Wist u dat er nog amper 25% of 20 schepen van de Belgische kustvissersvloot actief is ten aanzien van 1950?
Het Belgisch deel van Noordzee is een gegeerde zone en vertoont veel economische activiteit. Activiteiten als zandwinning, baggeren van vaargeulen en visserij met bodemberoerende technieken homogeniseren de Noordzeebodemstructuren die belangrijke ecosysteemdiensten leveren. Bodemstructuren zijn belangrijk voor aquatische soorten, ze vinden er o.a. onderdak. Dit maakt het voor de Atlantische kabeljauw een aantrekkelijk foerageergebied. Ook de Atlantische kabeljauw vindt bescherming in de bodemstructuren voor stromingen en predatoren. Deze veilige haven is uiterst geschikt om er hun eitjes in af te zetten. Habitatheterogeniteit wordt beschouwd als de belangrijkste motor van biodiversiteit en ondersteunt een robuust kustecosysteem.
In 1971 was er een dieptepunt in het Atlantische kabeljauwbestand. Door het opleggen van een limietgrens aan de visserij herstelt het bestand opnieuw.
Echter verhoogt de temperatuur van het zeeoppervlak, ten gevolge van de mondiale klimaatopwarming. De Atlantische kabeljauw probeert weliswaar de voorkeursomgevingsomstandigheden te handhaven en trekt naar grotere dieptes en de Noordelijke gebieden. Wat onze import van Atlantische kabeljauw uit het Noorden verklaart. Deze Noordelijke trek is een opvallende trend bij mobiele mariene soorten. Voor immobiele soorten zoals de blauwe mossel en kreeftachtigen (belangrijk voedsel voor de Atlantische kabeljauw), die zich niet kunnen verplaatsen naargelang de voorkeursomgeving, dreigt een verhoogde mortaliteit. Het verliezen van schakels uit mariene voedselketens leidt tot veranderende prooi-predatorverhoudingen, wat een voedselwebinstorting kan ontketenen met alle gevolgen van dien op onze voedselvoorziening.
De westelijke Waddenzee en Oosterschelde staan gekend voor mosselkweek. Wanneer de mosselkweeksystemen te dik bezaaid zijn met mosselen en/of blootgesteld worden aan stevige golven en stromingen, vallen er mosselen op de bodem. De mosselen hechten zich met hun baard aan elkaars schaal waardoor ze een driedimensionale structuur vormen. Wanneer zich dit op de bodem voordoet, spreekt men van een mosselrif.
Nederlandse percelen naast mosselzaadbanken in de Waddenzee tonen een tweemaal grotere soortenrijkdom en biomassa aan bodemdieren in de nabijheid van mosselen. Zowel in Nederland als België lijkt een gelijkaardig voedselweb aanwezig rond mosselriffen. Kreeftachtigen, grijze garnalen… vinden onderdak in mosselriffen, wat jonge Atlantische kabeljauw, grondel... aantrekt, die op hun beurt voedsel vormen voor volwassen Atlantische kabeljauw.
Echter blijken bodemstructuren als Belgische windmolenfunderingen op korte termijn enorm biodivers, maar houdt dit geen stand op de lange termijn. Het soortenbestand evolueert naar een dominante zeeanemonenpopulatie, vergelijkbaar met het finale soortenarme stadium op scheepswrakken. Een kustecosysteem is onderhevig aan natuurlijke variabiliteit. Geen seizoen of jaar heeft een identieke populatiesamenstelling. Reproductie is sterk afhankelijk van de bodemstructuren alsook van het aanwezige voedsel, wat de conditie en dus de vruchtbaarheid van een soort bepaalt.
Met de visserijtools van het ecosysteemdienstenmodel InVest is een inschatting gemaakt van de Atlantische kabeljauwwerving in de Zuidelijke Noordzee wanneer er meer rifhabitat zou aanwezig zijn. Accurate voorspellingen benodigen echter een klimaatmodel, lokale ecosysteemparameters en soortenmonitoring rond de riffen met verschillende rifgroottes. Toch reikt het monetariseren van de waardevolle ecosysteemdiensten die zeehabitats leveren, handvaten aan beleidsmakers voor habitatprioritering teneinde een robuuste kustplanning.
