Het OKAN-onderwijs onder de loep

Souad
Senhaji Mouhib

2015, het jaar waarin de vluchtelingencrisis voor heel wat verandering zorgde. Deze verandering vond ook plaats in het onderwijs. Het OKAN-onderwijs, staat voor ‘Onthaalklassen voor Anderstalige Nieuwkomers’, probeerde hier een antwoord op te bieden. Op deze manier probeerden leerkrachten, leerlingenbegeleiders en zorgpersoneel rekening te houden met de nieuwe groep vluchtelingen die heel wat emotionele bagage met zich meedroegen.

Het OKAN-onderwijs is een systeem dat is ontwikkeld voor minderjarige anderstalige nieuwkomers. Het wordt aangeboden in het basis- en secundair onderwijs gedurende één jaar of langer indien nodig. Op deze manier worden ze de Nederlandse taal machtig. Ook ligt de focus op het emotionele welbevinden van leerlingen. Deze taak wordt uitgevoerd door psychologen en vervolgcoachen.

Het creëren van een veilige leeromgeving is hier cruciaal en daarom wordt er ook heel erg op ingezet. Scholen hebben als instelling een belangrijke en significante rol in de studieloopbaan van jongeren. Het is daarom belangrijk om rekening te houden met de nieuwkomers hun beginsituatie en om daar dan ook op in te spelen. Bovendien hebben de leeftijdsgenoten ook een belangrijke ondersteunende rol in het verwerkingsproces. De erkenning tussen deze leerlingen kan ervoor zorgen dat deze traumatische ervaringen sneller een plaats kunnen krijgen.

Begin van een nieuw schooljaar.

Anderstalige nieuwkomers tussen 5 en 18 jaar hebben net zoals hun leeftijdsgenoten in België leerplicht. Hoe het schooltraject van deze anderstalige nieuwkomers verloopt, is grotendeels afhankelijk van de school zelf. Net zoals andere leerlingen, hebben anderstalige nieuwkomers ook behoeften. Als school is het aldus belangrijk om rekening te houden met deze behoeften en hen te motiveren. Daarnaast is een schoolklimaat die een focus legt op het welbevinden van de leerlingen, ook een belangrijk aspect. Op die manier wordt het onderwijssucces van deze leerlingen gegrandeerd.

Inzetten op een krachtige leeromgeving is een belangrijke stap in het werken naar een positief schooltraject. Leerkrachten, opvoeders en dergelijke spelen hierbij een belangrijke rol. Leerkrachten worden gezien als belangrijke sleutelfiguren, wanneer het gaat over kwaliteitsvol onderwijs aan anderstalige nieuwkomers. Welke gedragingen, attitudes en handelingen leerkrachten tegenover de leerlingen hebben, kan al dan niet een postieve invloed hebben op het schooltraject.

Deze verschillende aspecten hebben een gunstige invloed op het welbevinden van de anderstalige nieuwkomers. Zij kunnen namelijk met verschillende stressoren te maken gekregen hebben in land van herkomst, tijdens de vlucht, maar ook in land van aankomst. Scholen en leeftijdsgenoten spelen een belangrijke rol bij de ondersteuning van deze vluchtelingenkinderen. Zo vormt de school een belangrijke instelling waar de psychosociale behoeften van vluchtelingenkinderen  en jongeren beantwoord kunnen worden. Zo kan er een verband gelegd worden tussen de prestaties op school en het welbeviden van deze leerlingen: wanneer zij zich beter voelen zullen ze beter presteren.

Schoolvrienden

De erkennning tussen de leetijdsgenoten speelt een belangrijke rol in het leven en schooltraject van vluchtelingenkinderen. Dit heeft een positieve invloed op de onderwijskansen, maar dit bevordert ook het beter kunnen omgaan met traumatische ervaringen. Relaties tussen leeftijdsgenoten wordt gezien als een factor die tot een betere toekomst kan leiden. Echter kan dit vermoeilijkt worden door de aparte inrichting van de onthaaklassen waarbij anderstalige nieuwkomers weinig tot geen contact hebben met kinderen voor wie Nederlands de eerste taal is. Deze twee groepen worden als het waren fysiek gescheiden van elkaar, waardoor er een kloof kan kan onstaan die moeilijk te dichten valt. Bijgevolg kan dit het schooltraject van de anderstalige nieuwkomers op een negatieve manier beïnvloeden.

