Help! Er zit archeologie onder mijn huis: wie is verantwoordelijk?

Rosalie

Hermans

In 2010 deed Louis Tobback, toenmalig burgemeester van Leuven, als reactie op archeologische opgravingen in het centrum van Leuven volgende notoire uitspraak: ‘Ik hoop dat ze de handtas van ons grootmoeder vinden, dan is het allemaal nog ergens goed voor.'

Archeologie is duur, traag en vaak ongewenst voor zij die er mee te maken krijgen. Daarbovenop komt ook nog eens dat sinds 2016 de Vlaamse verheid projectontwikkelaars verplicht om een archeologische screening te laten uitvoeren op hun terreinen alvorens zij van start gaan met hun projecten. Met een beetje pech wordt er belangrijk archeologisch erfgoed aangetroffen bij een positieve screening en heb je een dure en tijdrovende opgraving aan je been.

Archeologisch onderzoek is verplicht. Maar nog beter: de overheid schuift daarbovenop nog eens de kosten van het archeologisch onderzoek af op de projectontwikkelaars. In 2019 kreeg ongeveer 5% van de projectontwikkelaars, die een projectvergunning indienden, te maken met dit verplicht archeologisch onderzoek. Deze 5% van de projectontwikkelaars betaalde in 2019 in totaal 11,3 miljoen euro aan archeologische screenings.

De kosten van een mogelijke opgraving na een positieve screening vallen ook nog eens op de projectontwikkelaars. Gegevens over deze kosten van opgravingen zijn nog niet beschikbaar voor 2019. Afhankelijk van situatie kan de prijs voor dergelijke opgravingswerken oplopen van duizenden euro’s tot 13 miljoen euro voor het grootste archeologisch onderzoek tot nu toe op een terrein in Vlaanderen.

De overheid daarentegen besteedde in 2019 1,1 miljoen euro aan archeologie. Hiervan ging een dikke 100.000 euro naar subsidies voor projectontwikkelaars die met archeologie te maken kregen en het overige klein miljoen ging naar naar onderzoeksgeld voor archeologen.

Een wetgeving die bij veel betrokken actoren voor frustraties gezorgd heeft. De projectontwikkelaars zijn ontevreden. Zij hebben niet om de archeologisch werken gevraagd en willen er al zeker niet voor betalen. Vanuit de archeologen is er daarnaast grote frustratie dat archeologie, een wetenschappelijke discipline, gecommercialiseerd werd door de overheid.

Archeologie speelt zich nu af op het terrein van de vrije markt. Dat heeft als gevolg gehad dat een reeks archeologische bedrijven, die de screenings en opgravingen uitvoeren, als paddenstoelen uit de grond zijn geschoten. Daarbij is er wel één dikke doorn in het oog: de projectontwikkelaar heeft geen baat bij de kwaliteit van het archeologisch product. Wanneer verschillende archeologische bedrijven offertes opstellen voor een projectontwikkelaar, gaat de projectontwikkelaar meestal in op de offerte met de laagste prijs of de snelste afhandeling. Dit heeft als gevolg dat het archeologisch product vaak van ondermaatse kwaliteit is, omdat de werken ‘snel’ en ‘goedkoop’ gebeuren.

Het probleem met kwaliteit geeft dan weer ongenoegen bij alle niet-commerciële archeologen. Vooral vanuit de academische archeologen komt kritiek. Zij staan niet te springen om met deze data aan de slag te gaan en nieuwe archeologische inzichten te genereren. Met veel van de data wordt dus weinig gedaan.

Bovenstaande ontwikkelingen tonen dat de actoren (overheid, archeologen, projectontwikkelaars) ontevreden lijken en de sector niet goed draait. Mijn onderzoek heeft deze actoren en hun standpunten onder de loep genomen. Hoe denken zij over het probleem? Hoe verlopen de relaties tussen de actoren? Doet de overheid er goed aan om de archeologie te commercialiseren? Waar zijn er nog kansen voor samenwerkingen?