Agentschap innoveren en ondernemen. (2016). Coastbusters version september 2016. Retrieved from
Agentschap Maritieme Dienstverlening en Kust. (2015). Masterplan kustveiligheid. Retrieved from
https://afdelingkust.be/sites/default/files/atoms/files/Masterplan%20Ku…
André, C., Svedäng, H., Knutsen, H., Dahle, G., Jonsson, P., Ring, A.-K., . . . Jorde, P. E. (2016).
Population structure in Atlantic cod in the eastern North Sea-Skagerrak-Kattegat: early life
stage dispersal and adult migration. BMC research notes, 9(1), 63.
Arkema, K. K., Rogers, L. A., Toft, J., Mesher, A., Wyatt, K. H., Albury-Smith, S., . . . Samhouri, J. (2019).
Integrating fisheries management into sustainable development planning. Ecology and
Society, 24(2).
Arkema, K. K., Verutes, G., Bernhardt, J. R., Clarke, C., Rosado, S., Canto, M., . . . McField, M. (2014).
Assessing habitat risk from human activities to inform coastal and marine spatial planning: a
demonstration in Belize. Environmental Research Letters, 9(11), 114016.
Arkema, K. K., Verutes, G. M., Wood, S. A., Clarke-Samuels, C., Rosado, S., Canto, M., . . . Toft, J.
(2015). Embedding ecosystem services in coastal planning leads to better outcomes for
people and nature. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112(24), 7390-7395.
Belgium offshore platform. (2019). 2019 wordt recordjaar voor windenergie in de Belgische
Noordzee. 'Retrieved '11/05/2020, 'from'
https://www.belgianoffshoreplatform.be/nl/news/2019-wordt-recordjaar-vo…-
in-de-belgische-noordzee/
Biodiversity Information System for Europe. (2020). Ecosystem services. Retrieved from
https://biodiversity.europa.eu/topics/ecosystem-services
Björnsson, B., Steinarsson, A., & Oddgeirsson, M. (2001). Optimal temperature for growth and feed
conversion of immature cod (Gadus morhua L.). ICES Journal of Marine Science, 58(1), 29-38.
Bollmann, M. (2010). World ocean review: living with the oceans.
Bos, O. G., Leopold, M. F., & Bolle, L. (2009). Passende Beoordeling windparken: Effecten van heien op
vislarven, vogels en zeezoogdieren. Retrieved from
Boström, C., Baden, S., Bockelmann, A. C., Dromph, K., Fredriksen, S., Gustafsson, C., . . . Olesen, B.
(2014). Distribution, structure and function of Nordic eelgrass (Zostera marina) ecosystems:
implications for coastal management and conservation. Aquatic conservation: marine and
freshwater ecosystems, 24(3), 410-434.
Brabant, S. D. R. (2009). Offshore wind farms in the Belgian part of the North Sea: State of the art
after two years of environmental monitoring. Retrieved from
Cabral, P., Levrel, H., Schoenn, J., Thiebaut, E., Le Mao, P., Mongruel, R., . . . Morisseau, F. (2015).
Marine habitats ecosystem service potential: A vulnerability approach in the Normand-
Breton (Saint Malo) Gulf, France. Ecosystem services, 16, 306-318.
Carbines, G., Jiang, W., & Beentjes, M. P. (2004). The impact of oyster dredging on the growth of blue
cod, Parapercis colias, in Foveaux Strait, New Zealand. Aquatic conservation: marine and
freshwater ecosystems, 14(5), 491-504.
Chowdhury, M. S. N., Hossain, M. S., Ysebaert, T., & Smaal, A. C. (2020). Do oyster breakwater reefs
facilitate benthic and fish fauna in a dynamic subtropical environment? Ecological
Engineering, 142, 105635.
Collins, M., Knutti, R., Arblaster, J., Dufresne, J.-L., Fichefet, T., Friedlingstein, P., . . . Krinner, G.
