Grensoverschrijdend gedrag tussen broers en zussen of kortweg sibling-geweld is de meest voorkomende vorm van huiselijk geweld. Het heeft ernstige gevolgen op het mentaal welzijn van zowel slachtoffers als plegers. Toch krijgt dit onderwerp weinig aandacht en is er in België tot nu toe nog geen onderzoek naar gevoerd. Dit maakt dat sibling-geweld vaak niet herkend wordt en dat de kennis en inzichten over het fenomeen beperkt zijn.
Volgens Amerikaanse en Britse studies wordt naar schatting 40 tot 50% van de kinderen minstens eenmaal per jaar met sibling-geweld geconfronteerd. Door gebrek aan uitgebreid en recent onderzoek, zijn er echter nog weinig cijfers voorhanden en is er nog geen duidelijk zicht op het werkelijk voorkomen van sibling-geweld. De bestaande cijfers zijn waarschijnlijk een onderschatting. Dit komt onder andere omdat geweld tussen siblings vaak gezien wordt als rivaliteit of normaal gedrag, waardoor het niet als geweldsvorm herkend wordt.
Dit wil natuurlijk niet zeggen dat er automatisch sprake is van sibling-geweld bij een ruzie of een duw.
Sibling-geweld of rivaliteit? Soms moeilijk te onderscheiden
Het onderscheid tussen rivaliteit onder siblings en effectief sibling-geweld kan gemaakt worden op basis van volgende aspecten: perceptie, intentie en ernst. Onder perceptie begrijpen we de manier waarop beide siblings de interactie kaderen. Wanneer bijvoorbeeld een van de siblings het gedrag als gewelddadig ervaart, is er waarschijnlijk sprake van meer dan enkel rivaliteit. Ernst gaat over de intensiteit en de duur van de agressieve interactie tussen siblings. Om van sibling-geweld te kunnen spreken, zou er namelijk sprake moeten zijn van verschillende voorvallen verspreid over een langere periode. Bij intentie gaat het over het doel van het gedrag van de sibling. Er zou sprake moeten zijn van opzettelijke daden van geweld.
Sibling-geweld kan verschillende vormen aannemen. Het kan gaan om fysiek (bv. slaan, schoppen), psychisch (bv. beledigen, kleineren) en seksueel geweld (bv. strelen, aanraken van geslachtsdelen).
Het huidig onderzoek
Studies uit het buitenland tonen aan dat slachtoffers van eender welk type van sibling-geweld zowel op korte als op lange termijn ernstige gevolgen ervaren op vlak van psychosociaal welzijn. Hier werd naar ons weten nog geen onderzoek naar gevoerd in België.
Inzake waar slachtoffers hulp zoeken, welke hulp ze als behulpzaam ervaren en wat slachtoffers aangeven nodig te hebben op vlak van hulpverlening werd nog geen onderzoek teruggevonden. Onderzoek naar hulpzoekend gedrag van slachtoffers van sibling-geweld kan waardevolle informatie bieden over hun noden van op vlak van hulpverlening. Het zou een beeld kunnen vormen van wat als helpend ervaren wordt bij de verwerking van deze ervaringen en waar het hulpverlenerslandschap op dit moment eventueel nog tekortschiet.
Om deze redenen onderzocht deze studie op welke manier slachtoffers naar hulp zoeken en wat hun ervaringen hierbij zijn. Daarnaast werd het effect van sibling-geweld op het psychisch welzijn van slachtoffers nagegaan. Psychisch welzijn werd opgedeeld in stressklachten, angstklachten, depressieve klachten, emotioneel, psychisch en sociaal welbevinden. Tot slot werd onderzocht of het al dan niet zoeken van hulp een effect heeft op het psychisch welzijn van slachtoffers.
In totaal namen 498 personen (ouder dan 16 jaar) die sibling-geweld hadden meegemaakt deel aan de anonieme online survey.
De impact op psychisch welzijn
Eerdere studies toonden aan dat slachtoffer worden van sibling-geweld onder andere kan leiden tot depressie, onzekerheid, laag zelfvertrouwen en gevoelens van incompetentie, schaamte en woede.
Die bevindingen werden bevestigd in deze studie: slachtoffer zijn van sibling-geweld blijkt inderdaad samen te gaan met meer stress, angst en depressieve klachten en een lager emotioneel, psychisch en sociaal welbevinden.
