Charlie's Angels als toonbeeld van vrouwelijke emancipatie in Hollywood?
“I think women can do anything.” Niet veel later voegt Sabina, één van de Angels bij Townsend Agency, de daad bij het woord en werkt haar doelwit Jonny in één vloeiende beweging tegen de grond. Meteen is de toon van de Charlie’s Angels-prent uit 2019 gezet.
Gendergelijkheid een feit?
Het publiek krijgt meteen de indruk dat Sabina, die het gebruik van geweld niet schuwt, een vrijgevochten vrouw is. We krijgen dezelfde indruk als we naar andere, moderne actieheldinnen kijken, onder meer in films als Captain Marvel (2019) of Birds of Prey (2020). Het lijkt erop dat vrouwen in Hollywood-actiefilms uit de 21e eeuw even actief en moedig worden voorgesteld als hun mannelijke collega’s. Toch rijst de vraag of Sabina Jonny ook zover had gekregen als ze iets anders dan haar diep uitgesneden jurkje had aangetrokken, of haar zwoele blikken achterwege had gelaten.
Het aantal vrouwen achter de schermen zou een belangrijke invloed hebben op de representatie van vrouwelijke personages.
Dit staat in verband met een andere problematiek, die zich achter de schermen van Hollywood afspeelt. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen nog steeds ondervertegenwoordigd zijn op productioneel filmniveau. Nochtans zou het aantal vrouwen achter de schermen een belangrijke invloed hebben op hoe de vrouwelijke personages in beeld gebracht worden. Bovendien pleiten recente, feministisch geïnspireerde, maatschappelijke bewegingen, zoals #MeToo of sociale mediatrends als body positivity, ervoor dat vrouwen niet langer onderdrukt of op een denigrerende manier behandeld worden.
Onderzoek op drie niveaus
Aan de hand van een vergelijkend, kwalitatief tekstueel onderzoek rond de films Charlie’s Angels uit 2000 en 2019, trachtten we te achterhalen of en hoe de representatie van vrouwen, op productioneel en filmisch niveau, al dan niet veranderd is na een tijdspanne van bijna 20 jaar. Hiervoor werd het onderzoek op drie niveaus uitgevoerd. Om te beginnen werden de productiekenmerken van de films vergeleken. Er werd nagegaan hoeveel vrouwen er achter de schermen meewerkten, zowel op vlak van cast als crew. Voor de vrouwelijke crewleden werd ook genoteerd welke functie ze hierbij vervulden. Ten tweede werden beide films onderzocht op narratief-ideologisch niveau. Hierbij werd gekeken naar het voorkomen van de vrouwelijke personages, en hoe ze in relatie staan met hun mannelijke tegenspelers. Tot slot werden de films geanalyseerd op cinematografisch niveau. Cinematografie verwijst naar alle camera-aspecten en -technieken die gebruikt worden om een persoon of voorwerp op een bepaalde manier in beeld te brengen. In deze studie onderzochten we welke cameratechnieken, zoals close-ups, slow-motion of bepaalde camerabewegingen, gebruikt werden om vrouwelijke personages al dan niet op een geseksualiseerde manier voor te stellen.
Onbekend, mannelijk gezag
De veronderstelling dat vrouwelijke personages in films uit de 21e eeuw actiever, moediger en gewelddadiger worden voorgesteld, wordt ook door beide Charlie’s Angels-films bevestigd. De filmversie uit 2000 benadrukt deze eigenschappen door de drie Angels te laten uitblinken in hun onverschrokken vechtlust. Charlie’s Angels uit 2019 probeert de noties van vrouwelijke emancipatie en gendergelijkheid vooral verbaal over te brengen. Naast de niet mis te verstane openingszin bevat deze film ook uitspraken die als kritiek op de perceptie van vrouwen in de moderne samenleving fungeren. Zo laat Sabina zich ontvallen dat “If you’re beautiful, nothing else is really expected of you. If you’re not, you’re pretty much rendered invisible.”
