"Als de kat van huis is..." (Onderzoek naar de kennis over de (zwerf)kat bij Vlaamse steden en gemeenten)
Jaarlijks belanden zo’n 14.000 katten in de Vlaamse asielen. Dit cijfer maakt duidelijk dat er ondanks de maatregelen die de Vlaamse overheid reeds nam om de kattenpopulatie in te dijken nog steeds werk aan de winkel is. Medewerkers van het gemeentelijk zwerfkattenbeleid hebben een sleutelrol in het indijken van het zwerfkattenprobleem. Laatstejaarsstudente Bachelor Agro- en biotechnologie Sara Vergaelen onderzocht de kennis van medewerkers van het zwerfkattenbeleid in Vlaanderen, zowel voor als na het volgen van een opleidingsnamiddag.
Deel jij je huis met één of meerdere katten? Dan ben je heus niet alleen… In Vlaanderen bezitten we met z’n allen samen maar liefst 2 miljoen katten.
De populariteit van de kat als huisdier heeft helaas ook een schaduwzijde: mensen gaan soms onbezonnen tewerk door een kat in huis te nemen en katten worden bijgevolg niet steriel gemaakt en/of worden gedumpt omdat eigenaars uiteindelijk niet bereid zijn om tijd en geld te besteden aan hun dier. Ook (niet-steriele) huiskatten dragen bij tot de aangroei van de zwerfkattenpopulatie.
Project POPCAT
Er wordt tegenwoordig steeds meer aandacht besteed aan de zwerfkattenproblematiek. Zo legde de Vlaamse overheid de afgelopen jaren de nodige verplichtingen op aan katteneigenaars: zij zijn verplicht om hun kat steriel te laten maken en ze te laten chippen en registeren. Daarnaast zijn de Vlaamse steden en gemeenten verplicht om een zwerfkattenbeleid op te richten.
Om de Vlaamse gemeentebesturen een houvast te bieden werd het project POPCAT in 2017 in het leven geroepen. De onderzoekers van dit project organiseerden in januari 2020 op aanvraag van de dienst Dierenwelzijn vijf studienamiddagen over heel Vlaanderen om medewerkers van het zwerfkattenbeleid bij te brengen hoe de zwerfkattenproblematiek best wordt aangepakt.
Zowel voor als na de opleiding werd een uitgebreide bevraging uitgestuurd naar de betrokkenen om hun kennis te testen aan de hand van het beoordelen van 36 stellingen. De resultaten van de eerste bevraging werden gebruikt om de kennishiaten van de medewerkers op te sporen en deze te kunnen integreren in de opleiding. De tweede bevraging moest duidelijk maken in welke mate de opleiding de kennis van de deelnemers had beïnvloed.
Zelfkennis
In de eerste bevraging konden de betrokkenen aangeven hoe hoog ze hun eigen kennis over de kat inschatten: “Het is verrassend dat sommige medewerkers hun kennis laag inschatten. Je zou immers verwachten dat ze reeds kennis vergaarden tijdens het uitvoeren van hun taak en dat zich dat dan ook weerspiegelt in de inschatting van hun eigen kennis”, aldus Sara.
De medewerkers blijken behoorlijk goed in het inschatten van hun eigen kennis zegt Sara: “Uit een mathematische test is gebleken dat er een verband is tussen de inschatting van de eigen kennis over de kat en de werkelijke score.”
Voor en na
Hoe is het gesteld met de kennis van de 133 medewerkers die deelnemen aan de eerste bevraging? “Uit de eerste bevraging blijkt dat vooral de kennis over wetgeving, gedrag, gezondheid en biologie minder goed is.”
Bij de tweede bevraging kregen de medewerkers opnieuw de stellingen van de eerste bevraging voorgeschoteld. De studienamiddagen blijken hun effect te hebben gehad bij de 36 medewerkers die de tweede bevraging invulden: “Na de studienamiddagen blijven dit nog steeds de onderwerpen waar het minst goed op wordt gescoord maar de kennis over deze zaken blijkt te zijn toegenomen.”
Effect van de studienamiddag
Hoe goed scoren de 36 medewerkers die de bevraging na de opleidingsnamiddag invulden?
Zo’n 47 % van de medewerkers blijkt na het volgen van een studienamiddag op de hoogte te zijn van het feit dat natvoer het beste middel is om een kat te lokken. Dit betekent een daling van 1 % tegenover de eerste bevraging. “Deze score is teleurstellend” vertelt Sara, “Deze kennis zou de dagelijkse werking van het zwerfkattenbeleid immers vlotter kunnen laten verlopen.”
Zo’n 58 % van de medewerkers weet na de studienamiddag dat een kattin reeds voor de leeftijd van zes maanden zwanger kan worden. Dit is een stijging van maar liefst 22 %. Uit de resultaten blijkt dat de meeste deelnemers weten dat vroegcastratie niet meer risico inhoudt dan castratie/sterilisatie op volwassen leeftijd. Het vroeg steriel maken van katten heeft naast het voorkomen van ongewenste nestjes nog meer voordelen. Bijna alle bevraagden weten dat castratie bij katers meerdere voordelen kent. Het is nuttig om deze kennis ook te delen met burgers. Huiskatten liggen immers mee aan de basis van de zwerfkattenproblematiek. Ongeveer 90 % de respondenten weet dat huiskatten bijdragen tot het zwerfkattenprobleem.
Wat de wetgeving betreft, wordt er op twee belangrijke stellingen goed gescoord: “slechts een tiende van de bevraagden is niet op de hoogte van de basis van de wetgeving omtrent sterilisatie/castratie en velen onder hen weten dat een kat die gratis weggegeven wordt, moet worden gechipt voordat ze van eigenaar verandert. Eén belangrijke stelling scoort echter heel slecht: slechts een vierde van de bevraagden weet dat de microchip in de linker schouder wordt ingebracht.”
