(Online) geweld tegen vrouwen: een eeuwenoud verschijnsel in een nieuw jasje
Als masterstudente Gender en Diversiteit verrichte ik, Gaëlle Mortier (VUB-studente Gender en Diversiteit), in opdracht van de Vrouwenraad en i.s.m. de Wetenschapswinkel een kleinschalig onderzoek naar cybergeweld in Vlaanderen, aangezien gegevens op Vlaams niveau eerder schaars zijn. Ik interviewde een twaalftal vrouwen die in Vlaanderen enige bekendheid genieten, waaronder politica’s, actrices, presentatrices en journalistes, en trachtte hierbij vanuit een intersectionele benadering oog te hebben voor de verschillende sociale kenmerken (etniciteit, leeftijd, beroep) die iemands online-ervaringen vormgeven.
Het hoeft niet te verbazen dat op sociale media het er soms hard aan toegaat. De afgelopen jaren brachten een toenemende ongerustheid met zich over de online gedaante waarin geweld tegen vrouwen zich voor doet. Ook de Vrouwenraad maakt zich steeds meer zorgen over cyberagressie tegen vrouwen, en terecht, zo blijkt. Het Europees Instituut voor gendergelijkheid kaartte al eerder aan dat vrouwen in vergelijking met mannen buitenproportioneel het doelwit zijn van bepaalde vormen van cybergeweld. Zo zouden vrouwen meer kans hebben om ernstige en aanhoudende vormen van onlineagressie te ervaren, zoals stalken, fysieke bedreigingen en seksuele intimidatie, terwijl mannen vaker het slachtoffer zijn van “milde” vormen van online geweld, zoals schelden en spot. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, is dergelijk geweld niet uitzonderlijk en episodisch, maar in vele gevallen een dagelijkse gebeurtenis in het online leven van vrouwen en meisjes wereldwijd. Zo stelt een enquête van het Europees Bureau voor de Grondrechten (FRA) dat één op de vijf vrouwen in de Europese Unie een vorm van cyberintimidatie heeft meegemaakt. Vooral vrouwen die in de publieke belangstelling staan, zouden een verhoogde kans hebben om het mikpunt te worden van cyberagressie. Denk maar aan journalisten, politica’s en feministen. Tegelijkertijd blijkt uit een Nederlands onderzoek dat niet-westerse, allochtone vrouwen vaker in aanraking komen met cyberpesten dan westerse, autochtone vrouwen.
Online geweld tegen vrouwen: voorbij de inhoud
Alle respondenten van het onderzoek gaven aan ooit al met een vorm van online intimidatie in aanraking te zijn geweest. Dit kan gaan van een kwetsende Facebook-reactie tot zelfs doodsbedreigingen en het ongewenst toegestuurd krijgen van seksueel beeldmateriaal. Wat opviel doorheen het onderzoek is de overheersende nadruk op uiterlijke kenmerken en het gebrek aan inhoudelijk debat in het cybergeweld gericht deze vrouwelijke bekendheden. Een ruim overwicht van deze vrouwen verklaarde vooral geconfronteerd geweest te zijn met commentaren over hun voorkomen zoals dik, lelijk of te schaars gekleed te zijn. Ondanks een democratisering van het internet tonen deze getuigenissen aan dat de eeuwenoude focus op het vrouwenlichaam in de online wereld verder leeft. Tegelijkertijd wezen meerdere vrouwen op de onderschatte impact van online geweld. Vanuit een patriarchale ideologie kan de minimalisering van digitaal geweld begrepen worden als een voortzetting van de minimalisering van seksueel geweld in het algemeen. Indien online intimidatie dan toch gericht is op de beroepsmatige capaciteiten van deze vrouwen, worden deze systematisch ondergraven. De respondenten gaven aan dikwijls verweten te zijn geweest niets van hun job te kennen en worden daarbij steevast lager ingeschat dan mannen. Opvallend hierbij zijn de vele verwijzingen naar een traditionele moederrol. Deze bevinding onderschrijft een belangrijk kenmerk van online geweld: de poging om vrouwen het zwijgen op te leggen en hun betrokkenheid in het publieke debat te beperken. De interviews tonen eveneens aan dat digitale agressie zich dikwijls manifesteert op een intersectionele manier. Online geweld op basis van gender is gelijktijdig verstrikt met andere vormen van intimidatie op basis van leeftijd, etniciteit en religie. Zo wakkert bijvoorbeeld het zichtbaar praktiseren van een geloofsovertuiging online intimidatie extra aan. De intersectie van meerdere gemarginaliseerde sociale categorieën intensifieert op die manier het cybergeweld, aangezien verschillende vormen van intimidatie gelijktijdig plaatsvinden. Cyberagressie mag dan wel een relatief recent fenomeen zijn, ze stamt af van reeds lang bestaande traditionele machtsstructuren in de samenleving, waaronder op gender, religie en ras gebaseerde vooroordelen.