Hulpzoekend gedrag van slachtoffers
Slechts de minderheid van de deelnemers (38%) geeft aan ooit hulp gezocht te hebben. Slachtoffers die wel hulp zoeken, spreken voornamelijk vrienden, familie, een psycholoog of de huisarts aan. Dit zijn dan ook de hulpbronnen die als het meest behulpzaam ervaren worden. Slachtoffers geven aan dat ze vooral nood hebben aan een luisterend oor en iemand om mee te praten. De reactie van de omgeving blijkt bovendien van groot belang te zijn: enerzijds wordt de angst voor die reactie als drempel ervaren, anderzijds is het opmerken van moeilijkheden of problemen door de omgeving een belangrijke stimulans om hulp te zoeken.
Daarnaast geven deelnemers aan dat ze heel wat angst ervaren om niet serieus genomen te worden en schamen ze zich om wat er gebeurd is. Dit zorgt er bij velen voor dat ze uiteindelijk geen hulp zoeken. De deelnemers die geen hulp hebben gezocht, benoemen bovendien heel wat praktische belemmeringen of drempels: ze verwachten moeilijkheden bij het vinden van geschikte hulp, weten niet waar ze terechtkunnen, botsen op lange wachtlijsten voor betaalbare hulpverlening en ontbreken de financiële middelen voor snellere hulp.
Is hulp zoeken bevorderlijk voor het welzijn van slachtoffers?
Opvallend is dat slachtoffers die hulp zoeken naar aanleiding van sibling-geweld meer angstklachten en depressieve klachten ervaren. Het zou dus kunnen dat hulp zoeken op zich niet per se bevorderlijk is voor het welzijn op langere termijn. Het is dus belangrijk om op zoek te gaan naar welke factoren hierbij wel van belang zijn. Onderzoek naar partnergeweld geeft bijvoorbeeld aan dat het de ervaren steun van de hulpverlening is die het psychisch welzijn bevordert en niet het hulp zoeken op zich. Verder zou het kunnen dat slachtoffers die hulp zoeken ernstigere psychische klachten ervaren en slachtoffers die geen hulp zoeken dit onder andere niet doen omdat ze minder klachten ervaren. Hierrond is echter verder onderzoek nodig.
Tijd om het taboe te doorbreken
Zoals aangetoond in dit onderzoek, heeft sibling-geweld een grote impact op het leven van slachtoffers. De meerderheid geraakt echter niet tot bij de geschikte hulpverlening omdat duidelijke informatie en gespecialiseerde hulpverlening voor slachtoffers ontbreekt. Een groter bewustzijn en meer beschikbare informatie over sibling-geweld zijn nodig om het taboe dat er nog steeds op rust te doorbreken. Dit moet het gemakkelijker maken voor slachtoffers maar ook voor plegers om de hulp te krijgen die ze nodig hebben. De bevindingen in dit onderzoek kunnen in dat opzicht waardevol zijn voor het hulpverleningslandschap.
Baltar, F., & Brunet, I. (2012). Social research 2.0: virtual snowball sampling method using Facebook. Internet Research,22(1), 57–74. doi: https://doi.org/10.1108/1066224121119996
Beck, A. T., & Steer, R. A. (1990). Manual for the Beck Anxiety Inventory. San Antonio, TX: Psychological Corporation.
Bronfenbrenner, U. (1977). Toward an Experimental Ecology of Human-Development. American Psychologist, 32(7), 513-531. doi: 10.12691/education-2-4-4
Bronfenbrenner, U. (1986). Ecology of the family as a context for human-development - research perspectives. Developmental Psychology, 22(6), 723-742. doi: 0012-1649/86/S00.75
Brown, T.A., Chorpita, B.F., Korotitsch, W., & Barlow, D.H. (1996). Psychometric properties of the depression anxiety stress scales (DASS) in clinical samples. Behaviour Research and Therapy, 35(1), 79-89. doi: https://doi.org/10.1016/S0005-7967(96)00068-X
Button, D., & Gealt, R. (2010). High Risk Behaviors Among Victims of Sibling Violence. Journal of Family Violence, 25, 131-140. doi: https://doi.org/10.1007/s10896-009-9276-x
Caffaro, J. (2011). Sibling development: Implications for mental health practitioners. New York, NY: Springer Publishing Co.
Caffaro, J., & Conn-Caffaro, A. (1998). Sibling abuse trauma: Assessment and intervention strategies for children, families, and adults. New York: Haworth Maltreatment & Trauma Press.
