Met de neus op de (lees)feiten: de lesmethode Nederlands wordt stimulans voor leesvaardigheid
- LisaDierckx
Beeld u even in, je bent een 13-jarige tiener en krijgt tijdens de les Nederlands een leestekst over Archimedes aangeboden. Moeilijk behapbaar? Waarschijnlijk! Misschien zal de leerkracht de aandacht van de klasgroep zelfs verliezen, want hoeveel leerlingen hebben zin om het levensverhaal van deze fysicus te ontdekken? Nochtans zijn ‘teksten die interesse prikkelen’ een voorwaarde om begrijpend lezen bij jongeren te stimuleren. Een mogelijke oplossing voor dit probleem is het optimaliseren van de leeslessen die werkboeken Nederlands aanbieden. Onze ‘Checklist Begrijpend Lezen’ geeft iedere lesmethode een houvast om te voldoen aan de twintig voorwaarden van een goede, effectieve begrijpend leesdidactiek. Eureka!
Leesonderwijs in Vlaanderen slaat alarm
We nemen een sprong terug in de tijd en keren terug naar de dag dat er luide alarmbellen rinkelden voor het Vlaamse leesonderwijs. Op 3 december 2019 publiceerde de OESO het recentste PISA-onderzoek. PISA reikt met zijn driejaarlijkse studie informatie aan over het leesvaardigheidsniveau van onze Vlaamse 15-jarigen.
Nieuwe PISA-resultaten moeten Vlaanderen wakker schudden (PISA, 2019)
Wat blijkt? 19% van onze jongeren zijn laagpresteerders. Vertaald naar het maatschappelijk leven betekent dit dat bijna een op vijf jongeren onvoldoende kan lezen om volwaardig te kunnen deelnemen aan de samenleving. Ook op economisch vlak heeft de laaggeletterdheid zijn weerslag. Zo hebben laaggeletterden meer kans op een lager salaris en zelfs op werkloosheid.
Volgens ons zijn dit redenen genoeg om de negatieve trend te keren. De achteruitgang van het Vlaamse leesonderwijs zette ons ertoe aan om een hulpmiddel te ontwikkelen dat de vorm kreeg van een checklist. Hiermee kunnen de lesmethodes Nederlands zich verzetten tegen de – jammer genoeg – alarmerende tendens van ons Vlaamse leesonderwijs.
20 – 1 = 0
In alle onheilspellende berichten over ons leesonderwijs ontbrak de relevantste informatie, namelijk alle criteria die nodig zijn om begrijpend lezen te stimuleren. Daardoor besluiten wij deze criteria uit literatuur te verzamelen en vervolgens te clusteren in onze bachelorproef.
Zoals eerder vermeld, moeten er verschillende criteria vervuld zijn alvorens leerlingen een tekst kunnen begrijpen. Wij vergelijken deze criteria voor leesbegrip met tandwielen. Tandwielen zijn noodzakelijke onderdelen van een bepaalde machine om het geheel te laten functioneren. In ons verhaal vormt ‘begrijpend lezen’ de machine. De twintig criteria voor begrijpend lezen, vertalen we naar twintig tandwielen. Wanneer alle tandwielen draaien, kan begrijpend lezen en zodus testbegrip plaatsvinden. Een lesmethode Nederlands moet met andere woorden voldoen aan de twintig criteria alvorens het een goede, effectieve begrijpend leesdidactiek kan garanderen.
Indien er een tandwiel (of lees: criterium) blijft staan, is er een voorwaarde om tot leesbegrip te komen niet vervuld. Hierdoor blokkeert het systeem en vindt er geen begrijpend lezen plaats. Zo is het niet onoverkomelijk dat enkele leerlingen de tekst over Archimedes niet kunnen doorgronden. Dit ten gevolge van onder andere een gebrek aan interesse over het onderwerp van de tekst.
Tot slot categoriseren we de twintig criteria in vijf overkoepelende ‘clusters van tandwielen’. Deze vijf verschillende clusters vormen de basis voor onze schematische voorstelling die de complexiteit van een effectieve begrijpend leesdidactiek weergeeft.
