Steeds meer diagnoses van IBD: “Mama, wat is er aan de hand?”
- JulieWante
Inleiding
Het aantal patiënten met Inflammatory Bowel Disease (IBD) of inflammatoire darmziekten neemt wereldwijd toe. IBD omvat de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa die vaak voorkomen bij jonge mensen alsook bij jonge ouders. Hun schoolgaande kinderen komen hierdoor vroeg in contact met de ziekte en begrijpen de ziekte onvoldoende. Aangezien er nog geen educatie is omtrent de ziekte naar de kinderen toe, werd besloten om hier verandering in te brengen. Zo ontstond het kinderboekje ‘Mama heeft Crohn’.
“Naar een pretpark gaan kan pas zonder stress als je weet waar alle toiletten zich bevinden.”
Inflammatoire darmziekten zijn chronische aandoeningen van het gehele spijsverteringsstelsel die een variabel ziekteverloop kennen. De ziekte kent periodes van opstoten en periodes waarbij de klachten onder controle zijn. De precieze oorzaak is nog niet gekend, maar naast genetische factoren spelen ook bepaalde omgevingsfactoren, het eigen immuunsysteem en de darmflora een rol in het ontstaan van de ziekte. De voornaamste klachten zijn vermoeidheid, diarree, krampen, buikpijn en frequent toiletbezoek.
Patiënten die lijden aan IBD melden vaak een verminderde levenskwaliteit. De ziekte heeft meestal ook een invloed op de opvoeding. Daarnaast worden angst en depressie ook geassocieerd met de ziekte. Een fulltime job, het huishouden, sociale activiteiten en de zorg voor de kinderen is niet vanzelfsprekend voor patiënten. Vaak hebben ze hier geen energie meer voor en vermijden ze ook de vele vragen van vrienden die de ziekte niet begrijpen. Ook de kinderen zitten met veel vragen omtrent de ziekte en de gevolgen. Aangezien het een ingewikkelde ziekte is, wordt het moeilijk om aan de kinderen uit te leggen wat het precies inhoudt. Klachten zoals pijn en vermoeidheid beperken het sociale leven en ook het vermogen om als ouder tijd door te brengen met het gezin. Ondanks deze moeilijkheden kunnen de ouders een nauwere relatie met hun kinderen krijgen.
“Nu speelt vooral de vermoeidheid een grote rol. Het is moeilijk uit te leggen en de meesten begrijpen niet wat de ziekte is. Ik ben maar gestopt met het proberen uit te leggen.” (IBD-patiënt, 35 jaar)
Het onderzoek
Het doel van het onderzoek was om een kinderboekje te ontwikkelen waarin de verschillende problemen zoals de klachten, de symptomen, de aandachtspunten, etc. besproken worden. Het kinderboek is gericht op kinderen van 6 tot en met 11 jaar omdat er op deze leeftijd een grote sprong wordt gemaakt in de cognitieve ontwikkeling. Lagere schoolkinderen gaan zich ook vaak vragen stellen over wat er allemaal gebeurt. Het boekje werd aantrekkelijk gemaakt voor deze doelgroep aan de hand van kleurrijke tekeningen, een eenvoudige tekst en figuren/plaatsen die de kinderen aanspreken.
Aan de hand van de vragenlijsten willen we aantonen dat er nood is aan een kinderboekje over de ziekte van Crohn. Aangezien het grootste deel van de respondenten Crohn-patiënten zijn, hebben we ervoor gekozen om in het verhaal hierop te focussen. De meerderheid van de Crohn-patiënten zijn vrouwelijk en hierdoor werd er besloten om de mama als patiënt te nemen.
Resultaten
Dit boekje is gebaseerd op de resultaten die werden verkregen via de vragenlijsten. De bekomen resultaten in verband met de algemene symptomen worden bevestigd door verschillende studies omtrent IBD, zoals bijvoorbeeld D’haens & Vermeire, 2017 en Radford et al., 2019.
Volgens de studie van Ballester Ferré, Boscá-Watts en Pérez (2017) ligt de grootste piek van diagnoses van Crohn-patiënten tussen 20 tot 40 jaar. Hierdoor komen jonge gezinnen steeds vaker in aanraking met IBD. Met ons onderzoek komen wij tot eenzelfde vaststelling.
Uit de verkregen resultaten blijkt dat er interesse is in een educatieboekje omtrent IBD. Zo’n 84% van de patiënten overweegt de aankoop van het boekje omdat dit mogelijks bij velen de levenskwaliteit zou verbeteren.
