Droogtestress bij bomen in de stad

Seppe Bresseleers
Persbericht

De bomen staan droog… en dat heeft niets te maken met hoeveel ze geknuffeld worden

Iemand die zich bekommert om bomen wordt vaak al lachend als boomknuffelaar bestempeld. Ongeacht de mogelijke therapeutische voordelen van dit zogenaamde boomknuffelen komen dergelijke labels de ernst van de zaak meestal niet ten goede. De laatste jaren is er echter een problematiek in opmars waardoor enige bekommernis voor bomen niet misplaatst is. De bomen staan droog en dat vooral in de stedelijke omgeving. 

In de zomers van 2017, 2018 en 2019 kenden we in Vlaanderen al ernstige droogte. Dit zal volgens de voorspellingen rond klimaatverandering in de toekomst alleen maar toenemen. Men verwacht drogere zomers met langdurige perioden van droogte en grotere neerslagpieken in de vorm van onweer. Door deze droogte kan het openbaar groen ernstig in de problemen komen. Geen wonder dus dat groendiensten aan de alarmbel trekken. In opdracht van de groendienst van de Stad Antwerpen werd de bachelorproef ‘droogtestress bij bomen in de stad’ geschreven.

Waarom bomen in de stad kwetsbaar zijn

Bomen die in een stedelijke omgeving staan hebben het veel moeilijker met droogte dan bomen die bijvoorbeeld in een bos staan. Eerst en vooral zijn bomen in de stad meestal omringd door verharding. Bestrating, tegels van voetpaden of fietspaden enzovoort zorgen ervoor dat water niet in de bodem kan sijpelen en rechtsreeks wordt afgevoerd naar de riolering. Daarnaast wordt de ondergrond door de vele betreding en

het aanleggen van dergelijke verharding sterk verdicht. De bodem wordt als het ware samengedrukt waardoor deze zijn vermogen om water vast te houden verliest.

Verder is het in de stad ook nog eens warmer dan in omliggende, meer landelijke gebieden. Dit fenomeen wordt het stedelijk hitte-eilandeffect genoemd. De versteende oppervlakten in de stad absorberen de straling van de zon en geven deze vervolgens af in de vorm van warmte. Doordat er weinig vegetatie aanwezig is, is er ook nog eens minder verkoeling door verdamping.

Wat zijn de oplossingen?

Een mogelijke oplossing is boomsoorten aanplanten die afkomstig zijn uit regio’s met een droger klimaat. Deze zijn doorgaans beter aangepast aan droge omstandigheden. Dit is echter een omstreden onderwerp omdat dergelijke boomsoorten uitheems zijn en dus minder ecologische waarde hebben. Inheemse boomsoorten vormen relaties met heel wat andere organismen die van nature in onze regio voorkomen en dragen zo bij aan de rijkdom van het ecosysteem.

In een stedelijke omgeving zijn de omstandigheden soms zodanig aangepast dat inheemse bomen er heel moeilijk kunnen overleven. In deze gevallen kan dan toch gekozen worden voor bijvoorbeeld individuen van eenzelfde soort, maar met genotypen uit zuidelijkere oorden. Men plant als het ware de zuidelijkere neven en nichten aan van inheemse soorten zoals bijvoorbeeld de zomereik (Quercus robur). Als men toch echt voor uitheemse soorten kiest is het verstandig om te kiezen voor soorten die op termijn vermoedelijk toch op eigen houtje naar onze streken zullen trekken zoals bijvoorbeeld de moseik (Quercus cerris) die reeds in het zuiden van Europa voorkomt.

Andere mogelijke oplossingen zijn vooral te vinden bij de groeiplaats. Een open groeiplaats waar men werkt met een mulchlaag of een natuurlijke strooisellaag is de goedkoopste en vaak meest doeltreffende manier om een boom te voorzien van de juiste omstandigheden om droogte te trotseren. Hoewel de mogelijkheden op dit vlak soms wat onderschat worden is het niet altijd mogelijk om in een stedelijke omgeving een open groeiplaats te voorzien die groot genoeg is. In dit geval kan men kiezen voor een gespecialiseerde groeiplaatsconstructie zoals bijvoorbeeld een boombunker of sandwichconstructie. Dergelijke constructies zorgen er voor dat de bodem onder verharding niet verdicht wordt. Hierdoor kunnen bomen er wel onder wortelen.

