ETEN MET EEN REIN GEWETEN HOE ONS DIEET HET KLIMAAT BEPAALT
Kunnen we ons vlees- en zuivelrijk dieet vandaag nog rechtvaardigen? In tijden van klimaatverandering, overbevolking en massa-extinctie dringen ethische vragen zich op.
We hebben in het welvarende Westen de neiging om te geloven dat de mens de natuur en haar grillen volledig beheerst. De wereldwijde corona-epidemie illustreert dat de mens sommige zaken niet (volledig) kan controleren. Net als de coronacrisis vormt de klimaatcrisis een probleem waar de hele wereld ongewild voorstaat. Onze planeet warmt op. Punt. Net als bij de coronacrisis dringt de tijd. We veronderstellen dat de mensheid X jaar geleden niet wist dat COVID-19 voor de deur stond. Maar stel, als gedachte-experiment, dat we het wisten? En stel dat we de mogelijkheid hadden om het risico op een uitbraak significant te doen dalen? Men zal het met ons eens zijn, dat het in dat geval niet ethisch te verantwoorden was geweest om niets te doen…
Meer dan ooit zijn we ons bewust van de grote ecologische uitdagingen waar we vandaag voor staan. Naast een verhoging in de globale temperatuur hebben we ook de vervuiling van land, zee en lucht om ons zorgen over te maken, en een massaal verlies van biodiversiteit. Wie deze zaken als verschillende problemen ziet, heeft het bij het foute eind. Het wordt steeds duidelijker hoe al het natuurlijke leven op aarde met elkaar in verband staat. We leren te begrijpen dat veranderingen in één ecosysteem gevoeld kunnen worden aan de andere kant van de planeet. De manier waarop alle natuurlijke processen onderling verbonden zijn, is zowel wonderbaarlijk als beangstigend. We voelen de nood om iets te doen, om onze wereld te beschermen. Maar waar te beginnen? De complexiteit van het klimaatverhaal kan verlammend werken, en we kunnen helaas niet alles tegelijk.
Als alles verbonden is, waar te beginnen?
De landbouwsector heeft een grote milieu- en klimaatimpact, dat is algemeen bekend. Die impact is in zekere zin ook logisch, met bijna 8 miljard monden om te voeden. Minder bekend is het feit dat het merendeel van deze impact afkomstig is van de productie van één type voedsel: dierlijke producten. Maar liefst 80% van de broeikasuitstoot uit land- en bosbouw, kan worden toegeschreven aan de veeteeltindustrie, en de consumptie van dierlijke producten neemt nog steeds toe. Een steeds groter aandeel van die veeteelt zit geconcentreerd bij een klein aantal industriële reuzen. In gespecialiseerde, hoogtechnologische “dierenfabrieken” wordt vee op een snel tempo klaargestoomd voor de slachting. Daarna wordt het vervoerd naar markten wereldwijd, om uiteindelijk quasi onherkenbaar op ons bord te belanden.
In deze scriptie onderzoeken we de impact van deze industriële veeteeltsector op de planeet, en vragen we ons af of we ons westerse vlees- en zuivelrijke voedingspatroon vandaag nog ethisch kunnen verantwoorden. Is het te rechtvaardigen om op een overbevolkte planeet enorme hoeveelheden water, land en voedsel te laten verspillen door de gulzigste industrie die er is? Kunnen we in tijden van klimaatopwarming met een rein geweten vlees consumeren, wetende dat dit consumptiepatroon onze kinderen – en alle volgende generaties – blootstelt aan ongekende risico’s? We beschouwen de klimaatproblematiek in deze scriptie zowel vanuit een wetenschappelijk als een ethisch perspectief, en we komen tot de vaststelling dat een belangrijk stuk van de klimaatpuzzel “gewoon” op ons bord ligt.
Industriële veeteelt, een wolf in schapenvacht?
Tijdens het productieproces van dierlijke voedingsmiddelen komen verschillende broeikasgassen vrij, die bijdragen aan de opwarming van ons klimaat. De belangrijkste zijn methaan (CH4), distikstofmonoxide (N2O) en koolstofdioxide (CO2). Ze komen voornamelijk vrij bij de productie en verwerking van veevoer, en bij het verteringsproces van herkauwers (denk aan runderen). De uitstoot van de veeteeltsector blijkt zo groot dat het onmogelijk is om de klimaatopwarming onder de 2°C te houden, zonder drastische veranderingen in ons voedingspatroon. Bovendien verbruikt en vervuilt industriële veeteelt enorme hoeveelheden water en land. De sector zou ook een van de belangrijkste oorzaken zijn van ontbossing, en bijdragen aan wat wetenschappers “de zesde massa-extinctie” noemen, een ongezien snel verlies van biodiversiteit op aarde.