Caffaro, J., & Conn-Caffaro, A. (2005). Treating sibling abuse families. Agression and Violent Behavior, 10 (2005), 604-623. doi:: 10.1016/j.avb.2004.12.001
Caspi, J. (2012). Sibling aggression: Assessment and treatment. New York, NY: Springer
Coker, A. L., Smith, P. H., Thompson, M. P., McKeown, R. E., Bethea, L., & Davis, K. E. (2002). Social Support Protects against the Negative Effects of Partner Violence on Mental Health. Journal of Women’s Health & Gender-Based Medicine, 11(5), 465-476. doi: https://doi.org/10.1089/15246090260137644
Cook, D. R. (1987). Measuring shame: The Internalized Shame Scale. Alcoholism Treatment Quarterly, 4(2) 197-215. doi: https://doi.org/10.1300/J020v04n02_12
de Beurs, E., Van Dyck, R., Marquenie, L.A., Lange, A., & Blonk, R.W.B. (2001). De DASS: een vragenlijst voor het meten van depressie, angst en stress. Gedragstherapie, 34, 35-53. Geraadpleegd van http://www2.psy.unsw.edu.au/DASS/Dutch/DASS-manuscript%20de%20Beurs.pdf 49
Del Campo, M. (2012). Creation and validation of the sibling abuse scale. (Masterscriptie). Geraadpleegd van https://SDsudspace.calstate.edu/bitstream/handle/10211.10/3427/Martin_del_Campo_Miguel.pdf?sequence=1
DeLamater, J., & Friedrich, W.N. (2002). Human sexual development. Journal of Sex Research, 39(1), 10-14. doi: 10.1080/00224490209552113
Demirbas, H., & Gülaçti, H. B. (2016). Is There a Relation Between Sibling Abuse and Guilt and Shame? Global Journal of Psychology Research: New Trends and Issues, 6(2), 70-75. doi: 10.18844/gjpr.v6i2.680
Derogatis, L. (2000). Brief symptom inventory (BSI) 18: Administration, scoring, and procedures manual. Minneapolis, MN: National Computer Systems.
Douglas, E. M., & Hines, D. A. (2011). The Helpseeking Experiences of Men Who Sustain Intimate Partner Violence: An Overlooked Population and Implications for Practice. Journal of Family Violence, 26(6), 473-485. doi: 10.1007/s10896-011-9382-4
Drieskens, S., & Demarest, S. (2013). Onderzoek Naar Intrafamiliaal Geweld En Partnergeweld Op Basis Van De Gezondheidsenquête 2013. Geraadpleegd op 1 april 2019, van http://igvm-iefh.belgium.be/sites/default/files/rapport_intrafamiliaalg…
Duncan, R. D. (1999). Peer and sibling aggression: an investigation of intra- and extra- familial bullying. Journal of Interpersonal Violence, 14(8), 871–886. doi: https://doi.org/10.1177/088626099014008005
Eriksen, S., & Jensen, V. (2006). All in the family? Family environment factors in sibling violence. Journal of Family Violence, 21(8), 497–507. doi: https://doi.org/10.1007/s10896-006-9048-9
Eriksen, S., & Jensen, V. (2009). A Puch or a Punch: Distinguishing the Severity of Sibling Violence. Journal of Interpersonal Violence, 24(1), 183-208. doi: 10.1177/0886260508316298
Evans, J. R., & Mathur, A. (2005). The Value of Online Surveys. Internet Research, 15(2), 195-219. doi: 10.1108/10662240510590360
Fanslow, J. L., & Robinson, E. M. (2010). Help-Seeking Behaviors and Reasons for Help Seeking Reported by a Representative Sample of Women Victims of Intimate Partner Violence in New Zealand. Journal of Interpersonal Violence, 25(5), 929-951. doi: 10.1177/0886260509336963.
Farrell, G. (2015). Repeat Victimization, Theories of. In G. Farrell (Red.), Encyclopedia of Victimology and Crime Prevention (pp. 769-774). Thousand Oaks, CA: Sage. doi: 10.4135/978141297993.n259 50
Finkelhor, D. (1980). Sex among siblings: A survey on prevalence, variety, and effects. Archives of Sexual Behaviour, 9(3), 171-194. doi: https://doi.org/10.1007/BF01542244
Finkelhor, D., Ormrod, R., Turner, H., & Hamby, S. (2005). The victimization of children and youth: A comprehensive, national survey. Child Maltreatment, 10(1), 5–25. doi: http://dx.doi.org/10.1177/1077559505275470
Finkelhor, D., Turner, H., & Ormrod, R. (2006). Kid’s stuff: The nature and impact of peer and sibling violence on younger and older children. Child Abuse and Neglect, 30(12), 1401–1421. doi: https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2006.06.006
George, D., & Mallerey, P. (2003). Using SPSS for Windows step by step: a simple guide and reference. 11.0 update (4e editie). London: Pearson Education.