Charlie’s Angels uit 2019 probeert de noties van vrouwelijke emancipatie en gendergelijkheid vooral verbaal over te brengen.
Een ander opmerkelijk verschil tussen beide filmversies vinden we terug in de garderobe van de vrouwelijke hoofdpersonages. Terwijl hoge hakken, weinig verhullende pakjes en diepe decolletés de regel lijken in de filmversie uit 2000, is dit eerder een uitzondering in de nieuwste film. Anderzijds, net zoals in de filmversie uit 2000, blijken de Angels twee decennia later nog steeds blindelings te gehoorzamen aan een onbekend, mannelijk gezag. Hoewel niemand Charlie persoonlijk kent, voeren de dames gewillig uit wat hun baas hen via een anoniem audiocommunicatiesysteem opdraagt.
Sensuele cinematografie
Toch situeert de meest opvallende bevinding zich op vlak van de cinematografie. Uit het onderzoek blijkt dat de vrouwelijke personages in de filmversie uit 2019, via het camerawerk, veel minder expliciet geërotiseerd in beeld worden gebracht. Zo werden er voor de filmversie uit 2000 in totaal 64 seksualiserende shots vastgesteld. Voor Charlie’s Angels uit 2019 waren dit er slechts 24. In de eerste film worden geregeld close-ups gebruikt om bepaalde lichaamsdelen, zoals het achterwerk, nadrukkelijk in beeld te brengen. Opvallend genoeg vormen deze beelden nooit een meerwaarde voor het verhaal.
Andere technieken, die in Charlie’s Angels uit 2000 geregeld bijdragen tot een geseksualiseerde representatie, zijn slow-motion en bepaalde camerabewegingen. De langzame, horizontale pan-beweging over Dylans halfnaakte lichaam is niet meer dan een accentuatie van haar erotische uitstraling. Daartegenover worden de Angels in de meest recente filmversie geen enkele keer zo expliciet geseksualiseerd in beeld gebracht als in de film uit 2000.
In de eerste film worden geregeld close-ups gebruikt om het achterwerk nadrukkelijk in beeld te brengen. Nooit vormen die een meerwaarde voor het verhaal.
Evenredige genderverdeling
Een mogelijke verklaring voor deze positieve evolutie vinden we bij het aantal vrouwen dat achter de schermen bij de films betrokken is. Voor de filmversie uit 2000 stelden we vast dat vrouwen achter de schermen inderdaad flagrant ondervertegenwoordigd zijn. In totaal, berekend op basis van het aantal cast- en crewleden, is slechts 12% van de betrokken medewerkers een vrouw. De filmversie uit 2019 vertelt een ander verhaal. We stelden een quasi evenredige genderverdeling vast, zowel op vlak van cast als crew. Die vertaalt zich in een totale verhouding van 48% vrouwen en 52% mannen.
Terwijl er achter de schermen bij Charlie’s Angels uit 2000 enkel vrouwelijke producers betrokken waren, was er voor de meest recente film ook een vrouw betrokken bij het schrijf- en montageproces. Ook de regie van deze film was in handen van een vrouw. Waarschijnlijk had ze vanuit deze positie ook invloed op hoe de vrouwelijke personages in beeld werden gebracht, al is dit voorlopig slechts een theorie.
Lietaert Jasmine
Bibliografie
Boeken, wetenschappelijke artikels & readers
Arnheim, R. (1932). Film as Kunst. Berlin: Ernst Rowohlt Verlag.
Banet-Weiser, S. (2018). Empowered. Durham & London: Duke University Press.
Bateman, J. & Schmidt, K. H. (2013). Multimodal film analysis. New York: Routledge.
Belsey, C. (2013). Textual analysis as a research method. In G. Griffin (Ed.), Research methods for English studies (pp. 160-178). Edinburgh: Edinburgh University Press.
