Oost-België is voor de gemiddelde Vlaming onontgonnen terrein. Vaak vergeten we dat er in een klein deeltje van België Duits gesproken wordt. Om te weten te komen op welke manier een Romaanse en Germaanse taal met elkaar in verband staan, was er onderzoek nodig in het laboratorium van onze maatschappij: de spoedafdeling.
Als je even stilstaat bij dat klein stukje ‘Duitsland’ van bij ons, rijzen er vragen over hoe het er daaraantoe gaat met de taal. In Oost-België en meer bepaald in de Duitstalige Gemeenschap spreken ze dan wel Duits, het ligt binnen Wallonië en is dus omgeven door het Frans. Vanuit sociolinguïstisch oogpunt is dat dus een waardevol gebied, waar Germaanse en Romaanse talen even samenkomen.
Oost-België is slechts 854 km2 groot, maar het is toch lastig om doorheen het hele gebied te gaan vaststellen hoe er gesproken en gepalaverd wordt. Wie al eens voorbij een programma over de spoedafdeling op televisie zapte, zag al snel dat er mensen uit alle lagen van de bevolking voorbijkwamen. Vaak komen we er onverwachts en veelal ongewild terecht. De plek bij uitstek om even een steekproef te doen van hoe er nu eigenlijk gecommuniceerd wordt in Oost-België.
Met spoed naar Oost-België
Het onderzoek leidde eerst naar Malmedy, een dorpje dat in de Franse Gemeenschap ligt. Daarna kwam Sankt Vith aan de beurt, dat is een dorpje dat in de Duitstalige Gemeenschap ligt. Ook Eupen stond nog op het programma, maar die reis werd abrupt afgebroken door een bepaald virus. Je had het misschien al verwacht, maar in die drie dorpjes bevinden zich de ziekenhuizen van Oost-België en bijgevolg de spoedafdelingen. Alle drie zijn het faciliteitengemeenten; een moeilijk woord dat wil zeggen dat je bij de overheid terecht kan in zowel het Frans als het Duits. Op aanvraag kan je belangrijke documenten verkrijgen in het Duits in Malmedy en in het Frans in Eupen en Sankt Vith.
Om te weten te komen hoe er op de spoedafdelingen van Malmedy en Sankt Vith gecommuniceerd wordt, werd het spoedpersoneel geïnterviewd. In Malmedy vond er een interview plaats met drie artsen, acht verplegers en één secretaresse. In Sankt Vith passeerden twee artsen, acht verplegers en één secretaresse de revue. Het was gelijk duidelijk dat er in Malmedy veeleer Frans gesproken werd en in Sankt Vith vaker zowel Frans als Duits.
In Malmedy was de moedertaal van alle geïnterviewden op één na dan ook het Frans. In Sankt Vith was die groep heterogener. Daar viel het op dat het (van de moedertaal uit) Duitstalige personeel, vaak ook een goede kennis van het Frans had. Ook het Franstalige personeel, sprak een woordje Duits. Drie Duitstalige verplegers hadden dan ook in het Frans gestudeerd. Zij zelf merkten in het begin van hun carrière dat ze het medische vakjargon in het Frans soms beter beheersten dan in hun moedertaal. Iemand gaf het voorbeeld dat ze dan zinnen vormden als: ‘Gib mir mal die Trousse’. Wat dus een Duitse zin is, met een Frans medisch jargonwoord erin. Dat is uiteindelijk ook de titel van de thesis geworden. Omgekeerd werd het duidelijk dat een Duitstalige verpleegster in het Franstalige Malmedy het na jaren zo gewoon was om Frans te spreken tegen de patiënten. Voor haar is het soms uitdagender om op jargonwoorden te komen in het Duits. Dat terwijl ze thuis net enkel Duits spreekt.
