Van 'thuis' naar 'ev'
Vorig jaar verschenen in de Vlaamse pers enkele artikels over het risico op een braindrain bij jonge hoogopgeleide Belgen met migratieroots. Racisme en discriminatie op de arbeidsmarkt zouden leiden tot onbehagen, waardoor deze migranten geneigd zouden zijn hun talenten elders te benutten. Jongeren met migratieroots benadrukken dat ze in de Angelsaksische wereld, de Golfstaten en vooral het land van herkomst op hun competenties beoordeeld worden en niet op hun afkomst, religie of waarden (Rabaey & Van der Mensbrugghe, 2017; Delepeleire, 2017).
Terugkeermigratie van tweede en derde generatie Turkse migranten uit Nederland, België en vooral Duitsland is een relatief jong fenomeen dat de voorbije 10 jaar regelmatig opgemerkt werd in de media. Deze tendens kwam onder de publieke aandacht toen men in Duitsland tot de vaststelling kwam dat er sprake was van een negatief netto migratiesaldo tussen Duitsland en Turkije, en dat jonge opgeleide Turken wegtrokken uit Duitsland (Aydin, 2016). Kort erop volgden ook in de Belgische en Nederlandse media vergelijkbare artikelen. De jonge emigranten zijn vaak gedreven door beperkte vooruitzichten op een goede baan, persoonlijke negatieve ervaringen en een gepercipieerde toename van islamofobie of anti5Turkse sentimenten. Terwijl West5Europa het voorbije decennium een beperkte economische groei kende, groeit de Turkse economie sterk en straalt ze een aantrekkelijke dynamiek uit (OECD, 2017). Dit oefent een sterke aantrekkingskracht uit op de Turkse diaspora in West5Europa.
Het fenomeen van terugkeermigratie door tweede en derde generatie migranten van Turkse origine werd ook snel in de wetenschappelijke wereld opgemerkt. Vanuit diverse disciplines verschenen voornamelijk in Duitsland en Nederland publicaties over dit type emigratie en over de drijfveren van de emigranten en hun emigratie5ervaringen. Negatieve ervaringen in West5Europa en de hoop op een betere toekomst in het economisch snel ontwikkelend Turkije zijn veel voorkomende redenen van migratie (Winkelman, 2008; Klaver, Stouten & Van der Welle, 2010; Çelik & Notten, 2012; Diehl & Liebau, 2014; King & Kilinç, 2014 en Aydin, 2016). Onderzoekers wijzen beleidsverantwoordelijken er op dat de uitstroom van hoogopgeleiden nadelig kan zijn voor de West5Europese economieën. Çelik & Notten onderstrepen die economische dimensie door te stellen dat: “ waar Turkije wint, Nederland verliest” (p. 42) . Het vertrek van hoogopgeleide Turken uit Nederland is een braindrain en een verlies van kennis kapitaal (Çelik & Notten, 2012). Diehl & Liebau (2014) stellen vast dat in Duitsland vooral de hoogopgeleide en dynamische jonge migranten remigreren, eerder dan de minder hoogopgeleiden en werklozen die in Duitsland blijven.
Terugkeermigratie van Turkse migranten is geen uniek fenomeen. Zo remigreerden vanaf de jaren ‘80 van de 20ste eeuw Zuid Europese arbeiders: Grieken, Italianen, Portugezen en vooral Spanjaarden massaal. De motivaties van migranten om terug te keren naar hun land van herkomst zijn reeds druk bestudeerd geweest, al gaan de meeste van deze onderzoeken over eerste generatie migranten en minder over tweede en derde generatie. Over de emigratie van Turkse migranten van tweede en derde generatie zijn nauwelijks officiële cijfers beschikbaar. In Nederland en Duitsland is er de laatste jaren een negatief migratiesaldo (Aydin, 2016). Ook in België is er sinds 2000 een dalend positief migratiesaldo, zoals blijkt uit de studie van Schoonvaere (2013).
