Maandag, 12u05, eetzaal in een Vlaamse basisschool
Omer 5 jaar:
Hier ben ik dan, samen met 200 leerlingen in de eetzaal. Voordien zat ik nog veilig met mijn klasgenoten bij de juf. “Goedemiddag allemaal”, klonk het zingend in de klas. Nou, goed is het niet. Ik kijk rond en zie mijn kleine zusje snikkend naar haar boterhammen staren. Naast mij schreeuwt Jens naar zijn vriend aan een andere tafel. Ik houd mijn handen voor mijn oren. “Ik wil dat het rustig is in de zaal!”, roept een middagtoezichter die ik niet ken. Het blijkt verloren moeite te zijn. Op dat moment gaat mijn zus nog harder huilen. Haar boterhamdoos is nog onaangeroerd. Ik voel met haar mee. Mijn bord is leeg. Ik staar door het raam naar de speelplaats. Wat zou ik graag met die bal spelen. Hoelang moet ik nog aan tafel zitten? Het duurt een eeuwigheid. Ik begin dan maar te schoppen onder tafel. Lag er hier maar een bal.
Roept bovenstaande situatie herinneringen op van toen je als kind in een té drukke eetzaal zat? Helaas is dit nog steeds de realiteit in vele Vlaamse basisscholen. Kleuters voelen zich angstig of huilen bij het horen van de middagbel en de leerkrachten huiveren wanneer hun toezichtbeurt eraan komt. Dit bleek ook het geval in een landelijke basisschool, waarmee voor dit onderzoek werd samengewerkt:
95% van de bevraagde kleuter- en lagere school leerkrachten, middagtoezichters en directie van deze school vermoeden dat het middagmaal een onaangename ervaring is voor kleuters. Hetzelfde percentage vindt hun eigen toezichtbeurt ook onaangenaam. Dit wijten ze allen voornamelijk aan de drukte en het lawaai in de refter. Tijdens dit onderzoek bevestigden observaties dat het welbevinden van heel wat kleuters eerder laag is tijdens het middagmaal.
Educare, edu-wat?
Voor veel peuters en kleuters is het eetmoment tijdens de middagpauze een té drukke en overweldigende ervaring. Ze verliezen hierbij de aanwezigheid van hun vertrouwde leerkracht en leren en welbevinden verdwijnen naar de achtergrond. Volgens de principes van Educare zijn ‘leren’ (education) en ‘zorg’ (care) echter onafscheidelijke en gelijkwaardige concepten voor de ontwikkeling van jonge kinderen (VGZ, z.j.). Educare is een holistische kijk op onderwijs waarin zorg en leren met elkaar zijn verweven (Fastenau, 2020).
In Finland integreert men zorg en leren veel sterker. Bij een observatie op een school in Helsinki, tijdens een buitenlandse stage viel op dat de kinderen samen met de kleuterjuf en kinderverzorgster eten in leeftijdsgemengde kleine groepjes. Doordat de opvoeders samen aten met hun eigen klas konden zij toezien op sociale vaardigheden en talige interactie. Ook de autonomie bij kinderen, zoals het zelf opruimen van hun bord, werd bevorderd.
Om de link tussen zorg en leren te concretiseren werd in deze bachelorproef een lijst gemaakt van ontwikkelingsdoelen (uit ZILL) die aan bod kunnen komen tijdens het middagmaal.
De waarheid komt uit een kindermond
Tijdens het onderzoek naar het welbevinden van kinderen in de eetzaal was het van cruciaal belang om ook hen te aanhoren. De kinderen van de derde kleuterklas en het eerste leerjaar in de betrokken school mochten vertellen hoe ze het middagmaal ervaren. Opvallend veel kinderen gaven aan lang te moeten wachten voordat ze konden buiten spelen. Na het kringgesprek tekenden ze hun ideale eetsituatie op school (zie afbeeldingen). Dit leverde een aantal interessante bevindingen op.
Alle kinderen schetsten een beperkt aantal tafels en gaven hierbij aan samen met vrienden te willen eten. Vaak werd enkel hun eigen klas weergegeven. Ook het aankleden van de ruimte, het gezellig maken was een belangrijk element van hun tekening. Zo tekenden enkele kinderen de eetplaats in een huis. Dit uit hun wens naar een meer huiselijke sfeer tijdens het middageten. Verschillende kinderen verwezen ook naar de mogelijkheid om buiten te eten.
Moeiteloze manieren om wachttijden te minimaliseren
Kinderen hebben dus nood aan een positieve omgeving doorheen de schooldag, niet alleen tijdens leermomenten in de klas, maar ook tijdens momenten van zorg, zoals het middagmaal. Het is belangrijk om de situatie te bekijken vanuit het perspectief van het kind.
Wanneer kleuters en lagere schoolleerlingen samen eten lopen de wachttijden vaak hoger op. De middagtoezichters hebben hun handen vol in de eetzaal waardoor er geen extra handen zijn voor het toezicht op de speelplaats. Als opvoeders moeten we oog hebben voor het minimaliseren van wachttijden en het maximaliseren van zorg- en leerkansen.