Een andere mogelijkheid is het toevoegen van bodemverbeteringsmiddelen aan de plantput van de boom. Deze bodemverbeteringsmiddelen moeten dan het vermogen van de bodem om water vast te houden verbeteren. Dit is het belangrijkste aandachtspunt van deze bachelorproef. Er werden drie mogelijke bodemverbeteringsmiddelen namelijk Karisol, bentoniet en groencompost uitgetest in een praktisch onderzoek. Op basis van de resultaten van dit onderzoek leken alle geteste bodemverbeteringsmiddelen een positief effect te hebben op de hoeveelheid water die werd vastgehouden door de bodem. Bentoniet en Karisol hadden het grootste effect op de totale hoeveelheid water die werd vastgehouden door de bodem. Karisol en compost hadden dan weer het grootste positieve effect op de hoeveelheid plantbeschikbaar water in de bodem. Dit is de hoeveelheid water die uit de bodem getrokken kan worden met de zuigkracht die door plantenwortels wordt uitgevoerd.

Een aandachtspunt bij deze bodemverbeteringsmiddelen, in het bijzonder bij bentoniet, is dat ze een negatief effect hebben op de doorlaatbaarheid van de bodem. Dit betekent dat water minder snel zal kunnen infiltreren in de bodem. Dit is niet ideaal, vooral met een toekomst in het vooruitzicht waar zware neerslagpieken meer zullen voorkomen. Hier moet dus zeker rekening mee gehouden worden als men kiest voor de toepassing van een bepaald bodemverbeteringsmiddel. Dit effect lijkt het kleinst voor compost.

Aandacht vereist

Met de voorspelde toekomst in het achterhoofd is er dus wel degelijk aandacht nodig voor de bomen in de stedelijke omgeving. Bomen vervullen heel wat belangrijke functies in de stad.  Ze zuiveren de lucht, bieden verkoeling doormiddel van schaduw en verdamping en vormen een toevluchtsoord voor heel wat organismen. Je hoeft ze dus niet te gaan knuffelen, maar ze moeten wel met zorg behandeld worden.

Bibliografie

 ADDIN EN.REFLIST Agentschap Informatie Vlaanderen. (2015). Bodembedekkingskaart: Verharding. Retrieved from https://www.statistiekvlaanderen.be/nl/verharding

AgriPress. (2019). Droogte 2019: Ook september uitzonderlijk droog. Retrieved from http://www.agripress.be/start/artikel/610376/nl

Ainsworth, E. A., & Rogers, A. (2007). The response of photosynthesis and stomatal conductance to rising [CO2]: mechanisms and environmental interactions. Plant, cell & environment, 30(3), 258-270.

Alghamdi, A. G., Aly, A. A., Al-Omran, A. M., & Alkhasha, A. (2018). Impact of biochar, bentonite, and compost on physical and chemical characteristics of a sandy soil. Arabian Journal of Geosciences, 11(21), 670. doi:10.1007/s12517-018-3939-y

Atger, C. (2011). Système racinaire et Influence du milieu. Retrieved from http://arboritecture.org/pdf_uploads/atger/le-systeme-racinaire-des-arbres-influence-du-milieu-et-de-la-taille-atger-2011.pdf

Boezeman, D. F., Donkers, H., & Vijfeijken, B. v. (2018). Hitte wordt hot. Retrieved from https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/197964/197964pub.pdf

Boomzorg. (2020). Mobiel irrigeren met Treegator. Retrieved from https://www.boomzorg.nl/article/2550/mobiel-irrigeren-met-de-treegator

Brouwers, M. (2020). Geef bomen voldoende water en voorkom inboet! Retrieved from https://www.greenmax.eu/download.php?f=downloads/nl/artikelbewatering(greenma.pdf

Bruens, H. (2007). De verovering van de aarde: De evolutie van vaatplanten op het vasteland. Deel 1. GEA, 40(1), 14-21.