Goodwin, M. P., & Roscoe, B. (1990). Sibling violence and agnostic interactions among middle adolescents. Adolescence, 25(98), 451-467. Geraadpleegd van: https://agris.fao.org/agris-search/search.do?recordID=US201302707976
Graham-Bermann, S. A., Cutler, S. E., Litzenberger, B. W., & Schwartz, W. E. (1994). Perceived Conflict and Violence in Childhood Sibling Relationships and Later Emotional Adjustment. Journal of Family Psychology, 8(1), 85-97. doi: 10.1037/0893-3200.8.1.85
Griffee, K., Swindell, S., O’Keefe, S. L., Stroebel, S. S., Beard, K. W., Kuo S., & Stroupe, W. (2014). Etiological Risk Factors for Sibling Incest: Data From an Anonymous Computer-Assisted Self-Interview. Sexual Abuse: A Journal of Research ans Treatment, 28(7), 620-659. doi: 10.1177/1079063214558941
Hardy, M., Beers, B., Burgess, C., & Taylor, A. (2010). Personal experience and perceived acceptability of sibling aggression. Journal of Family Violence, 25, 65-71. doi: https://doi.org/10.1007/s10896-009-9270-3
Haskins, C. (2003). Treating Sibling Incest Using a Family Systems Approach. Journal of Mental Health Counseling, 25(4), 337-350. doi: https://doi.org/10.17744/mehc.25.4.r0vm1whayctmlmww
Hoffman, K. L. & Edwards, J. N. (2004). An integrated theoretical model of sibling violence and abuse. Journal of Family Violence, 19(3), 185–200. doi: 10.1023/B:JOFV.0000028078.71745.a2
Hoffman, K. L., Kiecolt, J. & Edwards, J. N. (2005). Physical violence between siblings: a theoretical and empirical analysis. Journal of Family Issues, 26, 1103–1130. doi: 10.1177/0192513X05277809
IBM Corp. (2017). IBM SPSS Statistics for Macintosh (25.0) [Computerprogramma]. Geraadpleegd van https://athena.ugent.be/Citrix/StorefrontWeb 51
Johnston, C., & Freeman, W. (1989). Parent interventions for sibling conflict. In M. James (Red.), Handbook of parent training: Parents as co-therapists for children’s behavior problems (2e editie) (pp.153-176). New York, NY: Wiley.
Kettrey, H., & Emery, B. (2006). The Discourse of Sibling Violence. Journal of Family Violence 2006(21), 407-416. doi: 10.1007/s10896-006-9036-0
Keyers, C., Wissing, Potgieter, M., Temane, M., Kruger, A., & van Rooy, S. (2008). Evaluation of the Mental Health Continuum-Short Form (MHC-SF) in Setswana-Speaking South Africans. Clinical Psychology and Psychotherapy, 15, 181-192. doi: 10.1002/cpp.572
Khan, R., & Cooke, D. (2013). Measurement of Sibling Violence: A Two-Factor Model of Severity. Criminal Justice and Behavior, 40(1), 26-39. doi: https://doi.org/10.1177/0093854812463349
Kiselica, M., & Morrill-Richards, M. (2007). Sibling Maltreatment: The Forgotten Abuse. Journal of Counseling & Development, 85, 148-160. doi: https://doi.org/10.1002/j.1556-6678.2007.tb00457.x
Krienert, J., & Walsh, J. (2011). My brother’s keeper: A contemporary examination of reported sibling violence using national level data, 2000–2005. Journal of Family Violence, 26(5), 331–342. doi: http://dx.doi.org/10.1007/s10896-011-9367-3
Lamers, S. M. A., Westerhof, G. J., Bohlmeijer, E. T., Ten Klooster, P. M., & Keyes, C. L. M. (2011). Evaluating the psychometric properties of the mental health Continuum-Short Form (MHC-SF). Journal of Clinical Psychology, 67(1), 99–110. doi: https://doi.org/10.1002/jclp.20741
Lovibond, S.H., & Lovibond, P.F. (1995). Manual for the Depression Anxiety Stress Scales (2nd. Ed.). Sydney, Australië: Psychology Foundation.
