnemen van Suns ideologie in de grondwet van Taiwan. Rekening houdend met Suns status als oprichter van de KMT was zijn roep tot “democratie”, hoe vaag dan ook, simpelweg moeilijker te negeren dan voor de CCP, die ideologisch verder van hem verwijderd was.
Sun Yat-sen is al een kleine eeuw niet meer onder ons, maar de karakterschetsen van hem lopen steeds verder uiteen. Zolang er twee China’s met verschillende politieke systemen op deze wereld zijn, zullen er waarschijnlijk ook twee sterk verschillende Suns voortbestaan: een Westerse democraat en een communistische nationalist.
Bibliografie
Alam, J. (2009). "Can Democratic Centralism Be conducive to Democracy?" Economic and Political Weekly 44: 37-42.
Andrain, C. (1994). Comparative political systems : policy performance and social change. Armonk, N.Y: M.E. Sharpe.
Benton, G., and Hunter, A. (1995). Wild Lily, Prairie Fire. China's Road to Democracy, Yan'an to Tian'anmen, 1942-1989. Princeton: Princeton University Press.
Bottomore, T. (1991). A Dictionary of Marxist thought. Oxford, UK Cambridge, Mass: Blackwell Reference.
Buzuev, G., and Gorodnov, V. (1987). What is Marxism-Leninism? London: Central Books Ltd.
Cai Jiaying 蔡佳穎. “Lishi shang de jintian: 1951 nian Wu Sanlian dangxuan shou jie minxuan Taibei shizhang” 歷史上的今天：1951年吳三連當選首屆民選台北市長 [Today in History: Wu Sanlian Elected as the First Popularly Chosen Mayor of Taipei in 1951]. Taiwan Yingwen Xinwen 台灣英文新聞, January 14, 2016. Retrieved from: https://www.taiwannews.com.tw/ch/news/2868109 (last accessed August 6, 2020).
Castoriadis, C., and Curtis, D. (1990). "The Pulverization of Marxism-Leninism." Salmagundi 88/89: 371-384.
Chang, D. Wen-Wei, and Scalapino, R. A. (1988). China under Deng Xiaoping: political and economic reform. Basingstoke: Macmillan.
Chao, L., and Myers, R. (2000). "How Elections Promoted Democracy in Taiwan under Martial Law. " The China Quarterly 162: 387-409.
Chao, L., and Myers, R. (1998). The first Chinese democracy : political life in the Republic of China on Taiwan. Baltimore, Md: Johns Hopkins University Press.
Chen Xueming 陈学明 (2018). “Bixu zhengshi zhongguo gongchandang yu lieningzhuyi zhijian de neizai lianxi” 必须正视中国共产党与列宁主义之间的内在联系 [One Must Acknowledge the Intrinsic Relationship between the Chinese Communist Party and Leninism]. Lilun yu pingjia理论与评论 02: 56-62.
Chen Zau-nan 陳昭南. ““Lieninshi zhengdang” bi bai! Minjindang hai xiang jixu “yi dang lingzheng” ma?”「列寧式政黨」必敗！民進黨還想繼續「以黨領政」嗎？[“Lenin-style Political Parties” Will Face Their Demise! Does the DPP Want to Continue to “Lead Politics with the Party”?]. Fengchuan mei風傳媒, December 15, 2018. Retrieved from: https://www.storm.mg/article/712034?srcid=gAAAAABcuu60aktTmVFsjX0tt5XDKBGuoZSJdv9cdlIpQNytLQfL2b86LE8L7zIzQ3ODh8psGPeVKXemR9su5ktYnsgSrx7OfGo5d5PNHyCDxwn3Fk1Y_c%253D (last accessed June 23, 2020).
Cheng Tun-jen (1989). "Democratizing the Quasi-Leninist Regime in Taiwan." World Politics 41: 471-499.
Chu Yun-han (1992). Crafting democracy in Taiwan. Taipei: Institute for National Policy Research.
Daniels, R. (2007). The rise and fall of Communism in Russia. New Haven: Yale University Press.
Deng Xiaodong 邓小冬 (2014). “Liangan zhengzhi fazhan moshi de bijiao yanjiu” 两岸政治发展模式的比较研究 [A Comparative Study of the Models for Political Development in Mainland China and Taiwan]. Shanghaishi shehuizhuyi xueyuan xuebao上海市社会主义学院学报 03: 58-64.