Bruggeman, D., de Kool, D., van Meeteren, M., & Sansen, J. (2016). Overal stad? AGORA Magazine, 32(4), 4-6.

Brunia, S., Buis, M., Donk, J., Elferink, C., IJzerman, K., Jansen, J., . . . van Kooten, M. (2006). Bomen bij de wortel aangepakt. Retrieved from http://urbanforestry0.tripod.com/boekje_concept_URBAN_FORESTRY_19_12_05_75dpi.pdf

Canters, K. J. C. K. J., Kalkhoven, J. T. R. K. J. T. R., Laan, P. L. P., & Van Dorp, D. V. D. D. (1999). Landschapsecologie: natuur en landschap in een veranderende samenleving: Amsterdam : Boom.

Carpenter, S. B., & Smith, N. D. (1981). A comparative study of leaf thickness among southern Appalachian hardwoods. Canadian Journal of Botany, 59(8), 1393-1396.

Chen, D., Wang, S., Xiong, B., Cao, B., & Deng, X. (2015). Carbon/Nitrogen Imbalance Associated with Drought-Induced Leaf Senescence in Sorghum bicolor. PloS one, 10(8), e0137026. doi:10.1371/journal.pone.0137026

Chirino, E., Vilagrosa, A., Hernández, E. I., Matos, A., & Vallejo, V. R. (2008). Effects of a deep container on morpho-functional characteristics and root colonization in Quercus suber L. seedlings for reforestation in Mediterranean climate. Forest Ecology and Management, 256(4), 779-785.

Compo Expert. (2020). Infofiche: Agrosil® LR. Retrieved from http://www.taymans.be/nl/system/files_force/attachments/Agrosil%20LR%20Nl.pdf?download=1

Das, D. K., & Dakshinamurti, C. (1975). Bentonite as a Soil Conditioner. In Soil Conditioners (pp. 65). Madison, WI: Soil Science Society of America.

DCM. (2020). DCM Bio Bentoniet gesteentemeel 2Kg.  Retrieved from https://www.online-tuincentrum.be/Meststoffen/Bodemverbeteraars/DCM-Bio-Bentoniet-gesteentemeel-2Kg/

de Goederen, D. (2014). Roetschorsziekte in Nederland. Tuin en landschap.

De Vos, B. (2005). Bodemcompactie en de invloed op de natuurlijke verjonging van Beuk in het Zoniënwoud. Retrieved from Geraardsbergen: https://www.milieuinfo.be/dms/d/a/workspace/SpacesStore/7678783b-4e21-4f6d-ba9f-9e64bfbac0a4/184543.pdf

Decoteau, D. R., Kasperbauer, M. J., & Hunt, P. G. (1989). Mulch surface color affects yield of fresh-market tomatoes (0003-1062). Retrieved from https://pubag.nal.usda.gov/download/17874/PDF

Demir, Z. (2019). Schriftelijke vraag nr. 85. Retrieved from Vlaams parlement: http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1506010

Earthmark. (2020). Irrigation System, Treediaper. Retrieved from http://www.earthmark.co/irrigation-system.html

Ecostyle plantprofessional. (2020). Bentoniet. Retrieved from https://www.ecostyle.be/professioneel/producten/bentoniet

Ecoturf. (2017). Case Study – Commerce City, Colorado. Retrieved from https://13012cc3-4b24-032a-b93b-8aa16a47a8f0.filesusr.com/ugd/fb63bb_ffa889c151f54d598054d5c6f2f6938b.pdf

Flexas, J., Gallé, A., Galmés, J., Ribas-Carbo, M., & Medrano, H. (2012). The Response of Photosynthesis to Soil Water Stress (978-3-642-32653-0). Retrieved from Berlin, Heidelberg: https://doi.org/10.1007/978-3-642-32653-0_5