De meeste medewerkers weten dat katten vooral in de winter nood hebben aan beschutting. “Het voorzien van beschutting is een van de verplichtingen van het zwerfkattenbeleid tegenover de katten en het is dan ook fijn om te zien dat veel medewerkers hiervan op de hoogte zijn. Helaas weet een kwart van de medewerkers niet dat een deel van de zwerfkatten steriel maken (volgens het beschikbare budget) op termijn minder efficiënt is dan het steriel maken van de hele kolonie. “Ondanks het feit dat het aantal correcte antwoorden hier een stijging kende van maar liefst 44 %, moet er duidelijk nog aan deze kennis gesleuteld worden.”
Vermits gevangen of gevonden katten meestal getransporteerd moeten worden naar de dierenarts of opvang/asiel is het nuttig om als medewerker te weten dat het bedekken van een transportmand met een doek er voor zorgt dat de kat zich veiliger zal voelen. “Helaas blijkt slechts iets meer dan de helft van de bevraagden hiervan op de hoogte. Wel wordt er een stijging van 3 % waargenomen bij het aantal correcte antwoorden.”
Uit de resultaten blijkt dat bijna alle mensen weten dat niet alle katten baat hebben bij een nieuwe thuis en dat steriel gemaakte katten best worden uitgezet op de vanglocatie.
Aanpak in Vlaanderen loont
De gemiddelde score op de 36 stellingsvragen steeg van 63 % naar 75 %. “Deze stijging van maar liefst 12 % bewijst het nut van de opleidingsnamiddagen. Dankzij de tweede bevraging is ook geweten op welke onderwerpen bij eventuele vervolgopleidingen moet worden gefocust.”
Dat medewerkers van het zwerfkattenbeleid kunnen terugvallen op zaken zoals de POPCAT-simulator (een tool die de impact van verschillende beheersingsmethodes voor zwerfkattenpopulaties op lange termijn vergelijkt), een bundel met richtlijnen en tips en een degelijke opleiding blijkt noodzakelijk voor het goed uitvoeren van een zwerfkattenbeleid. Eén ding is zeker: “De aanpak in Vlaanderen loont en kan een voorbeeld zijn voor anderen.”
Bibliografie
Addie, D., Toth, S., Reid, S., Jarrett, O., Dennis, J., & Callanan, J. (2000). Long-term impact on a closed household of pet cats of natural infection with feline coronavirus, feline leukaemia virus and feline immunodeficiency virus. Veterinary Record, 146(15), 419-424.
Ahola, M., Vapalahti, K., & Lohi, H. (2017). Early weaning increases aggression and stereotypic behaviour in cats. Scientific Reports, 7(1), 1-9. doi:10.1038/s41598-017-11173-5
Ajzenberg, D. (2011). Unresolved questions about the most successful known parasite. Expert review of anti-infective therapy, 9(2), 169-171.
Allies, A. C. (2011). Feral cat health analysis: living healthy lives outdoors. Available at ht tp://ww w. alleycat. org/document. doc? id, 496.
Amazon. (2020). Tomahawk Model DT2 - XL 4' Drop Trap Designed by Neighborhood Cats Drop Trap. Retrieved from https://www.amazon.com/Tomahawk-Live-Trap-Neighborhood-Cats/dp/B01NAUQAFQ
Argyle, D. (1998). The mammary gland. BSAVA Manual of Small Animal Reproduction and Neonatology. British Small Animal Veterinary Association, Cheltenham, United Kingdom, 53-59.
Baker, P. J., Bentley, A. J., Ansell, R. J., & Harris, S. (2005). Impact of predation by domestic cats Felis catus in an urban area. Mammal Review, 35(3‐4), 302-312.
Baker, P. J., Molony, S. E., Stone, E., Cuthill, I. C., & Harris, S. (2008). Cats about town: is predation by free‐ranging pet cats Felis catus likely to affect urban bird populations? Ibis, 150, 86-99.
Bateson, P., & Turner, D. C. (2014). The domestic cat: The biology of its behaviour (3rd ed. ed.): Cambridge : Cambridge University Press.
Beaver, B. V. (2003). Feline Behavior: Elsevier Health Sciences.
Belgium.be. (2020). Geografische beschrijving van België. Retrieved from https://www.belgium.be/nl/over_belgie/land/geografie
Belpaeme, L. (2019). Slimme kattenval stuurt een sms als zwerfkat in de kooi zit. Het Laatste Nieuws.
Berger, A., Willi, B., Meli, M. L., Boretti, F. S., Hartnack, S., Dreyfus, A., . . . Hofmann-Lehmann, R. (2015). Feline calicivirus and other respiratory pathogens in cats with Feline calicivirus-related symptoms and in clinically healthy cats in Switzerland. BMC veterinary research, 11(282), 282. doi:10.1186/s12917-015-0595-2
Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de identificatie, registratie en sterilisatie (verv. BVR 23 februari 2018, art. 1, I: 1 april 2018) van katten. (2016, februari 5). Belgisch Staatsblad
Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de identificatie, registratie en sterilisatie van katten. (2018, februari 23). Belgisch Staatsblad
Besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van diverse bepalingen van het koninklijk besluit van 27 april 2007 houdende erkenningsvoorwaarden voor inrichtingen voor dieren en de voorwaarden inzake de verhandeling van dieren. (2020). Belgisch Staatsblad,
Besluit van de Vlaamse Regering van 25 april 2014 houdende vaststelling van de voorwaarden waaronder de jacht kan worden uitgeoefend. (2014, april 25). Belgisch Staatsblad
Boehringer Ingelheim Vetmedica GmbH. (2019). Purevax FeLV suspensie voor injectie bijsluiter. In.