Aangezien er geen andere hulpmiddelen ter beschikking zijn, hebben de ouders zelf mondeling over de ziekte verteld aan hun kinderen. Omdat het een ingewikkelde ziekte is, werden enkel de eigen ervaringen verteld en niet de volledige aandoening. Aan de hand van de tekeningen in het boekje worden verschillende aspecten duidelijk en worden deze ook visueel aangetoond.
Belangrijke aandachtspunten die volgens de patiënten zeker moesten worden beschreven aan de kinderen zijn vermoeidheid, medicatie, frequent toiletbezoek, ziekenhuisopname, voeding en beperkte sociale contacten. Op die manier kunnen de kinderen zich een beeld vormen over het ziekteverloop en de zieke ouder ondersteunen wanneer nodig.
Besluit
Met dit kinderboekje spelen we in op de grote vraag van patiënten volgens de afgenomen vragenlijsten. De kinderen gaan wel op een goede manier met de ziekte om, maar soms wordt niet alles verteld waardoor de kinderen nog met veel vragen zitten. Het boekje zorgt ervoor dat kinderen zich bewust zijn van de ziekte en op verschillende situaties kunnen reageren. We hopen dat dit een hulp kan bieden voor patiënten in de communicatie naar zowel de kinderen als anderen.
“Eindelijk kan ik mijn kindjes uitleggen waarom ik soms te moe ben om te spelen.” (IBD-patiënte, 33 jaar)
Bibliografie
Abbass, M., Cepek, J., Parker, C.E., Nguyen, T.M., MacDonald, J.K., Feagan, B.G., et al. (2019). Adalimumab for induction of remission in Crohn's disease (Review). Geraadpleegd op 13 februari 2020 via https://www-cochranelibrarycom.ezp.odisee.be/cdsr/doi/10.1002/14651858…
Adamina, M., BonovAas, S., Raine, T., Spinelli, A., Warusavitarne, J., Armuzzi, A., et al. (2020). ECCO Guidelines on Therapeutics in Crohn’s Disease: Surgical Treatment. Journal of Crohn's and Colitis, 14, nr.2, pp. 155-168. Geraadpleegd op 24 maart 2020 via https://academic.oup.com/ecco-jcc/article/14/2/155/5631809
Akobeng, A.K., Elawad, M. & Gordon, M. (2016). Glutamine for induction of remission in Crohn’s disease (review). Geraadpleegd op 15 februari 2020 via https://wwwcochranelibrarycom.ezp.odisee.be/cdsr/doi/10.1002/14651858.C… 8-cr-0004
Ashwin, N.A. (2015). Epidemiology and risk factors for IBD. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology, 12, pp.205-217. Geraadpleegd op 15 maart 2020 via https://www.nature.com/articles/nrgastro.2015.34
AZ Sint Lucas Gent. (2018). Wat is IBD?. Geraadpleegd op 24 februari 2020 via http://www.azstlucas.be/zorgaanbod/medisch-aanbod/ibd-kliniek/wat-is-ibd
Ballester Ferré, M. P., Boscá-Watts, M.M. & Pérez, M.M. (2017). Crohn’s disease. Medicina Clínica, 151, nr.1, pp. 26-33. Geraadpleegd op 17 november 2019 via https://wwwsciencedirectcom.odisee.ezproxy.kuleuven.be/science/article/…
Baumgart, D.C. & Sandborn, W.J.(2007). Inflammatory bowel disease: clinical aspects and established and evolving therapies. The Lancet, 369, nr. 9573, pp. 1641-1657. Geraadpleegd op 17 april 2020 via https://www-sciencedirectcom.ezp.odisee.be/science/article/pii/S0140673…
Behm, B.W. & Bickston, S.J. (2008). Tumor necrosis factor-alpha antibody for maintenance of remission in Crohn’s disease (Review). Geraadpleegd op 18 februari 2020 via https://www-cochranelibrarycom.ezp.odisee.be/cdsr/doi/10.1002/14651858…
Bergeron, F., Bouin, M., D’Aoust, L., Lemoyne, M. & Presse, N. (2018). Food avoidance in patients with inflammatory bowel disease: What, when and who?. Clinical Nutrition, 37, nr.3, pp. 884-889. Geraadpleegd op 6 februari 2020 via https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0261561417301012 57 BCFI. (2020).