Deng Xiaoping 邓小平 (1994). “Deng Xiaoping wenxuan di er juan” 邓小平文选 第二卷 [Part Two of the Selected Works of Deng Xiaoping]. Beijing: renmin chubanshe.
Deng Xiaoping 邓小平 (1993). “Deng Xiaoping wenxuan di san juan” 邓小平文选 第三卷 [Part Three of the Selected Works of Deng Xiaoping]. Beijing: renmin chubanshe.
Dickson, B. (1998). "China's Democratization and the Taiwan Experience." Asian Survey 38: 349-364.
Dickson, B. (2000). "Cooptation and Corporatism in China: The Logic of Party Adaptation." Political Science Quarterly 115: 517-540.
Dickson, B. (1997). Democratization in China and Taiwan: the adaptability of Leninist parties. Oxford: Clarendon press.
Dikötter, F. (2017). The Cultural Revolution : a people's history, 1962-1976. Paperback edition. London: Bloomsbury.
Dillon M. (2015). Deng Xiaoping: The man who made Modern China. London: I.B. Tauris.
Ding, X. (1994). The decline of communism in China : legitimacy crisis, 1977-1989. Cambridge New York: Cambridge University Press.
Dong Conglin 董丛林 (1998). "Sun Zhongshan zongjiaoguan de jindai zhengzhi、wenhua yunhan lunshu" 孙中山宗教观的近代政治、文化蕴涵述论 [An Elaboration on Sun Yat-sen’s Modern Political and Cultural Implications]. Hebei shifan daxue xuebao (zhexue shehui kexueban) 河北师范大学学报(哲学社会科学版) 01:131-137.
“Dongyuan kanluan shiqi linshi tiaokuan” 動員戡亂時期臨時條款 [Temporary Provisions against the Communist Rebellion]. Enacted by the National Assembly of the Republic of China on April 18, 1948. Repealed by the National Assembly of the Republic of China on May 1, 1991. Retrieved from: https://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?pcode=A0000005 (last accessed August 6, 2020).
“Fan fenlie guojiafa” 反分裂国家法 [Anti-Secession Law]. Passed by the 3rd Session of the 10th National People's Congress, ratified on March 14, 2005. Retrieved from: http://www.npc.gov.cn/wxzl/gongbao/2005-05/08/content_5341734.htm (last accessed August 8, 2020)
Fewsmith, J. (2013). The logic and limits of political reform in China. Cambridge England New York: Cambridge University Press.
Fitzgerald, J. (1996). Awakening China : politics, culture, and class in the Nationalist Revolution. Stanford: Stanford University Press.
Gao Wenqian (2008). Zhou Enlai: The Last Perfect Revolutionary. New York: Public Affairs.
Gerson, M. S. (2010). The Sino-Soviet Border Conflict: Deterrence, Escalation, and the Threat of Nuclear War in 1969. Arlington County (VA): Center for Naval Analyses.
Gray, J. (2002). Rebellions and revolutions. Oxford: Oxford University Press.
Harding, N. (1996). Leninism. Durham, N.C: Duke University Press.
Harrison, J. P. (1972). The long march to power: a history of the Chinese Communist Party, 1921–72. Westport, Connecticut: Praeger Publishers.
Hart, T., and Lodén, T. (1995). Wei Jingsheng and the prospects for democracy in China. Stockholm: Center for Pacific Asia Studies.
He Yuhuai (2001). Dictionary of the political thought of the People's Republic of China. Armonk, N.Y: M.E. Sharpe.
Ho Ming-sho (2007). "The Rise and Fall of Leninist Control in Taiwan's Industry." The China Quarterly 189, 162-179.
Hood, S. (1996). "Political Change in Taiwan: The Rise of Kuomintang Factions." Asian Survey 36: 468-482.
Hu Shaohua (2000). Explaining Chinese democratization. Westport, Conn: Praeger.
Huang Xinhao 黃信豪, Lai Minglun 賴名倫 (2015). “Jingying lunkuo yu dangguo tizhi de cunxu: zhonggong yu guomindang de bijiao” 菁英輪廓與黨國體制的存續：中共與國民黨的比較 [Elite Profile and the Survival of the Dangguo System: A Comparison between the CCP and the KMT]. Zhengzhi xuebao 政治學報 06: 1-28.
Huntington, S. (1968). Political order in changing societies. New Haven: Yale University Press.
Huntington, S. (1993). The third wave : democratization in the late twentieth century. Norman: University of Oklahoma Press.