Er zijn veel verschillende motivaties waarom in België wonende Turkse migranten naar het land van herkomst zouden willen verhuizen. Deze scriptie bestudeert de motivaties zowel op microniveau als op macroniveau. Doorgaans worden deze beschreven en gegroepeerd in twee groepen: push- en pullfactoren. Pushfactoren zijn negatief gepercipieerde zaken aan België: factoren die ervoor zorgen dat België minder aantrekkelijk wordt om er te wonen. Pullfactoren zijn de positieve aspecten aan Turkije, waardoor het land van herkomst aantrekkelijker wordt om er te gaan wonen. Er wordt vanuit gegaan dat vooral pullfactoren de keuze om te emigreren naar Turkije beïnvloeden (King, 2000). Dit komt overeen met internationale terugkeermigratiestudies die stellen dat push5factoren slechts een geringe invloed op terugkeeraspiraties hebben en dat vooral de positieve ontwikkelingen in het thuisland een aantrekkelijkere pull vormen (Facchini & Mayda, 2009; Potter, 2005).
Deze push en pullfactoren werken niet bij iedereen op eenzelfde manier in. Er is bij migranten van Turkse origine een grote discrepantie tussen het koesteren van een remigratie intentie en het remigreren zelf. Zo blijkt dat in Duitsland een ruime groep van de tweede generatie de intentie heeft om te remigreren (in 2010 30%), maar dat slechts kleine minderheid dat ook daadwerkelijk doet (Diehl en Liebau, 2013; Celik & Notten, 2014).
Deze studie tracht een beter inzicht te verwerven in de achterliggende motieven van de Belgische Turken van tweede en derde generatie om te emigreren naar het land van herkomst. Welke factoren beïnvloeden deze migratiestroming?
Uit resultaten van het onderzoek dat uitgevoerd werd bij kandidaat remigranten in België en effectieve remigranten in Turkije is er een duidelijke discrepantie te vinden in hun motivaties. Uit het onderzoek blijkt dat de economische factoren minder belangrijk geacht worden als drijfveer bij de hoogopgeleide aspirant-remigranten dan bij de effectieve remigranten, omdat ze min of meer tevreden zijn met hun huidige arbeidsmarktpositie in België. Bij aspirant-remigranten draait het vooral rond maatschappelijke beweegredenen. Ten eerste zijn er gevoelens van frustratie doordat de participanten zich aanvankelijk als deel van de Belgische samenleving beschouwen, maar anderzijds continu geconfronteerd worden met hun ‘anders’ zijn en steeds het gevoel kregen niet volledig aanvaard te worden als deel van de Belgische samenleving. De negatieve beeldvorming over etnische minderheden en moslims in de media lijkt hierin een katalysator te zijn.
Een tweede, opvallend resultaat, is dat de angst voor assimilatiedruk en het risico op verlies van de Turkse cultuur bij hun kinderen een veel gebruikt argument vormt om te overwegen om naar Turkije te verhuizen.
Het ervaren van een identiteitsconflict maakt de aantrekkingskracht van Turkije als toevluchtsoord bovendien groter. Remigratie biedt de mogelijkheid om voortaan tot de meerderheid te behoren. Door remigratie heft de remigrant zijn minderheidsstatus op.
Asprianten blijven in België tot zich een krachtige combinatie van negatieve en positieve acute gebeurtenissen voordoet die een kentering in hun leven te weeg brengt. Acute pushfactoren zoals ontslag, gemiste promotiekansen of een relatiebreuk stimuleren de aspirant-remigrant om de remigratiewens om te zetten in concrete plannen. Van zodra acute pullfactoren zich aandienen, zoals een aantrekkelijke werkaanbieding of een huwelijk, wordt het voornemen waargemaakt.