Gecommentarieerd geneesmiddelen repertorium. Geraadpleegd op 13 maart 2020 via https://www.bcfi.be/nl/start
Bischoff, S.C., Escher, J., Hébuterne, X., Kłek, S., Krznaric, Z., Schneider, S., et al. (2020). ESPEN practical guideline. Clinical Nutrition, 39, pp. 632-653. Geraadpleegd op 21 maart 2020 via https://www.espen.org/files/ESPENGuidelines/ESPEN_practical_guideline_C… sease.pdf
Catharinaziekenhuis (2014). Operaties van de dikke darm. Geraadpleegd op 17 november 2019 via https://www.catharinaziekenhuis.nl/files/Patient/Patientenfolders/_Scre… handelingen/CHI-024-Operatie_van_de_dikke_darm.pdf CCUVN. (2020).
Wat is colitis ulcerosa? Geraadpleegd op 10 april 2020 via https://www.crohn-colitis.nl/ibd/wat-is-colitis-ulcerosa/
Cederholm, T., Barazzoni, R., Austin, P., Ballmer, P., Biolo, G., Bischoff, S.C., et al. (2016). ESPEN guidelines on definitions and terminology of clinical nutrition. Clinical Nutrition, pp. 1-16. Geraadpleegd op 21 maart 2020 via http://www.stuurgroepondervoeding.nl/wp-content/uploads/2016/10/termino…
Cederholm, T., Bosaeus, I., Barazzoni, R., Bauer, J., Van Gossum, A., Klek, S., et al. (2015). Diagnostic criteria for malnutrition- An ESPEN Consensus Statement. Clinical Nutrition, 34, pp.335-340. Geraadpleegd op 14 april 2020 via http://www.diettherapy.gr/data/documents/ESPEN_recommendation_diagnosti… on..pdf
Chapelier, N., Dury, I. & Louis, E. (2019). Extra-intestinal Manifestations. Inflammatory Bowel Disease Nursing Manual, pp. 165-172. Geraadpleegd op 12 februari 2020 via https://link-springer-com.ezp.odisee.be/chapter/10.1007/978-3-319-75022…
Ciocîrlan, M., Ciocîrlan, M., Iacob, R., Tanțău, A., Gheorghe, L., Gheorghe, et al. (2019). Malnutrition Prevalence in Newly Diagnosed Patients with Inflammatory Bowel Disease - Data from the National Romanian Database. Journal of Gastrointestinal & Liver Diseases, 28, nr. 2, pp. 163-168. Geraadpleegd op 18 april 2020 via https://www.jgld.ro/jgld/index.php/jgld/article/view/176/116
Cleynen, I., Van Moerkercke, W., Billiet, T., Vandecandelaere, P., Vande Casteele, N., Breynaert, C., et al. (2016). Characteristics of Skin Lesions Associated With Anti– Tumor Necrosis Factor Therapy in Patients With Inflammatory Bowel Disease. Geraadpleegd op 10 februari 2020 via https://mfprac.com/web2019/07literature/literature/Gastroenterology/IBD… 58
Chapman, R.W. (2019). Primary sclerosing cholangitis. Medicine, 47, nr.12, pp. 799-803. Geraadpleegd op 10 maart 2020 via https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1357303919302178
Chidi, V.N & Schwartz, D.A. (2015). Imaging of perianal fistulizing Corhn’s disease. Expert Review of Gastroenterology & Hepatology, 9, nr.6, pp. 797-806. Geraadpleegd op 15 maart 2020 via https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1586/17474124.2015.1031110?scro… dAccess=true
Czuber-Dochan, W., Murrells, T., Morgan, M., Lomer, M., Lindsay, J.O. & Whelan, K. (2019). Prevalence and factors associated with impaired food-related quality of life in 1223 people with IBD. Gut, 68, nr.2, pp. A173. Geraadpleegd op 29 maart 2020 via https://search.proquest.com/openview/9712ef21a0522fa26d5a6c83013434f6/1…
Damas, O.M., Garces, L. & Abreu, M.T. (2019). Diet as Adjunctive Treatment for Inflammatory Bowel Disease: Review and Update of the Latest Literature. Current Treatment Options Gastroenterology, 17, pp. 313–325. Geraadpleegd op 22 februari 2020 via https://link.springer.com/article/10.1007/s11938-019-00231-8
Day, A.S. & Lopez, R.N. (2015). Exclusive enteral nutrition in children with Crohn’s disease. World journal of gastroenterology, 21, nr. 22, pp. 6809-6816. Geraadpleegd op 17 april 2020 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4462720/