Bradshaw, J. (2013). Cat sense: The feline enigma revealed: Penguin UK.
Bradshaw, J., Brown, S. L., & Casey, R. A. (2012). The Behaviour of the Domestic Cat (2nd Edition ed.): Wallingford : CABI.
Breugelmans, M., Naessens, A., & Foulon, W. (2004). Prevention of toxoplasmosis during pregnancy–an epidemiologic survey over 22 consecutive years. Journal of perinatal medicine, 32(3), 211-214.
Brunner, D., & Stall, S. (2004). The Cat Owner's Manual: Operating Instructions, Troubleshooting Tips, and Advice on Lifetime Maintenance (Vol. 3): Quirk Books.
Bukarkolo, Y., Buba, E., Igbokwe, I., & Egwu, G. (2018). Prevalence of Feline Panleukopenia Virus in Pet and Stray Cats and Associated Risk Factors in Maiduguri, Nigeria. Alexandria Journal of Veterinary Sciences, 59(1), 92. doi:10.5455/ajvs.282457
Burling, A. N., Levy, J. K., Scott, H. M., Crandall, M. M., Tucker, S. J., Wood, E. G., & Foster, J. D. (2017). Seroprevalences of feline leukemia virus and feline immunodeficiency virus infection in cats in the United States and Canada and risk factors for seropositivity. Journal of the American Veterinary Medical Association, 251(2), 187-194.
Cache Humane Society. (2012). Trap/Neuter/Return Option. Retrieved from https://www.cachehumane.org/clinic/trap-neuter-return/
Catster. (2014). What is a Cat Flehmen Response? Retrieved from https://www.catster.com/cat-behavior/what-is-cat-flehmen-response
Chaparro, A., & Mitchell, C. D. (2006). Toxoplasma gondii. In Congenital and Perinatal Infections (pp. 245-260): Springer.
Corbett, L. K. (1979). Feeding ecology and social organization of wildcats (Felis silvestris) and domestic cats (Felis catus) in Scotland. University of Aberdeen,
Cotmore, S., Agbandje-McKenna, M., Chiorini, J., Mukha, D., Pintel, D., Qiu, J., . . . Davison, A. (2014). The family Parvoviridae. Official Journal of the Virology Division of the International Union of Microbiological Societies, 159(5), 1239-1247. doi:10.1007/s00705-013-1914-1
Courchamp, F., Langlais, M., & Sugihara, G. (1999). Cats protecting birds: modelling the mesopredator release effect. Journal of Animal Ecology, 68(2), 282-292.
Covetrus. (sd). Dwangkooi geplastif. 2-deurs 46x29x29cm. Retrieved from https://www.covetrus.nl/Catalogus/Consumables,-Instrumentarium-en-Equipment/Behandeling-Patientenzorg/Dwangkooien/Dwangkooi-geplastif-2-deurs-46x29x29cm
Cox, E. (1992). Feliene leukemievirus infectie: een overzicht. VLAAMS DIERGENEESKUNDIG TIJDSCHRIFT, 61(3), 61-67.
Crowell-Davis, S. L. (2007). Cat behaviour: social organization, communication and development. In The welfare of cats (pp. 1-22): Springer.
Crowell-Davis, S. L., Barry, K., & Wolfe, R. (1997). Social behavior and aggressive problems of cats. Veterinary Clinics: Small Animal Practice, 27(3), 549-568.
Cruz Azul Murcia. (sd). Cat Colonies. Retrieved from http://cruzazulmurcia.com/cat-colonies/
Dabritz, H. A., Atwill, E. R., Gardner, I. A., Miller, M. A., & Conrad, P. A. (2006). Outdoor fecal deposition by free-roaming cats and attitudes of cat owners and nonowners toward stray pets, wildlife, and water pollution. Journal of the American Veterinary Medical Association, 229(1), 74-81.
Daniel, D. S., & Peter, J. W. (2019). Back to School: An Updated Evaluation of the Effectiveness of a Long-Term Trap-Neuter-Return Program on a University’s Free-Roaming Cat Population. Animals, 9(10), 768. doi:10.3390/ani9100768
Dawson, S., Smyth, N. R., Bennett, M., Gaskell, R. M., McCracken, C. M., Brown, A., & Gaskell, C. J. (1991). Effect of primary-stage feline immunodeficiency virus infection on subsequent feline calicivirus vaccination and challenge in cats. AIDS (London, England), 5(6), 747-750.
Day, M., Horzinek, M., Schultz, R., & Squires, R. (2016). Guidelines for the vaccination of dogs and cats compiled by the Vaccination Guidelines Group (VGG) of the World Small Animal Veterinary Association (WSAVA). Journal of Small Animal Practice, 57, E1-E45.
De Meyer, A. (2019). Ben Weyts (N-VA) trekt 250.000 euro uit voor schuilhokken voor zwerfkatten: twee gratis voor elke stad en gemeente. Nieuwsblad.
De Ruyver, C. (2020). Handvaten uitvoering diervriendelijk zwerfkattenbeleid [PowerPoint]. Retrieved from https://dierenwelzijn.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/Handvaten%20uitvoering%20diervriendelijk%20zwerfkattenbeleid%20-%20Ciska%20De%20Ruyver%20-%20UGent.pdf
Departement Omgeving van de Federale Overheid. (2019). Een diervriendelijk gemeentelijk zwerfkattenbeleid. In.