Bij de effectieve regimgranten zien we wel jobgerelateerde motieven zoals de ongunstige posities op de Belgische arbeidsmarkt en de ruimere carrièremogelijkheden in het land van origine. Het was voor hen niet evident om een job te vinden op het niveau van hun behaalde diploma, en ze maakten zich zorgen over hun loopbaanperspectieven. Daarenboven uiten deze hoogopgeleide participanten die op de sociale ladder willen opklimmen een gevoel van onbehagen. Vandaar dat deze groep zich niet langer uitsluitend op de Belgische arbeidsmarkt focuste en na ontslag of gefnuikte carrièrekansen tot het besef kwam dat ze beschikt over een alternatief, namelijk de arbeidsmarkt in Turkije. Na het maken van een kostenbatenanalyse verkoos deze groep te verhuizen naar Turkije, omdat zij daar een beter perspectief op werk en carrière zage. Een aantrekkelijke jobaanbieding in Turkije zorgde er uiteindelijk voor dat men daadwerkelijk de stap onderneemt.
Bibliografie
Adaman, F. & Kaya, A. (2012). Social Impact of Emigration and Rural-Urban Migration in Central and Eastern Europe. Final Country Report. Turkey. Köln: GVG.
Alba, R. (2006). Bright vs. blurred boundaries: Second-generation assimilation and exclusion in France, Germany, and the United States. Ethnic and Racial Studies, 28(1), 20-49. https://doi.org/10.1080/0141987042000280003
Al Hamarneh, A. (2008). Arab-German Remigration. ISIM Review 21. Spring 2008, 26-27.
Aydin, Y. (2016). The Germany-Turkey Migration Corridor: Refitting Policies for a Transnational Age. Washington, DC : Migration Policy Institute.
Balci, Z. & Michielsen, J. (2013). De betovering van een thuisland: Dynamieken van Terugkeermigratie van tweede generatie Belgische Turkse jongeren. Antwerpen : Steunpunt Inburgering en Migratie.
Barth, F. (1969). Ethnic groups and boundaries. The social organization of culture difference. Repr. Boston: Little, Brown.
Benson, M. (2011). The Movement Beyond (Lifestyle) Migration: Mobile Practices and the Constitution of a Better Way of Life. Mobilities, 6(2), 221-235.
Boone, S. & Van Houtte, M. (2013). Bepalende factoren bij de overgang van basis- naar secundair onderwijs: de rol van kenmerken van leerlingen, leerkrachtadviezen en schoolkenmerken. Tijdschrift voor jeugd en kinderrechten, 14(4), 329-342.
Cassarino, J.P. (2004). Theorising Return Migration: the Conceptual Approach to Return Migrants Revisited. IJMS: International Journal on Multicultural Societies, 6(2), 253-279.
Çelik, G. & Notten, T. (2012). De uittocht uit Nederland of breincirculatie :Push5 en pull5factoren van remigratie onder hoogopgeleide Turkse Nederlanders. Journal of Social Intervention: Theory and Practice, 21(1), 37–58
Cerase, F.P. (1974). Expectations and Reality: a Case Study of Return Migration from the United States to Southern Italy. International Migration Review, 8(2), 245– 262.
CGKR (2012). Diversiteitsbarometer Werk. Brussel : Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding.
Christou, A. & King, R. (2010). Imagining "home": Diasporic landscapes of the Greek-German second generation. Geoforum,, 41 (4), 638-646.
Crul, M., Pasztor, A. & Lelie, F. (2009). Valkuilen en springplanken in het onderwijs. Tweede generatie Turkse jongeren in Europa vergeleken. Den Haag: Nicis Institute .
de Haas, H. (2008). Migration and development. A theoretical perspective. University of Oxford. International migration Institute (Working Paper n° 9).
de Haas, H. & Fokkema, T. (2011). The effects of integration and transnational ties on international return migration intentions. Demographic Research, 25(24), 755-782
Delepeleire, Y. (2017, 21 april). Turken keren België de rug toe. De Standaard. Geraadpleegd op http://www.standaard.be/cnt/dmf20170420_02843263
Devroe, I. (2007). Gekleurd nieuws? De voorstelling van etnische minderheden in het nieuws in Vlaanderen. Context, methodologische aspecten en onderzoeksresultaten. Gent: Ugent.