Di Salvo, A., Fabiano, C., Mannara, V., Dimarco, M., Orlando, A., Affronti, M., et al. (2016). Frequency of thiopurine methyltransferase mutation in patients of Mediterranean area with inflammatory bowelM disease and autoimmune disorders. Digestive and Liver Disease, 48, nr.12, pp. 1506-1509. Geraadpleegd op 25 maart 2020 via https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1590865816307034
D’haens, G., & Vermeire, S. (2017). Alles over chronische darmziekten. Tielt: Lannoo. deBruyn, J., Fonseca, K., Ghosh, S., Panaccione, R., Gasia, M.F., Ueno, A., et al. (2016). Immunogenicity of Influenza Vaccine for Patients with Inflammatory Bowel Disease on Maintenance Infliximab Therapy: A Randomized Trial. Inflammatory Bowel Diseases, 22, nr. 3, pp. 638-647. Geraadpleegd op 25 maart 2002 via https://academic.oup.com/ibdjournal/article/22/3/638/4561792
Dubinsky, M.C., Bressler, B., Armuzzi, A., Salese, L., DiBonaventura, M., Maller, E., et al. (2019). P685 Improvement in patient-reported Inflammatory Bowel Disease Questionnaire outcomes, and relationship with disease activity, in tofacitinib-treated patients with ulcerative colitis: Data from the OCTAVE clinical trials. Journal of Crohn’s and Colitis, 13, nr. 1, pp. S462-S463. Geraadpleegd op 23 maart 2020 via https://academic.oup.com/ecco-jcc/article/13/Supplement_1/S462/5300395 59
Flier, L.C. & Welstead, L.A. (2017). Nutrition matters in IBD. Inflammatory Bowel Disease. pp. 233-255. Geraadpleegd op 4 april 2020 via https://link-springercom.ezp.odisee.be/chapter/10.1007/978-3-319-53763-…
Forbes, A., Escher J., Hébuterne, X., Kłęk, S., Krznaric, Z., Schneider, S., et al. (2017). ESPEN guideline: Clinical nutrition in inflammatory bowel disease. Clinical Nutrition, 36, nr.2, pp. 321-347. Geraadpleegd op 12 februari 2020 via https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0261561416313681
Fourie, S., Jackson, D. & Aveyard, H. (2018). Living with Inflammatory Bowel Disease: A review of qualitative research studies. International Journal of Nursing Studies, 87, pp. 149-156. Geraadpleegd op 14 april 2020 via https://www-sciencedirectcom.ezp.odisee.be/science/article/pii/S0020748… GB7kvGALPSUxjBdgTIHlXt2USkRlhkVhNhPIkLaKBLZ9gNU
Gordon, J., Ramaswami, A., Beuttler, M., Jossen, J., Pittman, N., Lai, J., et al. (2016). EBV Status and Thiopurine Use in Pediatric IBD. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 62, nr. 5, pp. 711-714. Geraadpleegd op 25 maart 2020 via https://insights.ovid.com/crossref/00005176-201605000- 00008?isFromRelatedArticle=Y
Ghosh, S., Bressler B., Petkau, J., Thakkar, R.B., Wang, S., Chao, J., et al. (2019). Healthcare Providers Underestimate Patients’ Glucocorticoid Use in Crohn’s Disease. Digestive Diseases and Sciences, 64, pp. 1142-1149. Geraadpleegd op 17 april 2020 via https://link.springer.com/article/10.1007/s10620-018-5419-3
Helfrich, C., van Dijk, A. & Wierdsma, N.J. (2019). Richtlijn 31: Inflammatoire darmziekten (Inflammatory Bowel Disease, IBD): colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn. Geraadpleegd op 28 maart 2020 via https://www-dieetbehandelingsrichtlijnennl.ezp.odisee.be/richtlijnen/31…
Haskey, N., Pena-Sanchez, J.N., Jones, J.L. & Fowler, S.A. (2018). Development of a screening tool to detect nutrition risk in patients with inflammatory bowel disease. Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition, 27, nr. 4, pp. 756-762.Geraadpleegd op 8 april 2020 via https://search.informit.com.au/documentSummary;dn=761727255576275;res=I…
Knowles, S.R., Keefer, L., Wilding, H., Hewitt, C., Graff, L. & Mikocka-Walus, A. (2018). Quality of Life in Inflammatory Bowel Disease: A Systematic Review and Metaanalyses—Part II. Inflammatory Bowel Diseases, 24, nr. 5, pp. 966-976. Geraadpleegd op 5 mei 2020 via https://academic.oup.com/ibdjournal/article/24/5/966/4980912