Volgens de theorie van het taalrepertoire is het heel normaal dat je op je werk de woorden gebruikt die je leerde tijdens je opleiding. Ook als je bepaalde woorden dus niet in je moedertaal hebt geleerd, zul je ze blijven gebruiken in gelijkaardige situaties als de leersituatie. Als je verschillende talen spreekt, heb je die vaak op andere manieren geleerd. In welke situaties je een taal geleerd hebt, beïnvloedt waar en op welke manier je die taal zal gebruiken.
Dat er tussen Malmedy en Sankt Vith verschillen zijn in de manier van communiceren, was ook te merken aan de gesprekken tussen collega’s op de werkvloer. In Malmedy wordt onder collega’s enkel Frans gesproken. In Sankt Vith verloopt de interprofessionele communicatie in beide talen. Het lijkt er wel op dat de Duitstaligen zich aanpassen aan de Franstalige collega’s in plaats van andersom.
Tijdens communicatie met patiënten zijn de collega’s er voor elkaar in beide spoedafdelingen om elkaar bij taalproblemen te ondersteunen. Toch vindt het personeel in beide ziekenhuizen het aangenamer om met hun patiënten in de eigen moedertaal te spreken.
Zo zien we dus dat de taalsituatie binnen Oost-België toch verschilt. In de Duitstalige Gemeenschap wordt schijnbaar niet enkel Duits gesproken, maar of dat in de Franse Gemeenschap binnen Oost-België ook zo is, valt nog te ontdekken.
Anderson, E. S., Hsieh, D., & Alter, H. J. (2016). Social Emergency Medicine: Embracing the Dual Role of the Emergency Department in Acute Care and Population Health. Annals of Emergency Medicine, 68(1), 21–25. https://doi.org/10.1016/j.annemergmed.2016.01.005
Angelelli, C. (2004). Medical Interpreting and Cross-cultural Communication. Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511486616
Bilingualism and Multilingualism. New Dictionary of the History of Ideas . . Retrieved May 23, 2020 from Encyclopedia.com: https://www.encyclopedia.com/history/dictionaries-thesauruses-pictures-and-press-releases/bilingualism-and-multilingualism
Coiera, E. W., Jayasuriya, R. A., Hardy, J., Bannan, A., & Thorpe, M. E. C. (2002). Communication loads on clinical staff in the emergency department. Medical Journal of Australia, 176(9), 415–418. https://doi.org/10.5694/j.1326-5377.2002.tb04482.x
Cox, A. (2017). The dynamics of (mis)communication in language discordant multi-party consultations in the emergency department. Unveröffentlichte Doktorarbeit, Vrije Universiteit Brussel, Faculty of Arts and Philosophy.
Cox, A., Rosenberg, E., Thommeret-Carrière, A.-S., Huyghens, L., Humblé, P., & Leanza, Y. (2019). Using patient companions as interpreters in the Emergency Department: An interdisciplinary quantitative and qualitative assessment. Patient Education and Counseling, 102(8), 1439–1445. https://doi.org/10.1016/j.pec.2019.03.004
Cox, A., & Li, S. (2019). The medical consultation through the lenses of language and social interaction theory. Advances in Health Sciences Education. https://doi.org/10.1007/s10459-018-09873-2
Croskerry, P., & Sinclair, D. (2001). Emergency medicine: A practice prone to error? CJEM, 3(04), 271–276. https://doi.org/10.1017/S1481803500005765
Davidson, H. (2019). The role of French in the Linguistic Landscape of the German-speaking Community of Belgium. In Claus D. Pusch Rolf Kailuweit Mónica Castillo Lluch (Hrsg.) Linguistic Landscape Studies: The French Connection (Sammelband) (S. 95-116). Freiburg im Breisgau: rombach Verlag.