Jacobs, J., and Liu, I. (2007). "Lee Teng-Hui and the Idea of Taiwan." The China Quarterly: 375-393.
Joppke, C. (1994). "Revisionism, Dissidence, Nationalism: Opposition in Leninist Regimes." The British Journal of Sociology 45: 543-561.
Kissinger, H. (1979). White house years. Boston: Little, Brown.
Kraus, R. (2004). "CHINA IN 2003: From SARS to Spaceships." Asian Survey 44: 147-157.
Kwei Chung-gi (1970). The Kuomintang-Communist Struggle in China 1922-1949. Dordrecht: Springer Netherlands.
Lee, J. (2009). Christianity and State-Building in Republican Chaozhou, South China. In Assandri F. & Martins D. (Eds.), From Early Tang Court Debates to China's Peaceful Rise (pp. 67-88). Amsterdam: Amsterdam University Press.
Lei Guang (1996). "Elusive Democracy: Conceptual Change and the Chinese Democracy Movement, 1978-79 to 1989." Modern China 22: 417-447.
Leng Shao-chuan. (1993). Chiang Ching-kuo's leadership in the development of the Republic of China on Taiwan. Lanham, Md. Charlottsville: University Press of America Miller Center, University of Virginia.
Lenin, V. (1969 [1902]). What is to be done? Burning questions of our movement. New York: International Publishers.
Li Cheng (2008). China's changing political landscape: prospects for democracy. Washington (D.C.): Brookings institution press.
Li Qiangbin 李强彬 (2014). “Xieshang minzhu: xifang guandian yu zhongguo yujing” 协商民主:西方观点与中国语境 [Consultative Democracy: Western Perspective in Chinese Context]. Jingji shehui tizhi bijiao 经济社会体制比较 04: 81-88.
Li Yujie 李玉洁 (2014). “Lieningzhuyi zhongguohua ji qi lishi jingyan yanjiu” 列宁主义中国化及其历史经验研究 [Research on the Sinification of Leninism and its Historical Experiences]. Ph.D. dissertation, Zhonggong zhongyang daxue中共中央党校.
Li Zhijun 李志军, Wang Yizhe 王一喆 (2018). “Zhongguo gongchandang minzhu jizhongzhi sixiang de lishi yanjiang” 中国共产党民主集中制思想的历史演进 [The Historical Evolution of the Chinese Communist Party’s Ideas on Democratic Centralism]. Makesi zhuyi yanjiu 马克思主义研究 06: 117-123+160.
Lin Gang (2004). “LEADERSHIP TRANSITION, INTRA-PARTY DEMOCRACY, AND INSTITUTION BUILDING IN CHINA.” Asian Survey 44: 255-275.
Lin Hsiao-Ting (2016). Accidental state : Chiang Kai-shek, the United States, and the making of Taiwan. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
Linebarger, P. (1937). The Political Doctrines of Sun Yat-sen. Greenwood Press: Westport, Connecticut.
Liu Jianfei (2011). Democracy and China. Translated by Luo Hongyun. Beijing: New World Press.
Loh, P. Y. (1970). "The Ideological Persuasion of Chiang Kai-Shek." Modern Asian Studies 4: 211-238.
Lorenzo, D. J. (2013). Conceptions of Chinese democracy : reading Sun Yat-Sen, Chiang Kai-Shek and Chiang Ching-Kuo. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Lu Yinfeng 吕银凤 (2017). “Kongxiang shehuizhuyi yu Taiping tiangguo yundong” 空想社会主义与太平天国运动 [Utopian Socialism and the Taiping Heavenly Kingdom Movement]. Xuelilun 学理论 06: 145-146+149.
Lutz, J. (1976). "Chinese Nationalism and the Anti-Christian Campaigns of the 1920s." Modern Asian Studies 10: 395-416.
Mao Zedong 毛泽东 (1938). “zhanzheng he zhanlue wenti” 战争和战略问题 [War and Strategic Issues]. Retrieved from: https://www.marxists.org/chinese/maozedong/marxist.org-chinese-mao-19381106.html (Last accessed August 8, 2020)
Marx, K., Engels, F. en Jones, G. (2002 [1848]). The Communist manifesto. London: Penguin Books.
Mattlin, M. (2018). Politicized society: Taiwan's struggle with its one-party past. Copenhagen: NIAS Press.
Moody, P. (2007). Conservative thought in contemporary China. Lanham, MD: Rowman & Littlefield.