Lesnovska, P.K., Frisman, H.G., Hjortswang, H. & Börjeson, S. (2016). Critical Situations in Daily Life as Experienced by Patients With Inflammatory Bowel Disease. Gastroenterology Nursing, 39, nr. 3, pp. 195-203. Geraadpleegd op 14 april 2020 via https://insights.ovid.com/article/00001610-201605000-00004 60
Lemberg, D.A. & Day, A.S. (2015). Crohn disease and ulcerative colitis in children: An update for 2014. Journal of Paediatrics and Child Health, 51, nr. 3. Geraadpleegd op 28 maart 2020 via https://onlinelibrary-wiley-com.ezp.odisee.be/doi/10.1111/jpc.12685
Lima, F. & Machado, M.(2019). Perceptions About Family Planning in Men and Women With IBD in Brazil. The American Journal of Gastroenterology, 114, pp. S15. Geraadpleegd op 29 maart 2020 via https://journals.lww.com/ajg/Abstract/2019/12001/P058_Online_Feedback__… ons_About_Family.59.aspx
Limetkai, B.N., Iheozor-Ejiofor, Z., Gjudalin-Hellon, T., Parian, A., Matarese, L.E., Bracewell, K., et al. (2019). Dietary interventions for induction and maintenance of remission in inflammatory bowel disease (Review). Geraadpleegd op 28 maart 2020 via https://www-cochranelibrarycom.ezp.odisee.be/cdsr/doi/10.1002/14651858…
Ma, C., Lee, J. K., Mitra, A.R., Teriaky, A., Choudhary, D., Nguyen, T.M., et al. (2019). Systematic review with meta-analysis: efficacy and safety of oral Janus kinase inhibitors for inflammatory bowel disease. Alimentary Pharmacology and Therapeutics, 50, nr.1, pp. 5-23. Geraadpleegd op 12 maart 2020 via https://onlinelibrary-wileycom.ezp.odisee.be/doi/10.1111/apt.15297
Maaser, C., Sturm, A., Vavricka, S.R., Kucharzik, T., Fiorino, G., Annese, V. et al. (2019). ECCO-ESGAR Guideline for Diagnostic Assessment in IBD Part 1: Initial diagnosis, monitoring of known IBD, detection of complications. Journal of Crohn's and Colitis, 13, nr. 2, pp. 144-164. Geraadpleegd op 16 maart 2020 via https://academic.oup.com/ecco-jcc/article/13/2/144/5078195
Mak, W. Y., Hart, A. L., & Ng, S. C. (2019). Crohn’s disease. Inflammatory Bowel Disease, 47, nr.6, pp. 377-378. Geraadpleegd op 13 december 2019 via https://www-sciencedirectcom.ezp.odisee.be/science/article/pii/S1357303…
Mak, W.Y. & Ng, S.C. (2020). Epidemiology of fibrostenosing IBD. Geraadpleegd op 17 april 2020 via https://onlinelibrary-wiley-com.ezp.odisee.be/doi/abs/10.1111/1751- 2980.12853
Maxwell, L.J., Zochling, J., Boonen, A., Singh, J.A., Veras, M.M.S., Tanjong Ghogomu, E., et al. (2015). TNF-alpha inhibitors for ankylosing spondylitis (Review). Cochrane Database of Systematic Reviews, nr.4. Geraadpleegd op 20 februari 2020 via https://www-cochranelibrarycom.ezp.odisee.be/cdsr/doi/10.1002/14651858…
Marino, A., Weiss, P.F., Davidson, S.L. & Lerman, M.A. (2019). Symptoms in noninfectious uveitis in a pediatric cohort: initial presentation versus recurrences. Journal of 61 American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus, 23, nr. 4, pp. 220- 226. Geraadpleegd op 10 maart 2020 via https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1091853119301466
Marion-Letellier, R., Savoye, G. & Ghosh, S. (2016). IBD: in food we trust. Journal of Crohn's and Colitis, 10, nr.11, pp. 1351-1361. Geraadpleegd op 29 maart 2020 via https://academic.oup.com/ecco-jcc/article/10/11/1351/2480009
Moran, C. J. (2017). Very early onset in inflammatory bowel disease. Seminars in pediatric surgery, 26, nr.6, pp. 356-359. Geraadpleegd op 12 april 2020 via https://wwwsciencedirect-com.ezp.odisee.be/science/article/pii/S1055858…