Departement Omgeving van de Vlaamse overheid. (2018a). Castratie en sterilisatie van de kat. Retrieved from http://www.huisdierinfo.be/castratie-sterilisatie-en-vroegcastratie-van-de-kat
Departement Omgeving van de Vlaamse overheid. (2018b). Identificatie en registratie katten. Retrieved from https://www.huisdierinfo.be/identificatie-en-registratie-katten
Departement Omgeving van de Vlaamse overheid. (2019). Een diervriendelijk gemeentelijk zwerfkattenbeleid. In.
Departement Omgeving van de Vlaamse Overheid. (sd). Kat. Retrieved from http://www.huisdierinfo.be/zoogdieren/katten
Departement Omgeving van de Vlaamse overheid. (sd). Over ons. Retrieved from https://www.adopteereendier.be/over-ons
Depla, T. (2019). Alle Vlaamse gemeenten krijgen chiplezer voor identificatie honden en katten. Polinfo (Kluwer).
Despommier, D. (2003). Toxocariasis: clinical aspects, epidemiology, medical ecology, and molecular aspects. Clinical microbiology reviews, 16(2), 265. doi:10.1128/CMR.16.2.265-272.2003
Dienst Dierenwelzijn van de Vlaamse overheid. (2018). Handleiding POPCAT - simulator voor het beheer van zwerfkattenpopulaties. In.
Dienst Dierenwelzijn van de Vlaamse overheid. (2019). Cijfers asielen - 2017-2018. Retrieved from https://dierenwelzijn.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/Asielcijfers%202017-2018.pdf
Donisă, A., Muste, A., Beteg, F., & Briciu, R. (2008). Morphological aspect of tapetum lucidum at some domestic animals. Bulletin of University of Agricultural Sciences and Veterinary Medicine Cluj-Napoca. Veterinary Medicine, 65(2).
Dorny, P., Speybroeck, N., Verstraete, S., Baeke, M., De Becker, A., Berkvens, D., & Vercruysse, J. (2002). Serological survey Toxoplasma gondii of a on feline immunodeficiency virus and feine leukaemia virus in urban stray cats in Belgium. Veterinary Record, 151(21), 626-629.
Draulans, D. (2013). De kat is geen killer. Knack.
Draulans, D. (2019). Huiskatten hebben een bescheiden effect op vogelpopulaties. Knack.
Driscoll, C. A., Menotti-Raymond, M., Roca, A. L., Hupe, K., Johnson, W. E., Geffen, E., . . . Macdonald, D. W. (2007). The Near Eastern Origin of Cat Domestication. Science, 317, 519-523.
Duizer, E., Bijkerk, P., Rockx, B., De Groot, A., Twisk, F., & Koopmans, M. (2004). Inactivation of caliciviruses. Applied and environmental microbiology, 70(8), 4538. doi:10.1128/AEM.70.8.4538-4543.2004
Eeckhout, M. (2019). Haaltert koopt extra schuilhokken voor zwerfkatten. Nieuwsblad.
Egberink, H., Addie, D., Belák, S., Boucraut-Baralon, C., Frymus, T., Gruffydd-Jones, T., . . . Lutz, H. (2009). Bordetella bronchiseptica infection in cats: ABCD guidelines on prevention and management. Journal of feline medicine and surgery, 11(7), 610-614.
Elgayar, S. A. M., Saad-Eldin, H. M., & Haussein, O. A. (2017). Morphology of cat vomeronasal organ non-sensory epithelium during postnatal development. Anatomy & cell biology, 50(1), 17. doi:10.5115/acb.2017.50.1.17
Estes, J. A., Terborgh, J., Brashares, J. S., Power, M. E., Berger, J., Bond, W. J., . . . Jackson, J. B. (2011). Trophic downgrading of planet Earth. science, 333(6040), 301-306.
European Scientific Councel Companion Animal Parasites. (2020). Wormbestrijding bij hond en kat. In.
Faya, M., Carranza, A., Priotto, M., Abeya, M., Diaz, J., & Gobello, C. (2011). Domestic queens under natural temperate photoperiod do not manifest seasonal anestrus. Animal reproduction science, 129(1-2), 78-81.
Ferguson, D. J. (2009). Toxoplasma gondii: 1908-2008, homage to Nicolle, Manceaux and Splendore. Memorias do Instituto Oswaldo Cruz, 104(2), 133-148.
GAIA. (2018). Aftrap Zomertournee 2018 in Antwerpen: Bill Barberis en Tanya Zabarylo aan het stuur van de GAIA-katmobiel. Retrieved from https://www.gaia.be/fr/node/1817
Gaskell, R. (1985). Viral-induced upper respiratory tract diseases. Feline medicine and therapeutics/edited by EA Chandler, ADR Hilbery; scientific editor CJ Gaskell; for the British Small Animal Veterinary Association.
Greven, H., & Dobbe, J. (2008). Aanbevelingen gemeentelijk dierenwelzijnsbeleid: Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren.
Griffin, B. (2001). Prolific cats: the impact of their fertility on the welfare of the species. Compendium, 23, 1058-1069.
Griffin, B. (2009). Scaredy cat or feral cat: Accurate evaluations help shelter staff provide optimum care. Animal Sheltering, 57-61.
Griffin, B. (2012a). Care and control of community cats. In The Cat (pp. 1290-1311): Elsevier.
Griffin, B. (2012b). Population medicine. In The Cat (pp. 1290-1311): Elsevier.
Griffin, B. (2013). Returning healthy feral cats. Animal Sheltering(1).
Gudermuth, D., Newton, L., Daels, P., & Concannon, P. (1997). Incidence of spontaneous ovulation in young, group-housed cats based on serum and faecal concentrations of progesterone. Journal of reproduction and fertility. Supplement, 51, 177-184.
Gunther, I., & Terkel, J. (2002). Regulation of free-roaming cat (Felis silvestris catus) populations: a survey of the literature and its application to Israel. Animal Welfare, 11(2), 171-188.
