EMILE en Frans, een goed team?
Over de effecten van het EMILE[1]-onderwijs (ook gekend onder de naam CLIL[2]) op de beheersing van Franse grammatica bij leerlingen in het secundair onderwijs
Wanneer je bij leerlingen een enquête zou afnemen om te polsen wat hun favoriete vak is, zal Frans zelden bij de winnaars horen. Toch is het vak aan zijn opmars bezig, met dank aan het EMILE-onderwijs, waar leerlingen er zelf voor kiezen om bepaalde vakken in een andere taal (waaronder Frans) te volgen.
De pokken of Franse grammatica?
Wanneer je diezelfde leerlingen zou vragen wat ze zich nog herinneren van de lessen Frans, zullen ze waarschijnlijk vertellen dat ze nog steeds nachtmerries hebben van de regel van “L’accord du participe passé” en ze zijn niet alleen. Deze regel doet zelfs de Fransen in angstzweet uitbreken en ook Voltaire was geen grote fan: “Clément Marot bracht twee dingen mee uit Italië: de pokken en l'accord du participe passé... Ik denk dat het de tweede is, die het meest verwoestend is.” Maar is deze regel nu echt zo een nachtmerrie? We gingen op zoek naar een antwoord.
EMILE wie?
Het EMILE-onderwijs, ook wel gekend als CLIL, is een laagdrempelige manier om talen te leren, waarbij de leerling een niet-taalvak in een vreemde taal krijgt. In ons specifiek geval kunnen de leerlingen het vak geschiedenis in het Frans volgen, zonder hier op hun taal beoordeeld te worden. Om te kijken in welke mate dit soort onderwijs de taalvaardigheid van de leerlingen beïnvloedt, hebben we verschillende groepen leerlingen aan een taaltest onderworpen, die onderverdeeld was in woordenschat, grammatica en begrijpend luisteren en die op drie momenten werd afgenomen, steeds met enkele maanden tijd tussen. De eerste twee groepen komen uit het tweede middelbaar, waarbij de ene groep geen EMILE volgt en de andere groep voor het eerst met deze soort lessen is gestart. De andere groepen komen uit het vierde middelbaar, met opnieuw een niet-EMILE en EMILE-groep. Ten slotte gingen we ook eens net over de taalgrens kijken, want ook bij hen komt deze regel niet vanzelf, en voegden we een testgroep van Waalse leerlingen uit het zesde leerjaar toe.
To EMILE or not to EMILE?
De start van ons onderzoek begon al in 2018, wanneer we de resultaten van de woordenschat van dichterbij bekeken in het kader van een bachelorproef. Dit jaar lag de focus enkel op l’accord du participe passé, met verschillende resultaten. Zo blijkt deze regel zeker moeilijk te zijn, met voor de leerlingen van het tweede middelbaar minder dan 50% correcte antwoorden op het niveau van de accord en bij de leerlingen van het vierde middelbaar minder dan 60% correcte accords. Verder zien we vooral interessante effecten in het tweede jaar, waar alle leerlingen positief evolueren in de tijd: op de derde test halen ze betere resultaten dan op de eerste test. Toch evolueren de EMILE-leerlingen niet sneller dan de niet-EMILE-leerlingen, in tegenstelling tot wat we op niveau van woordenschat konden vaststellen, waar EMILE sneller evolueerde. We zien wel betere resultaten bij de EMILE-leerlingen dan de niet-EMILE-leerlingen, met zo ongeveer drie punten verschil op een totaal van 45. Bij de leerlingen van het vierde jaar was er amper verschil tussen de groepen, niet tussen EMILE en niet-EMILE onderling en ook niet wat betreft de evolutie.
Dit gebrek aan een opmerkelijke evolutie is niet geheel onlogisch, aangezien het over een specifiek onderwerp uit de grammatica gaat en niet over algemene kennis of vaardigheden. Deze grammatica wordt meestal slechts één keer per jaar aangeleerd of herhaald, waardoor er ook geen evolutie op korte termijn zichtbaar is. Ook het kleine verschil tussen EMILE en niet-EMILE is niet onlogisch, aangezien de leerlingen tijdens de EMILE-lessen wel met de taal in contact komen, maar niet op grammatica focussen.
Wat nu ?
Moeten we nu allemaal massaal kiezen voor EMILE? Of juist niet, als we naar het eerder beperkte resultaat kijken op niveau van grammatica? Op andere vlakken, zoals bij woordenschatonderricht was bij ons onderzoek wel een grote evolutie te merken, waarbij de EMILE-leerlingen het ook aanzienlijk beter doen dan de niet-EMILE-leerlingen. Dit is ook verder uitgewerkt in mijn bachelorproef. Het populairste vak zal Frans waarschijnlijk nooit worden, maar we kunnen maar proberen om leerlingen te blijven motiveren en alternatieve manieren van taalonderwijs zoals EMILE kunnen daar zeker bij helpen.
[1] EMILE = Enseignement d’une Matière par l’Intégration d’une Langue Étrangère
[2] CLIL = Content and Language Integrated Learning
Bibliografie
Béguelin, M.-J. (2002). Faut-il simplifier les règles d’accord du participe passé? Revue Tranel (Travaux neuchâtelois de linguistique), 37, 163–189.