Benshoff, H.M. & Griffin, S. (2004). America on film. Carlton: Blackwell Publishing
Benson-Allott, C. (2017). On platforms. Film Quarterly, 71(2), 65-71.
Bordwell, D. (2006). The way Hollywood tells it. Berkeley, Los Angeles & London: University of California Press.
Bordwell, D., Thompson, K. & Smith, J. (2017). Film art (11th ed.). New York: McGraw-Hill Education.
Boyle, K. (2019). #MeToo, Weinstein and feminism. In K. Boyle (Ed.), #MeToo, Weinstein and feminism (pp. 1-20). Cham: Palgrave Pivot.
Brown, B. (2016). Cinematography (3rd ed.). New York: Routledge.
Brown, J.A. (1996). Gender and the action heroine. Cinema Journal, 35(3), 52.
Brown, J. A. (2019). Unlikely action heroine. In J. Kendrick (Ed.), A companion to the action film (pp. 398-416). Hoboken: Wiley-Blackwell.
Chazan, M. & Baldwin, M. (2016). Understanding the complexities of contemporary feminist activism. Feminist Formations, 28(3), 70-94.
Chia, C. C. (2013). Dissolution of gender binary and stereotypical femininity through exploration of cinematic heroines in the 1990s filmic texts. Chang Gung Journal of Humanities and Social Sciences, 6(1), 45-68.
Cohen, R., Newton-John, T. & Slater, A. (2020). The case for body positivity on social media. Journal of Health Psychology. Online publicatie vooraf. https://doi.org/10.1177/1359105320912450
Colling, S. (2017). The aesthetic pleasures of girl teen film. London: Bloomsbury Academic.
Coon, D. R. (2005). Two steps forward, one step back. Journal of Popular Film and Television, 33(1), 2–11.
Creeber, G. (2006). The joy of text? Critical Studies in Television, 1(1), 81–88.
Curtis, N. & Cardo, V. (2018). Superheroes and third-wave feminism. Feminist Media Studies, 18(3), 381-396.
Dejmanee, T. (2016a). “Food porn” as postfeminist play. Television & New Media, 17(5), 429-448.
Dejmanee, T. (2016b). Waves and popular feminist entanglements. Feminist Media Studies, 16(4), 741-745.
Dolan, J. (2013) Smoothing the wrinkles. In: C. Carter, L. Steiner & L. McClaughlin (Eds.), The Routledge companion to media and gender (pp. 352-363). London & New York: Routledge.
Dolan, J. (2020). Older women and cinema. In K. Ross (Ed.), The international encyclopedia of gender, media, and communication (n.p.). Hoboken: Wiley-Blackwell.
Dosekun, S. (2015). For western girls only? Feminist Media Studies, 15(6), 960–975.
Dow, B. J. (2003). Feminism, Miss America, and media mythology. Rhetoric and Public Affairs, 6(1), 127-149.
Dyer, R. (2013). Heavenly bodies (2nd ed.). New York: Routledge.
Fairclough, N. (2003). Analysing discourse. London & New York: Routledge.
Faludi, S. (1992). Backlash. London: Vintage.
Freud, S. (1905). Drei abhandlungen zur sexualtheorie. Leipzig & Wien: Deuticke.
Fürsich, E. (2009). In defense of textual analysis. Journalism studies, 10(2), 238-252.
Gauntlett, D. (2008). Media, gender and identity (2nd ed.). Abingdon & New York: Routledge.
Gephart, R. P. (2004). Qualitative research and the academy of management journal. Academy of Management Journal, 47(4), 454–462.
Gill, R. (2007a). Gender and the media. Cambridge: Polity Press.
Gill, R. (2007b). Postfeminist media culture. European Journal of Cultural Studies, 10(2), 147-166.
Gill, R. (2011). Sexism reloaded, or, it's time to get angry again! Feminist Media Studies, 11(01), 61-71.
Gill, R. (2017). The affective, cultural and psychic life of postfeminism. European Journal of Cultural Studies, 20(6), 606-626.