Online geweld beperkt zich niet tot de cyberruimte
De tweedeling tussen de online en offline sfeer is niet langer houdbaar wanneer we over online geweld spreken. Zo vertaalde in enkele gevallen een kwetsbaarheid in de cyberspace zich van een on- naar een offline schandpaal, bijvoorbeeld wanneer internetgebruikers opriepen om een respondent ook in het echte leven de huid vol te schelden. Een meerderheid van de vrouwen ervoer bovendien een negatieve psychische impact ten gevolge van online geweld. Daarnaast percipieerden de vrouwen hun eigen kwetsbaarheid online breder dan een individuele aangelegenheid en verwezen daarbij naar de negatieve invloed op hun familiale omgeving, vriendenkring en professionele context. Verder gaven de respondenten aan zeer voorzichtig met sociale media om te springen en een zekere neutraliteit na te streven. Cybergeweld beledigt dus niet alleen vrouwen, maar kan eveneens hun recht op vrije meningsuiting ondermijnen. Deze zelfcensuur belemmert vrouwen hun rechten en vrijheden uit te oefenen en dit kan bijgevolg schadelijk zijn voor de samenleving als geheel. Cybergeweld is met andere woorden geen verschijnsel dat losstaat van de ‘echte wereld’, maar heeft wel degelijk gevolgen in de niet-virtuele ruimte, zowel op individueel als maatschappelijk niveau.
Copingstrategieën: meer dan slechts slachtoffers
De publieke figuren bleken overwegend vluchtreacties te hanteren om zich te weren tegen cybergeweld. Het zich distantiëren van online geweld door onder andere het negeren, verwijderen of blokkeren van aanstootgevende inhoud en gebruikers bleek de meest prominente copingstrategie. Een belangrijke kanttekening hierbij is dat niet alle respondenten die een vorm van digitaal geweld hebben ervaren, zichzelf als slachtoffer zagen. Ondanks hun kwetsbaarheid zijn de respondenten sterk gemotiveerd hun publieke rol te vervullen, wat wijst op een zekere veerkrachtigheid. De respondenten ondermijnen op die manier het diep ingewortelde stereotype van vrouwen als slechts slachtoffers van technologieën. Wat opvalt doorheen de onderzoeksresultaten is de discrepantie tussen enerzijds de quasi-consensus van de respondenten over de maatschappelijke voedingsbodem van cybergeweld en anderzijds de neiging om zelf terug te vallen op individuele en kortetermijnstrategieën. Zo wezen de vrouwen cybergeweld toe aan een toenemende politieke polarisatie, een verankerde patriarchale ideologie en aan de sociale en klassieke media die zouden profiteren van stereotiepe presentaties en cyberaanvallen zouden faciliteren. Tegelijkertijd distantiëren de respondenten zich voornamelijk van dit geweld en trachten ze het te normaliseren door onder andere het gebruik van humor. Hoewel online geweld tegen vrouwen dus zou deel uitmaken van een breder collectief sociaal probleem manifesteren de gevolgen zich voornamelijk op een individueel affectief niveau. Het huidige tekort aan maatschappelijke handvatten lijkt de patriarchale gedachte -dat seksuele intimidatie geen publieke aangelegenheid is maar in plaats daarvan dient te worden geïndividualiseerd en in de privésfeer te worden opgenomen- te bevestigen. Het voorstellen van online geweld als een individuele kwestie gaat uit van de naïviteit en aansprakelijkheid van het vrouwelijke slachtoffer. Wanneer de verantwoordelijkheid slechts bij het slachtoffer ligt, verandert er niets aan de genderdiscriminatie die aan de basis ligt van het probleem.
En nu?