Een hulpmiddel? Check!
Ons doel reikt verder dan louter informatie te verzamelen over de criteria van een goede begrijpend leesdidactiek. Wij willen namelijk ook een middel bieden om de begrijpend leeslessen van een lesmethode Nederlands te evalueren. Op basis van deze evaluatie kan de lesmethode zijn begrijpend leeslessen verder stimuleren en optimaliseren.
Het hulpmiddel neemt de vorm aan van een criterialijst of checklist. Met onze Checklist Begrijpend Lezen kan bepaald worden of een specifieke leesvaardigheidsles voldoet aan de criteria van een goede begrijpend leesles.
Een stap in de goede richting
Naar aanleiding van de begrijpend leesresultaten van het recentste PISA-onderzoek, besluiten wij de handen in elkaar te slaan. We bundelen twintig criteria die noodzakelijk zijn voor tekstbegrip, in vijf clusters van tandwielen. Naar analogie met de werking van tandwielen, geldt: indien er niet wordt voldaan aan een criterium, kan er geen sprake zijn van een goede, effectieve begrijpend leesdidactiek.
Daarna brengen deze clusters van tandwielen ons ertoe de Checklist Begrijpend Lezen te ontwikkelen. Dit instrument geeft methode-ontwikkelaars de opportuniteit een lesmethode Nederlands te evalueren met het oog op goede begrijpend leeslessen. Op die manier worden zwakke en sterke punten van de begrijpend leeslessen aangekaart.
Tot slot opteren wij ervoor om in de toekomst alle lesmethodes Nederlands van zowel het basisonderwijs als secundair onderwijs te laten evalueren aan de hand van de Checklist Begrijpend Lezen. Via deze weg hopen wij het begrijpend leesonderwijs verder te kunnen ondersteunen en optimaliseren. Zo wensen wij naast een tekst over Archimedes, ook een waaier aan teksten over andere interessante onderwerpen in het werkboek Nederlands te zien. Zo kunnen de leerlingen een tekst lezen naargelang hun interesses want de gustibus et coloribus…
Bibliografie
Alpert, B. R. (1987). Active, silent and controlled discussions: Explaining variations in classroom conversation. Teaching and Teacher Education, 3(1), 29-40.
Bangert-Drowns, R. L., Hurley, M. M., & Wilkinson, B. (2004). The effects of school-based writing-to-learn interventions on academic achievement: A meta-analysis. Review of Educational Research, 74(1), 29–58.
Bogaert, N., Devlieghere, J., Hacquebord, H., Rijkers, J., Timmermans, S., & Verhallen, M. (2008). Aan het werk. Adviezen ter verbetering van functionele leesvaardigheid in het onderwijs [Advice for improvement of functional literacy in education by the Dutch Workgroup Functional Reading]. The Hague.
Bonset, H. & Hoogeveen. (1998). Het schoolvak Nederlands onderzocht. Een inventarisatie van onderzoek naar onderwijs Nederlands als eerste en tweede taal in Nederland en Vlaanderen. Leuven/Apeldoorn: Garant.
Bos-Aanen, J., Sanders, T. & Lentz, L. (2002). Tekst, begrip en waardering. Wat vertelt onderzoek ons over het effect van tekstkenmerken op begrip en waardering van informerende teksten bij kinderen en tieners. Stichting Lezen.
Castles, A., Rastle, K., & Nation, K. (2018). Ending the Reading Wars: Reading acquisition from novice to expert. Psychological Science in the Public Interest, 19(1), 5-51.
Christoffels, I., Baay, P., Bijlsma, I., & Levels, M. (2016). Over de relatie tussen laaggeletterdheid en armoede. Den Bosch: ecbo.
Christoffels, I., De Groot, A., Clement, C., & Fond Lam, J. (2017). Preventie door interventie: Literatuurstudie naar lees- en schrijfachterstanden bij kinderen en jongeren: prevalentie, relevante factoren en mogelijke interventies. Den Bosch: ecbo.