Glenn, C. (2017). Complicating the theory of the male gaze: Hitchcock’s leading men. New Review of Film and Television Studies, 15(4), 496-510.
Goffman, E. (1979). Gender advertisements. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Griffin, L. & Ragin, C. C. (1994). Some observations on formal methods of qualitative analysis. Sociological Methods & Research, 23(1), 4–21.
Guy, A. & Slide, A. (1986). The memoirs of Alice Guy Blaché. Metuchen: Scarecrow Press.
Hallett, H. (2007). Getting the picture right: Women in early Hollywood. Reviews in American History, 35(4), 622–629.
Harrison, G. (2019). “We want to see you sex it up and be slutty.” Critical Studies in Media Communication, 36(2), 140-155.
Jacobs, L. (1988). The censorship of “Blonde Venus”. Cinema Journal, 27(3), 21.
Jones, P. (2020). Diana in the world of men. Feminist media studies, 20(1), 18-34.
Kaplan, E. A. (1983). Women and film. London: Methuen Publishing.
Keller, A. & Gibson, K. L. (2014). Appropriating the male gaze in The Hunger Games. Texas Speech Communication Journal, 38(1), 21-30.
Kirby, P. (2015). The girl on fire. Geopolitics, 20(2), 460–478.
Langford, B. (2009). Post-classical Hollywood. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Lankoski, P. & Björk, S. (2015). Formal analysis of gameplay. In P. Lankoski & S. Björk (Eds.), Game research methods (pp. 23-35). Pittsburgh: ETC Press.
Larsen, P. (2002). Mediated fiction. In K. B. Jensen (Ed.), A handbook of media and communication research (pp. 117-137). London & New York: Routledge.
LaVoulle, C. & Lewis Ellison, T. (2017). The bad bitch Barbie craze and Beyoncé African American women’s bodies as commodities in hip-hop culture, images, and media. Taboo: The Journal of Culture and Education, 16(2), 65-84.
Lazar, M. M. (2009). Entitled to consume. Discourse & Communication, 3(4), 371-400.
Levy, A. (2006). Female chauvinist pigs. New York: Free Press.
Li, D. (2014). Grand hotel. International Journal of Social Science and Humanity, 4(4), 303.
Lindlof, T. R. & Taylor, B. C. (2011). Qualitative communication research methods (3rd ed.). Thousand Oaks: Sage.
Marinucci, M. (2005). Television, generation X, and third wave feminism. Journal of Popular Culture, 38(3), 505-524.
McAllister, M. P. & DeCarvalho, L. J. (2014). Sexualized branded entertainment and the male consumer gaze. TripleC (Cognition, Communication, Co-Operation): Open Access Journal for a Global Sustainable Information Society, 12(1), 299-314.
McClearen, J. (2015). Unbelievable bodies. Continuum, 29(6), 833-846.
McKee, A. (2001). A beginner's guide to textual analysis. Metro Magazine, (127), 138-149.
McKee, A. (2003). Textual analysis. London: Sage.
McKenney, S. J. & Bigler, R. S. (2014). Internalized sexualization and its relation to sexualized appearance, body surveillance, and body shame among early adolescent girls. The Journal of Early Adolescence, 36(2), 171–197.
McRobbie, A. (2009). The aftermath of feminism. London: Sage.
Metallinos, N. & Tiemens, R. K. (1977). Asymmetry of the screen. Journal of Broadcasting, 21(1), 21–33.
Miller, K. R. (2018). A sturdy glass ceiling. The Journal of Purdue Undergraduate Research, 8(1), 5.
Millerson, G. (1966). The technique of television production. New York: Hastings House Publishers.
Mitry, J. (2000). Semiotics and the Analysis of Film. Bloomington: Indiana University Press.
Moravcsik, A. (2010). Active citation. PS: Political Science & Politics, 43(1), 29-35.
Mulvey, L. (1975). Visual pleasure and narrative cinema. Screen, 16(3), 6-18.