Van alle resultaten uit het werk zijn er twee resultaten bijzonder frappant. Het eerste gaat over de archeologische wetgeving. De huidige wetgeving heeft zeker en vast tekortkomingen. Toch beseffen de veel actoren dat de wetgeving veel sterktepunten heeft en zijn ze relatief tevreden. Veel van de kritieken komen voort uit de beginperiode van de inwerkingtreding van de wetgeving. Verschillende problematieken werden reeds bijgestuurd door de overheid. Desalniettemin zijn er nog opportuniteiten voor verbetering naar de toekomst.

Een tweede frappant resultaat is dat er tussen archeologen veel spanning is die archeologie niet ten goede komt. Doordat de archeologen zich niet als uniforme groep kunnen of willen opstellen, is het ook moeilijk om de belangen van archeologie aan de politieke tafel te verdedigen. Archeologen van verschillende universiteiten, archeologische bedrijven, wetenschapsinstellingen, stadsdiensten enzovoort zijn het vaak oneens over de manier waarop archeologie georganiseerd moet worden. Naar de toekomst toe zouden de relaties tussen archeologen dus geoptimaliseerd moeten worden om een sterkere positie aan de tafel te krijgen.

Tot slot is het grootste werkpunt voor de Vlaamse overheid om te investeren in archeologische publiekswerking. Archeologie is en blijft een discipline, die de mens telkens weet te prikkelen met nieuwe informatie over ons gezamenlijk verleden. Deze zoektocht fascineert en verwondert ons al eeuwenlang. Want hoewel ze de handtas van de bomma Tobback uiteindelijk niet gevonden hebben in Leuven, hebben diezelfde opgravingen wel heel wat opgeleverd. Er werd aangetoond dat de plaats al 1000-1200 jaar bewoond was, met aanwijzingen voor de aanwezigheid van mediterrane honing, wilde dieren, duurdere vissoorten en rijke glascontexten.

Bibliografie

Agentschap Onroerend Erfgoed. (2017). “Evaluatierapport Onroerenderfgoeddecreet. Bijlage 3: Input derden bij de evaluatie van de onroerenderfgoedregelgeving”, Vlaams Parlement (online). Geraadpleegd op 29/07/2020. http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1322635

Agentschap Onroerend Erfgoed. (s.d. - a). “De Code van Goede Praktijk”, Agentschap Onroerend Erfgoed (online). Geraadpleegd op 02/08/2020. https://www.onroerenderfgoed.be/de-code-van-goede-praktijk

Agentschap Onroerend Erfgoed. (s.d. -b). “Onderzoeksbalans Archeologie”, Agentschap Onroerend Erfgoed (online). Geraadpleegd op 02/08/2020. https://onderzoeksbalans.onroerenderfgoed.be/onderzoeksbalans/archeologie

Agentschap Onroerend Erfgoed. (s.d. -c). “Organogram”, Agentschap Onroerend Erfgoed (online). Geraadpleegd op 02/08/2020. https://www.onroerenderfgoed.be/sites/default/files/2020-05/Organogram_Onroerend_Erfgoed_20200511.pdf

Bishop, L. & Kuula-Luumi, A. (2017). “Revisiting Qualitative Data Reuse. A Decade On”, Sage Open, p. 1–15.

Bollwerk, E., Connolly, R., & McDavid, C. (2015). “Co-Creation and Public Archaeology”, Advances in Archaeological Practice 3(3), p. 178-187.

Bulmer, M., Sturgis, P.J. & Allum, N. (2009). “Editors’ introduction”, in: M. Bulmer, P.J. Sturgis & N. Allum (eds). Secondary Analysis of Survey Data. Los Angeles: Sage, p. xviii–xxvi.

Carver, M. (2011). Making archaeology Happen. design versus dogma, Londen and New York: Routledge.

Cherretté, B. (s.d.). “Archeologienota’s”, SOLVA (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://www.so-lva.be/archeologienotas

Clarkson, M. B. E. (1995). “A Stakeholder Framework for Analyzing and Evaluating Corporate Social Performance”, The Academy of Management Review 20(1), p. 92- 117.