Mukherjee, S., Sloper, P. & Turnbull, A. (2002). An insight into the experiences of parents with inflammatory bowel disease. Journal of Advanced Nursing, 37, nr.4. Geraadpleegd op 13 april 2020 via https://onlinelibrary-wileycom.ezp.odisee.be/doi/full/10.1046/j.1365- 2648.2002.02098.x?fbclid=IwAR1UQRrgsq7tx3pqudfIGWeBRg1YJZ7FetfX_Z7Y3da4X 540X86NTNhybXk
Mukherjee, S., Sloper, P. & Lewin, R. (2002). The meaning of parental illness to children: the case of inflammatory bowel disease. Child: Care, Health and Development, 28, nr. 6, pp. 479-485. Geraadpleegd op 5 mei 2020 via https://onlinelibrary-wileycom.ezp.odisee.be/doi/10.1046/j.1365-2214.20…
Narula, N., Dhillon, A., Zhang, D., Sherlock, M.E., Tondeur, M. & Zachos, D. (2018). Enteral nutritional therapy for induction of remission in Crohn's disease. Geraadpleegd op 9 april 2020 via https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD000542.pub3…
Neuendorf, R., Harding, A., Stello, N., Hanes, D. & Wahbeh, H. (2016). Depression and anxiety in patients with in-flammatory bowel disease: a systematic review. Journal of Psychosomatic research, 87, pp. 70-80. Geraadpleegd op 14 februari 2020 via https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0022399916303178… ub
Nelson, R.L., Suda, K.J. & Evans, C.T. (2017). Antibiotic treatment for Clostridium difficileassociated diarrhoea in adults. Geraadpleegd op 25 maart via https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD004610.pub5…
Nikitina, I.Y., Karpina, N.L., Kasimceva, O.V., Gergert, V.Y., Ergeshov, A. & Lyadova, I.V. (2019). Comparative performance of QuantiFERON-TB Gold versus skintest with tuberculosis recombinant allergen (Diaskintest) amongpatients with suspected pulmonary tuberculosis in Russia. International Journal of Infectious Diseases, 86, pp. 18-24. Geraadpleegd op 25 maart 2020 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31269455 62
Øresland, T. (2017). Indeterminate Colitis. Coloproctology, pp. 197-202. Geraadpleegd op 28 maart 2020 via https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-662-53210-2_16
Otley, A.R., Day, A.S. & Zachos, M. (2017). Nutritional Management of Inflammatory Bowel Disease. Pediatric Inflammatory Bowel Disease, pp. 333-356. Geraadpleegd op 8 april 2020 via https://link-springer-com.ezp.odisee.be/chapter/10.1007/978-3-319-49215- 5_27
Pigneur, B. & Ruemmele, M. F. (2019). Nutritional interventions for the treatment of IBD: current evidence and controversies. Therapeutic advances in gastroenterology, 12. Geraadpleegd op 15 december 2019 via https://www-ncbi-nlm-nihgov.ezp.odisee.be/pmc/articles/PMC6878599/
Pizzoferrato, M., Lopetuso , L.R., Musca, T., Ingravalle, F., Sicignano, F.L.L., Mentella, M., et al. (2017). Nutrition and IBD: Malnutrition and/or Sarcopenia? A Practical Guide. Gastroenterology Research and Practice. Geraadpleegd op 18 april 2020 via https://www.hindawi.com/journals/grp/2017/8646495/
Radford, S., McGing, J., Czuber-Dochan, W., & Moran, G.W. (2019). PTH-114 The impact of IBD related fatigue on health-related quality of life: a literature review. Gut, 68, nr. 2, pp. A91. Geraadpleegd op 29 maart 2020 via https://search.proquest.com/openview/4b8fc570a5f94032a3368595bb3df759/1…
Rahier, J.F., Magro, F., Abreu, C., Armuzzi, A., Ben-Horin, S., Chowers, Y. et al. (2014). Second European evidence-based consensus on the prevention, diagnosis and management of opportunistic infections in inflammatory bowel disease. Journal of Crohn's and Colitis, 8, nr. 6, pp. 443-468. Geraadpleegd op 27 november 2019 via https://academic.oup.com/ecco-jcc/article/8/6/443/421810
Rasool, M., Zahid, S., Malik, A., Begum, I., Choudry, H., Ansari, S.A. et al. (2019).The human papillomavirus, cervical cancer and screening strategies: an update. Biomedical Research, 30, nr. 1. Geraadpleegd op 17 april 2020 via https://www.biomedres.info/biomedical-research/the-human-papillomavirus…