Gallé, A., & Feller, U. (2007). Changes of photosynthetic traits in beech saplings ( Fagus sylvatica ) under severe drought stress and during recovery. Physiologia Plantarum, 131(3), 412-421. doi:10.1111/j.1399-3054.2007.00972.x

Gallé, A., Haldimann, P., & Feller, U. (2007). Photosynthetic performance and water relations in young pubescent oak ( Quercus pubescens ) trees during drought stress and recovery. New Phytologist, 174(4), 799-810. doi:10.1111/j.1469-8137.2007.02047.x

Gilman, E. (2020). Channeling roots under pavement. Retrieved from https://hort.ifas.ufl.edu/woody/urban-sidewalk-channel2.shtml

Greenmax. (2020a). Producten & Diensten: AquaBag - slow release watering bags. Retrieved from https://www.greenmax.eu/nl/bewatering-aquabag/

Greenmax. (2020b). Producten & Diensten: Sandwichpanel 74 - Sandwich Constructie. Retrieved from https://www.greenmax.eu/nl/sandwichpanel74/

Groenendijk, P. (2015). Goede grond: goed voor landbouw, natuur en en waterbeheer.

Hawver, G. A., & Bassuk, N. L. (2007). Soils: The Key to Successful Establishment of Urban Vegetation (978-1-4020-4289-8). Retrieved from Dordrecht: https://doi.org/10.1007/978-1-4020-4289-8_10

Heicom. (2020). Heicom Sandwichconstructie. Retrieved from https://www.heicom.nl/p/heicom-sandwichconstructie

Heremans, B. (2016). Groeiomgeving onder Glas: Odisee Hogeschool.

Heremans, B. (2019). Plantenvoeding: Odisee Hogeschool.

Hiemstra, J. A., & van der Sluis, B. J. (2009). Klimaatverandering en het Nederlandse laanbomensortiment. Retrieved from https://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/200219

Hoffman, M. H. A. (2011). Inheemse en uitheemse plantensoorten in stad en landschap: Plant Publicity Holland (PPH).

Intergrow. (2020). Karisol. Retrieved from https://www.intergrow.be/nl/store/groenteteelt/bodemverbeteraars/karisol

Joye, T., Ramaekers, J., Herp, P. V., Wael, J. D., Geerts, P., & Schauvliege, M. (2008). Technisch Vademecum Bomen: Agentschap van Natuur en Bos.

Kaljee, H. (2015). Urbanisatie en klimaatverandering vraagt om een optimale bodem. Groen: Vakblad voor ruimte in stad en landschap, 10, 9-11.

Keizer, G. J. (2019). Mycological Tree Assessment: Geen bomen zonder zwammen: Inverde en Natuur en Bos van de Vlaamse Overheid.

Kemmers, R. H., & Mekkink, P. (2001). Humus een bron van rijkdom (0028-2057). Retrieved from https://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/114238

Kleiman, D., & Aarssen, L. W. (2007). The leaf size/number trade‐off in trees. Journal of Ecology, 95(2), 376-382.

Kopinga, J. (2018). Bomen en droogte. Bomennieuws, winter 2018, 5-6.

Leijten, S., Rietdijk, M., & De Haan, G. (2017). Met de BGT op tijdreis door de openbare ruimte. Retrieved from https://www.vngrealisatie.nl/sites/default/files/2017-08/30-33_Met%20de%20BGT%20op%20tijdreis_Geo-Info%203%202017.pdf

Mak, G. (2007). De goede stad: Atlas Amsterdam.