Creten, P. (2019, 3 september). “Als we betere lezers willen, kunnen we ze niet leren tanden poetsen”. Klasse. Geraadpleegd via https://www.klasse.be/191057/als-we-betere-lezers-willen-kunnen-we-ze-niet-leren-tanden-poetsen/
De Bruyckere, P. (2017). Klaskit: tools voor topleraren. Lannoo Meulenhoff-Belgium.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The " What " and " Why " of Goal Pursuits: Human Needs and the Self-Determination of Behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227–268.
De Fraine, B. (2018). De achteruitgang in begrijpend lezen toegelicht vanuit het PIRLS-onderzoek. In 32ste Conferentie Onderwijs Nederlands (pp. 22-26). Skribis; Gent, België.
De Naeghel, J., & Van Keer, H. (2013). The relation of student and class-level characteristics to primary school students’ autonomous reading motivation: a multi-level approach. Journal of Research in Reading, 36(4), 351-370.
De Naeghel, J., Van Keer, H., Vansteenkiste, M., & Rosseel, Y. (2012). The relation between elementary students’ recreational and academic reading motivation, reading frequency, engagement, and comprehension: A self-determination theory perspective. Journal of educational psychology, 104(4), 1006.
Denis, J., Janssen, R., & Aesaert, K. (2019). Peiling Nederlands lezen, luisteren en schrijven in het basisonderwijs 2018-Brochure.
De Smedt, F., & Van Keer, H. (2019). Schrijven kan je leren!. Basis, 9-16.
Dillon, J. T. (1985). Using questions to foil discussion. Teaching and Teacher Education, 1(2), 109-121.
Duke, N. K., & Roberts, K. L. (2010). The genre-specific nature of reading comprehension. In The Routledge international handbook of English, language and literacy teaching (pp. 74-86). Routledge.
Merchie, E., Gobyn, S., De Bruyne, E., De Smedt, F., Schiepers, M. S., Vanbuel, M., ... & Van Keer, H. (2019). Sleutels voor effectief begrijpend lezen. Inspiratie voor een eigentijdse didactiek in het basisonderwijs. Sleutels voor effectief begrijpend lezen. Inspiratie voor een eigentijdse didactiek in het basisonderwijs.
Graham, S., & Perin, D. (2007). A meta-analysis of writing instruction for adolescent students. Journal of educational psychology, 99(3), 445.
Graham, S., & Perin, D. (2007). Writing next-effective strategies to improve writing of adolescents in middle and high schools.
Graham, S., & Hebert, M. (2011). Writing-to-read: A meta-analysis of the impact of writing and writing instruction on reading. Harvard Educational Review, 81(4), 710–744.
Hebert, M., Simpson, A. & Graham, S. (2013). Comparing effects of different writing activities on reading comprehension: A meta-analysis. Reading and Writing, 26(1), 111-138.
Hidi, S. (2001). Interest, reading, and learning: Theoretical and practical considerations. Educational psychology review, 13(3), 191-209.
Houtveen, A. A. M., van Steensel, R. C. M., & de la Rie, S. (2019). De vele kanten van leesbegrip: Literatuurstudie naar onderwijs in begrijpend lezen in opdracht van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek en Inspectie van het Onderwijs.
Jossels, D., e.a. (2019). Impact NU 1 handleiding. Mechelen, België: Plantyn.
Jossels, D., e.a. (2019). Impact NU 1 leerwerkboek Nederlands 1. Mechelen, België: Plantyn.
Jungbluth, P. (2003). De ongelijke basisschool. Etniciteit, sociaal milieu, sekse, verborgen differentiatie, segregatie, onderwijskansen en schooleffectiviteit. Nijmegen: ITS.
Merchie, E., Gobyn, S., De Bruyne, E., De Smedt, F., Schiepers, M., Vanbuel, M., ... & Van Keer, H. (2019). Effectieve, eigentijdse begrijpend leesdidactiek in het basisonderwijs. Wetenschappelijk eindrapport van een praktijkgerichte literatuurstudie. Effectieve, eigentijdse begrijpend leesdidactiek in het basisonderwijs. Wetenschappelijk eindrapport van een praktijkgerichte literatuurstudie
Mol, S. E., & Bus, A. G. (2011). To read or not to read: a meta-analysis of print exposure from infancy to early adulthood. Psychological bulletin, 137(2), 267.