De veelzijdige natuur van online geweld en de verschillende manieren waarop het zich manifesteert betekent dat er geen pasklaar antwoord bestaat en duidt op de noodzaak aan een breed scala van strategieën. Het bestrijden van online geweld tegen vrouwen vereist dan ook een combinatie van technische, juridische en sociale oplossingen. Ten eerste zou een wijziging van de Grondwet, waardoor seksistische drukpersmisdrijven niet langer voor een hof van assisen dienen te verschijnen, de strafrechtelijke vervolgingsmogelijkheden verruimen en een signaal geven dat het online geweld tegen vrouwen niet tolereert. Haatspuiers die zich tegen vrouwen richten, kunnen nu nog al te vaak straffeloos handelen. Ten tweede is er meer participatie van vrouwen en etnisch-culturele minderheden nodig aan de besluitvorming en de vormgeving van de ICT-industrie. Op die manier kunnen zij het beleid en de institutionele praktijken die de straffeloosheid en tolerantie ten aanzien van gendergerelateerd geweld bestendigen, beïnvloeden. Personen in bevoorrechte posities, zoals witte mannen uit de middenklasse, hebben technologieën grotendeels ontwikkeld zonder rekening te houden met de potentieel schadelijke gevolgen van deze technologieën voor ‘andere’ individuen en groepen. Een laatste suggestie en misschien wel de belangrijkste is de algemene mentaliteitswijziging die nodig is om de idee van onvermijdelijkheid van intimidatie en haat op het internet te verwerpen. Maatschappelijke bewustwording is essentieel om het probleembesef onder burgers te doen groeien. Het is van belang verschillende professionals, zowel in het onderwijs, de hulpverlening, als bij de politie, te trainen om online seksuele intimidatie tijdig te signaleren en aan te pakken. Preventiestrategieën dienen eveneens individuen aan te moedigen en instrumenten te bieden om als omstaanders slachtoffers te steunen en aanstootgevende inhoud te melden. Tot slot kunnen alle mannen een invloed hebben op de cultuur die andere mannen toelaat daders te zijn. Effectieve geweldpreventie bij mannen stelt het discours en de overtuigingen die geweld ondersteunen aan de kaak, daagt patriarchale machtsrelaties uit en promoot alternatieve constructies van mannelijkheid en gender die geweldloosheid en genderrechtvaardigheid bevorderen. Wanneer het beleid een duidelijke boodschap van aansprakelijkheid van daders en omstaanders uitdraagt en de verantwoordelijkheid dus niet enkel bij de slachtoffers van cybergeweld komt te liggen, is een culturele verandering mogelijk.
Bibliografie
Ahern, N. R., & Mechling, B. (2013). Sexting: Serious Problems for Youth. Journal of Psychosocial Nursing and Mental Health Services, 51(7), 22–30.
Amnesty International (2018). Toxic Twitter: A toxic place for women [webpagina]. Geraadpleegd op 2 maart, 2020 via https://www.amnesty.org/en/latest/research/2018/03/online-violence-agai…
Antonio, A., & Tuffley, D. (2014). The gender digital divide in developing countries. Future Internet, 6(4), 673–687.
AP-MTV. (2009). A thin line: 2009 AP-MTV digital abuse study [onderzoeksrapport]. Geraadpleegd op 6 oktober, 2019 via
http://www.athinline.org/MTV-AP_Digital_Abuse_Study_Executive_Summary.p…
Awan, I., & Zempi, I. (2016). The affinity between online and offline anti-Muslim hate crime: Dynamics and impacts. Aggression and Violent Behavior, 27, 1–8.
Aziz, Z. (2015). Eliminating Online Violence Against Women and Engendering Digital Equality. s.l.: OHCHR.
Baarda, B., Bakker, E., Fischer, T., Julsing, M., de Goede, M., Peters, V., & van der Velden, T. (2016). Basisboek kwalitatief onderzoek: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen: Noordhoff Uitgevers.
Baarda, B., Bakker, E., van der Hulst, M., Fischer, T., Julsing, M., van Vianen, R., & de Goede, M. (2015). Basisboek methoden en technieken: Kwantitatief praktijkgericht onderzoek op wetenschappelijke basis. Groningen: Noordhoff Uitgevers.
Baer, H. (2016). Redoing feminism: digital activism, body politics, and neoliberalism. Feminist Media Studies, 16(1), 17–34.
Barack, A. (2005). Sexual harassment on the internet. Social Science Computer Review, 23(1), 77–92.
Bartky, S. (2012). Femininity and Domination: Studies in the Phenomenology of Oppression. New York: Routledge.
Bates, L. (2018). Misogynation: The true scale of sexism. London: Simon & Schuster.