Marchin, R., Zeng, H., & Hoffmann, W. (2010). Drought-deciduous behavior reduces nutrient losses from temperate deciduous trees under severe drought. Oecologia, 163(4), 845-854. doi:10.1007/s00442-010-1614-4

May, P. (2009). Can street trees survive drought? The answer lies in the soil! Retrieved from https://www.treenet.org/wp-content/uploads/2017/08/2009_SymposiumProceedings_FINAL.pdf#page=119

Mi, J., Gregorich, E. G., Xu, S., McLaughlin, N. B., Ma, B., & Liu, J. (2017). Effect of bentonite amendment on soil hydraulic parameters and millet crop performance in a semi-arid region. Field Crops Research, 212, 107-114. doi:https://doi.org/10.1016/j.fcr.2017.07.009

Mishra, A. K., Kumar, B., & Vadlamudi, S. (2017). Prediction of hydraulic conductivity for soil–bentonite mixture. International Journal of Environmental Science and Technology, 14(8), 1625-1634. doi:10.1007/s13762-017-1247-9

Mitchell, J. K., & Soga, K. (2005). Fundamentals of soil behavior (Vol. 3): John Wiley & Sons New York.

Mohren, G. M. J. (1993). Waterrelaties van bomen en de rol van water bij de groei. Nederlands Bosbouw Tijdschrift, 6, 280-287.

Moraal, L. G. (1996). Aantastingen door insecten en mijten in 1995: in bossen, natuurgebieden en wegbeplantingen. Retrieved from https://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/114960

Moraal, L. G. (2009). Klimaatverandering en insectenplagen. Wat kunnen we verwachten? Vakblad Natuur Bos Landschap, 2009(juni), 22-23.

Munné-Bosch, S., & Alegre, L. (2004). Die and let live: leaf senescence contributes to plant survival under drought stress. Functional Plant Biology, 31(3), 203-216.

Nimah, M. N., Ryan, J., & Chaudhry, M. A. (1983). Effect of synthetic conditioners on soil water retention, hydraulic conductivity, porosity, and aggregation. Soil Science Society of America Journal, 47(4), 742-745.

Norminstituut Bomen. (2018). Handboek Bomen 2018. Retrieved from https://www.gelderland.nl/bestanden/Documenten/Gelderland/05Verkeer-en-vervoer/2018%20-%20Q2/180501_handboek_bomen_2018.pdf

Patterson, J. C., Murray, J. J., & Short, J. R. (1980). The impact of urban soils on vegetation. In.

Remmelink, G., van Middelkoop, J., Ouweltjes, W., & Wemmenhove, H. (2019). Handboek melkveehouderij 2019/20. Retrieved from https://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/498270

Roloff, A., Bonn, S., & Gillner, S. (2008). Baumartenwahl und Gehölzverwendung im urbanen Raum unter Aspekten des Kimawandels. Forstwiss. Beitr. Tharandt/Contr. For. Sc. Beiheft, 7, 92-107.

Schils, R. L. M. (2012). 30 vragen en antwoorden over bodemvruchtbaarheid. Retrieved from https://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/211205

Schroevers, P. J. (1982). Landschapstaal: een stelsel van basisbegrippen voor de landschapsecologie: Pudoc.

Schuring, W., & Das, C. (1998). In voor-of najaar verplanten? Een proef met gewone esdoorn. Nederlands Bosbouwtijdschrift, 70(2), 66-69.

Shah, A., Tanveer, M., Shahzad, B., Yang, G., Fahad, S., Ali, S., . . . Souliyanonh, B. (2017). Soil compaction effects on soil health and cropproductivity: an overview. Environmental Science and Pollution Research, 24(11), 10056-10067. doi:10.1007/s11356-017-8421-y

Sloup, J., & Salaš, P. (2009). Affecting the quality of nursery produce by soil conditioners. Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis, 57(4), 103-108. doi:10.11118/actaun200957040103

Sneep, W. (2017). Wat hebben bomen in de hoogstedelijke omgeving nodig? Retrieved from https://www.boomzorg.nl/upload/tijdschriften/maatwerk%20voor%20bomen.pdf

Spriensma, J. H., & Ravesloot, M. B. M. (1999). Informatiepakket verplanten van laanbomen: een verzameling wetenswaardigheden die van invloed zijn op de aanslag en hergroei van laanbomen (0926-4531). Retrieved from https://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/1123

Tritsmans, B. (2016). 'Bomen zijn waardevolle bijkomstigheden': Stedelijk groen in Antwerpen 1859-1973: Universitaire Pers Leuven.