Beheydt, L. (2013). CLIL in Wallonië. Nascholing KULeuven. https://www.kuleuven.be/samenwerking/avlnascholingen/archiefrecent/ns20…
La constitution belge, (2019). https://www.senate.be/doc/const_fr.html
Belgische Federale Overheidsdiensten. (2014, juin 5). De bevoegdheden van de gemeenschappen. Belgium.be. https://www.belgium.be/nl/over_belgie/overheid/gemeenschappen/bevoegdhe…
Bonnard, H. (1950). Grammaire française des lycées et collèges. Classiques Sudel.
Bortolussi, M.-P. (2012). Bescherelle college. Editions Hatier.
Brissaud, C., & Cogis, D. (2008). L’accord du participe passé. Reconsidération d’un problème ancien à la lumière de données récentes sur l’acquisition. Congrès mondial de linguistique française, 055.
Décret portant organisation de l’enseignement maternel et primaire ordinaire et modifiant la réglementation de l’enseignement, (1998). http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=fr&la=F&…
Coste, D., Courtillon, J., Ferenczi, V., Martins-Baltar, M., Papo, E., & Roulet, E. (1976). Systèmes d’apprentissage des langues vivantes par les adultes. Un niveau-seuil. Conseil de la coopération culturelle du Conseil de l’Europe.
Council of Europe (Strasbourg) Directorate of School, O., Division, H. E. D. G. I. M. L., & européenne, C. de l’Europe C. de la coopération culturelle C. de l’éducation A. des langues et citoyenneté. (2001). Un cadre européen commun de référence pour les langues : Apprendre, enseigner, évaluer. Didier.
De Lille, B. (2015, mars 17). Piet Van de Craen : “Meertalig onderwijs is geen experiment meer”. Website van Bruno De Lille. https://brunodelille.eu/piet-van-de-craen-meertalig-onderwijs-is-geen-e…
Desmet, P. (2002). Le rôle de la grammaire dans l’enseignement/apprentissage du français langue étrangère. In Tableaux Vivants : Opstellen over taal-en-onderwijs, aangeboden aan Mark Debrock. Universitaire Pers Leuven.
Devenijn, M. (2019). EMILE ou de l’enseignement immersif—Les effets de l’enseignement EMILE en français dans l’enseignement secondaire néerlandophone. UGent.
Dister, A., & Conseil international de la langue française. (2009). Penser l’orthographe de demain. CILF, Conseil international de la langue française.
Doyen, H. (1948). L’écrin de Sinople : Légendaire de la forêt de Chinon. FeniXX.
Dubois, M., Kamber, A., & Skupien Dekens, C. (2013). Être et avoir été : L’accord du participe passé par des apprenants de FLE. Linx, 68‑69, 115‑133.
Eurydice. (2008). Content and Language Integrated Learning (CLIL) at school in Europe—Publications Office of the EU. https://publications.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/756e…
Fédération Wallonie-Bruxelles. (2018). Enseignement.be—L’immersion linguistique dans l’enseignement secondaire. L’immersion linguistique dans l’enseignement secondaire. http://www.enseignement.be/index.php?page=23793
Fédération Wallonie-Bruxelles. (2019). Enseignement.be—Référentiels de base—Présentation des programmes. http://www.enseignement.be/index.php?page=25279&navi=297
Fonteyn, G. (s. d.). Vlaams onderwijs in Brussel : Een succesverhaal. bruselo.info. Consulté 11 février 2020, à l’adresse http://www.bruselo.info/gfo8nl.asp?strTaal=nl
Fredericq, P. (1906). Schets eener geschiedenis der Vlaamsche Beweging (Vol. 1‑3). J. Vuylsteke.
Gatz, S. (2011). Bastaard, Uitgeverij De Bezige Bij.
Gontier, N., & Mondt, K. (2006). Dynamisch inter(-en trans)disciplinair taal onderzoek : De nieuwe taalwetenschappen. Academia Press.
Grevisse, M. (2009). Le petit Grevisse. De Boeck Supérieur.
H. Kindsheid—Een vernieuwde eerste graad. (2018). https://www.ihka.be/nl/studieaanbod/modernisering
Hyltenstam, K., & Pienemann, M. (1985). Modelling and Assessing Second Language Acquisition. Multilingual Matters.
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2019). Leerplan secundair onderwijs—Frans—1ste graad A-stroom. https://pincette.katholiekonderwijs.vlaanderen/meta/properties/dc-ident…
Krashen, S. (1982). Principles and practice in second language acquisition. Pergamon Press Inc.
Kwakernaak, E. (2006). Leerlijnen in het vreemdetalenonderwijs. Levende Talen Tijdschrift, 7(1), 23-29‑29.
Kwakernaak, E. (2014). Vreemdetalenonderwijs : Van grammatica en literatuur naar communicatie. Levende Talen Magazine, 101(7), 26-30‑30.
Kwakernaak, E. (2015). Didactiek van het vreemdetalenonderwijs. Uitgeverij Coutinho.