Colruyt. (2018). “Vernieuwde Colruyt Tongeren opent op 28 maart en toont archeologische vondsten”, Colruyt (online). Geraadpleegd op 02/08/2020. https://www.colruyt.be/nl/over-colruyt/persberichten/vernieuwde-colruyt-tongeren-opent-op-28-maart

Corporation of London. (2001). The Impact of Archaeology on Property Developments in the City of London, Londen.

De Bethune, S. & Van Werde, M. (2017). “Verslag van de hoorzitting. over archeologie”, Vlaams Parlement (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1354704

Denscombe, M. (2017). The Good Research Guide for small-scale social research projects (5th ed.). Maidenhead: Open University Press.

Dentoni, D., Bitzer, V., & Pascucci, S. (2016). “Cross-sector partnerships and the co-creation of dynamic capabilities for stakeholder orientation”, Journal of Business Ethics 135(1), p. 35–53.

De Raedt, C. (2018). “Archeologienota’s in Vlaanderen”, EOS Wetenschap (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://www.eoswetenschap.eu/natuurwetenschappen/archeologienotas-vlaanderen

Diependaele, M. (2019). “Beleidsnota. Onroerend Erfgoed 2019-2014”, Vlaams Parlement (online). Geraadpleegd op 29/07/2020. https://www.vlaanderen.be/publicaties/beleidsnota-2019-2024-onroerend-erfgoed

Donaldson, T. & Preston, L. (1995). “The Stakeholder Theory of the Corporation: Concepts, Evidence, and Implications”, Academy of Management Review 20, p. 65-91.

Dumoule, J.P. (2012). “Rescue Archaeology. A European view”, Annual Reviews of Anthropology 41, p. 611-626.

Ervynck A. & Haneca, K. (2020). “Kenniswinst Archeologie 2019. Evaluatie van de kenniswinst geboekt uit archeologisch vooronderzoek en opgravingen, gerapporteerd in 2019 en uitgevoerd binnen het kader van het Onroerenderfgoeddecreet”, Onderzoeksrapporten agentschap Onroerend Erfgoed 141 (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://oar.onroerenderfgoed.be/publicaties/OAOE/141/OAOE141-001.pdf

Florjanowicz, P. (ed.) (2016). When Valletta meets Faro. The reality of European archaeology in the 21st century. Proceedings of the International Conference (EAC occasional paper, no. 11.). 19–21 maart 2015, Lisbon, Portugal. Namur, Belgium, Europae Archaeologia Consilium (EAC), Association Internationale sans But Lucratif (AISBL).

Freeman, R. E. (1984). Strategic Management: A Stakeholder Approach. Boston: Pitman.

Freeman, R. E., Harrison, J. S., Wicks, A. C., Parmar, B. L., & de Colle, S. (2010). Stakeholder theory. The state of the art. Cambridge, England, Cambridge University Press.

Friedman, A. L., & Miles, S. (2006). Stakeholders: Theory and practice. Oxford: Oxford University Press.

Jawahar, I. M. & McLaughlin, G. L. (2001). “Towards a Descriptive Stakeholder Theory. An Organizational Life Cycle Approach”, Academy of Management Review 26(3), p. 397–414.

Jones, R. E. (1995). “Stakeholder Mismatching: A Theoretical Problem in Empirical Research on Corporate Social Performance”, The International Journal of Organizational Analysis 3(3), p. 229–67.

Kajda, K., Marx, A., Wright, H., Richards, J., Marciniak, A., Rossenbach, K. S., Pawleta, M., van den Dries, M. H., Boom, K., Guermandi, M. P., Criado-Boado, F., Barreiro, D., Synnestvedt, A., Kotsakis, K., Kasvikis, K., Theodoroudi, E., Lüth, F., Issa, M., & Frase, I. (2018) “Archaeology, Heritage, and Social Value: Public Perspectives on European Archaeology”, European Journal of Archaeology, Cambridge University Press 21(1), p. 96–117.