Urban Forestry Deparment Richmond Virginia. (2016). Treediaper. Retrieved from https://13012cc3-4b24-032a-b93b-8aa16a47a8f0.filesusr.com/ugd/fb63bb_736b987e6dea49ccb059283d398c8950.pdf

Van den Bergh. (2020). Bodemverbeteraars. Retrieved from http://www.vandenbergh.co/producten/22/105/Productassortiment%20Golfterreinen%20Bodemverbeteraars

van der Bolt, F., Cornelis, W., de Pue, J., Hendriks, R., van den Akker, J., Massop, H., . . . Vos, J. (2016). Bodemverdichting in Vlaanderen: Gevolgen van bodemverdichting op het watertransport door een bodem (1566-7197). Retrieved from http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/387766

van der Maas, M. P. (2008). Stikstofbemestingsadvies blauwe bes in relatie tot afdekmaterialen. Retrieved from https://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/290764

van der Sluis, B. J. (2014). Toepassing van grasstroken in laanbomen: optimaliseren van de groei laanbomen bij toepassing van grasstroken. Retrieved from https://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/298346

Verbart, J. S. (2004). Management van ruimtelijke kwaliteit: De ontwikkeling en verankering van inrichtingsconcepten in het Utrechtse stationsgebied: Eburon Uitgeverij BV.

Verkooijen, R., & Willems, J. (2016). Roetschorsziekte nu ook in Nederland. TBV – Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde, 24(4), 166-167. doi:10.1007/s12498-016-0065-1

Vilagrosa, A., Chirino, E., Peguero-Pina, J. J., Barigah, T. S., Cochard, H., & Gil-Pelegrín, E. (2012). Xylem Cavitation and Embolism in Plants Living in Water-Limited Ecosystems. In R. Aroca (Ed.), Plant Responses to Drought Stress: From Morphological to Molecular Features (pp. 63-109). Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg.

Vilagrosa, A. A., Chirino, E. E., Peguero-Pina, J.-J. J. J., Barigah, T. S. T. S., Cochard, H. H., & Gil-Pelegrin, E. E. (2012). Xylem cavitation and embolism in plants living in water-limited ecosystems: Springer.

Vlaamse Milieumaatschappij. (2008). MIRA-T 2008 Milieurapport Vlaanderen Indicatorrapport. Retrieved from https://lv.vlaanderen.be/nl/voorlichting-info/publicaties/praktijkgidsen/water/duurzaam-watergebruik-algemeen/belang-van-1

Vlaamse Milieumaatschappij. (2019). Droogte. Retrieved from https://klimaat.vmm.be/droogte

Voeten, J., & Van Etten, B. (2014). ISA European Conference of Arboriculture 2014.

Vogel, S. (2012). The life of a leaf: University of Chicago Press.

Weemstra, M., Mommer, L., Goudzwaard, L., Mohren, F., & Sterck, F. (2018). Boomwortels: de verschillende ondergrondse strategieën van bomen. Vakblad Natuur Bos Landschap(5), 3-5.

Willems, P. (2019). Klimaatverandering en urbanisatie: zowel meer overstromingen als meer droogte in Vlaanderen. Retrieved from https://www.kuleuven.be/hydr/cci/CCI-HYDR_fl.htm

Xiao, Q., & McPherson, E. G. (2002). Rainfall interception by Santa Monica's municipal urban forest. Urban Ecosystems, 6(4), 291-302. doi:10.1023/B:UECO.0000004828.05143.67

Young, F. R. (1999). Cavitation. Retrieved from https://cds.cern.ch/record/453678

Universiteit of Hogeschool
Agro- en Biotechnologie
Publicatiejaar
2020
Promotor(en)
Wim Peeters, Jos Schenk
Kernwoorden
Share this on: