Ecologische zoekhonden: Back to basics!
Heeft u ooit gehoord van een hond die soorten zoals de kamsalamander of cheetah kan opsporen? Anno 2020 is elke lidstaat van de Europese Unie verplicht om bedreigde soorten te monitoren om de fauna en flora van hun eigen land te kunnen behouden. In de praktijk verloopt deze monitoring niet altijd evident door de verborgen levenswijze van soorten. Ecologische zoekhonden worden opgeleid om deze soorten op te sporen en bieden op die manier een alternatief aan huidige monitoringsmethodes zoals het gebruik van camera’s en andere dure technologische snufjes. Zijn zij bovendien efficiënter en kunnen zij gebieden sneller uitkammen? Zeker en vast wel! Wat zijn ecologische speurhonden en wat is de meerwaarde van deze opgeleide viervoeters? Laat de huidige technologieën voor één keer achterwege: Back to basics!
Tijdens de hevige bosbranden in Australië die plaatsvonden eind 2019 en begin 2020, zijn maar liefst 1 miljard dieren omgekomen. Bedreigde diersoorten zoals de koala hebben zware klappen gekregen. Zij vluchtten, door hun natuurlijk instinct, naar de toppen van de bomen omdat zij niet zo snel zijn als andere dieren. Tevergeefs want de koala’s ondergingen een pijnlijke dood. Toch konden er tientallen koala’s gered worden. Dit door de hulp van een ecologische zoekhond die hen wist op te sporen aan de hand van hun uitwerpselen en vachtgeur. Welke mogelijkheden bieden ecologische zoekhonden ons en de natuur nog meer?
Ecologische zoekhonden zijn in staat om soorten op te sporen aan de hand van hun vachtgeur, bloed, karkas of uitwerpselen en kunnen ingezet worden op verscheidene aspecten. Zo kunnen zij hun steentje bijdragen bij pest controle management door aan te duiden waar de kern van de plaag zit. Bovendien zijn zij de ideale controle om na te gaan of er nog achtergebleven diertjes aanwezig zijn na de behandeling. Ook blijken zij nuttig te zijn doordat ze ivoor kunnen opsporen. Hiermee kunnen ze ivoorhandel tegengaan en helpen ze wildlife criminaliteit te bestrijden. Als laatste kunnen ze ingezet worden voor natuurbehoud. De verborgen levenswijze van (bedreigde) soorten, zorgt ervoor dat monitoring aan de hand van vallen zetten of het gebruik van camera’s vaak niet zo vlot verloopt. Zo verschuilen salamanders zich vaak onder stenen waardoor ze niet meteen zichtbaar zijn voor ons.
Ecologische zoekhonden kunnen, door hun uitstekend reukvermogen, op veel kortere tijd gebieden uitkammen en blijken bovendien efficiënter te zijn. Biologen en andere wetenschappers hebben al een bron aan informatie kunnen halen uit de gegevens die ecologische zoekhonden voor hen verzameld hebben. Hierdoor hebben zij onder andere een idee over het dieet van een soort en de verspreiding van de soort in een gebied. Doordat de resultaten van deze methode positief zijn, komen er steeds meer soorten bij die men door ecologisch zoekhonden wil laten opsporen. Welke soorten dit zijn, hangt natuurlijk af van de fauna en flora die een land biedt. Zo wordt er onder andere in Afrika gespeurd op ivoor en uitwerpselen van cheetahs, in Duitsland op uitwerpselen van de kamsalamander en Europese otter en in België op de stierkikker en vleermuiskarkassen.
De ecologische zoekhondensector is wereldwijd een opkomend project waar nog ontzettend veel mogelijkheden zijn en onderzoek naar gedaan kan worden. Het orgaan dat zich in België bezighoudt met de opstart van het ecologisch zoekhondenproject is het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). Na het uitvoeren van een haalbaarheidsstudie in 2015, werd omwille van de positieve resultaten een vervolgproject opgestart. In 2018 werd een groepje vrijwilligers geselecteerd die gemotiveerd waren om gedurende drie jaar de aangeleerde soort op te sporen met hun hond. Dankzij Ellen Van Krunkelsven (vzw Teamsters) die de vrijwilligers en hun honden opleidde, zijn er momenteel gedreven zoekhondenteams aanwezig in Vlaanderen. In 2019 werd bovendien een pilootproject opgestart met drie studenten uit de Odisee Hogeschool over de haalbaarheid van detectie op wolvenmest. Omwille van de positieve resultaten, zal ook met deze soort verder geëxperimenteerd worden.
Ondanks er ontzettend veel mogelijkheden zijn met deze honden, blijkt uit een voorgaande studie, gekoppeld aan het project in 2018, dat het opleiden van deze honden niet altijd van een leie dakje verloopt. Wanneer het speuren in een gecontroleerde omgeving goed leek te gaan, verliep de overstap om te speuren in de natuur toch wat moeizamer. Een vervolgstudie peilde bovendien verder naar de noden die hondengeleiders uit verschillende landen ondervinden in de zoekhondensector om op deze manier de nieuwe monitoringsmethode te verfijnen. Bovendien werd er naar de toekomstmogelijkheden gevraagd omdat er toch wel sprake is om deze monitoringsmethode in te zetten op grotere schaal.
Uit deze studie blijkt dat er momenteel vraag is naar een certificeringstest. Hoe weet je namelijk zeker of een hond een soort kan opsporen? Deze certificeringstest zou ervoor zorgen dat een zekere kwaliteit gewaarborgd kan worden. Zo wordt verhinderd dat zomaar iedereen zou kunnen starten met het opleiden van ecologische zoekhonden. WagtailUK, een organisatie van ecologische zoekhonden in het Verenigd Koninkrijk, heeft recent wetenschappelijk kunnen bewijzen dat zij twee zoekhonden hebben die de kamsalamander kunnen opsporen. Zij zijn dus werelds eerst gecertificeerde ecologische zoekhonden. Momenteel zal verder moeten worden uitgedacht hoe deze certificeringstest in de praktijk zal verlopen. Uit het onderzoek kan namelijk geconcludeerd worden dat hondengeleiders willen dat de hond een training en een veldtest ondergaat vooraleer deze gecertificeerd zou mogen worden.
Verder blijkt er ook vraag te zijn naar professionalisering van de zoekhondensector. Wie weet kan je in de toekomst wel ecologische zoekhondentrainer worden! Bovendien zou een online platform van ecologische zoekhonden ideaal zijn om op deze manier kennis over de soorten en training te delen met andere hondengeleiders. Als laatste is ook meer wetenschappelijk onderzoek naar de inzetbaarheid omtrent kosten en welzijnsaspecten gewenst.
Momenteel is de vraag naar ecologische zoekhonden nog zeer klein waardoor het aanbod ook beperkt blijft. Om meer wetenschappelijke informatie te verzamelen over de soorten en de ecologische zoekhondensector uit te breiden in Vlaanderen, is er sprake van meer mensen op te leiden om met hun hond naar soorten te zoeken. Dit blijft momenteel echter op vrijwillige basis. Ondanks het project nog maar in de kinderschoenen staat in Vlaanderen, zien we dus een heleboel mogelijkheden met ecologische zoekhonden. Wat zou het geven mocht dit project zich op grotere schaal kunnen afspelen? Laat de natuur de natuur helpen. Misschien is uw hond wel de volgende koala-speurhond!
Bibliografie
Agentschap Natuur- en Bos. (z.j.-a). Begrippen beginnend met N. Agentschap Natuur- en Bos. (z.j.-b). Natura 2000.
Agentschap Natuur- en Bos. (z.j.-c). Wat is Natura 2000?
Alasaad, S., Permunian, R., Gakuya, F., Mutinda, M., Soriguer, R. C., & Rossi, L. (2012). Sarcoptic- mange detector dogs used to identify infected animals during outbreaks in wildlife. BMC Veterinary research.
APB-NB en HVV i.s.m INBO. (2016). Monitoring dier- en plantensoorten op private gronden. Argus Detection Dogs. (2015). Retrieved from http://perrosdedeteccion.com/en/index.html
Beebe, S. C., Howell, T. J., & Bennett, P. C. (2016). Using scent detection dogs in conservation settings: a review of scientific literature regarding their selection. Frontiers in veterinary science.
Boroski, B. B., & Oliver, L. (2018). Striving for Best Standards and Practices: Recommendations for Optimizing Assessment and Performance of Ecological Scent Detection Dogs. In Using detection dogs to monitor aquatic ecosystem health and protect aquatic resources (pp. 287- 302).
Braun, B. (2013). Wildlife detector dogs: a guideline on the training of dogs to detect wildlife in trade. WWF Germany Retrieved from https://www.traffic.org/site/assets/files/2272/wwf-wildlife- detector-dogs-guidelines.pdf
Braun, B., & Stuart, J. (2018). A Glimpse into the Use of Dogs to Address Global Poaching, Overharvesting, and Traf cking of Aquatic Species. In Using detection dogs to monitor aquatic ecosystem health and protect aquatic resources (pp. 263-286).
Bruggers, R. L., Owens, R., & Hoffman, T. (2002). Wildlife damage management research needs: perceptions of scientists, wildlife managers and stakeholders of the USDA/ Wildlife Services Program. International biodeterioration & biodegragdation, 49(2-3), 213-223.
Canis Optimus. (2019). Lesaanbod detectie. Retrieved from https://canisoptimus.be/?page_id=611 Center for Conservation Biology. (2020). Conservation Canines. Retrieved from https://conservationbiology.uw.edu/
Conservation Dogs. (2003). Retrieved from http://conservationdogs.com/
Conservation K9 Consultancy. (2016). Retrieved from http://www.conservationk9consultancy.com/ Conservation South Luangwa. (2003). Retrieved from https://cslzambia.org/
de Carvalho, I. R., Nunes, T., de Sousa, L., & Almeida, V. (2019). The combined use of salivary cortisol concentrations, heart rate and respiratory rate for the welfare assessment of dogs involved in AAI programs. Journal of veterinary behavior.
De Knijf, G., Westra, T., Onkelinx, T., Quataert, P., & Pollet, M. (2014). Monitoring Natura 2000- soorten en overige soorten prioritair voor het Vlaams beleid. Blauwdrukken soortenmonitoring in Vlaanderen.
de Mooy, D. (2020). [Geleidehonden].
DeMatteo, K. E., Davenport, B., & Wilson, L. E. (2019). Back to the basics with conservation dogs: fundamentals for succes. Wildlife biology.
Dematteo, K. E., Rinas, M. A., Sede, M. M., Davenport, B., Argüelles, C. F., Lovett, K., & Parker, P. G. (2010). Detection dogs: an effective technique for bush dog surveys. The wildlife society.
Duranton, C., & Horowitz, A. (2019). Let me sniff! Nosework induces positive judgment bias in pet dogs. Applied animal behavior science, 211, 61-66.
Epona bvba. (2019). Retrieved from https://www.bedwantsendetectiehond.be/ Europees uitvoeringsbesluit C 8005. (2015). Explosievenspeurhonden.
Federale Overheidsdienst volksgezondheid en veiligheid van de voedselketen en leefmilieu. (2016).
Vogel- en Habitatrichtlijn. In.
Find It Detection Dogs. (2012). Conserving wildlife and their habitats through noninvasive surveys. Retrieved from http://www.finditdetectiondogs.com/
Foyer, P., Svedberg, A., Nilsson, E., Wilsson, E., Faresjo, A., & Jensen, P. (2016). Behavior and cortisol responses of dogs evaluated in a standardized temperament test for military working dogs. Journal of veterinary behavior, 11, 7-12.
Glen, A. S., Anderson, P., Veltman, C. J., Garvey, P. M., & Nichols, M. (2016). Wildlife detector dogs and camera traps comparison of techniques for detecting feral cats. New Zealand journal of zoology, 43(2), 127-137.
Green Dogs Conservation. (2005). Info. In.
Gsell, A., Innes, J., de Monchy, P., & Brunton, D. (2010). The succes of using trained dogs to locate sparse rodents in pest-free sanctuaries. Wildlife research, 37(1), 39-46.
Heaton, J. S., Cablk, M. E., Nussear, K. E., Esque, T. C., Medica, P. A., Sagebiel, J. C., & Francis, S. S. (2008). Comparison of effects of humans versus wildlife-detector dogs. The Southwestern Naturalist, 53(4), 472-479.
Herremans, M., De Knijf, G., Hansen, K., Westra, T., Vanreusel, W., Martens, E., . . . Pollet, M. (2014). Monitoring van beleidsrelevantie soorten in Vlaanderen met inzet van vrijwilligers. Eindrapport in het kader van de Samenwerkingsovereenkomst 2013 tussen Natuurpunt, INBO en ANB.
Hurt A., & Smith D. A. (2009). Canine ergonomics: the science of working dogs. In: CRC Press. INBO. (2006). de ontwikkeling van de Pruikzwam.
INBO. (2012). Amerikaanse stierkikker
INBO. (2014). Schematisch overzicht van verschillende types van gegevensinzameling. In. INBO groep (2020). [Ecologische zoekhonden].
Instituut natuur- en bosonderzoek. (sd). Retrieved from https://www.inbo.be/nl
Instituut Natuur- en Bosonderzoek. (z.j.-a). Monitoringsprotocollen voor prioritaire soorten. Instituut Natuur- en Bosonderzoek. (z.j.-b). Rode Lijsten in Vlaanderen. In.
International Mantrailing School. (2020). Wat is een recreatief speurhondeninstructeur. Retrieved from https://www.imas-animale.com/onze-opleidingen/opleiding-tot- speurhondeninstucteur-recreatief/wat-is-een-recreatief-speurhonden-instructeur
Jamieson, L. T. J., Baxter, G. S., & Murray, P. J. (2017). Identifying suitable detection dogs. Applied Animal Behavior Science, 195, 1-7.
Kapfer, J. M., Munoz, D. J., & Tomasek, T. (2012). Use of wildlife detector dogs to study eastern box turtle (Terrapene carolina Carolina) populations. Herpetological conservation and biology, 7(2), 169-175.
Kerley, L. L. (2010). using dogs for tiger conservation and research. Integrative zoology, 5, 390-395. Lefebvre, D., Diederich, D., Delcourt, M., & Giffroy, J. (2007). The quality of the relation between handler and military dogs influences efficiency and welfare of dogs. Applied animal behavior science, 104, 49-60.
Lit, L., Boehm, D., Marzke, S., Schweitzer, J., & Oberbauer, A. M. (2010). Certification testing as an acute naturalistic stressor for disaster dog handlers. The international journal on the biology of stress, 13(5), 392-401.
Long, R. A., Donovan, T. M., Mackay, P., Zielinski, W. J., & Buzas, J. S. (2007). Effectiveness of scat detection dogs for detecting forest carnivores. The journal of wildlife management, 71(6), 2007-2017.
Mackay, P., Smith, D. A., Long, R. A., & Parker, M. (2008). Scat detection dogs. In P. M. R. A. Long, J. Ray, W. Zielinski, (Ed.), Noninvasive survey methods for carnivores (pp. 183-222). Oxford: Island Press.
Marit, C., Carlone, B., Guerrini, F., Ricci, E., Zilocchi, M., & Gazzano, A. (2013). DO.C: a behavioral test for evaluating dogs' suitability for working in the classroom. Journal of veterinary behavior, 8(4).
Natuurpunt. (2007). Europese hamster (Cricetus cricetus). In.
Natuurpunt. (sd). Vaakgestelde vragen meetnetten. Retrieved from https://www.natuurpunt.be/pagina/vaak-gestelde-vragen-soortenmeetnetten
Oldenburg, C. (2015). Wildlife detectiehonden: de neus in de natuur. Vakblad natuur bos landschap. Retrieved from https://edepot.wur.nl/334113
Oort, N. (2018). Speuren kan zowel recreatief als professioneel. Retrieved from https://verhuisdieren.nl/blog/speuren-kan-zowel-recreatief-als-professi…
Publicatieblad van de Europese Unie. (2010). Richtlijn 2009/147/EG van het Europees Parlement en De Raad van 30 november 2010 inzake het behoud van de vogelstand. Retrieved from https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=celex:32009L0147
Rooney, N. J., Clark, C. C. A., & Casey, R. A. (2016). Minimizing fear and anxiety in working dogs: a review. In (Vol. 16, pp. 53-64): Journal of veterinary behavior.
Saether, B. (1999). Conservation biology top dogs maintain diversity. Nature, 510-511.