(2013). Long-term climate change: projections, commitments and irreversibility. In Climate
Change 2013-The Physical Science Basis: Contribution of Working Group I to the Fifth
Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (pp. 1029-1136):
Cambridge University Press.
Cushing, D. (1980). The decline of the herring stocks and the gadoid outburst. ICES Journal of Marine
Science, 39(1), 70-81.
62
Daan, N. (1973). A quantitative analysis of the food intake of North Sea cod, Gadus morhua.
Netherlands Journal of Sea Research, 6(4), 479-517.
Daan, N., Rijnsdorp, A., & Van Overbeeke, G. (1985). Predation by North Sea herring Clupea harengus
on eggs of plaice Pleuronectes platessa and cod Gadus morhua. Transactions of the American
Fisheries Society, 114(4), 499-506.
De Backer, A., Van Hoey, G., Coates, D., Vanaverbeke, J., & Hostens, K. (2014). Similar diversity-
disturbance responses to different physical impacts: three cases of small-scale biodiversity
increase in the Belgian part of the North Sea. Marine pollution bulletin, 84(1-2), 251-262.
de Boer, W., Welleman, H., & Dekker, W. (2001). De relatie tussen het voorkomen van vissoorten en
garnaal in de Demersal Fish Survey in relatie tot het zoutgehalte en andere habitatvariabelen
in de Waddenzee, Oosterschelde en Westerschelde. Retrieved from
De Clerck, R., & Maertens, B. (2002). VAN VISBESTANDEN.
De Vlaamse ondernemer. (2019). Eerste call Blauwe Cluster overtreft verwachtingen - Speerpunt-
cluster wil blauwe economie vertegenwoordigen. 'Retrieved '13/05/2020, 'from'
https://www.dvo.be/artikel/65015-eerste-call-blauwe-cluster-overtreft-v…
DEGRAER, S., VAN LANCKER, V., MOERKERKE, G., VAN HOEY, G., VINCX, M., JACOBS, P., & HENRIET,
J.-P. Eerste plan voor wetenschappelijke ondersteuning van een beleid gericht op duurzame
ontwikkeling (PODO I).
Deleu, S., Van Lancker, V., Van den Eynde, D., & Moerkerke, G. (2004). Morphodynamic evolution of
the kink of an offshore tidal sandbank: the Westhinder Bank (Southern North Sea).
Continental Shelf Research, 24(15), 1587-1610.
Desnijder N.; Brouckaert E.; Hansen K.; Heyman J., P. H. W. M. (2014). Vistraject.
Duurzaamheidstraject voor de Belgische visserijsector. Retrieved from
https://lv.vlaanderen.be/sites/default/files/attachments/vistraject.pdf
Erftemeijer, P. L., van Beek, J. K., Bolle, L. J., Dickey-Collas, M., & Los, H. F. (2009). Variability in
transport of fish eggs and larvae. I. Modelling the effects of coastal reclamation. Marine
Ecology Progress Series, 390, 167-181.
Federale overheidsdienst volksgezondheid, v. v. d. v. e. l. (2020). Marien ruimtelijk plan 2020-2026.
'Retrieved '17-04, 'from'
https://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshea…
ge_1_ruimtelijke_analyse_van_de_zeegebieden_mrp_2020.pdf
Fox, C. J., Taylor, M., Dickey-Collas, M., Fossum, P., Kraus, G., Rohlf, N., . . . Maxwell, D. L. (2008).
Mapping the spawning grounds of North Sea cod (Gadus morhua) by direct and indirect
means. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 275(1642), 1543-1548.
Frank, K. T., Petrie, B., Choi, J. S., & Leggett, W. C. (2005). Trophic cascades in a formerly cod-
dominated ecosystem. Science, 308(5728), 1621-1623.
Froese, R. a. D. P. (2019). Fishbase. 'Retrieved 'from' www.fishbase.org
Guerry, A. D., Ruckelshaus, M. H., Arkema, K. K., Bernhardt, J. R., Guannel, G., Kim, C.-K., . . . Verutes,
G. (2012). Modeling benefits from nature: using ecosystem services to inform coastal and
marine spatial planning. International Journal of Biodiversity Science, Ecosystem Services &
Management, 8(1-2), 107-121.