Bates, S. (2017). Revenge Porn and Mental Health: A Qualitative Analysis of the Mental Health Effects of Revenge Porn on Female Survivors. Feminist Criminology, 12(1), 22–42.
Benotsch, E. G., Snipes, D. J., Martin, A. M., & Bull, S. S. (2013). Sexting, Substance Use, and Sexual Risk Behavior in Young Adults. Journal of Adolescent Health, 52(3), 307–313.
Berkowitz, A. D. (2002). Fostering Men’s Responsibility for Preventing Sexual Assault. In P. Schewe (Ed.), Preventing Violence in Relationships: Interventions Across the Life Span (pp. 163-196). Washington: American Psychological Association.
Betts, L. (2016). Cyberbullying: approaches, consequences and interventions. London: Springer Nature.
Black, A., Lumsden, K., & Hadlington, L. (2019). ‘Why Don’t You Block Them?’ Police Officers’ Constructions of the Ideal Victim When Responding to Reports of Interpersonal Cybercrime. In K. Lumsden & E. Harmer (Eds.), Online Othering (pp. 355–378). New York: Springer International Publishing.
68
Blok, J.H. (1988). Scheiding van sferen, onderscheid in sekse? De scheiding tussen openbaar en privé en de ontwikkeling van vrouwengeschiedenis. Tijdschrift voor vrouwengeschiedenis, 9(3), 241–261.
Braidotti, R. (2003). Cyberfeminism with a difference. In M. Peters, M. Olssen & C. Lankshear (Eds.), Futures of critical theory: Dreams of difference (pp. 260-292). Oxford: Rowman & Littlefield Publishers.
Branford, J., Grahle, A., Heilinger, J.-C., Kalde, D., Muth, M., Parisi, E. M., Villa, P.-I., & Wild, V. (2019). Cyberhate against academics. In S.K. Kehoe, E. Alisic & J.-C. Heilinger (Eds.), Responsibility for refugee and migrant integration (pp. 205-226). Berlin: De Gruyter.
Broadband Commission for Sustainable Development. (2015). Gender Cyber Violence Against Women and Girls: A World-Wide Wake-Up Call. A Discussion Paper from the UN Broadband Commission for Digital Development Working Group on Broadband and Gender. s.l.: UN Publishing.
Brown, M., Reed, L., & Messing, J. (2018). Technology-Based Abuse: Intimate Partner Violence and the Use of Information Communication Technologies. In J. Vickery & T. Everbach (Eds.), Mediating Misogyny (pp. 209-227). Cham: Springer International Publishing.
Chakraborti, N., Garland, J., & Hardy, S.-J. (2014). The Leicester Hate Crime Project. Leicester: University of Leicester.
Choo, H. Y., & Ferree, M. M. (2010). Practicing Intersectionality in Sociological Research: A Critical Analysis of Inclusion, Interactions, and Institutions in the Study of Inequalities. Sociological Theory, 28(2), 139–149.
Citron, D. K. (2009). Law’s expressive value in combating cyber gender harassment. Michigan Law Review, 108(373), 373–416.
Citron, D. K. (2014). Hate crimes in cyberspace. Cambridge: Harvard University Press.
Clarke, V., & Braun, V. (2017). Thematic analysis. The Journal of Positive Psychology, 12(3), 297–298.
Cole, K. (2015). “It's Like She's Eager to be Verbally Abused”: Twitter, Trolls, and (En)Gendering Disciplinary Rhetoric. Feminist Media Studies, 15(2), 356–358.
Collins, H. P. (2000). Black feminist thought: Knowledge, consciousness, and the politics of empowerment. New York: Routledge.
Colliver, B., Coyle, A., & Silvestri, M. (2019). The ‘Online Othering’ of Transgender People in Relation to ‘Gender Neutral Toilets’. In K. Lumsden & E. Harmer (Eds.), Online Othering (pp. 215–237). New York: Springer International Publishing.
Comité des Ministres (2019). Recommandation CM/Rec(2019)1 du Comité des Ministres aux États membres sur la prévention et la lutte contre le sexisme [overheidsdocument]. Geraadpleegd op 3 november, 2019 via https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?d…
Council of Europe (2011). Council of Europe Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence [overheidsdocument]. Geraadpleegd op 9 november, 2019 via https://rm.coe.int/168008482e
Cowles, J. (2009). The Internet as Utopia: Reality, Virtuality, and Politics. Oshkosh Scholar, 4, 81–89.