Larousse, É. (s. d.). Définitions : Immersion - Dictionnaire de français Larousse. Consulté 12 février 2020, à l’adresse https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/immersion/41699
Laurent, G. (2015). Alexis Sluys : Un pédagogue engagé au service de l’enseignement officiel en Belgique. Cahiers Bruxellois Brusselse Cahiers, XLVII(1), 74‑106.
Lauwers, P., Tobback, E., & Willems, D. (2017). Linguistique française I. Universiteit Gent.
Le participe, bientôt un accord du passé ? (2018, août 12). Le Monde.fr. https://www.lemonde.fr/series-d-ete-2018/article/2018/08/12/le-particip…
Leroy, J., & Leroy, N. (1995). La fréquence d’emploi des règles d’accord du participe passé. Enjeux.
Lory, J. (1979). Libéralisme et instruction primaire : 1842-1879 : introduction à l’étude de la lutte scolaire en Belgique.
Marot, C. (1875). Oeuvres. Epigrammes CIX. Tome IV. Plessis et Plattard.
Muylaert, G. (2011). (Leren) lezen in twee talen. Vrije Universiteit Brussel.
Nunes Guerreiro, D., & Schoorlemmer, E. (2015). L’influence de la langue maternelle sur l’acquisition du passé composé en français L2 [Master thesis, Leiden University]. https://openaccess.leidenuniv.nl/handle/1887/31808
Onderwijs Vlaanderen. (2019). CLIL : Content and Language Integrated Learning. CLIL: onderwijs in een vreemde taal. /nl/clil-onderwijs-in-een-vreemde-taal
Parlement, V. (2020). Dossier : Onderwijs en Vorming. https://www.vlaamsparlement.be/dossiers/onderwijs-en-vorming
Petitjean, L. (1991). Un vieux casse-tête : L’accord du participe passé. Mots. Les langages du politique, 70‑85. Persée http://www.persee.fr.
R Core Team. (2019). R: A language and environment for statistical computing. R Foundation for Statistical Computing. https://www.R-project.org/
Reutner, U. (2017). Manuel des francophonies (Vol. 22). Walter de Gruyter GmbH & Co KG.
Robert, P., Rey, A., Rey-Debove, J., & Verdier, F. (Éds.). (2018). Le Petit Robert : Dictionnaire alphabétique et analogique de la langue française (Nouvelle édition millésime). Le Robert.
Rousseau, M., Herlin, R., & Houdart, O. (2016). Retour sur l’accord du participe passé. Et autres bizarreries de la langue française. Flammarion.
Smet, A. D. (2011). “L’immersion c’est pour quelqu’un qui parle bien néerlandais”. Vrije Universiteit Brussel.
Thomas, A. (2013). Grandeur et décadence de l’accord du participe passé. Voix Plurielles, 10(1), 71–80.
Union, P. O. of the E. (2018, janvier 22). Chiffres clés de l’enseignement des langues à l’école en Europe : Édition 2017. [Website]. https://publications.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/73ac…
Van de Craen, P. (2015). De evolutie van tweetalig onderwijs in België en de rol van Karel Buls. Arduin, 17, 89.
Van de Craen, P. (2019, mars 20). CLIL voor beginners—Wat iedereen moet weten en mag verwachten. Studiedag CLIL: Samen staan we sterk, Brussel. https://www.onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/PVa…
Van Ginderachter, M. (1998). De politieke partijen en de taalwetgeving. Een argumentatieanalyse van de Kamerdebatten (1873-1963). [UGent]. http://www.ethesis.net/taalwetgeving/taalwetgeving_deel_1.htm
Van Velthoven, H. (1981). Taal en onderwijspolitiek te Brussel, 1878-1914. Taal en Sociale Integratie, 4, 261‑387.
Vincent, F., Dezutter, O., & Lefrançois, P. (2013). Enseigner la grammaire selon une approche inductive ou déductive ? Québec français, 170, 93‑94.
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (s. d.). Leerplannen – voor onderwijspersoneel. Consulté 17 février 2020, à l’adresse https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/leerplannen
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2012, avril 25). Naar het secundair onderwijs. www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/naar-het-secundair-onderwijs
Decreet basisonderwijs, (1997). https://codex.vlaanderen.be/Portals/Codex/documenten/1005384.html#H1009…
Besluit van de Vlaamse Regering houdende de codificatie betreffende het secundair onderwijs, (2011). https://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=14289
VVKSO. (2012). Leerplan secundair onderwijs—Frans—Tweede graad ASO. http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Frans-2012-007.pdf
Weinreich, U. (1953). Languages in contact, findings and problems. Linguistic Circle of New York.
Weinreich, U. (2010). Languages in contact : Findings and problems. Walter de Gruyter.
Wilmet, M. (1999). Le participe passé autrement : Protocole d’accord, exercices et corrigés. De Boeck Supérieur.
Witte, E., & Velthoven, H. van. (1998). Taal en politiek : De Belgische casus in een historisch perspectief. Vubpress.
Yourcenar, M. (2005). L’ œuvre au noir. Gallimard.