Minder vlees, meer voedsel, meer rechtvaardigheid
Een radicale shift in ons voedingspatroon en een inkrimping van de industriële veeteeltsector zijn dus absoluut noodzakelijk als maatregelen in de strijd tegen de klimaatopwarming en voor de planeet. Maar er is meer: Een voedingspatroon met minder dierlijke producten is niet alleen ecologisch noodzakelijk, het is bovendien ook ethisch wenselijk. De huidige klimaatopwarming in combinatie met een steeds grotere bevolking op een beperkt aardoppervlak, maakt dat we het huidige voedingspatroon niet langer ethisch kunnen verdedigen. Industriële veeteelt is namelijk een zeer inefficiënte manier om de wereldbevolking te voeden. We zagen al dat we disproportioneel grote hoeveelheden land, graan en water nodig hebben, om tot een kleine hoeveelheid dierlijk voedsel te komen. Land, graan en water, dat we veel efficiënter kunnen benutten door het rechtstreeks te gebruiken voor mensen. Zo omzeilen we met een plantaardig dieet een hele resem ethisch-maatschappelijke drama’s die gekoppeld zijn aan inefficiënte voedselsystemen, denk aan water- en voedselschaarste, de daarbij horende conflicten en sociale onrechtvaardigheden op lokaal en internationaal niveau, en problemen met dierenwelzijn.
THE MORALITY AND SUSTAINABILITY OF ONE’S DIET ARE INVERSELY RELATED TO THE PROPORTION OF ANIMALS AND ANIMAL PRODUCTS IN ONE’S DIET.
HENNING, 2011
Een ethische stap vooruit
Jij en ik hebben als individu een sterke tool in handen wanneer we in de winkel voedingskeuzes maken. Daarnaast is het de taak van overheden en ondernemers om de noodzakelijke shift in ons voedingspatroon te faciliteren en versnellen. Samen kunnen we de gigantische impact van de veeteeltindustrie verkleinen, en elkaar en volgende generaties met een rein geweten in de ogen kijken.
De mens heeft doorheen haar geschiedenis al verschillende praktijken achterwege gelaten waar we nu fronsend op terugkijken. Vandaag vinden we het normaal dat mensen niet als slaaf verkocht kunnen worden, en dat vrouwen mogen stemmen. Ooit waren die zaken anders. Misschien kijken we in de toekomst hoofdschuddend terug op de bloeiperiode van de industriële veeteelt, zuchtend: “Hoe is het toch mogelijk dat we dat zo lang hebben toegelaten?”
Bibliografie
ADDIN ZOTERO_BIBL
{"uncited":[],"omitted":[],"custom":[]} CSL_BIBLIOGRAPHY
A History of Climate Activities. (2015, november 12). World Meteorological Organization. https://public.wmo.int/en/bulletin/history-climate-activities
Appiah, K. A., & Visser, W. (2016). De erecode: Hoe morele revoluties plaatsvinden.
Benchaar, C., Pomar, C., & Chiquette, J. (2001). Evaluation of dietary strategies to reduce methane production in ruminants: A modelling approach. Canadian Journal of Animal Science, 81(4), 563–574.
Bernburg, A. (2018, februari 13). Bijna helft van de Belgen heeft zijn vleesconsumptie het laatste jaar verminderd. EVA maakt het plantaardig. https://www.evavzw.be/nieuws/bijna-helft-van-de-belgen-heeft-zijn-vlees…
Boykoff, M. T., & Roberts, J. T. (2007). Media coverage of climate change: Current trends, strengths, weaknesses. Human development report, 2008(3).
Brief, C., & Clark, D. (2012, januari 16). How long do greenhouse gases stay in the air? The Guardian. https://www.theguardian.com/environment/2012/jan/16/greenhouse-gases-re…
Cames, M., Siemons, A., & Cook, V. (2015). Emission reduction targets for international aviation and shipping. European parliament.