Één van de doelstelling waar naar het OKAN-onderwijs streeft is ‘integratie van de anderstalige nieuwkomers’. Maar juist door de inrichting van de aparte onthaalklassen kan de verwezenlijking van deze doelstelling bemoeilijkt worden. Zo gaf prof. dr. Maurice Crul, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam, dat de periode in de aparte onthaalklassen vermindert dient te worden. Op die manier wordt de integratie van deze leerlingen bevorderd. Proffesor Crul adviseert om gebruik te maken van een mengvorm: een combinatie van de aparte onthaalklassen en lessen volgen in het regulier schooltraject. Dit heeft niet enkel een gunstige invloed op de taalvaardigheden, maar ook op de integratie van deze leerlingen.

Mama en papa op school

Niet enkel de leetijdsgenoten, de leerkrachten en school spelen een belangrijke rol in het schooltraject van anderstalige nieuwkomers, maar ook hun ouders. Ouders van leerlingen kunnen op verschillende manieren deelnemen aan het schoolleven van hun kinderen. Deze vorm van participatie bevordert  en verhoogt de leerkansen van kinderen. Als school is het dus belangrijk om in deze ouderparticipatie te investeren. Bovendient bevordert dit ook een goede en krachtige leeromgeving voor de OKAN-leerlingen. Echter kunnen ouders van de OKAN-leerlingen verschillende obstakels ervaren die de ouderparticipatie op school belemmert, zoals tekort aan informatie en gebrek aan ondersteuningsnetwerk. Als  school is het dus belangrij om zo inclusief mogelijk en laagdrempelig mogelijk te werk te gaan, opdat alle ouders bereikt kunnen worden. Een gastvrije en verwelkomende sfeer op school, ten aanzien van zij die zich kenmerken met een migratieachtergrond, is niet alleen essentieel en cruciaal voor de ouders, maar ook voor de leerlingen. Dit heeft een positieve en stimulerende invloed op ouderbetrokkenheid. 

Alles bij elkaar...

Binnen deze bachelorproef door middel van een literatuurstudie inzichten verworven over het schoolleven van anderstalige nieuwkomers. Gebruikmakend van relevante, academische bronnen werd de literatuur opgedeeld in drie invalshoeken: (a) juridische, (b) psychologische en (c) pedagogische invalshoek. Er werd stilgestaan bij de juridische omkadering van vluchtelingen, de organisatie van het onthaalonderwijs, hoe de schoolomgeving de integratie beïnvloed van anderstalige nieuwkomers. Tot slot werd er stilgestaan bij het welbevinden van anderstalige nieuwkomers en hoe de school hierbij een ondersteunende rol kan spelen. 

Net zoals de samenleving doorstaat een school veranderende omgeving die verschillende uitdagingen met zich meebrengt zoals, kunnen omgaan met de taalbarrière van vluchtelingen en ouderparticipatie. Scholen dienen hierbij te starten met het verhaal en perspectief van de vluchtelingen en niet zozeer nagaan wat de gevolgen zijn voor de school, maar eerder wat zijn de gevolgen voor de vluchtelingenkinderen. Op die manier kunnen scholen een aangepast hulp- en ondersteuningsaanbod bieden, die de vluchtelingenkinderen én hun ouders nodig hebben. 

 

 

 

 

 

 

 

Bibliografie

Agentschap voor Integratie en Inburgering (z.d.). Wat zijn de voorwaarden voor de erkenning als vluchteling en de toekenning van subsidiaire bescherming? Geraadpleegd op 20 oktober 2019, via https://www.agii.be/thema/vreemdelingenrecht-internationaal- privaatrecht/verblijfsrecht-uitwijzing-reizen/asiel-internationale-bescherming/wat-zijn- de-voorwaarden-voor-de-erkenning-als-vluchteling-en-de-toekenning-van

Amnesty International (2015). Vluchtelingen in Europa. Geraadpleegd op 18 oktober 2019, via https://www.amnesty.nl/content/uploads/2017/01/ai-15- 15_informatieboekje_educatie_vluchtelingen_lr.pdf?x96671

B, I. (2019, September 11). VN willen beter onderwijs voor vluchtelingenkinderen in Europa. Geraadpleegd op 5 oktober 2019, via Het Laatste Nieuws: https://www.hln.be/nieuws/binnenland/onderwijs/vn-willen-beter-onderwij…- vluchtelingenkinderen-in-europa~a7deb6cb2/

Belga. (2015). Vluchtelingencrisis: al 896 leerlingen in onthaalklassen voor nieuwkomers. Het Nieuwsblad. Geraadpleegd op 10 oktober 2019, via https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20150911_01861712