Heath, M., & Lough, R. (2007). A synthesis of large‐scale patterns in the planktonic prey of larval and
juvenile cod (Gadus morhua). Fisheries Oceanography, 16(2), 169-185.
Hedger, R., McKenzie, E., Heath, M., Wright, P., Scott, B., Gallego, A., & Andrews, J. (2004). Analysis
of the spatial distributions of mature cod (Gadus morhua) and haddock (Melanogrammus
aeglefinus) abundance in the North Sea (1980–1999) using generalised additive models.
Fisheries Research, 70(1), 17-25.
Heip, C., Herman, R., & Vincx, M. (1984). Variability and productivity of meiobenthos in the Southern
Bight of the North Sea. Rapport et process-verbaux des reunions. Conseil international pour
l’Exploration de la Mer, 183, 507-521.
Heirman, E. (2011). Importance of windmill artificial reefs as feeding grounds for demersal fishes in
the Belgian part of the North Sea.
63
Héquette, A., Anthony, E. J., Ruz, M.-H., Maspataud, A., Aernouts, D., & Hemdane, Y. (2013). The
influence of nearshore sand banks on coastal hydrodynamics and sediment transport,
northern coast of France. Paper presented at the Proceedings Coastal Dynamics.
ICES. (2013). Multispecies Considerations for the North Sea. In ICES Advice Book 6.
ICES. (2019). Visbestanden in de Noordzee, kabeljauw 1947-2019. 'Retrieved '17-04, 'from'
https://www.clo.nl/indicatoren/nl0073-visbestanden-in-de-noordzee
ICES advisory committee. (2015). Report of the Benchmark Workshop on North Sea Stocks (WKNSEA).
Retrieved from Copenhagen, Denmark:
https://archimer.ifremer.fr/doc/00586/69828/67724.pdf
ICES, C. (2005). Report of the Working Group on Fish Ecology (WGFE).
ILVO, V., EC,. (2020). Geofish. 'Retrieved 'from' https://geofish.be/
InVEST. (2020). Online Manual Fisheries. In.
Karlsen, Ø., van der Meeren, T., Rønnestad, I., Mangor-Jensen, A., Galloway, T. F., Kjørsvik, E., &
Hamre, K. (2015). Copepods enhance nutritional status, growth and development in Atlantic
cod (Gadus morhua L.) larvae—can we identify the underlying factors? PeerJ, 3, e902.
Ken Drinkwater. (2005). The response of Atlantic cod (Gadus morhua) to future climate change. ICES
Journal of Marine Science, 62, 1327-1337. doi:0.1016/j.icesjms.2005.05.015
KERCKHOF, F., RUMES, B., & DEGRAER, S. (2019). ABOUT “MYTILISATION” AND “SLIMEIFICATION”: A
DECADE OF SUCCESSION OF THE FOULING ASSEMBLAGES ON WIND TURBINES OFF THE
BELGIAN COAST. MEMOIRS, 73.
Kerckhof, F., Rumes, B., Norro, A., Jacques, T., & Degraer, S. (2010). Seasonal variation and vertical
zonation of the marine biofouling on a concrete offshore windmill foundation on the
Thornton Bank (southern North Sea). Offshore Wind Farms in the Belgian Part of the North
Sea: Early Environmental Impact Assessment and Spatio-Temporal Variability’.(Eds S.
Degraer, R. Brabant and B. Rumes.) pp, 53-68.
Kinds, A., Sys, K., Schotte, L., Mondelaers, K., & Polet, H. (2016). VALDUVIS: An innovative approach
to assess the sustainability of fishing activities. Fisheries Research, 182, 158-171.
Kirsch, P. E., Iverson, S. J., Bowen, W. D., Kerr, S. R., & Ackman, R. G. (1998). Dietary effects on the
fatty acid signature of whole Atlantic cod (Gadus morhua). Canadian Journal of Fisheries and
Aquatic Sciences, 55(6), 1378-1386.
Kristensen, L. D., Stenberg, C., Støttrup, J., Poulsen, L. K., Christensen, H. T., Dolmer, P., . . . Holmer,
M. (2015). Establishment of blue mussel beds to enhance fish habitats. Applied Ecology and
Environmental Research, 13(3), 783-796.