Reich, J., Wasan, S. & Farraye, F.A. (2016). Vaccinating Patients With Inflammatory Bowel Disease. Gastroenterology & hepatology, 12, nr.9, pp. 540-546. Geraadpleegd op 25 maart 2020 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5114511/
Romano, A. & Castagna, V. (2016). Diet as Therapy for IBD?. Human Nutrition from the Gastroenterologist’s Perspective, pp 79-98. Geraadpleegd op 7 april 2020 via https://link-springer-com.ezp.odisee.be/chapter/10.1007/978-3-319-30361… 63
Santos, M.P.C., Gomes, C. & Torres, J.(2017). Familial and ethnic risk in inflammatory bowel disease. Annals of Gastroenterology, 31, nr.1, pp. 14-23. Geraadpleegd op 4 april 2020 via https://www-ncbi-nlm-nih-gov.ezp.odisee.be/pmc/articles/PMC5759609/
Salahudeen, M.S. (2019). A review of current evidence allied to step-up and top-down medication therapy in inflammatory bowel disease. Drugs of Today, 55, nr.6, 385-405. Geraadpleegd op 17 april 2020 via https://europepmc.org/article/med/31250843
Satsangi, J., Silverberg, M.S., Vermeire, S. & Colombel, J-F. (2006). The Montreal classification of inflammatory bowel disease: controversies, consensus, and implications. Gut, 55, nr.6, pp. 749-753. Geraadpleegd op 11 februari 2020 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1856208/
Schreiner, P., Yilmaz, B., Rossel, J.B., Franc, Y., Misselwitz, B., Scharl, M., et al. (2019). Vegetarian or gluten-free diets in patients with inflammatory bowel disease are associated with lower psychological well-being and a different gut microbiota, but no beneficial effects on the course of the disease. United European Gastroenterology Journal, 7, nr.6, pp. 767-781. Geraadpleegd op 4 februari 2020 via https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/2050640619841249
Shaoul, R., Brown, S. & Day, A. (2018). Reasoning Beyond the Potential Use of Exclusive Enteral Nutrition and Other Specified Diets in Children With Ulcerative Colitis. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 66, nr.3, pp. 378-382. Geraadpleegd op 17 april 2020 via https://journals.lww.com/jpgn/fulltext/2018/03000/Reasoning_Beyond_the_… _Use_of_Exclusive.4.aspx
Sighall-Boneh, R., Levine, A., Lomer, M., Wierdsma, N., Allan, P., Fiorino, G. et al. (2017). Research Gaps in Diet and Nutrition in Inflammatory Bowel Disease. A Topical Review by D-ECCO Working Group [Dietitians of ECCO]. Journal of Crohn’s and Colitis, 11, nr. 12, pp. 1407-1409. Geraadpleegd op 4 april 2020 via https://academic.oup.com/eccojcc/article/11/12/1407/4080183
Simian, D., Flores, L., Quera, R., Ibanez, P., Figueroa, C., Lubascher, J. & Kronberg, U. (2018). Inflammatory bowel disease nurse in the follow-up of patients from an IBD program. American journal of gastroenterology, nr.5, pp. 113. Geraadpleegd op 28 maart 2020 via https://www-cochranelibrarycom.ezp.odisee.be/central/doi/10.1002/centra…
Spooren, C. E. G. M., Wintjens, D. S.J., De Jong, M.J., Van Der Meulen-de Jong, A.E., Romberg-Camps, M.J., Becx, M.C., et al. (2019). Risk of impaired nutritional status and flare occurrence in IBD outpatients. Digestive and Liver Disease, 51, nr.9, pp. 1265- 1269. Geraadpleegd op 12 februari 2020 via https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1590865819306255 64
Stapersma, L., van den Brink, G., van der Ende, J., Bodelier, A. G., van Wering, H.M., Hurkmans, P.C.W.M., et al. (2019). Illness Perceptions and Depression Are Associated with Health-Related Quality of Life in Youth with Inflammatory Bowel Disease. International Journal of Behavioral Medicine, 26, pp. 415-426. Geraadpleegd op 12 februari 2020 via https://link.springer.com/article/10.1007/s12529-019-09791-6