Gyselinck, E. (2019). Minister deelt cadeautjes uit, en daar zijn vooral asielen blij mee. Nieuwsblad.
Hartmann, K. (2012). Clinical aspects of feline retroviruses: a review. Viruses, 4(11), 2684. doi:10.3390/v4112684
Harvey, M. (1998). Conditions of the non-pregnant female. Simpson, GM (general ed.), England, GCW, Harvey, M.(scientific eds.) BSAVA Manual of Small Animal Reproduction and Neonatology, Shurdington, Cheltenham, UK, 35-53.
Hayes, J. H., Milne, K., & Mandell, C. (1981). Epidemiological features of feline mammary carcinoma. The Veterinary Record, 108(22), 476-479.
Heffner, R. S., & Heffner, H. E. (1985). Hearing range of the domestic cat. Hearing research, 19(1), 85-88.
Hellard, E., Fouchet, D., Santin-Janin, H., Tarin, B., Badol, V., Coupier, C., . . . Pontier, D. (2011). When cats’ ways of life interact with their viruses: a study in 15 natural populations of owned and unowned cats (Felis silvestris catus). Preventive veterinary medicine, 101(3-4), 250-264.
Hemmings, C. (2016). The importance of good nutrition in growing puppies and kittens. The Veterinary Nurse, 7(8), 450-456.
Hernandez, S. M., Loyd, K. A. T., Newton, A. N., Carswell, B. L., & Abernathy, K. J. (2018). Activity patterns and interspecific interactions of free-roaming, domestic cats in managed Trap-Neuter-Return colonies. Applied Animal Behaviour Science, 202, 63-68.
Howe, L. M. (2006). Surgical methods of contraception and sterilization. Theriogenology, 66(3), 500-509. doi:10.1016/j.theriogenology.2006.04.005
Hughes, K. L., Slater, M. R., & Haller, L. (2002). The effects of implementing a feral cat spay/neuter program in a Florida county animal control service. Journal of Applied Animal Welfare Science, 5(4), 285-298.
Hurni, H. (1981). Daylength and breeding in the domestic cat. Laboratory animals, 15(3), 229-233.
Ishida, T., & Tomoda, I. (1990). Clinical staging of feline immunodeficiency virus infection. The Japanese Journal of Veterinary Science, 52(3), 645-648.
Jeffcoate, I. (1998). Physiology and Endocrinology of the bitch. BSVA Manual of small animal reproduction and neonatology. British Small Animal Veterinary Association, UK, 1-9.
Jessup, D. A. (2004). The welfare of feral cats and wildlife. Journal of the American Veterinary Medical Association, 225(9), 1377-1383.
Katten Kenniscentrum Nederland. (2016). Feromonen. Retrieved from https://kattenkenniscentrum.nl/feromonen/
Kolb, B., & Nonneman, A. J. (1975). The development of social responsiveness in kittens. Animal Behaviour, 23, 368-374.
Koninklijk besluit van 3 augustus 2012 betreffende het meerjarenplan voor de sterilisatie van huiskatten. (2012, augustus 23). In. Belgisch Staatsblad.
Koppe, J. (2002). Neonatologie, 4e druk. In (pp. 87-89): Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Krauze‐Gryz, D., Gryz, J., & Goszczyński, J. (2012). Predation by domestic cats in rural areas of central P oland: an assessment based on two methods. Journal of Zoology, 288(4), 260-266.
Kruth, S. A., & Ellis, J. A. (1998). Vaccination of dogs and cats: general principles and duration of immunity. The Canadian veterinary journal = La revue veterinaire canadienne, 39(7), 423.
Kustritz, M. V. R. (2002). Early spay-neuter: Clinical considerations. Clinical Techniques in Small Animal Practice, 17(3), 124-128.
Kustritz, M. V. R. (2006). Clinical management of pregnancy in cats. Theriogenology, 66(1), 145-150.
Lamm, N. (2013). What do cats see? Retrieved from https://nickolaylamm.com/art-for-clients/what-do-cats-see/
Lammertsma, D., Janssen, R., Van der Hout, J., & Jansman, H. (2011). Huiskatten in natuurgebieden: kan TNR hybridisatie met de Wilde kat voorkomen? (1566-7197). Retrieved from
Landsberg, G., & Ley, J. M. (2012). Kitten development. In The Cat (pp. 182-190): Elsevier.
Le Roux, J. J., Foxcroft, L. C., Herbst, M., & Macfadyen, S. (2015). Genetic analysis shows low levels of hybridization between A frican wildcats ( Felis silvestris lybica ) and domestic cats ( F. s. catus ) in S outh A frica. Ecology and Evolution, 5(2), 288-299. doi:10.1002/ece3.1275
Levy, J. K., Gale, D. W., & Gale, L. A. (2003). Evaluation of the effect of a long-term trap-neuter-return and adoption program on a free-roaming cat population. Journal of the American Veterinary Medical Association, 222(1), 42-46.
Levy, J. K., Scott, H. M., Lachtara, J. L., & Crawford, P. C. (2006). Seroprevalence of feline leukemia virus and feline immunodeficiency virus infection among cats in North America and risk factors for seropositivity. Journal of the American Veterinary Medical Association, 228(3), 371-376.
Leyhausen, P., & Tonkin, B. A. (1979). Cat behaviour. The predatory and social behaviour of domestic and wild cats: Garland STPM Press.
Little, S., Levy, J., Hartmann, K., Hofmann-Lehmann, R., Hosie, M., Olah, G., & St Denis, K. (2020). 2020 AAFP Feline Retrovirus Testing and Management Guidelines. Journal of Feline Medicine and Surgery, 22, 5-30.