McInroy, L. B. (2016). Pitfalls, potentials, and ethics of online survey research: LGBTQ and other marginalized and hard-to-access youths. Social Work Research, 40(2), 83–93. doi: https://doi.org/10.1093/swr/svw005
Menesini, E., Camodeca, M., & Nocentini, A. (2010). Bullying among siblings: The role of personality and relational variables. British Journal of Developmental Psychology, 28, 921-939. doi: https://doi.org/10.1348/026151009X479402
Meyers, A. (2011). Sibling Abuse: Understanding Developmental Consequences through Object Relations, Family Systems, and Resiliency Theories. (Proefschrift). Geraadpleegd van https://search.proquest.com/docview/858360461?pq-origsite=gscholar
Meyers, A. (2014). A call to child welfare: Protect children from sibling abuse. Qualitative Social Work, 13(5), 654-670. doi: 10.1177/1473325014527332 52
Morrill-Richards, M. (2009). The influence of sibling abuse on interpersonal relationships and self-esteem in college students (Doctoraatstudie). University of Memphis, Memphis.
Morrill-Richards, M., & Leierer, S. (2010). The Relationship between sibling maltreatment and college students’ sense of well-being. Journal of College Counseling, 13(1), 17-30. doi: 10.1002/j.2161-1882.2010.tb00045.x
Morrill, M. (2014). Sibling Sexual Abuse: An Exploratory Study of Long-term Consequences for Self-esteem and Counseling Considerations. Journal of Family Violence, 29(2), 205-213. doi: 10.1007/s10896-013-9571-4
Morrill, M. (2017). Sibling Abuse. In V. B. Van Hasselt, & M. L. Bourke (Reds.), Handbook Of Behavioral Criminology (pp. 351-364). doi: 10.1007/978-3-319-61625-4
Morrill, M., & Bachman, C. (2013). Confronting the Gender Myth: An Exploration of Variance in Male Versus Female Experience With Sibling Abuse. Journal of Interpersonal Violence, 28(8), 1693–1708. doi: https://doi.org/10.1177/0886260512468324
Movisie. (2013). Huiselijk geweld: Aard en omvang, gevolgen, hulpverlening en aanpak. Geraadpleegd van https://www.huiselijkgeweld.nl/doc/feiten/factsheet_huiselijk_geweld_no…
Nayak, M. S. D. P., & Narayan, K. A. (2019). Strengths and Weakness of Online Surveys. Journal of Humanities And Social Science, 24(5), 31-38. doi: 10.9790/0837-2405053138
Noller, P. (2005). Sibling relationships in adolescence: learning and growing together. Personal Relationships,12, 1–22. doi: https://doi.org/10.1111/j.1350-4126.2005.00099.x
Page, A., Hooke, G., & Morrison, D. (2007). Psychometric properties of the Depression Anxiety Stress Scales (DASS) in depressed clinical samples. British Journal of Clinical Psychology, 46(3), 283-297. doi: 10.1348/014466506X158996
Perkins, N. & Shadik, J. (2017). A Parent’s Percentions on Physical and Emotional Sibling Violence. Families in Society: The Journal of Contemporary Social Services, 99(1), 78-86. doi: 10.1177/1044389418756638
Pike, A., Coldwell, J., & Dunn, J. F. (2005). Sibling relationships in early/middle childhood: Links with individual adjustment. Journal of Family Psychology, 19(4), 523–532. doi: https://doi.org/10.1037/0893-3200.19.4.523
Radford, L., Corral, S., Bradley, C., & Fisher, H. (2013). The prevalence and impact of child maltreatment and other types of victimization in the UK: Findings from a population surey of caregivers and young people and young adults. Child Abuse & Neglect, 37(10), 801-813. doi: 10.1016/j.chiabu.2013.02.004
Relva, I. C., Fernandes, O. M., & Alarcão, M. (2017). Dyadic Types of Sibling Sexual Coercion. Journal of Family Violence, 32(6), 577-583. doi: 10.1007/s10896-017-9918-3 53
Rudd, J., & Herzberger, S. (1999). Brother-Sister Incest – Father-Daughter Incest: A Comparison of Characteristics and Consequences. Child Abuse & Neglect, 23(9), 915-928. doi: 10.1016/S0145-2134(99)00058-7