Sun, Y., Li, L., Xie, R., Wang, B., Jiang, K. & Cao, H. (2019). Stress triggers flare of inflammatory bowel disease in children and adults. Frontiers in Pediatrics. Geraadpleegd op 15 maart 2020 via https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fped.2019.00432/full
Taft, T.H., Ballou, S., Bedell, A. & Licenberg, D. (2017). Psychological Considerations and interventions in inflammatory bowel disease patient care. Gastroenterology Clinics of North America, 46, nr.4, pp. 847-858. Geraadpleegd op 12 februari 2020 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5726536/
Than, C. X.W., Brand , H. S., de Broer, N. K. H. & Forouzanfar, T. (2017). Gastrointestinal diseases and their oro-dental manifestations: part 2: Ulcerative colitis. British Dental Journal, 222, pp. 53-57. Geraadpleegd op 12 februari 2020 via https://www.nature.com/articles/sj.bdj.2017.37
Tinsley, A., Ehrlich, O.G., Hwang, C., Issokson, K., Zapala, S., Weaver, A., et al. (2016). Knowledge, Attitudes, and Beliefs Regarding the Role of Nutrition in IBD Among Patients and Providers. Inflammatory Bowel Diseases,22, nr. 10, pp. 2474–2481. Geraadpleegd op 29 maart via https://academic.oup.com/ibdjournal/article/22/10/2474/4561796
Torres, J., Bonovas, S., Doherty, G., Kucharzik, T., Gisbert, J.P., Raine, T. et al. (2020). ECCO guidelines on therapeutics in Crohn’s Disease: Medical Treatment. Journal of Crohn's and Colitis, 14, nr. 1, pp. 4-22. Geraadpleegd op 13 maart 2020 via https://academic.oup.com/ecco-jcc/article/14/1/4/5620479
UZ Gent. (2018). Chirurgie bij de ziekte van Crohn. Geraadpleegd op 15 februari 2020 via https://www.uzgent.be/nl/zorgaanbod/mdteams/ibdcentrum/Behandelingen/Pa… Chirurgische-behandelingen.aspx
UZ Gent. (2018). Reactieve huidletsels. Geraadpleegd op 20 februari 2020 via https://www.uzgent.be/nl/zorgaanbod/mdteams/ibdcentrum/Informatie-overz…
Vashisht, G., Koysombat, K., Hough, R., Lett, L., Browne, S., Lloyd N., et al. (2018). PWE125 Effect of turmeric on the faecal volatile organic metabolites in healthy individuals. Gut, 67. Geraadpleegd op 9 april via https://gut.bmj.com/content/67/Suppl_1/A181.1.abstract 65
Vooijs, M., van der Heide I., Leensen M., Hoving J., Wind, H. & Frings-Dresen, M. (2016). Richtlijn Chronisch, Zieken en Werk. Geraadpleegd op 14 april 2020 via https://www.crohn-colitis.nl/wp-content/uploads/2016/09/Richtlijn-Chron…
Wabich, J., Bellaguarda, E., Joyce, C., Keefer, L. & Kinsinger, S. (2020). Disordered Eating, Body Dissatisfaction, and Psychological Distress in Patients with Inflammatory Bowel Disease (IBD). Journal of Clinical Psychology in Medical Settings. https://link-springercom.ezp.odisee.be/article/10.1007%2Fs10880-020-097…
Walscham, N. E. & Sherwood, R. A. (2016). Fecal calprotectin in inflammatory bowel disease. Clinical and experimental Gastroenterology, 9, pp. 21-29. Geraadpleegd op 17 november 2019 via https://www-ncbi-nlm-nihgov.ezp.odisee.be/pmc/articles/PMC4734737/
Watts, A., Bennett, W., Molleston, J., Gupta, S., Croffie, J., Waseem, S., et al. (2016). Hepatitis B Immunity in Inflammatory Bowel Disease. Inflammatory Bowel Diseases, 22, pp. S76. Geraadpleegd op 27 maart 2020 via https://insights.ovid.com/ibdis/201603001/00054725-201603001-00241
Yu, Y. R. & Rodriguez, J. R. (2017). Clinical presentation of Crohn’s, ulcerative colitis, and indeterminate colitis: Symptoms, extraintestinal manifestations, and disease phenotypes. Seminars in Pediatric Surgery, 26, nr.6, pp. 349-355. Geraadpleegd op 13 december 2019 via https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1055858617301063… b
Zatorski, H. (2016). IBD patiënts Guide. Introduction to gastrointestinal Diseases, 1, pp. 125- 138. Geraadpleegd op 28 maart via https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3- 319-49016-8_10