Mooij, T. (1998). Methoden begrijpend lezen en onderwijsontwikkeling. In: Methoden begrijpend lezen en onderwijsontwikkeling. Alphen aan de Rijn: Samson, p. 37-48.
Nystrand, M., & Gamoran, A. (1991). Instructional discourse, student engagement, and literature achievement. Research in the Teaching of English, 261-290.
Padmos, T., Van Gorp, K., & Van den Branden, K. (2013). Beter leren lezen en schrijven. Handvatten voor een effectieve aanpak in het basis-en secundair onderwijs.
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Intrinsic and extrinsic motivations: Classic definitions and new directions. Contemporary educational psychology, 25(1), 54-67.
Recht, D.R., & Leslie, L. (1988). Effects of prior knowledge on good and poor readers’ memory of text. Journal of Educational Psychology, 80(1), 16..
Saskatchewan Teachers' Federation. (2020). ENGLISH LANGUAGE ARTS. Opgehaald van Saskatchewan Teachers' Federation: https://www.stf.sk.ca/professional-resources/stf-professional-learning/…
Scammacca, N.K., Roberts, G., Vaughn, S., & Stuebing, K. K. (2015). A meta-analysis of interventions for struggling readers in grades 4-12: 1980-2011. Journal of Learning Disabilities, 48(4), 369–390.
Silfhout, G. V., Evers-Vermeul, J., & Sanders, T. (2013). 'Omdat' een verbindingswoord aanzet tot terugkijken: effecten van verbindingswoorden tijdens en na het lezen. Levende talen tijdschrift, 14(3).
Soter, A. O, Wilkinson, I. A., Murphy, P. K., Rudge, L., Reninger, K. & Edwards, M. (2008). What the discourse tells us: Talk and indicators of high-level comprehension. International Journal of Educational Research, 47(6), 372-391.
Suggate, S. P. (2015). The Parable of the Sower and the long-term effects of early reading. European Early Childhood Education Research Journal, 23(4), 524-544.
Tielemans, K., Vandenbroeck, M., Bellens, K., Van Damme, J., & De Fraine, B. (2017). Het Vlaams lager onderwijs in PIRLS 2016. Leuven: CO&E.
Gent – Vakgroep onderwijskunde. (2015). Wetenschappelijke geletterdheid bij 15-jarigen – Vlaams rapport PISA 2015. Opgehaald van PISA UGent: http://www.pisa.ugent.be/uploads/assets/140/1485507054477-Vlaams%20rapport%202015(2).pdf
Vanbuel, M., Boderé, A., & Van den Branden, K. (2017). Helpen talenbeleid en taalscreening taalgrenzen verleggen? Een reviewstudie naar effectieve taalstimuleringsmaatregelen.
Van Damme, J., Bellens, K., & Van Den Noortgate, W. (2019). Evolutie van de effectiviteit van Belgische en Vlaamse onderwijssystemen. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 2018(3), 165-184.
Van den Branden, K. (2003). Leesonderwijs in Vlaanderen: van hoera! naar aha!. Vonk, 32 (3), 12-29.
van Steensel, R., van der Sande, L., Bramer, W., & Arends, L. (2016). Effecten van leesmotivatie- interventies: Uitkomsten van een meta-analyse.
van Silfhout, G., Evers-Vermeul, J., & Sanders, T. J. M. (2013). " Omdat leerlingen moeite hebben met die teksten. Daarom!" Tekstbegrip verbeteren in het onderwijs.
Vernooy, K. (2005). Verbetering leesonderwijs op basis van inzichten uit recent wetenschappelijk onderzoek. (online beschikbaar op: http://www.kwaponetwerk.nl/Downloads/Vernooy_Kwaliteit_leren_lezen.doc)
Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society (M. Cole, V. John-Steiner, S. Scribner, & E. Souberman, Eds.).