Lindegren, M., Möllmann, C., Nielsen, A., Brander, K., MacKenzie, B. R., & Stenseth, N. C. (2010).
Ecological forecasting under climate change: the case of Baltic cod. Proceedings of the Royal
Society B: Biological Sciences, 277(1691), 2121-2130.
Link, J. S., & Garrison, L. P. (2002). Trophic ecology of Atlantic cod Gadus morhua on the northeast US
continental shelf. Marine Ecology Progress Series, 227, 109-123.
Manis, J. E., Garvis, S. K., Jachec, S. M., & Walters, L. J. (2015). Wave attenuation experiments over
living shorelines over time: a wave tank study to assess recreational boating pressures.
Journal of coastal conservation, 19(1), 1-11.
Marlien, S. (2012). Seizoenale dynamieken in de contributie van artificiële harde substraten aan het
dieet van steenbolk (Trisopterus luscus) en Atlantische kabeljauw (Gadus morhua) in het
Belgisch deel van de Noordzee. Book of.
Marshall, C. T., Yaragina, N. A., Ådlandsvik, B., & Dolgov, A. V. (2000). Reconstructing the stock-
recruit relationship for Northeast Arctic cod using a bioenergetic index of reproductive
potential. Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 57(12), 2433-2442.
Mertens Tina, M. J. (2020). CREST – Research highlights with applications at the Belgian coast.
hydrolink, 1/2020, 3.
Meryeme Khoukh, F. M. (2018). Spatial management of the European hake Merluccius merluccius
fishery in the Catalan Mediterranean: Simulation of management alternatives with the
InVEST model. Retrieved from Spatial management of the European hake Merluccius
64
merluccius fishery in the Catalan Mediterranean: Simulation of management alternatives
with the InVEST model
Nielsen, A., & Berg, C. W. (2014). Estimation of time-varying selectivity in stock assessments using
state-space models. Fisheries Research, 158, 96-101.
NV, C.-p. (2006). Thorntonbank farshore windturbinepark. Retrieved from
Olsen, E. M., Ottersen, G., Llope, M., Chan, K.-S., Beaugrand, G., & Stenseth, N. C. (2011). Spawning
stock and recruitment in North Sea cod shaped by food and climate. Proceedings of the Royal
Society B: Biological Sciences, 278(1705), 504-510.
Oosthuizen, E., & Daan, N. (1974). Egg fecundity and maturity of North Sea cod, Gadus morhua.
Netherlands Journal of Sea Research, 8(4), 378-397.
Palet, H. Zeevisserij en bodemberoering.
Payne, M. R., Hatfield, E. M. C., Dickey-Collas, M., Falkenhaug, T., Gallego, A., Gro ̈ger, J., Licandro, P.,
Llope, M., Munk, P., Ro ̈ckmann, C., Schmidt, J. O., and Nash, R. D. M. (2009). Recruitment in
a changing environment: the 2000s North Sea herring recruitment failure. Journal of Marine
Science, 272-277. doi:10.1093/icesjms/fsn211
Pedro, S., Fisk, A. T., Ferguson, S. H., Hussey, N. E., Kessel, S. T., & McKinney, M. A. (2019). Limited
effects of changing prey fish communities on food quality for aquatic predators in the
eastern Canadian Arctic in terms of essential fatty acids, methylmercury and selenium.
Chemosphere, 214, 855-865.
Peeters, J., Vries, I., & Haas, H. (1999). Eutrofiering en productiviteit in de Noordzee: Ministerie van
Verkeer en Waterstaat, Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat ....
Peterson, C. H., Grabowski, J. H., & Powers, S. P. (2003). Estimated enhancement of fish production
resulting from restoring oyster reef habitat: quantitative valuation. Marine Ecology Progress
Series, 264, 249-264.
Philippe DE BACKER. (2017). Langetermijnvisie Noordzee 2050. Retrieved from
Pihl, L., Baden, S., Kautsky, N., Rönnbäck, P., Söderqvist, T., Troell, M., & Wennhage, H. (2006). Shift
in fish assemblage structure due to loss of seagrass Zostera marina habitats in Sweden.