Scent Imprint Conservation Dogs. (2020). Retrieved from https://www.scentimprintconservationdogs.com/
Schettler, J. (2013). Trailing versus tracking: the key to success. Police K-9 Magazine. Retrieved from https://www.policeone.com/police-products/k9/k9-training/articles/trailing-versus-tracking- the-keys-to-success-bjtllYuJ6GIHxvAS/
Schipper, L. L., Vinke, C. M., Schilder, M. B. H., & Spruijt, B. M. (2008). The effect of feeding enrichment toys on the behavior of kenneled dogs (Canis familiaris). Applied animal behavior science, 114(1-2), 182-195.
Snelleman, M. (2020). Conservation dog services,. Retrieved from http://www.conservationdogservices.com/
Speurhonden Instructie School. (z.j.). Wildlife. Retrieved from http://www.speurhondeninstructieschool.nl/index.html
Stockmans, B. (2018). Het opleiden van ecologische zoekhondenteams: hinderpalen en succesfactoren.
Bachelorproef Agro- en Biotechnologie, Odisee Hogeschool.
Stockmans, B., Thomas, A., Van Krunkelsven, E., & Vervaecke, H. (2018). Sniffing nature: Detection dog training in real life environment. Poster presentation at 4th Natura 2000 Monitoring Workshop, Spain.
Svobodova, I., Vapenik, P., Pinc, L., & Bartos, L. (2008). Testing German shepherd puppies to assess their chances of certification. Applied animal behavior science, 113(1-3), 139-149.
Terpelle, I. (2016). Het gebruik van honden om larven van Lucanus Cervus op te sporen. Odisee Hogeschool,
Thomaes A., Terpelle I., Van Cauteren D., Van Krunkelsven E., Vanhoven W., Vervaecke H., & Van Den Berge K. (2016). Een neus voor de natuur: over de mogelijkheden van speurhonden in het natuurbehoud. Natuur. Focus, 15(4), 166-170. Retrieved from https://pureportal.inbo.be/portal/files/12531948/Natuur.focus_2016_4_Sp…
Van Krunkelsven, E. (2020). [Training ecologische zoekhonden].
Van Lienden, L. (2008). De olfactorische sensitiviteit van de hond. Universiteit Gent, Retrieved from https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/392/543/RUG01-001392543_2010_000…
Verbeylen, G. (2007). Volwassen hazelmuis. In: INBO. Verlinde, R. (sd). Bosvleermuis. In: INBO.
Vogelbescherming Vlaanderen. (2009). Soortenbesluit van 15 mei 2009. Retrieved from http://vogelbescherming.be/sites/default/files/Soortenbesluit van 15 mei (officieuze coordinatie).pdf
Wagtail UK limited. (2003). Retrieved from https://www.wagtailuk.com/
WagtailUK. (2020). Rocky, the worlds first scientifically proven great crested newt detection dog. Retrieved from https://www.wagtailuk.com/2020/01/21/rocky-the-worlds-first-scientifically- proven-great-crested-newt-detection-dog/
Wasser, S. K., Davenport, B., Ramage, E. R., Hunt, K. E., Parker, M., Clarke, C., & Stenhouse, G. (2004). Scat detection dogs in wildlife research and management: application to grizzly and black bears in the Yellowhead Ecosystem, Alberta, Canada Canadian journal of zoology, 82(3), 475-492.
Wells, D. L. (2006). Aroma therapy for travel-induced excitement in dogs. Journal of the American veterinary medical association, 229(6), 964-967.
Wildlife Detection Dogs e.V. (2015). Retrieved from https://www.wildlifedetectiondogs.org/en/homepage/
Wilsson, E., & Sundgren, P. (1997). The use of a behavior test for the selection of dogs for service and breeding - I: Method of testing and evaluating test results in the adult dog, demands on different kinds of service dogs, sex and breed differences. Applied animal behaviour science, 53(4), 279-295.
Working Dogs for Conservation. (2007). Retrieved from https://wd4c.org/our-work/law-enforcement Working K9 Dogs Association. (2019). Retrieved from https://workingk9association.com/en/register-of-professionals/
z.a. (2010). IUCN Red List of Threatened Species