Belga. (2017 a). Crevits: “Allochtone ouders moeten zich veel meer engageren”. HLN. Geraadpleegd op 27 februari 2020, via https://www.hln.be/nieuws/binnenland/onderwijs/crevits- allochtone-ouders-moetenzich-veel-meer-engageren~a281311d/

Belga. (2017 b). Prof Van Avermaet: “Uitspraken Crevits over allochtone ouders ronduit triest”. Het Laatste Nieuws. Geraadpleegd op 27 februari 2020, via https://www.hln.be/nieuws/binnenland/onderwijs/prof-van-avermaet-uitspr…- over-allochtone-ouders-ronduit-triest~ad76893f/

Bex, C., & De Graeve, K. (2016). Alleen bouwen aan een toekomst in het secundair onderwijs. Samenleving en politiek, mei, 42–43.

Bohlmeijer, E., Westerhof, G., Bolier, L., Steeneveld, M., Geurts, M., & Walburg, J. (2013).

Welbevinden: van bijzaak naar hoofdzaak?: Over de betekenis van de positieve psychologie

[Cursus].. Psycholoog, 2013(November), 49-59.

Steunpunt diversiteit en leren. (z.d.) Cartografie en analyse van het onthaalonderwijs voor minderjarige anderstalige nieuwkomers. Geraadpleegd op 7 februari, via http://www.steunpuntico.be/onderzoek/okans

Centrum voor taal en onderwijs. (2016). Wegwijs in Okan. Geraadpleegd op 7 februari 2020, via http://www.cteno.be/downloads/wegwijs_okan_webversie.pdf

Cerna, L. (2019). Refugee education.OECD Education Working Papers, (203), 1–73. https://doi.org/10.1787/a3251a00-en

Cnudde, H., Ryngaert, J., Van Hecke, A., Vanobbergen, B., & Verhaeghe, J. (2013). Heen & Retour: Aanbevelingen vanuit het Kinderrechtencommissariaat over het asiel-en terugkeerbeleid.

Brussel: Kinderrechtencommissariaat. Geraadpleegd op 10 oktober 2019, via https://www.kinderrechtencommissariaat.be/actueel/studiedag-heen-en-ret…

Commissie, E. (2010). Mededeling van de commissie aan het Europees parlement, de raad, het Europees economisch en sociaal comité en het comité van de regio's. Jeugd in beweging: Een initiatief om jongeren ten volle te betrekken bij het realiseren van slimme, duurzame en inclusieve groei in de Europese Unie. COM (2010), 477.

De Clerck, H., Piqueray, E., De Bruyne, L., Philips, I., & Truyts, I. (2014). Actie-onderzoek 16-tot 18- jarige nieuwkomers uit derdelanden. Geïntegreerd eindrapport.

Dehaene, N. (2017, 3 september). OKAN-leerlingen moeten sneller in het reguliere onderwijs

geïntegreerd worden. Geraadpleegd op 18 mei 2020, https://www.knack.be/nieuws/belgie/okan-leerlingen-moeten-sneller-in-he…- onderwijs-geintegreerd-worden/article-normal-895465.html

via

Dewispelaere, J. (2017). Cursus: Inleiding in de psychologie. [Cursus]. Plaats van de uitgave: Odisee Gezinswetenschappen.

Dory, S. (2018, 24 november). Psychisch welzijn in de OKAN-klas: Wasim (18) getuigt. Geraadpleegd op 7 februari 2020, via https://www.stampmedia.be/artikel/psychisch-welzijn-de-okan- klas-wasim-18-getuigt

Due, C., & Riggs, D. W. (2016). Care for children with migrant or refugee backgrounds in the school context. Children Australia, 41(3), 190-200. doi:http://dx.doi.org/10.1017/cha.2016.24

Eindtermen Vlaanderen. (z.d.). Ontwikkelingsdoelen “Nederlands voor nieuwkomers” in de onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers in het secundair onderwijs. Geraadpleegd op 12 november 2019, via http://eindtermen.vlaanderen.be/secundair- onderwijs/okan/ontwikkelingsdoelenOkan.pdf

Fazel, M. (2015). A moment of change: Facilitating refugee children's mental health in UK schools. International Journal of Educational Development, 41, 255-261.