Kristiansen, K. (2009). “Contract Archaeology in Europe. An Experiment in Diversity”, World Archaeology 41(4): 641-648.

Kujala, J., Lehtimäki, H., & Myllykangas, P. (2016). “Toward a relational stakeholder theory. Attributes of value-creating stakeholder relationships”, Academy of Management Proceedings 1, p. 123-143.

McColl-Kennedy, J., Vargo, S, Danaher, T. & Sweeney, J. & van Kasteren, Y. (2012). “Health Care Customer Value Cocreation Practice Styles”, Journal of Service Research 15, p. 370-389.

McDavid, C. (2012). “Response to Tom King’s “Archaeology Is a Menace to the Public” in Forum: Is Public Archaeology a Menace?”, Online Journal in Public Archaeology 2, p. 10–14.

Mitchell, R. K., Agle, B. R., & Wood, D. J. (1997). “Towards a Theory of Stakeholder Identification and Salience. Defining the Principle of Who and What Really Counts”, Academy of Management Review 22(4), p. 853 – 86.

Moens, N. & Zorzin, N. (2014). “Ethics of the Archaeological Record”, In: Smith, C. (ed.). (2014). Encyclopedia of Global Archaeology. Springer: New York, NY.

Monumentenwacht (s.d.). “Archeologie. Monumentenwacht biedt ondersteuning en advies aan over archeologisch erfgoed”. Monumentenwacht Vlaanderen VZW (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://www.monumentenwacht.be/erfgoed-behouden-en-beheren/themas/archeologie

Novaković, P.,Horňák, M, Guermandi, M. P., Stäuble, H., Depaepe P. & Demoule J.P. (eds) (2016). Recent Developments in Preventive Archaeology in Europe. Proceedings of the 22nd EAA Meeting in Vilnius, Ljubljana. Ljubljana: Ljubljana University Press, Faculty of Arts.

Odgaard, U., Parga-Dans, E., Pavlov, D., Pintarič Kocuvan, V., Rocks-Macqueen, D., Rostock, J., Pedro Tereso, J., Pintucci, A., Prokopiou, E.S., Raposo, J., Scharringhausen, K., Schenck, T., Schlaman, M., Skaarup, J., Šnē, A., Staššíková-Štukovská, D., Ulst, I., Van den Dries, M.H., Van Londen, H., Varela-Pousa,R., Viegas, C., Vijups, A., Vossen, N., Wachter, T. & Wachowicz, L. (2014). Discovering the Archaeologists of Europe 2012–14: Transnational Report. York Archaeological Trust, York.

Payne, A. & Frow, P. (2005). “A Strategic Framework for Customer Relationship Management”, Journal of Marketing 69(4), p. 167-176.

Payne, A., Storbacka, K. & Frow, P. (2007). “Managing the Co-Creation of Value”, Journal of the Academy of Marketing Science 36, p. 83-96.

Pieters, K. (2015). “Vier voetbalvelden grond door de zeef. Vijftien archeologen doen twee jaar lang opgravingen in haven”, Het Laatste Nieuws (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://www.hln.be/in-de-buurt/beveren/vier-voetbalvelden-grond-door-zeef~a5cbc738/

Raad van Europa (1992). “European Convention on the Protection of the Archaeological Heritage (Revised)”, Council of Europe (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/rms/090000168007bd25

Raad van Europa (2020). “Chart of signatures and ratifications of Treaty 143. European Convention on the Protection of the Archaeological Heritage (Revised)”, Council of Europe (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/143/signatures?p_auth=dg2WfyCT

Rhenman, E. (1964). Företagsdemokrati och företagsorganisation. Stockholm: Thüle.