Sapouna, M., & Wolke, D. (2013). Resilience to bullying victimization: The role of individual, family and peer characteristics. Child Abuse & Neglect, 37(11), 997-1006. doi: 10.1016/j.chiabu.2013.05.009
Sensoa (n.d). Seksuele Ontwikkeling. Geraadpleegd van https://www.seksualiteit.be/voorlichting/seksuele-ontwikkeling
Sherman, A. M., Lansford, J. E., & Volling, B. L. (2006). Sibling relationships and best friendships in young adulthood: Warmth, conflict, and well-being. Personal Relationships, 13(2), 151-165. doi: 10.11111/j.1475-6811.2006.00110.x
Snyder, J., Bank, L., & Burraston, B. (2005). The consequences of antisocial behavior in older male siblings for younger brothers and sisters. Journal of Family Psychology, 19(4), 643-653. doi: http://dx.doi.org/10.1037/0893-3200.19.4.643
Stoltenborgh, M., Bakermans-Kranenburg, M. J., Alink, L. R. A., & van IJzendoorn, M. H. (2014). The Prevalence of Child Maltreatment across the Globe: Review of a Series of Meta Analyses. Child Abuse Review, 24(2015), 37–50. doi: https://doi.org/10.1002/car
Straus, M. A., & Gelles, R. J. (1990). How violent are American families? Estimates from the National Family Violence Resurvey and other studies. In M. A. Straus & R. J. Gelles (Red.), Physical violence in American families: Risk factors and adaptations to violence in 8,145 families (pp. 95–112). New Brunswick, NJ: Transaction.
Taber, K. S. (2017). The Use of Cronbach’s Alpha When Developing and Reporting Research Instruments in Science Education. Research in Science Education, 48, 1273-1296.
doi: https://doi.org/10.1007/s11165-016-9602-2
Tavakol, M., & Dennick, R. (2011) Post-examination Analysis of Objective Tests. Med Teach, 33(6), 447-458. doi: 10.3109/0142159X.2011.564682
Tremblay, R. E., Nagin, D. S., Séguin, J. R., Zoccolillo, M., Zelazo, P. D., Boivin, M., Pérusse, D., & Japel, C. (2004). Physical Aggression During Early Childhood: Trajectories and Predictors. Pediatrics, 114(1), 43–50. doi: https://doi.org/10.1542/peds.114.1.e43
Tucker, C. J., Finkelhor, D., Shattuck, A. M., & Turner, H. (2013). Prevalence and correlates of sibling victimization types. Child Abuse and Neglect, 37(4), 213–223. doi: https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2013.01.006
Tucker, C., Finkelhor, D., Turner, H., & Shattuck, A. (2013). Association of Sibling Aggression With Child and Adolescent Mental Health. Pediatrics, 132(1), 79-84. doi: 10.1542/peds.2012-3801 54
Whipple, E., & Finton, S. (1995). Psychological maltreatment by siblings: An unrecognized form of abuse. Child and Adolescent Social Work Journal, 12, 135–146. doi: https://doi.org/10.1007/BF01876209
Wiehe, V. R. (1990). Sibling Abuse: Hidden Physical, Emotional, and Sexual Trauma. Lexington, MA: D.C. Heath and Company/Lexington Books.
Wiehe, V. R. (1997). Sibling Abuse: Hidden Physical, Emotional, and Sexual Trauma (2e editie). Thousand Oaks, CA: Sage.
Wiehe, V. R. (2000). Sibling Abuse. In H. Henderson (Red.), Domestic violence and child abuse resource sourcebook (pp. 409-492). Detroit, MI: Omnigraphics.
Wolfe, D. A., Scott, K., Reitzel-Jaffe, D., Wekerle, C., Grasley, C., & Straatman A. L. (2001). Development and validation of the conflict in adolescent dating relationships inventory. Psychological Assessment 13(2), 277-239. doi: 10.1037//1040-3590.13.2.277
World Healt Organisation. (2016). Child Maltreatment. Geraadpleegd van https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/child-maltreatment
Yates, P. (2017). Sexual Sibling Abuse: why don’t we talk about it? Journal of Clinical Nursing, 26, 2482-2492. doi: 10.1111/jocn.13531
Yeh, H. C., & Lempers, J. D. (2004). Perceived Sibling Relationships and Adolescent Development. Journal of Youth and Adolescence, 33(2), 133-147. doi: https://doi.org/10.1023/B:JOYO.0000013425.86424.0f