Longcore, T., Rich, C., & Sullivan, L. M. (2009). Critical Assessment of Claims Regarding Management of Feral Cats by Trap–Neuter–Return
Evaluación Crítica de las Demandas Relacionadas con el Manejo de Gatos Ferales en Programas de Captura–Esterilización–Liberación. Conservation Biology, 23(4), 887-894. doi:10.1111/j.1523-1739.2009.01174.x
Looney, A. L., Bohling, M. W., Bushby, P. A., Howe, L. M., Griffin, B., Levy, J. K., . . . Rigdon-Brestle, Y. K. (2008). The Association of Shelter Veterinarians veterinary medical care guidelines for spay-neuter programs. Journal of the American Veterinary Medical Association, 233(1), 74-86.
Lowe, S., & Bradshaw, J. (2001). Effects of socialisation on the behaviour of feral kittens. Paper presented at the Proceedings of the Third International Congress on Veterinary Behavioural Medicine.
Macdonald, D., & Apps, P. (1978). The social behaviour of a group of semi-dependent farm cats, Felis catus: a progress report. Carnivore Genetics Newsletter, 3(7), 256-268.
Marchant-Forde, J. N., Morton, D. B., & Phillips, C. J. C. (2010). The encyclopedia of applied animal behaviour and welfare: Wallingford : CABI,.
Martin, D. (2019). Feline development, social behavior and communication. VetFolio.
Martin, P. (1986). An experimental study of weaning in the domestic cat. Behaviour, 99(3-4), 221-249.
McCune, S. (1995). The impact of paternity and early socialisation on the development of cats' behaviour to people and novel objects. Applied Animal Behaviour Science, 45(1-2), 109-124.
Mendes-de-Almeida, F., Labarthe, N., Guerrero, J., Faria, M. C. F., Branco, A. S., Pereira, C. D., . . . Pereira, M. J. S. (2007). Follow-up of the health conditions of an urban colony of free-roaming cats (Felis catus Linnaeus, 1758) in the city of Rio de Janeiro, Brazil. Veterinary parasitology, 147(1-2), 9-15.
Mendl, M. (1988). The effects of litter-size variation on the development of play behaviour in the domestic cat: litters of one and two. Animal behaviour, 36(1), 20-34.
Mendoza, D. L., & Ramirez, J. M. (1987). Play in kittens (Felis domesticus) and its association with cohesion and aggression. Bulletin of the Psychonomic Society, 25(1), 27-30.
Miller, J. (1996). The domestic cat: perspective on the nature and diversity of cats. Journal of the American Veterinary Medical Association, 208(4), 498-502.
Moelk, M. (1979). The development of friendly approach behavior in the cat: a study of kitten–mother relations and the cognitive development of the kitten from birth to eight weeks. Advances in the Study of Behavior, 10, 163-224.
Moons, C., Peeters, E., Dalla Villa, P., De Ruyver, C., Leirs, H., & Kirkpatrick, L. (2018). Final scientific report: DEVELOPMENT OF A CAT MANAGEMENT SYSTEM FOR FLEMISH CITIES AND MUNICIPALITIES BASED ON AN EXISTING MODEL.
Moreau, D., Cathelain, P., & Lacheretz, A. (2003). Comparative study of causes of death and life expectancy in carnivorous pets (II). Revue de médecine vétérinaire, 154(2), 127-132.
Moreno García, R., & Jiménez, R. (2011). Felines: behavior, classification and diseases: Hauppauge, N.Y. : Nova Science Publishers, Inc.
Mughini-Gras, L., Harms, M., van Pelt, W., Pinelli, E., & Kortbeek, T. (2016). Seroepidemiology of human Toxocara and Ascaris infections in the Netherlands. Parasitology research, 115(10), 3779. doi:10.1007/s00436-016-5139-6
Murphy, F. A., Fauquet, C. M., Bishop, D. H., Ghabrial, S. A., Jarvis, A. W., Martelli, G. P., . . . Summers, M. D. (2012). Virus taxonomy: classification and nomenclature of viruses (Vol. 10): Springer Science & Business Media.
Murray, J. K., Skillings, E., & Gruffydd-Jones, T. J. (2008). Opinions of veterinarians about the age at which kittens should be neutered. The Veterinary Record, 163(13), 381.
Nassar, R., Mosier, J., & Williams, L. (1984). Study of the feline and canine populations in the greater Las Vegas area. American journal of veterinary research, 45(2), 282-287.
Neijenhuis, F., & van Niekerk, T. (2015). Als de kat van huis is. Zwerfkatten in Ne.
Nelissen, M. (1996). Lexicon van de gedragsbiologie: Garant.
Neven, E. C. (2013). Juvenile castration in cats: The current situation in the Netherlands (Master thesis).
Nutter, F. B., Levine, J. F., & Stoskopf, M. K. (2004). Reproductive capacity of free-roaming domestic cats and kitten survival rate. Journal of the American Veterinary Medical Association, 225(9), 1399-1402.
Onze Natuur. (2019). De Europese wilde kat. Retrieved from https://www.onzenatuur.be/de-wilde-kat-alles-wat-je-moet-weten-over-dit-schuwe-roofdier/
Overgaauw, P., & Langelaar, M. (2009). Symposium zoonoses: toxoplasmosis. Tijdschrift voor diergeneeskunde, 134(23), 1002-1003.
Overgaauw, P. A., van Zutphen, L., Hoek, D., Yaya, F. O., Roelfsema, J., Pinelli, E., . . . Kortbeek, L. M. (2009). Zoonotic parasites in fecal samples and fur from dogs and cats in The Netherlands. Veterinary parasitology, 163(1-2), 115-122.