Diehl, C. & Liebau, E. (2014). Turning back to Turkey – or turning the back to Germany? Remigration intentions and behavior of Turkish iimmigrants in Germany between 1984 and 2011. Berlin: DIW, The German Socio-Economic Panel (SOEP)
Durugönul, E. (2013). Turkish Return Migration from Europe. European Review, 21(3), 412-421
Dustman, C. & Weiss, Y. (2007). Return Migration: Theory and Empirical Evidence from the UK. British Journal of Industrial Relations, 45(2), 236-256.
Dougherty, W., Turban, D. & Callender, J. (1994). Confirming First Impressions in the Employment Interview: A Field Study of Interviewer Behavior. Journal of Applied Psychology, 79(5), 659-665.
Eeckhaut, Mieke, Lievens, J., Van de Putte, B., & Lusyne, P. (2011). Partner selection and divorce in ethnic minorities: distinguishing between two types of ethnic homogamous marriages. International migration review, 45(2), 269–296.
Ely, R. & Thomas, D. (2001). Cultural diversity at work: the effects of diversity perspectives on work group processes and outcomes. Administrative Science Quarterly, 46, 229 – 273.
Erdural, M. (2016). Finding Home. Een onderzoek naar de constructie van home and belonging onder Turks-Nederlandse terugkeermigranten in Istanbul. (masterscriptie). Universiteit Utrecht, Nederland
Facchini, G. & Mayda, A.M. (2009). Individual Attitudes towards Skilled Migration: an Empirical Analysis across Countries. Development Working Papers 281, Centro Studi Luca d'Agliano, University of Milano.
Fleischmann, F. & Phalet, K. (2007). Meervoudige identiteiten van de Turkse en Marokkaanse tweede generatie: een vergelijkend onderzoek naar conflict en verenigbaarheid van etnische, religieuze, nationale en stadsidentiteiten Antwerpen, Brussel, Rotterdam, Amsterdam & Stockholm. Leuven: Ceso.
Gijsberts, M. & Vervoort, M. (2009). Beeldvorming onder hoger opgeleide allochtonen: waarom is er sprake van een integratieparadox? Sociologie, 5(3), 406-429.
Ghorashi, H. (2003). Multiple identities between continuity and change: The narratives of Iranian women in exile. Focaal, 63-75.
Glaser, B. & Strauss, A. (1967). The Discovery of the Grounded Theory. Strategies for Qualitative Research. New Brunswick: Aldine Transaction.
Gmelch, G. (1980). Return Migration. Annual Review of Anthropology, 9, 135-159 .
Hanewinkel, V. (2012). From Home country to Home Country? Focus Migration Policy Brief, n° 17, April 2012.
Haug, S. (2008). Migration Networks and Migration Decision Making. Journal of Ethnic and Migration Studies. Special Issue: Economics in Migration Research: Towards Disciplinary Integration? 34(4), 585-605.
Hiemstra, L. & Ekmekçi, S. (2013) Thuisbestemming bereikt? (Bachelorproef). Universiteit Utrecht.
Hirtt, N., Nicaise, I. & De Zutter, D. (2007). De school van de ongelijkheid. Berchem: EPO
Icduygu, A. (2008). Circular Migration and Turkey: An Overview of the Past and Present - Some Demo-Economic Implications. CARIM-AS 2008/10. Robert Schuman Centre for Advanced Studies, San Domenico di Fiesole: European University Institute.
Kalmijn, M. (1998). Intermarriage and Homogamy: Causes, Patterns, Trends. Annual Revue Sociology, 24, 395-421.
Kaya, A. (2007). Belgische Turken : een brug of een breuk tussen Turkije en de Europese Unie. Brussel: Koning Boudewijnstichting.