Ferrara, M. M. (2015). Parent involvement facilitators: Unlocking social capital wealth. School

Community Journal, 25(1), 29-51. https://search.proquest.com/docview/1695740297?accountid=11077

via

FMDO. (z.d.). FMDO VZW Diversiteit Verenigd. Geraadpleegd op 16 mei 2020, via https://www.fmdo.be/wp-content/uploads/2019/03/180622_brochure_fmdo_12p…

Gastvrije gemeente. (2017). Taalbevordering bij OKAN-leerlingen. Geraadpleegd op 7 februari 2020, via https://www.gastvrijegemeente.be/initiatieven/taalbevordering-bij-okan- leerlingen

Gastvrije gemeente. (z.d.). Welkom in onze Educatieve Moestuin van OKAN Roeselare – Wereldklasse. Geraadpleegd op 1 maart 2020, via https://initiatieven.gastvrijegemeente.be/project/14689

Geldof, D. (2013). Superdiversiteit. Hoe migratie onze samenleving verandert. Acco, Leuven. Geldof, D. (2016). Onzekerheid. 4th ed. Leuven: Acco, p.148.

Het Laatste Nieuws. (2018, 6 juni). Integreren, dat kan best in de moestuin. Geraadpleegd op 7 febuari 2020 via https://www.hln.be

Heylighen, E., Bonamini, C. Houben, K., Keytsman, E., & De Valck, H. (2015). Wat is een vluchteling?. Brussel: Vluchtelingenwerk Vlaanderen vzw. Geraadpleegd op 18 oktober 2019, via https://www.vluchtelingenwerk.be/system/tdf/watiseenvluchteling_201511- screen.pdf?file=1&type=document

Hodge, L. (2019, Augustus 30). Meer dan de helft vluchtelingenkinderen wereldwijd gaat niet naar school: "op die manier laten we ze in de steek". Geraadpleegd op 30 september, via VRT NWS: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/08/29/meer-dan-de-helft-van-de- vluchtelingenkinderen-wereldwijd-gaat-n/

Horswood, D., Baker, J., Fazel, M., Rees, S., Heslop, L., & Silove, D. (2019). School factors related to the emotional wellbeing and resettlement outcomes of students from refugee backgrounds: Protocol for a systematic review. Systematic Reviews, 8 doi:http://dx.doi.org/10.1186/s13643-019-1016-

Horswood, D., Baker, J., Fazel, M., Rees, S., Heslop, L., & Silove, D. (2019). School factors related to the emotional wellbeing and resettlement outcomes of students from refugee backgrounds: protocol for a systematic review. Systematic reviews, 8(1), 107.

KlasCement. (z.d.). Traumapsychologen: Project. Geraadpleegd op 13 mei 2020, viahttps://www.klascement.net/aankondiging/93854/traumapsychologen-project/

Koehler, C., Bauer, S., Lotter, K., Maier, F., Ivanova, B., Ivanova, V., & Kakos, M. (2017). Qualitative Study on Migrant Parent Empowerment.

Kovinthan, T. (2016). Learning and teaching with loss: Meeting the needs of refugee children through narrative inquiry. Diaspora, indigenous, and minority education, 10(3), 141-155.

Krekels, K. (2018). OKAN: Doorstroming naar het regulier secundair en naar het deeltijds beroepssecundair onderwijs. Geraadpleegd op 17 oktober 2019, via http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1434886

Marchi, L. (2013).De vreemdelingenwet: Een praktische handleiding. Brussel: Regionaal Integratiecentrum Foyer Brussel.

Onderwijs Kwaliteit. (2016). Het referentiekader voor Onderwijskwaliteit: kwaliteitsverwachtingen

en kwaliteitsbeelden. Geraadpleegd op 1 mei 2020, https://www.onderwijsinspectie.be/sites/default/files/atoms/files/OK-ma…

via

OVSG (2015). Visietekst onthaalonderwijs. Geraadpleegd op 15 oktober 2019, via https://www.ovsg.be/ovsg/sites/default/files/standpunten/Visietekst%20o…

OVSG vzw. (2015, december 21). Visietekst onthaalonderwijs. Geraadpleegd op 30 januari 2020, via OVSG: https://www.ovsg.be/visieteksten/visietekst-onthaalonderwijs

Pulinx, R., Kemper, R., Verswijvel, K., De Bruyne, L., Vanthournout, G., Baeten, M., & Keygnaert, I. (2017). Cartografie en analyse van het onthaalonderwijs voor anderstalige nieuwkomers en

OKAN-leerlingen. Geraadpleegd op 15 oktober 2019, via http://integratiebeleid.vlaanderen.be/cartografie-en-analyse-van-het-on…- voor-anderstalige-nieuwkomers-en-okan-leerlingen

Reyntjens, S. (2018, 15 april). OKAN-leerkracht: ‘Een open houding en respect zijn broodnodige

eigenschappen’. Geraadpleegd op 7 februari 2020, https://www.mo.be/reportage/okan-leerkracht-een-open-houding-en-respect…- broodnodige-eigenschappen

via

Salloum, S. J., Goddard, R. D., & Berebitsky, D. (2018). Resources, Learning, and Policy: The Relative Effects of Social and Financial Capital on Student Learning in Schools. Journal of Education for Students Placed at Risk (JESPAR), 23(4), 281-303.