Candanosa, R. M. (2015, juni 5). New insights into the role of clouds in Arctic climate change. Climate Change: Vital Signs of the Planet. https://climate.nasa.gov/news/2449/new-insights-into-the-role-of-clouds…
Caney, S. (2009). Justice and the distribution of greenhouse gas emissions. Journal of global ethics, 5(2), 125–146.
Caney, S. (2010). Climate change, human rights, and moral thresholds. Climate ethics: Essential readings, 163–177.
Ceballos, G., Ehrlich, P. R., Barnosky, A. D., García, A., Pringle, R. M., & Palmer, T. M. (2015). Accelerated modern human–induced species losses: Entering the sixth mass extinction. Science advances, 1(5), e1400253.
Clark, M. A., Springmann, M., Hill, J., & Tilman, D. (2019). Multiple health and environmental impacts of foods. Proceedings of the National Academy of Sciences, 116(46), 23357–23362. https://doi.org/10.1073/pnas.1906908116
De Vegetarische Slager | De Vegetarische Slager. (z.d.). Geraadpleegd 9 maart 2020, van https://www.devegetarischeslager.nl/ons/de-vegetarische-slager
DeCanio, S. J., & Fremstad, A. (2013). Game theory and climate diplomacy. Ecological Economics, 85, 177–187.
FAO, & McLeod, A. (2011). World livestock 2011-livestock in food security. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO).
Farber, D. A. (2007). Basic Compensation for Victims of Climate Change. 52.
Festinger, L. (1962). Cognitive dissonance. Scientific American, 207(4), 93–106.
Foer, J. S. (2019). We are the weather: Saving the planet begins at breakfast. Hamish Hamilton.
Gardiner, S. (2011). Is no one responsible for global environmental tragedy? Climate change as a challenge to our ethical concepts.
Gardner, G., Halweil, B., & Peterson, J. A. (2000). Underfed and overfed: The global epidemic of malnutrition.
Gerber, P. J. (2013). Tackling climate change through livestock: A global assessment of emissions and mitigation opportunities (FAO, Red.). Food and Agriculture Organization of the United Nations.
Greenpeace European Unit. (2019). Feeding the problem, dangerous intensification of animal farming in europe.
Grietens, E. (2018, maart 9). Kan een brandstoftaks de oneerlijke concurrentie tussen vliegtuig en trein wegwerken? Bond Beter Leefmilieu. https://www.bondbeterleefmilieu.be/brandstoftaks
Hedenus, F., Wirsenius, S., & Johansson, D. J. A. (2014). The importance of reduced meat and dairy consumption for meeting stringent climate change targets. Climatic Change, 124(1), 79–91. https://doi.org/10.1007/s10584-014-1104-5
Heinrich Böll Foundation. (2014). Meat Atlas, Facts and figures about the animals we eat.
Henning, B. G. (2011). Standing in Livestock’s ‘“Long Shadow”’: The Ethics of Eating Meat on a Small Planet. Ethics and the Environment, 16(2), 63. https://doi.org/10.2979/ethicsenviro.16.2.63
Hoe kun je vlees volwaardig vervangen? (z.d.). Vlaams Instituut Gezond Leven. Geraadpleegd 5 maart 2020, van https://www.gezondleven.be/themas/voeding/voedingsdriehoek/vlees/hoe-ku…
Hoekstra, A., & Prast, H. (2016, november 22). Water besparen? Korter douchen helpt niet. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20161121_02584265
Hoekstra, A. Y. (2008). The water footprint of food. Water for food. https://research.utwente.nl/en/publications/the-water-footprint-of-food
Humphreys, S., & Robinson, M. (2010). Human rights and climate change. Cambridge University Press.
Intergovernmental Panel on Climate Change, & Edenhofer, O. (Red.). (2014). Climate change 2014: Mitigation of climate change: Working Group III contribution to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press.
IPCC. (z.d.). About—IPCC. Geraadpleegd 23 oktober 2019, van https://www.ipcc.ch/about/
IPCC. (2018). 2_SR15_SPM_version_report_LR.pdf (Global warming op 1.5°C). IPCC.
Jamieson, D. (2010). Climate change, responsibility, and justice. Science and engineering ethics, 16(3), 431–445.