Kılınç, N. & King, R. (2017). The quest for a ‘better life’: Second-generation Turkish-Germans ‘return’ to ‘paradise’. Demographic Research, 36(49), 1491-1514.
King, R. & Christou, A. (2010). Cultural geographies of counter5diasporic migration: perspectives from the study of second-generation 'returnees' to Greece. Population, Space and Place, 16(2). 103-119.
King, R. & Kilinc, N. (2013). ‘Euro-Turks’ return: the counter-diasporic migration of German-born Turks to Turkey. Working Paper gepresenteerd op: The Migration Seminar: 'Euro-Turks' return. Malmö University.
King R. & Kilinç N. (2014). Routes to Roots: Second-Generation Turks from Germany ‘Return’ to Turkey. Nordic Journal of Migration Research, 4(3), 125-133.
Klaver, J., Stouten, J. & Van der Welle, I. (2010). Emigratie uit Nederland. Een verkennende studie naar de emigratiemotieven van hoger opgeleiden. Amsterdam: Regioplein Beleidsonderzoek.
Konrad, A.M. & Linnehan, F. (1995). Formalized HRM Structures: Coordinating Equal Employment Opportunity or Concealing Organizational Practices? Academy of Management Journal, 38(3), 787 –820.
Kunuroglu, F. K. (2015). Turkish return migration from Western Europe: Going home from home. (doctoraatsonderzoek). Tilburg University, Nederland
Kunuroglu, F., van de Vijver, F. & Yagmur, K. (2016). Return Migration. Online Readings in Psychology and Culture, 8(2).
Kunuroglu, F., Yagmur, K., Van de Vijver, F. & Kroon, S. (2017). Motives for Turkish return migration from Western Europe: home, sense of belonging, discrimination and transnationalism. Turkish Studies, 1529.
Lee, E.S. (1966). A Theory of Migration. Demography 3. 47-57
Levrau, T., Loobuyck, P. & Timmerman, C. [eds] (2011). Pluriforme integratie : verkenning van Poolse, Senegalese en Turkse minderheidsgroepen in Vlaanderen. Antwerpen, Steunpunt Gelijkekansenbeleid, 2011.
Lievens, J. (1997). The Third Wave of Immigration from Turkey and Morocco: Determinants and Characteristics. IPD-Working Paper 199752.
Lievens, J. (1999). Family-forming migration from Turkey and Morocco to Belgium: the demand for marriage partners from the countries of origin. International Migration Review, 33(3), 717-744
Lesage, D. (2016). Wat u niet mag weten over Turkije. Lannoo, Tielt.
Massey, D., Arango, J., Hugo, G., Kouaouci, A., Pellegrino, A. & Taylor, J. (1993). Theories of International Migration: A Review and Appraisal. Population and Development Review, 19(3), 431-466.
Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven : Acco
Myria (2017). Migratie in cijfers en in rechten. Brussel
Myria (2019). Migratie in cijfers en in rechten. Brussel
Myria (2018), Gezinshereniging. Geraadpleegd op https://www.myria.be/files/NL2018-5.pdf
Nederlands Migratie Instituut (2014). Remigratiewet. Geraadpleegd op https://www.nmigratie.nl/informatie-over-remigratie/remigratiewet
OECD (2017). OECD Economic Survey of Turkey 2016. Geraadpleegd op
OECD (2019). Selected indicators for Turkey. Geraadpleegd op https://data.oecd.org/turkey.htm
OECD (2019). Real GDP forecast. Geraadpleegd op https://data.oecd.org/gdp/real-gdp-forecast.htm
OECDiLibrary (2019). Country statistical profile: Turkey 2019. Geraadpleegd op
https://www.oecd-ilibrary.org/sites/g2g9e6ae-en/index.html?itemId=/content/component/g2g9e6ae-en
Paçacı Elitok, S. & Straubhaar, T. (Eds.) (2012). Turkey, migration and the EU: Potentials, challenges and opportunities., Edition HWWI, No. 5. Hamburg: Hamburg University Press.