Een mogelijke oplossing uit deze bachelorproef: kleuters die wél nog moeten wachten kan je wachtdoosjes aanbieden met klein spelmateriaal, een prentenboek geven waarbij ze deze ‘voorlezen’ aan elkaar of oudere kleuters inschakelen om de jongere kleuters te helpen.
Het geheim van de tafelkapitein
Ook door gebruik te maken van een ‘tafelkapitein’ (geïnspireerd door De Brandt, 2019) maximaliseer je de zorg- en leerkansen. Je bevordert bij kinderen de talige interactie, sociale vaardigheden en autonomie. Je kan per tafel een oudere kleuter de rol van tafelkapitein toebedelen. Zij nemen deze placemat mee naar de eetzaal en worden zo aan hun taken herinnerd.
Behandel alle kinderen gelijkwaardig.
Verdeel water onder de kinderen.
Vraag extra water als dat nodig is.
Vraag aan de kinderen of ze het eten lekker vinden.
Stimuleer iedereen om te proeven.
Let erop dat iedereen afruimt.
Vraag hulp wanneer dat nodig is.
Coronamaatregelen zetten ons aan het denken …
De middagsituatie is op elke school drastisch veranderd door de coronamaatregelen. Deze verplichten scholen om na te denken over de organisatie van het eetmoment. Sta eens stil bij de vergelijking met hoe het voordien was. Merken leerkrachten verschil in welbevinden, drukte en lawaai wanneer zij met hun klas per bubbel eten? Kunnen zij de taalontwikkeling, sociale vaardigheden en autonomie meer bevorderen? Willen we dan nog terug naar een eetzaal met 200 leerlingen?
Amerijckx, G., & Humblet, P. (2015). The transition to preschool: a problem or an opportunity for children? A sociological perspective in the context of a ‘split system’. European Childhood Education Research Journal, 23(1), 99-111.
De Brandt, V. (2019). Taken van de tafelkapitein in de refter. Geraadpleegd op 15 mei 2020 via www.klascement.net
Educatieve bacheloropleiding voor kleuteronderwijs. (2017). EGO: Kijkwijzer Welbevinden. (Onuitgegeven intern document). Gent: Arteveldehogeschool.
Fastenau, K. (2020). Wachten in de kleuterklas: maak van routines leerkansen. Geraadpleegd op 30 april 2020 via www.klasse.be
Finse studenten. (2019, 6 november). ECEC. Mondelinge presentatie op International Days, Arteveldehogeschool Gent.
Helsinki. (2019). Helsinki’s curriculum for early childhood education and care. City of Helsinki, Education Division.
Jacobs, K., & De Meerleer, S. (2019, 3 mei). Kleuterparticipatie. Geraadpleegd op 9 november 2019 via www.onderwijs.vlaanderen.be/kleuterparticipatie
Katholiek Onderwijs Vlaanderen (2018). Zin in leren! Zin in leven!. (leerplan) Geraadpleegd op 5 mei 2020 via https://zill-selector.katholiekonderwijs.vlaanderen
Kint, I. (2016). Het welbevinden van de jongste kleuters tijdens de middagpauze in het kleuteronderwijs (Masterproef). Universiteit Gent Psychologie en pedagogische wetenschappen: vakgroep Sociaal werk en sociale pedagogiek.
Laevers, F., Buyse, E., Daems, M., & Declercq, B. (2016). Welbevinden en betrokkenheid als toetsstenen voor de kwaliteit in de kinderopvang. Bureau kwaliteit kinderopvang.
Leemens, L. (2017, 3 oktober). Geen stress meer in de refter. geraadpleegd op 25 mei 2020 via www.klasse.be
Peleman, B., Van Avermaet, P. & Vandenbroeck, M. (2019). De overgang naar de kleuterschool voor kinderen uit gezinnen in armoede. Gent: Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek – Steunpunt Diversiteit en leren, UGent.
Rooken, M., & Kruiter, J., & Jepma IJ. (2019, 21 december). Dag kinderdagverblijf, hallo school!. Geraadpleegd op 30 oktober 2019, via www.sardes.nl
Sclera vzw (z.j.). Pictogrammen, visualisaties & vorming. Geraadpleegd op 18 mei 2020 via www.sclera.be
Smit, M., & Verdonschot, S. (2010). Praktijkonderzoek. Motor voor verandering in organisaties. Houten: Uitgeverij Springer.
Van Daalen, R. (Red.). (2005). Overgebleven werk. Kinderen tussen de middag op school. Amsterdam: Uitgeverij Het Spinhuis.
Van der donk, C. & Van Lanen, B. (2018). Praktijkonderzoek in de school. Bussum: Uitgeverij Coutinho.
Van Laere, K., Boudry, C., Balduzzi, L., Lazzari, A., S., Prodger, A., Welsh, C. Geraghty, S., Režek, M., & Mlinar, M., (2019). Sustaining Warm and Inclusive Transitions across the Early Years. Final report with implications for policies and practices. Ljubljana: ERI.
VGC. (z.j.). Visienota Educare/ transities 0-6 jaar. Onderwijscentrum Brussel entiteit Gezin.