Ribbens, R. (2019). “Evaluatie van het Onroerenderfgoeddecreet - hoofdstuk Archeologie voor het werkjaar 2018”, Onderzoeksrapporten agentschap Onroerend Erfgoed 125 (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://oar.onroerenderfgoed.be/publicaties/OAOE/125/OAOE125-001.pdf

Ribbens, R. & De Groote, K. (2020). “Evaluatie archeologie 2019. Evaluatie van het Onroerenderfgoeddecreet - hoofdstuk Archeologie voor het werkjaar 2019”, Onderzoeksrapporten agentschap Onroerend Erfgoed 148 (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://oar.onroerenderfgoed.be/publicaties/OAOE/148/OAOE148-001.pdf

Rowley, T. J. (1997). “Moving Beyond Dyadic Ties. A Network Theory of Stakeholder Influences”, Academy of Management Review 22(4), p. 887–910.

Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2019). Research methods for business students. 8th ed. New York: Prentice Hall.

Savage, G. T., Nix, T. W., Whitehead, C. J., & Blair, J. D. (1991). “Strategies for Assessing and Managing Organizational Stakeholders”, Academy of Management Executive 5(2), p. 61–75.

Sikkema, P. (2016). Archeologie: Kinderen en jongeren over archeologie, samenvatting.

Simon, N. (2010). The participatory museum, Santa Cruz, California, Museum 2.0

van den Dries, M. (2011). “The good, the bad and the ugly? Evaluating three models of implementing the Valletta Convention”, World Archaeology 43(4): 594-604.

van den Dries, M. H. (2016). “Is everybody happy? User satisfaction after ten years of quality management in development-led archaeology in Europe”, in: Florjanowicz, P. (ed.). When Valletta meets Faro. The reality of European archaeology in the 21st century. Proceedings of the International Conference (EAC occasional paper, no. 11.). 19–21 maart 2015, Lisbon, Portugal. Namur, Belgium, Europae Archaeologia Consilium (EAC), Association Internationale sans But Lucratif (AISBL), p. 125-135.

Van Diepen, T. (2017). “Archeologen woedend op Vlaamse regering”, De Standaard (online). Geraadpleegd op 29/07/2020. https://www.standaard.be/cnt/dmf20171222_03257688

Van Doorslaer, R., Bourgeois, J., & Docter, R. (2019). Politiek En Archeologie: Een Studie Van Het Beleid Omtrent Archeologisch Erfgoed In Griekenland En In Vlaanderen. Masterproef in de Archeologie, Universiteit Gent.

Vanmontfort, B. (s.d.). “De verborgen schatten van de commerciële archeologie”, Karakter (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://www.tijdschriftkarakter.be/de-verborgen-schatten-van-de-commerciele-archeologie/

Vanhaevere, I. (2019). “Onroerend erfgoed vanzelfsprekend? Hoe groot is het draagvlak voor onroerend erfgoed in Vlaanderen?”, Onderzoeksrapporten agentschap Onroerend Erfgoed 132 (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://www.vlaanderen.be/publicaties/onroerend-erfgoed-vanzelfsprekend-hoe-groot-is-het-draagvlak-voor-onroerend-erfgoed-in-vlaanderen

Van Thienen, V., De Clercq, W., & Roymans, N. (2016). Abandoned, neglected and revived. aspects of Late Roman society in Northern Gaul. Proefschrift voorgelegd tot het behalen van de graad van Doctor in de Archeologie (UGent).

Verberckmoes, Y. (2018). “Vlaamse archeologen zijn boos. Overheid laat erfgoed over aan de vrije markt”, De Morgen (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. https://www.demorgen.be/nieuws/vlaamse-archeologen-zijn-boos-overheid-laat-erfgoed-over-aan-de-vrije-markt~bc5bbf2a/

VLAC (s.d.). “Archeologie in Vlaanderen”, VLAC (online). Geraadpleegd op 28/07/2020. http://vlac.be/vlaamse-archeologie/

Wesselingh, D. (2016). “Balancing stakeholders in the Netherlands. A plea for high-quality municipal archaeology”, in: Florjanowicz, P. (ed.). When Valletta meets Faro. The reality of European archaeology in the 21st century. Proceedings of the International Conference (EAC occasional paper, no. 11.). 19–21 maart 2015, Lisbon, Portugal. Namur, Belgium, Europae Archaeologia Consilium (EAC), Association Internationale sans But Lucratif (AISBL), p. 105-111.