Estuarine, Coastal and Shelf Science, 67(1-2), 123-132.
Pörtner, H.-O., Roberts, D., Masson-Delmotte, V., Zhai, P., Poloczanska, E., Mintenbeck, K., . . . Okem,
A. (2019). IPCC, 2019: Technical Summary. In IPCC Special Report on the Ocean and
Cryosphere in a Changing Climate.
Rabaut, M., Kerckhof, F., Vincx, M., & Degraer, S. (2010). Wat betekent de zandbank voor het
benthos?
Rabotyagov, S. S., Campbell, T. D., White, M., Arnold, J. G., Atwood, J., Norfleet, M. L., . . . Richardson,
J. (2014). Cost-effective targeting of conservation investments to reduce the northern Gulf of
Mexico hypoxic zone. Proceedings of the National Academy of Sciences, 111(52), 18530-
18535.
Reubens, J., Degraer, S., & Vincx, M. (2014). The ecology of benthopelagic fishes at offshore wind
farms: a synthesis of 4 years of research. Hydrobiologia, 727(1), 121-136.
Reubens, J. T., Braeckman, U., Vanaverbeke, J., Van Colen, C., Degraer, S., & Vincx, M. (2013).
Aggregation at windmill artificial reefs: CPUE of Atlantic cod (Gadus morhua) and pouting
(Trisopterus luscus) at different habitats in the Belgian part of the North Sea. Fisheries
Research, 139, 28-34. doi:10.1016/j.fishres.2012.10.011
Reubens, J. T., De Rijcke, M., Degraer, S., & Vincx, M. (2014). Diel variation in feeding and movement
patterns of juvenile Atlantic cod at offshore wind farms. Journal of Sea Research, 85, 214-
221.
Reubens, J. T., Degraer, S., & Vincx, M. (2011). Aggregation and feeding behaviour of pouting
(Trisopterus luscus) at wind turbines in the Belgian part of the North Sea. Fisheries Research,
108(1), 223-227. doi:10.1016/j.fishres.2010.11.025
Reubens, J. T., Vandendriessche, S., Zenner, A. N., Degraer, S., & Vincx, M. (2013). Offshore wind
farms as productive sites or ecological traps for gadoid fishes?–Impact on growth, condition
index and diet composition. Marine environmental research, 90, 66-74.
65
Røjbek, M. C., Jacobsen, C., Tomkiewicz, J., & Støttrup, J. G. (2012). Linking lipid dynamics with the
reproductive cycle in Baltic cod Gadus morhua. Marine Ecology Progress Series, 471, 215-
234.
Rose, G., & O'driscoll, R. (2002). Capelin are good for cod: can the northern stock rebuild without
them? ICES Journal of Marine Science, 59(5), 1018-1026.
Rosenthal, A., Verutes, G., McKenzie, E., Arkema, K. K., Bhagabati, N., Bremer, L. L., . . . Vogl, A. L.
(2015). Process matters: a framework for conducting decision-relevant assessments of
ecosystem services. International Journal of Biodiversity Science, Ecosystem Services &
Management, 11(3), 190-204.
Rothschild, B. J. (2007). Coherence of Atlantic cod stock dynamics in the northwest Atlantic Ocean.
Transactions of the American Fisheries Society, 136(3), 858-874.
Saier, B. (2001). Direct and indirect effects of seastars Asterias rubens on mussel beds (Mytilus
edulis) in the Wadden Sea. Journal of Sea Research, 46(1), 29-42.
Sharp, R., Tallis, H.T., Ricketts, T., Guerry, A.D., Wood, S.A., Chaplin-Kramer, R., Nelson, E., Ennaanay,,
D., W., S., Olwero, N., Vigerstol, K., Pennington, D., Mendoza, G., Aukema, J., Foster, J.,
Forrest, J., Cameron,, D., A., K., Lonsdorf, E., Kennedy, C., Verutes, G., Kim, C.K., Guannel, G.,
Papenfus, M., Toft, J., Marsik, M.,, Bernhardt, J., Griffin, R., Glowinski, K., Chaumont, N.,
Perelman, A., Lacayo, M. Mandle, L., Hamel, P., Vogl, A.L.,, & Rogers, L., Bierbower,W., Denu,
D., and Douglass, J. (2018). InVEST 3.7.0 User’s Guide: Stanford University, University of
Minnesota, The Nature Conservancy, and World Wildlife Fund.