Nash, M. & Grant, R. (2015). Twenty-something Girls v. thirty-something Sex And The City women. Feminist Media Studies, 15(6), 976–991.
Neale, S. (1980) Genre. London: British Film Institute.
Nielsen, J. I. (2007). Camera movement in narrative cinema. Århus: University of Aarhus, department of Inf. & Media Studies.
Nulman, E. (2014). Representation of women in the age of globalized film. Journal of Research in Gender Studies, 4(2), 898-918.
Odumusi, P. (2016). ‘Do you think she’s pretty?’ Femininity, feminism and teen film. Journal of Promotional Communications, 4(1), 53-84.
Orgeron, M. & Cary, D. S. (2007). "I came back as nobody.” Framework: The Journal of Cinema and Media, 48(1), 4-22.
Ornstein, R. E. (1972). The psychology of consciousness. San Francisco: W. H. Freeman.
Ouellette, M. A. (2019). “And nothing she needs.” Visual Culture & Gender, 14, 6-17.
Padovani, C. (2018). Gendering media policy research and communication governance. Javnost - The Public, 25(1-2), 256–264.
Powers, S. P., Rothman, D. J. & Rothman, S. (1992). Hollywood’s class act. Society, 29(2), 57–64.
Powers, S. P., Rothman, D. J. & Rothman, S. (1993). Transformation of gender roles in Hollywood movies: 1946-1990. Political Communication, 10(3), 259-283.
Press, A. & Liebes, T. (2016). Feminism and Hollywood: Why the backlash? The Communication Review, 19(4), 267–279.
Projansky, S. (2001). Watching rape: Film and television in postfeminist culture. New York & London: NYU Press.
Purse, L. (2011). Return of the “angry woman”. In M. Waters (Ed.), Women on screen (pp. 185-198). Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Rao, A. & Sandler, J. (2016). Beyond binaries. In W. Harcourt (Ed.), The Palgrave handbook of gender and development (pp. 106-116). London: Palgrave Macmillan.
Reichert, T. & Lambiase, J. (2013). Peddling desire. In T. Reichert & J. Lambiase (Eds.), Sex in consumer culture (2nd ed.) (pp.1-10). London & New York: Routledge.
Rushing, J. H. (1998). Putting away childish things. Women’s Studies in Communication, 21(2), 150–167.
Scott, D. T. (2010). The postfeminist user. Feminist Media Studies, 10(4), 457–475.
Shields, V. R. (1990). Advertising visual images. Journal of Communication Inquiry, 14(2), 25–39.
Smelik, A. (2009). Lara Croft, Kill Bill, and the battle for theory in feminist film studies. In R. Buikema & I. van der Tuin (Eds.), Doing gender in media, art and culture (pp. 178- 192). New York: Routledge.
Smith, J. A. (2017). Textual Analysis. In J. Matthes, C. S. Davis & R. F. Potter (Eds.), The international encyclopedia of communication research methods (n.p.). Hoboken: Wiley-Blackwell.
Snow, E. (1989). Theorizing the male gaze: Some problems. Representations, (25), 30-41.
Stahl, L. (2016). Chronic tomboys. The Velvet Light Trap, (77), 50-68.
Staiger, J. (2015). The slasher, the final girl and the anti-denouement. In W. Clayton (Ed.), Style and form in the Hollywood slasher film (pp. 213-228). London: Palgrave Macmillan.
Sternadori, M. (2019). Situating the fourth wave of feminism in popular media discourses. In M. B. Marron (Ed.), Misogyny and media in the age of Trump (pp. 31-56). Maryland: Lexington Books.
Sturken, M. (2020). Thelma & Louise (2nd ed.). London & New York: Bloomsbury Publishing.
Sutherland, J. A. & Feltey, K. M. (2017). Here’s looking at her. Journal of gender studies, 26(6), 618-631.