69
Crenshaw, K. (1989). Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics. University of Chicago Legal Forum, 1(8), 139-167.
Crown Prosecution Service (2017). Violence Against Women and Girls Report: Thenth Edition 2016-17 [Onderzoeksrapport]. Geraadpleegd op 19 oktober, 2019 via https://www.cps.gov.uk/sites/default/files/documents/publications/cps-v…
Dalla Pozza, V., Di Pietero, A., Morel, S., & Psaila, P. (2011). European Parliament Policy Department C: Citizen’s Rights and Constitutional Affairs. Justice, Freedom and Security. Cyberbullying among young people. Brussels: European Union Publications Office.
Daniels, J. (2008). Race, civil rights, and hate speech in the digital era. In A. Everett (Ed.), Learning race and ethnicity: Youth and digital media (pp. 129–154). Cambridge: The MIT Press.
Dey, A. (2018). Nirbhaya, new media and digital gender activism. United Kingdom: Emerald Publishing.
Dinakar, K., Jones, B., Havasi, C., Lieberman, H., & Picard, R. (2012). Common Sense Reasoning for Detection, Prevention, and Mitigation of Cyberbullying. ACM Transactions on Interactive Intelligent Systems, 2(3), 1–30.
Dines, G., & Humez, J. (2011). Gender, race and class in media: A critical reader. Thousand Oaks: Sage Publications.
Dodge, A. (2016). Digitizing rape culture: Online sexual violence and the power of the digital photograph. Crime, Media, Culture: An International Journal, 12(1), 65–82.
Douglas, D. (2016). Doxing: A conceptual analysis. Ethics and Information Technology, 18(3), 199–210.
Downing, J. (2011). Encyclopedia of social movement media. Los Angeles: SAGE
Drakett, J., Rickett, B., Day, K., & Milnes, K. (2018). Old jokes, new media – Online sexism and constructions of gender in Internet memes. Feminism & Psychology, 28(1), 109–127.
Duggan, M. (2014). Online Harassment. Washington: Pew Research Center.
EIGE. (2014). Estimating the costs of gender-based violence in the European Union. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
EIGE. (2017a). Cybergeweld tegen vrouwen en meisjes. Vilnius: Europees Instituut voor gendergelijkheid.
EIGE. (2017b). Study and work in the EU: set apart by gender—Review of the implementation of the Beijing Platform for Action in the EU Member States. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
EIGE. (2018). Women and men in ICT: A chance for better work-life balance : research note. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Ellsberg, M., Arango, D. J., Morton, M., Gennari, F., Kiplesund, S., Contreras, M., & Watts, C. (2015). Prevention of violence against women and girls: What does the evidence say? The Lancet, 385(9977), 1555–1566.
European Union, & Agency for Fundamental Rights. (2015). Violence against women: An EU-wide survey : main results. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Europees Parlement. (2018). Ontwerpresolutie van het Europees Parlement: Over maatregelen ter voorkoming en bestrijding van pesterijen en seksuele intimidatie op het werk, in openbare
70
ruimte en in het politieke leven in de EU [overheidsdocument]. Geraadpleegd op 13 november, 2019 via https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-8-2018-0265_NL.html
Europees Parlement, & Raad van de Europese Unie. (2012). Richtlijn 2012/29/EU van het Europees Parlement en de Raad: Tot vaststelling van minimumnormen voor de rechten, de ondersteuning en de bescherming van slachtoffers van strafbare feiten, en ter vervanging van Kaderbesluit 2001/220/JBZ [overheidsdocument]. Geraadpleegd op 21 november, 2019 via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX%3A32012L0029
Fascendini, F., & Katerina, F. (2011). Voices from digital spaces: Technology related violence against women. s.l.: Association for Progressive Communication.
Faulkner, W. (2001). The technology question in feminism: a view form feminist technology studies. Women's Studies International Forum, 24(1), 79–95.
Ferrier, M., & Garud-Patkar, N. (2018). TrollBusters: Fighting Online Harassment of Women Journalists. In J. R. Vickery & T. Everbach (Eds.), Mediating Misogyny (pp. 311–332). Cham: Springer International Publishing.
Flood, M. (2006). Changing men: Best practice in sexual violence education. Women Against Violence: An Australian Feminist Journal, 18, 26–36.
Flood, M. (2011). Involving Men in Efforts to End Violence Against Women. Men and Masculinities, 14(3), 358–377.