Steunpunt Diversiteit & Leren., (z.d.). Participatie. Geraadpleegd op 5 april 2020, via http://www.diversiteitenleren.be/themas/participatie

Stevens, S., & Patel, N. (2015). Viewing Generativity and Social Capital as Underlying Factors of Parent Involvement. School Community Journal, 25(1), 157-174.

Tang, S. (2012).Family educational involvement and social capital: Potential pathways to educational success for students of immigrant families (Doctoral dissertation, Boston College).

Thao, M. (2009). Parent Involvement in School: Engaging Immigrant Parents. Snapshot. Wilder Research.

The Council of Europe Commissioner for Human Rights. (2017). Fighting school segregation in Europe through inclusive education. Geraadpleegd op 30 november 2019, via https://rm.coe.int/fighting-school-segregationin-europe-throughinclusiv…- posi/168073fb65

Thomas, R. L. (2016). The right to quality education for refugee children through social inclusion. Journal of Human Rights and Social Work, 1(4), 193-201.

Torfs, K., & Versteden, P. (2019, 8 oktober). Aan de slag met anderstalige nieuwkomers: geschikte taken binnen een krachtige (taal)leeromgeving. Geraadpleegd op 15 oktober 2020, via https://hsnbundels.taalunie.org/bijdrage/aan-de-slag-met-anderstalige-n…- geschikte-taken-binnen-een-krachtige-taalleeromgeving/

Turney, K., & Kao, G. (2009). Barriers to school involvement: Are immigrant parents disadvantaged? The Journal of Educational Research, 102(4), 257-271.

Van Crombrugge, H. (2009). Ouders in soorten. Antwerpen: Garant.

Vanblaere, B. (2012). Ervaringen van ex-OKAN-leerlingen in het secunair onderwijs. (Unpublished thesis). University Ghent, Ghent.

Verhaeghe, F., & Derluyn, I. (2014). Recht op onderwijs voor minderjarige vluchtelingen: wat als de toekomst niet in België ligt?. Pedagogiek, 34(3), 237-254.

Vlaamse Onderwijsraad. (2018 december). Onderwijs voor vluchtelingen: warm onthaal, vlotte leerloopbaan en duurzaam toekomstperspectief. Verslag van een strategische verkenning. Geraadpleegd op 8 januari 2020, via https://assets.vlor.be/www.vlor.be/publication_attachment/tekst%20vluch… %20template%20DEF.pdf?fbclid=IwAR3y64mkm1uLF8a3ryO5auC47QmF4Eao2AGP5J9644 25Uou4VkPsUdU4BI8

Vlaamse Onderwijsraad. (2018 oktober). Onderwijs voor vluchtelingen: warm onthaal, vlotte leerloopbaan en duurzaam toekomstperspectief. Geraadpleegd op 7 , via https://www.vlor.be/vluchtelingen

Vlaamse Overheid. (z.d.). Verplichte taalscreening bij eerste instap in het gewoon lager onderwijs. Geraadpleegd op 18 novmeber 2019, via https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/verplichte- taalscreening-bij-eerste-instap-in-het-gewoon-lager-onderwijs#taalbad

Vluchtelingenwerk Vlaanderen (z.d.). Elim steunpunt Vlaanderen. Geraadpleegd op 18 november 2020, via https://www.vluchtelingenwerk.be/vrijwilligersgroep/elim

Vlaanderen is onderwijs en vorming. (z.d.) Wat is onthaalonderwijs? Geraadpleegd op 17 oktober 2019, via https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/wat-is-onthaalonderwijs

Ziaian, T., de Anstiss, H., Puvimanasinghe, T., & Miller, E. (2018). Refugee students’ psychological wellbeing and experiences in the Australian education system: A mixed-methods investigation. Australian psychologist, 53(4), 345-354.

Universiteit of Hogeschool
Odisee
Thesis jaar
2020
Promotor(en)
Younasse Assarrakh