Tasker, Y. & Negra, D. (2007). Introduction: feminist politics and postfeminist culture. In Y. Tasker & D. Negra (Eds.), Interrogating postfeminism (pp. 1–25). Durham: Duke University Press.
Tasker, Y. (1993). Spectacular bodies. London & New York: Routledge.
Tasker, Y. (2004). Introduction. In Y. Tasker (Ed.), Action and adventure cinema (pp. 1-13). London & New York: Routledge.
Taylor, L. D. & Setters, T. (2011). Watching aggressive, attractive, female protagonists shapes gender roles for women among male and female undergraduate viewers. Sex roles, 65(1-2), 35-46.
Thornham, S. (2007). Women, feminism and media. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Vos, C. (1991). Het verleden in bewegend beeld. Houten: De Haan.
Vos, C. (2004). Bewegend verleden. Amsterdam: Boom.
Weitz, R. (2015). Feminism, post-feminism, and young women’s reactions to Lena Dunham’s Girls. Gender Issues, 33(3), 218–234.
Woodrum, E. (1984). “Mainstreaming” content analysis in social science. Social Science Research, 13(1), 1-19.
Wright, K. (2017). Sexual objectification of female bodies in beauty pageants, pornography, and media. Dissenting Voices, 6(1), 12.
Wrye, H. K. (2009). The fourth wave of feminism. Studies in Gender and Sexuality, 10(4), 185–89.
Zhang, Y. & Wildemuth, B. M. (2009). Qualitative analysis of content. In B. M. Wildemuth (Ed.), Applications of social research methods to questions in information and library science (pp. 308-319). Portland: Book News.
Niet-gepubliceerde bronnen
Smith, S. L. (2010). Gender oppression in cinematic content? A look at females on screen & behind-the-camera in top-grossing 2007 films. Niet-gepubliceerd proefschrift, California, University of Southern California.
Internetbronnen
Gaines, J. & Vatsal, R. (2011). How women worked in the US silent film industry. Geraadpleegd op 1 augustus 2020 op het World Wide Web: https://wfpp.columbia.edu/essay/how-women-worked-in-the-us-silent-film-industry/
IMDb. (2000, 3 november). Charlie's Angels (2000). Geraadpleegd op 28 juni 2020 op het World Wide Web: https://www.imdb.com/title/tt0160127/
IMDb. (2019, 27 november). Charlie’s Angels (2019). Geraadpleegd op 28 juni 2020 op het World Wide Web: https://www.imdb.com/title/tt5033998/
Lauzen, M. (2018, 1 januari). The celluloid ceiling. Behind-the-scenes employment of women on the top 100, 250, and 500 films of 2017. Geraadpleegd op 8 mei 2019 op het World Wide Web: https://womenintvfilm.sdsu.edu/wp-content/uploads/2018/01/2017_Celluloid_Ceiling_Report.pdf
Smith, S. L., Choueiti, M. & Pieper, K. (2016, 22 februari). Inclusion or invisibility? Comprehensive Annenberg report on diversity in entertainment. Geraadpleegd op 27 juli 2020 op het World Wide Web: https://annenberg.usc.edu/sites/default/files/2017/04/07/MDSCI_CARD_Report_FINAL_Exec_Summary.pdf
Smith, S. L., Choueiti, M., Pieper, K., Yao, K., Case, A. & Choi, A. (2019, 3 September). Inequality in 1,200 popular films: Examining portrayals of gender, race/ethnicity, LGBTQ & disability from 2007 to 2018. Geraadpleegd op 30 juli 2020 op het World Wide Web: http://assets.uscannenberg.org/docs/aii-inequality-report-2019-09-03.pdf
Filmografie
Barrymore, D., Goldberg, L., Juvonen, N. & Spelling, A. (Producers), McGinty Nichol, J. (Regisseur). (2000). Charlie’s Angels [Film].
Belgrad, D., Cantillon, E., Handelman, M. & Banks, E. (Producers), Banks, E. (Regisseur). (2019). Charlie’s Angels [Film].