Putman, R. (1995) Bowling Alone: America’s Declining Social Capital. Journal of Democracy, 6(1), 65-78.
Roose, H. & Meuleman, B. (2014). Methodologie van de sociale wetenschappen: een inleiding. Gent: Academia Press.
Schoonvaere, Q. (2013). Demogratische studie over de populatie van Turkse herkomst in België. Centre de recherche en démographie et sociétés (Demo, UCL) & Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding.
Stad Gent (2017). Demografische gegevens 2016. Geraadpleegd op https://stad.gent/sites/default/files/page/documents/Demografische%20ge…
Tiliç-Rittersberger, H., Celik, K. & Özen, Y. (2011). Returning to “Home” from Germany: Reasons and dynamics of return migration. Paper voorgesteld op Migration: Economic Change, Social Challenge. London, 2011. Geraadpleegd op https://www.researchgate.net/publication/268352303_Returning_to_Home_from_Germany_Reasons_a nd_dynamics_of_return_migration
Thomas, D. & Alderfer, C. (1989) The influence of race on career dynamics: theory and research on minority career experiences. In Arthur, M., Hall, D. & Lawrence, B. (Eds). Handbook of career theory. Cambridge University Press. 133 – 158.
Van Dalen, H.P. & K. Henkens (2007), Longing for the good life: Understanding emigration from a highA income country. Population and Development Review, 33, 37-65.
van der Valk, I. (2012). Monitor moslim discriminatie. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.
Vandevenne, G. & Lenaers, S. (2007). Allochtoon talent aan het werk. Diepenbeek: Expertise-centrum gelijke onderwijskansen
Van Hiel, A. (2010). Sociale Psychologie. Gent: Academia Press
Van Laer, K., Verbruggen, M. & Janssens, M. (2011). Kansengroepen in werk en ondernemerschap. Brussel : Vlaanderen: Departement Werk en Sociale Economie
Van Kerckem, K. (2014). Bridging the gap: how ethnic boundary dynamics shape socio-cultural incorporation: a case study among Turkish Belgians. (PHD dissertation). Ghent University
Verhaeghe, PP., Van der Bracht, K. & Van de Putte, B. (2012). Migrant zkt toekomst. Garant, Antwerpen.
Verhoeven, H. & Martens, A. (2000). Arbeidsmarkt en diversiteit. De vreemde eend in de bijt. Dossier, Steunpunt Werkgelegenheid , Leuven
Vranken, J., Timmerman, C. & Van der Heyden, K. (red.). Komende generaties. Wat we (niet) weten over allochtonen in Vlaanderen. Acco, Leuven/Leusden, 2001.
Winkelman, S. (2008). Stroopwafels in Istanbul. Een antropologisch onderzoek naar de (re)migratie van hoogopgeleide, jonge Turkse Nederlanders. (Masterscriptie). Universiteit Utrecht.
Weijters, G. & Scheepers, P. (2003) Verschillen in sociale integratie tussen etnische groepen: beschrijving en verklaring. Mens en Maatschappij, 78(2), 144-157
World Bank (2019). Data. Turkey. Geraadpleegd op https://data.worldbank.org/country/turkey
Yilmaz S. (2016). Migration of highly educated Belgian and Dutch Turks: ‘Young Brains’ of Turkey. BordCrossing, 6(2). 305-324. https://doi.org/10.33182/bc.v6i2.496
Yilmaz S., Van de Putte, B. & Stevens, P.A.J. (2018). The Influence of ethnic-Specific Networks on Turkish Belgian Women’s Educational and Occupational Mobility. New Diversities 20(1), 1-15.
Yilmaz S., Van de Putte, B. & Stevens, P.A.J. (2019. The Paradox of Choice: Partner Choices among Highly Educated Turkish Belgian Women. DiGeSt. Journal of Diversity and Gender Studies, 6(1), 2-24. Geraadpleegd op www.jstor.org/stable/10.11116/digest.6.1.1