Nathan, A. (2003). "Authoritarian Resilience." Journal of Democracy 14: 6-17.
Neher, C. (1994). "Asian Style Democracy." Asian Survey 34: 949-961.
Nelson, D. (1982). "Leninists and Political Inequalities: The Nonrevolutionary Politics of Communist States." Comparative Politics 14: 307-328.
Peerenboom, R. P. (2007). China modernizes : threat to the West or model for the rest?. Oxford: Oxford university press.
Perlmutter, A. (1981). Modern authoritarianism : a comparative institutional analysis. New Haven (Conn.): Yale university press.
Pipes, R. (1995). A concise history of the Russian Revolution. New York: Alfred A. Knopf.
Qin Xiaoyi 秦孝儀 (1984). “zongtong Jiang gong sixiang yanlun xuanji (40 juan)” 總統蔣公思想言論總集（40卷）[Selected Works of President Chiang Kai-Shek’s Thoughts and Speeches (40 scrolls)]. Taipei shi: Zhongguo Guomingdang Zhongyang weiyuanhui dangshi weiyuanhui.
Rao Zhihua 饶志华 (2016). “Deng Xiaoping“minzhu jizhongzhi shi zui bianli de zhidu zui heli de zhidu”de lunduan ji qishi” 邓小平“民主集中制是最便利的制度最合理的制度”的论断及启示 [Judgements and Inspirations of Deng Xiaoping’s “Democratic Centralization is the Most Convenient System and the Most Reasonable System”]. Qiushi 求实 02: 21-27.
Rosema, M., Denters, B., and Aarts, K. (2011). How democracy works: Political Representation and Policy Congruence in Modern Societies. Amsterdam: Pallas Publications.
Roy, D. (2003). Taiwan : a political history. Ithaca: Cornell University Press.
Sautman, B. (1992). "Sirens of the Strongman: Neo-Authoritarianism in Recent Chinese Political Theory." The China Quarterly 129: 72-102.
Scott, J. (1998). Seeing like a state : how certain schemes to improve the human condition have failed. New Haven: Yale University Press.
Spence, J. D. (2012). The search for modern China. 3nd edition. New York: W.W. Norton.
Sun Fo, and Swing, R. (1944). "Democracy in China." Far Eastern Survey 13: 76-77.
Su Ching-Hsuan 蘇慶軒 (2013). “Guomindang guojia jiqi zai Taiwan de zhengzhi zhixu qiyuan: baise kongbu zhong dui zuoyi shili de zhengsu (1948-1954).” 國民黨國家機器在臺灣的政治秩序起源：白色恐怖中對左翼勢力的整肅（1948-1954）[The KMT’s State Apparatus and the Origins of Its Political Order in Taiwan: The Purging of Leftists during the White Terror (1948-1954)]. Zhengzhi kexue lunyi 政治科學論叢 57: 115-146.
Sun Yat-sen 孙逸仙 (1989). “Guofu quanji” 國父全集 [The Complete Works of the Father of the Republic]. Taibei shi: Jindai Zhongguo chuban zhongyang wenwu jingxiao.
Sze, Alfred Sao-Ke (1922). "The Future of Chinese Democracy." The Annals of the American Academy of Political and Social Science 101: 242-248.
Tao Jiyi陶季邑 (2012). “Sun Zhongshan wannian cai jiang qi “datongzhuyi” yu “gongchanzhuyi” dengtong qilai” 孙中山晚年才将其“大同主义”与“共产主义”等同起来[Sun Yat-sen only Equated his "Believe in Great Harmony" with "Communism" in his Later Years]. Anhui Shixue 安徽史学 03: 118-120.
Taylor, J. (2000). The Generalissimo's son : Chiang Ching-kuo and the revolutions in China and Taiwan. Cambridge, Mass: Harvard University Press.
Taylor, J. (2006). "The Production of the Chiang Kai-Shek Personality Cult, 1929-1975." The China Quarterly 185: 96-110.
Taylor, J. (2009). The generalissimo : Chiang Kai-shek and the struggle for modern China. Cambridge, Mass: Belknap Press of Harvard University Press.
Thompson, W. (1997). The left in history: revolution and reform in twentieth-century politics. London: Pluto press.
Tiedemann, R. (2010). Handbook of Christianity in China. Leiden Boston: Brill.
Tien Hung-Mao and Cheng Tun-jen (1997). "Crafting Democratic Institutions in Taiwan." The China Journal 37: 1-27.