Panaman, R. (1981). Behaviour and ecology of free‐ranging female farm cats (Felis catus L.). Zeitschrift für Tierpsychologie, 56(1), 59-73.
Peeters, E. (2020). Het leven van een (zwerf)kat [PowerPoint]. Retrieved from https://dierenwelzijn.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/Het%20leven%20van%20een%20%28zwerf%29kat%20-%20Els%20Peeters%20-%20Odisee%20Hogeschool.pdf
Peeters, E. H. K. A., Porters, N., Bols, P. E. J., Nelissen, M., Moons, C. P. H., De Rooster, H., & Polis, I. (2012). Anesthesie van kittens: een literatuuroverzicht met nadruk op de mogelijkheden in België. Vlaams diergeneeskundig tijdschrift, 81(3), 129-137.
Petersen, E., & Dubey, J. (2001). Biology of toxoplasmosis. Clinical Toxoplasmosis: Prevention and Management, DHM Joynson & TG Wreghitt (Eds.), 1-42.
Pets4Homes. (sd). Scruffing A Cat-when And How? Retrieved from https://www.pets4homes.co.uk/pet-advice/scruffing-a-cat-when-and-how.html
Porters, N., de Rooster, H., Verschueren, K., Polis, I., & Moons, C. P. H. (2014). Development of behavior in adopted shelter kittens after gonadectomy performed at an early age or at a traditional age. Journal of Veterinary Behavior: Clinical Applications and Research, 9(5), 196-206.
Powell, R. A., & Mitchell, M. S. (2012). What is a home range? Journal of mammalogy, 93(4), 948-958.
Prugh, L. R., Stoner, C. J., Epps, C. W., Bean, W. T., Ripple, W. J., Laliberte, A. S., & Brashares, J. S. (2009). The rise of the mesopredator.(Report). BioScience, 59(9), 779. doi:10.1525/bio.2009.59.9.9
Purves, D., Augustine, G. J., Fitzpatrick, D., Hall, W., LaMantia, A., McNamara, J., & White, L. (2014). Neuroscience, 2008. De Boeck, Sinauer, Sunderland, Mass, 15-16.
Radford, A. D., Addie, D., Belák, S., Boucraut-Baralon, C., Egberink, H., Frymus, T., . . . Lloret, A. (2009). Feline calicivirus infection: ABCD guidelines on prevention and management. Journal of feline medicine and surgery, 11(7), 556-564.
Radford, A. D., Gaskell, R., & Dawson, S. (2004). Feline Viral Upper Respiratory Disease. In Textbook of Respiratory Disease in Dogs and Cats (pp. 271-283): Elsevier.
Reese, M. J., Patterson, E. V., Tucker, S. J., Dubovi, E. J., Davis, R. D., Crawford, P. C., & Levy, J. K. (2008). Effects of anesthesia and surgery on serologic responses to vaccination in kittens. Journal of the American Veterinary Medical Association, 233(1), 116-121.
Roberts, M., & Clements, J. (2015). Editorial: Using early neutering to control unwanted litters. Veterinary Record, 176(22), 570-571.
Robertson, I. D., & Thompson, R. (2002). Enteric parasitic zoonoses of domesticated dogs and cats. Microbes and Infection, 4(8), 867-873.
Robertson, S. (2008). A review of feral cat control. Journal of feline medicine and surgery, 10(4), 366-375.
Robinson, I. (1992). Social behaviour of the cat. The Waltham Book of Dog and Cat Behaviour, 79-95.
Rochlitz, I. (1999). Recommendations for the housing of cats in the home, in catteries and animal shelters, in laboratories and in veterinary surgeries. Journal of feline medicine and surgery, 1(3), 181-191.
Rohrbach, B. W., Legendre, A. M., Baldwin, C. A., Lein, D. H., Reed, W. M., & Wilson, R. B. (2001). Epidemiology of feline infectious peritonitis among cats examined at veterinary medical teaching hospitals. Journal of the American Veterinary Medical Association, 218(7), 1111-1115.
Sanders, R. C. (2002). Structural fetal abnormalities: the total picture: Mosby Incorporated.
Scherk, M. (2010). Snots and snuffles: rational approach to chronic feline upper respiratory syndromes. Journal of feline medicine and surgery, 12(7), 548-557.
Schmidt, P. M., Swannack, T. M., Lopez, R. R., & Slater, M. R. (2009). Evaluation of euthanasia and trap–neuter–return (TNR) programs in managing free-roaming cat populations. Wildlife Research, 36(2), 117-125.
Schneider, R. (1983). Comparison of age-and sex-specific incidence rate patterns of the leukemia complex in the cat and the dog. Journal of the National Cancer Institute, 70(5), 971-977.
Scott, K. C., Levy, J. K., Gorman, S. P., & Neidhart, S. M. N. (2002). Body condition of feral cats and the effect of neutering. Journal of Applied Animal Welfare Science, 5(3), 203-213.
Seksel, K. (2000). Feline urine spraying. Recent Advances in Companion Animal Behavior Problems. Ed Houpt KA. Ithaca NY, IVIS,(www. ivis. org).
Shaw, J. K., & Martin, D. (2015). Canine and Feline Behavior for Veterinary Technicians and Nurses: Ames : John Wiley & Sons.
Short, J., Turner, B., & Risbey, D. (2002). Control of feral cats for nature conservation. III. Trapping. Wildlife Research, 29(5), 475-487. doi:https://doi.org/10.1071/WR02015
Silva‐Rodríguez, E. A., & Sieving, K. E. (2011). Influence of Care of Domestic Carnivores on Their Predation on Vertebrates
Influencia del Cuidado de Carnívoros Domésticos Sobre Sus Tasas de Depredación en Vertebrados. Conservation Biology, 25(4), 808-815. doi:10.1111/j.1523-1739.2011.01690.x
Smith, H., Holland, C., Taylor, M., Magnaval, J., Schantz, P., & Maizels, R. (2009). How common is human toxocariasis? Towards standardizing our knowledge. Trends in parasitology, 25(4), 182-188.