Deutschsprachige Ärzte in ostbelgischen Krankenhäusern? - Das Wort den Parteien. (2017). csp-dg. https://www.csp-dg.be/single-post/2017/11/08/Deutschsprachige-%C3%84rzt…
DG.be—Die Deutschsprachige Gemeinschaft. (o. J.). Abgerufen 12. Dezember 2019, von http://www.dg.be/desktopdefault.aspx/tabid-2788/5431_read-34851/
DG.be—Die Menschen in der Deutschsprachigen Gemeinschaft. (o. J.). Abgerufen 15. Dezember 2019, von http://www.dg.be/desktopdefault.aspx/tabid-2826/5408_read-45661/
DG-Minister Antoniadis (SP) schlägt Studienförderung für mehr (deutschsprachige) Hausärzte vor. (2019, Februar 2). Ostbelgien Direkt. https://ostbelgiendirekt.be/dg-minister-antoniadis-sp-schlaegt-studienf…
Die Deutschsprachige Gemeinschaft in Belgien. (o. J.). Abgerufen 12. Dezember 2019, von http://www.ostbelgienlive.be/desktopdefault.aspx/tabid-72/186_read-448/
Die Sprachgebiete. (o. J.). [Karte]. Abgerufen 12. Dezember 2019 von http://www.ostbelgienlive.be/desktopdefault.aspx/tabid-1059/1544_read-45675/
Die Sprachgebiete. (o. J.). Abgerufen 15. Dezember 2019, von http://www.ostbelgienlive.be/desktopdefault.aspx/tabid-1059/1544_read-45675/
forsa Politik- und Sozialforschung GmbH (2018). Die Deutschsprachige Gemeinschaft Belgiens in der Einschätzung ihrer Bürger. Abgerufen 10. Januar 2020, von https://www.ostbelgienstatistik.be/PortalData/22/Resources/downloads/themen/demoskopische_umfrage/Abschlussbericht_dritte_demoskopische_Befragung.pdf
Gesundheits- und Krankenpflegewissenschaften. (2018). Abgerufen 11. Januar 2020, von http://www.ahs-dg.be/desktopdefault.aspx/tabid-5429/9801_read-52450/
Holmes, J. & Stubbe, M. (2004). Strategic code-switching in New Zealand workplaces: Scaffolding, solidarity and identity construction. In House, J., Rehbein, J. (Hrsg.), Multilingual communication. (S. 133-154). Amsterdam/Philadelpia: J. Benjamins.
Holmes, J. (2013). An introduction to sociolinguistics. Londen/New York: Routledge.
Intensiv- und Notfallpflege. (2018). Abgerufen 11. Januar 2020, von http://www.ahs-dg.be/desktopdefault.aspx/tabid-5746/9831_read-52686/
Kletečka-Pulker, M. (2016). Sprachbarrieren im Gesundheitsbereich – Reduktion des Haftungsrisikos durch Videodolmetschen. GesundheitsRecht, 15(4). https://doi.org/10.9785/gesr-2016-0404
Language repertoire. (2020). Linguistic Integration of Adult Migrants (LIAM). https://www.coe.int/en/web/lang-migrants/repertoire-language-
Salaets, H., Segers, W., & Bloemen, H. (2008). Terminologie van het tolken. Nijmegen: Vantilt.
Schulsystem. (o. J.). Abgerufen 11. Januar 2020, von https://www.ostbelgienbildung.be/desktopdefault.aspx/tabid-2186/4270_read-31601/
Slade, D., Manidis, M., McGregor, J., Scheeres, H., Chandler, E., Stein-Parbury, J., Dunston, R., Herke, M., & Matthiessen, C. M. I. M. (2015). Communicating in Hospital Emergency Departments. Berlin/Heidelberg: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-662-46021-4
Staat. (2012, Januar 13). Abgerufen 12. Dezember 2019, von https://www.belgium.be/de/ueber_belgien/staat
Verrept, H. & Coune, I. (2016). Gids voor de interculturele bemiddeling in de gezondheidszorg. Abgerufen am 10. Mai 2020 von https://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshealth_theme_file/gids_nl_-_def.pdf
What is Social Emergency Medicine? (o. J.). The Andrew Levitt Center for Social Emergency Medicine. Abgerufen 10. Mai 2020, von https://www.levittcenter.org/what-is-social-emergency-medicine