Joost van Kasteren. (z.d.). Afvangen methaan (nog) te kostbaar. Afvangen methaan (nog) te kostbaar. Geraadpleegd 16 februari 2020, van https://www.courage2025.nl/inspiratie/afvangen-methaan-(nog)-te-kostbaar
Joy, M. (2011). Why We Love Dogs, Eat Pigs, and Wear Cows: An Introduction to Carnism. Conari Press.
Klimaatakkoord Parijs. (2016, maart 23). Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken. https://diplomatie.belgium.be/nl/Beleid/beleidsthemas/naar_een_mondiale…
klimaat.be. (z.d.). De bijdrage van de belangrijkste sectoren in de totale uitstoot en hun evolutie. Uitstoot per sector. Geraadpleegd 25 november 2019, van https://www.klimaat.be/nl-be/klimaatverandering/belgie/belgische-uitsto…
Knox, J. H. (2009). Climate change and human rights law. Va. J. Int’l L., 50, 163.
Kymlicka, W. (2002). Contemporary political philosophy: An introduction (2nd ed). Oxford University Press.
Lappe, F. M. (2011). Diet for a Small Planet (20th Anniversary Edition): The Book That Started a Revolution in the Way Americans Eat. Random House Publishing Group.
Leenaert, T. (2017). How to create a vegan world: A pragmatic approach. Lantern Books.
Levy, B. S., & Patz, J. A. (2015). Climate change, human rights, and social justice. Annals of global health, 81(3), 310–322.
Limon, M. (2009). Human rights and climate change: Constructing a case for political action. Harv. Envtl. L. Rev., 33, 439.
Maia, M. R. G., Fonseca, A. J. M., Oliveira, H. M., Mendonça, C., & Cabrita, A. R. J. (2016). The Potential Role of Seaweeds in the Natural Manipulation of Rumen Fermentation and Methane Production. Scientific Reports, 6(1), 32321. https://doi.org/10.1038/srep32321
Matthews, D. (2015, juli 31). Why eating eggs causes more suffering than eating beef. Vox. https://www.vox.com/2015/7/31/9067651/eggs-chicken-effective-altruism
Mekonnen, M. M., & Hoekstra, A. Y. (2016). Four billion people facing severe water scarcity. Science advances, 2(2), e1500323.
Miller, D. (2007). National responsibility and global justice. Oxford University Press.
Mimura, N. (1999). Vulnerability of island countries in the South Pacific to sea level rise and climate change. Climate research, 12(2–3), 137–143.
Myhre, G., Shindell, D., Bréon, F.-M., Collins, W., Fuglestvedt, J., Huang, J., Koch, D., Lamarque, J.-F., Lee, D., Mendoza, B., Nakajima, T., Robock, A., Stephens, G., Zhang, H., & Takemura, T. (2013). Anthropogenic and Natural Radiative Forcing (Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, p. 82). Cambridge University Press.
Naar een klimaatneutrale EU tegen 2050. (2020, maart 4). [Text]. European Commission. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/ip_20_335
NASA. (z.d.). The Causes of Climate Change. Climate Change: Vital Signs of the Planet. Geraadpleegd 23 oktober 2019, van https://climate.nasa.gov/causes
NASA Global Climate. (2019, september 6). What Is the Sun’s Role in Climate Change? Climate Change: Vital Signs of the Planet. https://climate.nasa.gov/blog/2910/what-is-the-suns-role-in-climate-cha…
Niebylski, M. L., Redburn, K. A., Duhaney, T., & Campbell, N. R. (2015). Healthy food subsidies and unhealthy food taxation: A systematic review of the evidence. Nutrition, 31(6), 787–795. https://doi.org/10.1016/j.nut.2014.12.010
Nordgren, A. (2012). Ethical Issues in Mitigation of Climate Change: The Option of Reduced Meat Production and Consumption. Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 25(4), 563–584. https://doi.org/10.1007/s10806-011-9335-1
Office of the High Commissioner for Human Rights. (z.d.). Human rights and climate change. Geraadpleegd 2 november 2019, van https://www.ohchr.org/EN/Issues/HRAndClimateChange/Pages/HRClimateChang…
Peeters, W., De Smet, Andries, Diependaele, Lisa, & Sterckx, Sigrid. (2015). Climate change and individual responsibility: Agency, moral disengagement and the motivational gap. Palgrave McMillan.