Sodora, D. L., Shpaer, E., Kitchell, B., Dow, S., Hoover, E., & Mullins, J. (1994). Identification of three feline immunodeficiency virus (FIV) env gene subtypes and comparison of the FIV and human immunodeficiency virus type 1 evolutionary patterns. Journal of virology, 68(4), 2230-2238.
Sparkes, A. H., Bessant, C., Cope, K., Ellis, S. L., Finka, L., Halls, V., . . . MacFarlaine, I. (2013). ISFM guidelines on population management and welfare of unowned domestic cats (Felis catus). Journal of Feline Medicine and Surgery, 15(9), 811-817.
Starr, C., Taggart, R., Evers, C., & Starr, L. (2014). Biology: The unity and diversity of life: Nelson Education.
Stray AFP. (sd). Stray AFP en zwerfkatten. Retrieved from https://www.stray-afp.org/nl/stray-afp-zwerfkatten
Studer, N., Lutz, H., Saegerman, C., Gönczi, E., Meli, M. L., Boo, G., . . . Tasker, S. (2019). Pan-European Study on the Prevalence of the Feline Leukaemia Virus Infection–Reported by the European Advisory Board on Cat Diseases (ABCD Europe). Viruses, 11(11), 993.
Subacz, K. (2008). Impact Assessment of a Trap-Neuter-Return Program on Selected Features of Auburn, Alabama Feral Cat Colonies.
Tasker, S. (2015). How to help cats with flu. Paper presented at the BSAVA Congress Proceedings 2015.
Thulliez, P. (2001). Maternal and foetal infection: Cambridge University Press, Cambridge, UK.
Truyen, U., Addie, D., Belák, S., Boucraut-Baralon, C., Egberink, H., Frymus, T., . . . Lloret, A. (2009). Feline panleukopenia. ABCD guidelines on prevention and management. Journal of Feline Medicine & Surgery, 11(7), 538-546.
Truyen, U., & Parrish, C. R. (2013). Feline panleukopenia virus: its interesting evolution and current problems in immunoprophylaxis against a serious pathogen. Veterinary microbiology, 165(1-2), 29-32.
van den Broek, P., & Koten, J.-W. (2001). Infectieziekten. In Boekblok Arbeid en Belastbaarheid (pp. 193-230): Springer.
van Vugt, R. T. L., Nauwynck, H., Polis, I., & De Rooster, H. (2019). Prevalence study of feline immunodeficiency virus and feline leucosis virus in stray cats in Ghent. Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 88(3), 131-136.
Vangkooi Winkel. (sd). Vangkooi groot verzinkt met beschermlaag 94x31x34cm. Retrieved from www.vangkooiwinkel.nl
Vanhaesebrouck, P., Foulon, W., & Van Renterghem, L. (2003). Perinatale Toxoplasma gondii-infectie: een update anno 2002. Tijdschrift voor geneeskunde.
Verstegen, J. (1998). Conditions of the male. Manual of small animals reproduction and neonatology. Simpson G, England G, Harvey M (eds). London: British Small Animal Association. p, 71-83.
Verstegen, J. (1998). Pharmacological control of reproduction in the cat. Manuel of small animal reproduction and neonatology. BSAVA., UK, 219-226.
Villablanca, J. R., & Olmstead, C. E. (1979). Neurological development of kittens. Developmental Psychobiology: The Journal of the International Society for Developmental Psychobiology, 12(2), 101-127.
Vittecoq, M., Elguero, E., Lafferty, K. D., Roche, B., Brodeur, J., Gauthier-Clerc, M., . . . Thomas, F. (2012). Brain cancer mortality rates increase with Toxoplasma gondii seroprevalence in France. Infection, Genetics and Evolution, 12(2), 496-498.
Walewijns, M. (2020). Het kattenplan - wettelijk kader [PowerPoint]. Retrieved from https://dierenwelzijn.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/Het%20kattenplan%20-%20wettelijk%20kader%20-%20Marjoleine%20Walewijns%20-%20dienst%20Dierenwelzijn_0.pdf
Wardley, R. (1976). Feline calicivirus carrier state a study of the host/virus relationship. Archives of virology, 52(3), 243-249.
Warren Photographic. (sd). British shorthair red tabby kittens playing. Retrieved from https://www.warrenphotographic.co.uk/18235-ginger-kittens-playing
Webb, D., & King, J. R. (1984). Effects of wetting on insulation of bird and mammal coats. Journal of Thermal Biology, 9(3), 189-191.
Weiss, E., Mohan-Gibbons, H., & Zawistowski, S. (2015). Animal behavior for shelter veterinarians and staff: Ames : Wiley Blackwell.
Wet van 14 augustus 1986 betreffende de bescherming en het welzijn der dieren. (1986, augustus 14). Belgisch Staatsblad
Woods, M., McDonald, R. A., & Harris, S. (2003). Predation of wildlife by domestic cats Felis catus in Great Britain. Mammal review, 33(2), 174-188.
Yale University. Decibel Level Comparison Chart. Retrieved from https://ehs.yale.edu/sites/default/files/files/decibel-level-chart.pdf
Yale University. (sd). Decibel Level Comparison Chart. Retrieved from https://ehs.yale.edu/sites/default/files/files/decibel-level-chart.pdf
Yates, D., Yeates, J., & Roberts, M. (2013). Optimum age for neutering cats. Veterinary Record, 172(2), 53-54.