Tien Hung-Mao (1989). The great transition : political and social change in the Republic of China. Stanford (Calif.): Hoover institution press.
Tsang, S. and Tien Hung-mao (1999). Democratization in Taiwan: Implications for China. New York: St. Martin’s Press.
Vogel, E. (2013). Deng Xiaoping and the transformation of China. Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press.
Weatherley, R. (2014). Making China strong : the role of nationalism in Chinese thinking on democracy and human rights. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan.
Wilbur, C. and How, J. (1989). Missionaries of revolution: Soviet advisers and Nationalist China, 1920-1927. Cambridge, Mass: Harvard University Press.
Wong, J. (2016). “Sun Zhongshan: cong ya pian zhan zheng dao xin hai ge ming” 孙中山：从鸦片战争到辛亥革命 [Sun Yat-sen: from the Opium War to the Xinhai Revolution]. Taibeishi: Lianjing chuban shiye gufen youxian gongsi.
Wu Guihan 吴桂韩 (2011). “Zhongguo gongchandang dangnei wenhua yanjiu” 中国共产党党内文化研究 [Research on the Inner Party Culture of the Communist Party of China]. Ph.D. dissertation, Zhonggong zhongyang daxue中共中央党校.
Wu Yongping (2004). "Rethinking the Taiwanese Developmental State." The China Quarterly 177: 91-114.
Wu Yu-shan (2013). "Comparing Taiwan and the CEE Trio: The Impact of Social and Institutional Factors on Democracy." Taiwan Journal of Democracy special issue: 103-127.
Xue Tao 薛涛. “Xi Jinping: zai jinian Sun Zhongshan xiansheng danchen 150 zhounian dahui de yanjiang”习近平：在纪念孙中山先生诞辰150周年大会上的讲话 [Xi Jinping: Speech at the General Assembly Commemorating the 150th Anniversary of Sun Yat-sen’s Birth]. Xinhua she 新华社, November 11, 2016. Retrieved from http://www.xinhuanet.com//politics/2016-11/11/c_1119897047.htm (last accessed July 30, 2020).
Yao Xinyu. “Mainland slams proposal to abolish Sun Yat-sen portraits in Taiwan.” Xinhua news, February 24, 2016. http://en.people.cn/n3/2016/0224/c90785-9020810.html (Last accessed July 30, 2020)
Zhang Weiwei 张维为 (2012). “Taiwan minzhu: cong xiwang dao shiwang” 台湾民主：从希望到失望 [Taiwanese Democracy: From Hope to Disappointment]. Shehui guancha 社会观察 09: 52-54.
Zhang Yan张岩. “Taiwan “dupai liwei” zhizai “quzhonghua” ti'an zao tuihui” 台湾“独派立委”旨在“去孙化”提案遭退回 [Taiwan’s “Pro-Independence Legislators’” Proposal Aimed at “de-Sunification” Rejected]. Sina News 新浪新闻, September 29, 2017. http://news.sina.com.cn/c/2017-09-29/doc-ifymkxmh7958254.shtml (last accessed July 30, 2020).
Zhao Ziyang (2010). Prisoner of the state. Translated by Bao Pu. New York: Simon & Schuster Paperbacks.
Zhao Ziyang 赵紫阳 (2016). “Zhao Ziyang wen ji 1980-1989” 赵紫阳文集1980-1989 [The Collected Works of Zhao Ziyang (1980-1989)]. Hong Kong: Xianggang Zhongwen daxue chubanshe.
Zheng Yongfu and Tian Hailin郑永福 ,田海林 (1992). "Sun Zhongshan yu jidujiao" 孙中山与基督教 [Sun Yat-sen and Christianity]. Henan shifan daxue xuebao (zhexue shehui kexueban) 河南师范大学学报(哲学社会科学版) 04: 95-100.
“Zhonghua minguo xianfa” 中華民國憲法 [Constitution of the Republic of China]. Originally ratified during the Constituent National Assembly session of December 25, 1946, in Nanjing, and officially adopted on December 25, 1947, last revised on June 7, 2005. Retrieved from: https://www.president.gov.tw/Page/94 (last accessed August 6, 2020).
“Zhonghua renmin gongheguo xianfa” 中华人民共和国宪法 [Constitution of the People’s Republic of China]. Originally adopted by the 5th National People’s Congress on December 4, 1982, last revised on March 11, 2018. Retrieved from: http://www.gov.cn/guoqing/2018-03/22/content_5276318.htm (last accessed August 10, 2020).