Pelletier, N., & Tyedmers, P. (2010). Forecasting potential global environmental costs of livestock production 2000–2050. Proceedings of the National Academy of Sciences, 107(43), 18371–18374.
Piazza, J., Ruby, M. B., Loughnan, S., Luong, M., Kulik, J., Watkins, H. M., & Seigerman, M. (2015). Rationalizing meat consumption. The 4Ns. Appetite, 91, 114–128.
Poortinga, W., Spence, A., Whitmarsh, L., Capstick, S., & Pidgeon, N. F. (2011). Uncertain climate: An investigation into public scepticism about anthropogenic climate change. Global environmental change, 21(3), 1015–1024.
Randall, T. (2014). How justified is the implementation of a meat tax?
Scientific American. (2018, december 21). Vlees gekweekt uit stamcellen. EOS Wetenschap. https://www.eoswetenschap.eu/voeding/vlees-gekweekt-uit-stamcellen
Shaping a Plant-Based Foodture. (2016, juli 6). https://www.nextfoodchain.be/
Somers, S. (2019, september 29). ‘Ooit zal vlees illegaal zijn’: Tobias Leenaert, Vlaanderens bekendste veganist. De Morgen. https://www.demorgen.be/gs-b8bae2f9
Springmann, M., Godfray, H. C. J., Rayner, M., & Scarborough, P. (2016). Analysis and valuation of the health and climate change cobenefits of dietary change. Proceedings of the National Academy of Sciences, 113(15), 4146–4151. https://doi.org/10.1073/pnas.1523119113
Statbel. (2019, mei 3). Bodemgebruik. http://statbel.fgov.be/nl/themas/leefmilieu/grond/bodemgebruik
Steinfeld, H., Gerber, P., Wassenaar, T. D., Castel, V., Rosales M., M., & Haan, C. de. (2006). Livestock’s long shadow: Environmental issues and options. Food and Agriculture Organization of the United Nations.
Stern, N. H. (2007). The economics of climate change: The Stern review. cambridge University press.
Tiemeijer, W. (2011). Hoe mensen keuzes maken: De psychologie van het beslissen. Amsterdam University Press.
Transport & Environment. (2018). How the undertaxed, polluting aviation sector can help fix the EU budget Taxing climate-intensive transport could encourage smarter transport behaviour. https://www.transportenvironment.org/sites/te/files/publications/2018_0…
Trump dismisses US climate change report. (2018, november 26). BBC News. https://www.bbc.com/news/world-us-canada-46351940
United Nations. (1992). UNITED NATIONS FRAMEWORK CONVENTION ON CLIMATE CHANGE. https://unfccc.int/resource/docs/convkp/conveng.pdf
United Nations. (2015). Paris Agreement.
United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (2019). World Population Prospects 2019: Ten Key Findings.
US EPA, O. (2016, januari 12). Global Greenhouse Gas Emissions Data [Overviews and Factsheets]. US EPA. https://www.epa.gov/ghgemissions/global-greenhouse-gas-emissions-data
van Staveren, I., Drenth, B., Korthagen, I., van Poppel, L., & Zuure, J. (2014). De verleiding weerstaan – Grenzen aan beïnvloeding van gedrag door de overheid. http://www.adviesorgaan-rmo.nl/Publicaties/Adviezen/De_verleiding_weers…
Vankersschaever, S. (2017, oktober 11). ‘We zijn een makkelijke pispaal’. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20171010_03123815
Vegetarisch assortiment. (z.d.). Aoste. Geraadpleegd 9 maart 2020, van https://www.aoste.be/vegetarisch/
Vlaams Instituut Gezond Leven. (z.d.). Voedingsdriehoek. Vlaams Instituut Gezond Leven. Geraadpleegd 5 maart 2020, van https://www.gezondleven.be/themas/voeding/voedingsdriehoek
VRT NWS. (2020, februari 13). Vlees en wat het met de planeet doet [Documentaire]. VRT NWS. /vrtnu/a-z/vlees-en-wat-het-met-de-planeet-doet/2019/vlees-en-wat-het-met-de-planeet-doet/
Wild, F., Czerny, M., Janssen, A. M., Kole, A. P., Zunabovic, M., & Domig, K. J. (2014). The evolution of a plant-based alternative to meat. From niche markets to widely accepted meat alternatives. Agro Food Industry Hi-Tech, 25(1), 45–49.