Smaal, A., Craeymeersch, J., Drent, J., Jansen, J., Glorius, S., & Van Stralen, M. (2013). Effecten van
mosselzaadvisserij op sublitorale natuurwaarden in de westelijke Waddenzee: samenvattend
eindrapport. Retrieved from
Smaal, A. C., Ferreira, J. G., Grant, J., Petersen, J. K., & Strand, Ø. (2018). Goods and services of marine
bivalves: Springer.
Smith, P., Birley, A., Jamieson, A., & Bishop, C. (1989). Mitochondrial DNA in the Atlantic cod, Gadus
morhua: lack of genetic divergence between eastern and western populations. Journal of
Fish Biology, 34(3), 369-373.
Sobel, J. (1996). Gadus morhua. The IUCN Red List of Threatened Species: e.
T8784A12931575.[Online]. Available online at: https://www. iucnredlist.
org/species/8784/12931575 (Accessed October, 2018).
Somero, G. N. (2012). The physiology of global change: linking patterns to mechanisms. Annual
Review of Marine Science, 4, 39-61.
Sparre, P. (1991). Introduction to multispecies virtual population analysis. Paper presented at the ICES
Mar. Sci. Symp.
Speirs, D., Guirey, E., Gurney, W., & Heath, M. (2010). A length-structured partial ecosystem model
for cod in the North Sea. Fisheries Research, 106(3), 474-494.
Speybroeck, J., Bonte, D., Courtens, W., Gheskiere, T., Grootaert, P., Maelfait, J.-P., . . . Degraer, S.
(2006). Beach nourishment: an ecologically sound coastal defence alternative? A review.
Aquatic conservation: marine and freshwater ecosystems, 16(4), 419-435.
doi:10.1002/aqc.733
Statbel. (2019). Sea fishing - Monthly results 2019 : (January-December). Retrieved from
https://statbel.fgov.be/nl/themas/landbouw-visserij/zeevisserij#figures
Støttrup, J. G., Kokkalis, A., Brown, E. J., Vastenhoud, B., Ferreira, S., Olsen, J., & Dinesen, G. E. (2019).
Essential Fish Habitats for commercially important marine species in the inner Danish waters.
Retrieved from
https://backend.orbit.dtu.dk/ws/portalfiles/portal/196861601/338_2019_E…
bitats.pdf
Teal, L. (2011). The North Sea fish community: past, present and future: background document for the
2011 National Nature Outlook. Retrieved from
Ter Hofstede, R., Heessen, H. J. L., & Daan, N. (2005). Systeembeschrijving Noordzee:
natuurwaardenkaarten vis. Retrieved from
66
Terrado, M., Sabater, S., Chaplin-Kramer, B., Mandle, L., Ziv, G., & Acuña, V. (2016). Model
development for the assessment of terrestrial and aquatic habitat quality in conservation
planning. Science of The Total Environment, 540, 63-70.
Thrush, S. F., Gray, J. S., Hewitt, J. E., & Ugland, K. I. (2006). Predicting the effects of habitat
homogenization on marine biodiversity. Ecological Applications, 16(5), 1636-1642.
Thyrring, J., Rysgaard, S., Blicher, M. E., & Sejr, M. K. (2015). Metabolic cold adaptation and aerobic
performance of blue mussels (Mytilus edulis) along a temperature gradient into the High
Arctic region. Marine Biology, 162(1), 235-243.
Trakhtenbrot, A., Nathan, R., Perry, G., & Richardson, D. M. (2005). The importance of long‐distance
dispersal in biodiversity conservation. Diversity and Distributions, 11(2), 173-181.
Troost, K., Paijmans, A., van Kooten, T., van Hal, R., Goudswaard, P. C., & van Asch, M. (2014).
Typische soorten van habitattypen in zoute wateren. Voorstellen voor herziening van de
bestaande lijsten op basis van data analyse en expert inschattingen. Retrieved from
Tulp, I., van Hal, R., ter Hofstede, R., & Rijnsdorp, A. (2009). Klimaatverandering in de Noordzee:
gevolgen voor vis. De Levende Natuur, 110(6), 273-276.
United nations. (2015). Sustainable development goals. 'Retrieved '17-04, 'from'
https://www.un.org/sustainabledevelopment/oceans/
Välimaa, A.-L., Mäkinen, S., Mattila, P., Marnila, P., Pihlanto, A., Mäki, M., & Hiidenhovi, J. (2019).
Fish and fish side streams are valuable sources of high-value components. Food Quality and
Safety.
Van der Biest Katrien. (2020). Rapport COASTBUSTERS 1.0_visserijproductie. Retrieved from
Van Ginderdeuren, K. (2013). Zooplankton and its role in North Sea food webs : community structure
and selective feeding by pelagic fish in Belgian marine waters. Ugent, Retrieved from
http://lib.ugent.be/catalog/rug01:001995215
Van Hoey, G., Degraer, S., & Vincx, M. (2004). Macrobenthic community structure of soft-bottom
sediments at the Belgian Continental Shelf. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 59(4), 599-
613.
Verutes, G. M., Arkema, K. K., Clarke-Samuels, C., Wood, S. A., Rosenthal, A., Rosado, S., . . .
Ruckelshaus, M. (2017). Integrated planning that safeguards ecosystems and balances
multiple objectives in coastal Belize. International Journal of Biodiversity Science, Ecosystem
Services & Management, 13(3), 1-17.
Vincx, M., Bonne, W., Cattrijsse, A., Degraer, S., Dewicke, A., Steyaert, M., . . . VanWaeyenberghe, J.
(2004). Structural and functional biodiversity of North Sea ecosystems: species and their
habitats as indicators for a sustainable development of the Belgian continental shelf. Belgian
Science Policy: scientific support plan for a sustainable development policy (SPSD-I).
VLIZ. (2013). VISSEN IN HET VERLEDEN - Een multidisciplinaire kijk op de geschiedenis van de
Belgische zeevisserij. Vliz special, 68, 130.
VLIZ. (2014). Hoogtij(d) voor kustvisserij. Retrieved from
WGECO, R. (2008). Report of the Working Group on Fish Ecology (WGFE).
WGNSSK. (2019). Cod (Gadus morhua) in Subarea 4, Division 7.d and Subdivision 20 (North Sea,
Eastern English Channel, Skagerrak). Retrieved from
Ysebaert, T., Walles, B., Haner, J., & Hancock, B. (2019). Habitat modification and coastal protection
by ecosystem-engineering reef-building bivalves. In Goods and Services of Marine Bivalves
(pp. 253-273): Springer.
Zander, C., Whitehead, P., Bauchot, M., Hureau, J., Nielsen, J., & Tortonese, E. (1986). Fishes of the
North-eastern Atlantic and the Mediterranean. Whitehead, PJP. Bauchot, ML. Hureau, JC.
Nielsen, J. Tortonese, E, editor. Blenniidae, 3, 1108.
Zintzen, V., Norro, A., Massin, C., & Mallefet, J. (2008). Spatial variability of epifaunal communities
from artificial habitat: Shipwrecks in the Southern Bight of the North Sea. Estuarine, Coastal
and Shelf Science, 76(2), 327-344.
67
Zu Ermgassen, P., Grabowski, J., Gair, J., & Powers, S. (2018). Quantifying fish and mobile
invertebrate production from a threatened nursery habitat (vol 53, 596, 2016). JOURNAL OF
APPLIED ECOLOGY, 55(6), 3005-3009.
zu Ermgassen, P. S., Grabowski, J. H., Gair, J. R., & Powers, S. P. (2016). Quantifying fish and mobile
invertebrate production from a threatened nursery habitat. JOURNAL OF APPLIED ECOLOGY,
53(2), 596-606.