Fox, J., Cruz, C., & Lee, J. Y. (2015). Perpetuating online sexism offline: Anonymity, interactivity, and the effects of sexist hashtags on social media. Computers in Human Behavior, 52, 436–442.
Franks, M. A. (2012). Sexual harassment 2.0. Marryland Law Review, 71(3), 655–704.
Gardiner, B., Mansfield, M., Anderson, I., Holder, J., Louter, D., & Ulmanu, M. (2016, 12 april). The dark side of Guardian comments. The Guardian. Geraadpleegd op 22 september, 2019 via https://www.theguardian.com/technology/2016/apr/12/the-dark-side-of-gua…
Ging, D. (2019). Alphas, Betas, and Incels: Theorizing the Masculinities of the Manosphere. Men and Masculinities, 22(4), 638–657.
Ging, D., & Siapera, E. (2018). Special issue on online misogyny. Feminist Media Studies, 18(4), 515–524.
Glaser, B. G., & Strauss, A. L. (2009). The discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research. New Brunswick: Aldine.
Glick, P., & Fiske, S.T. (2001). An ambivalent alliance: Hostile and benevolent sexism as complementary justifications for gender inequality. American Psychologist, 56(2), 109–118.
Glomb, T.M., Richman, W.L., Hulin, C.L., Drasgow, F., Schneider, K., & Fitzgerald, L.F. (1997). Ambient Sexual Harassment: An Integrated Model of Antecedents and Consequences. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 71(3), 309-328.
Gotell, L., & Dutton, E. (2016). Sexual Violence in the ‘Manosphere’: Antifeminist Men’s Rights Discourses on Rape. International Journal for Crime, Justice and Social Democracy, 5(2), 65–80.
Graf, D., Yanagida, T., & Spiel, C. (2019). Through the magnifying glass: Empathy’s differential role in preventing and promoting traditional and cyberbullying. Computers in Human Behavior, 96, 186–195.
71
Griffiths, M., Moore, K., & Richardson, H. (2007). CELEBRATING HETEROGENEITY?: A survey of female ICT professionals in England. Information, Communication & Society, 10(3), 338–357.
Habermas, J. (1989). The structural transformation of the public sphere: An inquiry into a category of bourgeois society. Cambridge: MIT Press.
Hackworth, L. (2018). Limitations of “Just Gender”: The Need for an Intersectional Reframing of Online Harassment Discourse and Research. In J. R. Vickery & T. Everbach (Eds.), Mediating Misogyny (pp. 51–70). Cham: Springer International Publishing.
Halbert, D. (2004). Shulamith firestone: Radical feminism and visions of the information society. Information, Communication and Society, 7(1), 115–136.
Hall, P. (2019). Disability Hate Speech: Interrogating the Online/Offline Distinction. In K. Lumsden & E. Harmer (Eds.), Online Othering (pp. 309–330). New York: Springer International Publishing.
Haraway, D. (1988). Situated Knowledges: The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspective. Feminist Studies, 14(3), 575–599.
Haraway, D. (1991). Simians, cyborgs, and women. The reinvention of nature. New York: Routledge.
Harding, S. (2005). Rethinking Standpoint Epistemology: What is “Strong Objectivity?” In A. E. Cudd & R. O. Andreasen (Eds.), Feminist Theory: A Philosophical Anthology (pp. 140–157). Oxford: Blackwell Publishing.
Harmer, E., & Lumsden, K. (2019a). Conclusion: Researching ‘Online Othering’—Future Agendas and Lines of Inquiry. In K. Lumsden & E. Harmer (Eds.), Online Othering (pp. 379–395). New York: Springer International Publishing.
Harmer, E., & Lumsden, K. (2019b). Online Othering: An Introduction. In K. Lumsden & E. Harmer (Eds.), Online Othering (pp. 1–33). New York: Springer International Publishing.
Hearn, J., & Hall, M. (2019). ‘This is my cheating ex’: Gender and sexuality in revenge porn. Sexualities, 22(5–6), 860–882.
Henry, N., & Powell, A. (2015). Beyond the ‘sext’: Technology-facilitated sexual violence and harassment against adult women. Australian & New Zealand Journal of Criminology, 48(1), 104–118.
Henry, N., & Powell, A. (2018). Technology-Facilitated Sexual Violence: A Literature Review of Empirical Research. Trauma, Violence, & Abuse, 19(2), 195–208.
Herdağdelen, A., & Baroni, M. (2011). Stereotypical gender actions can be extracted from web text. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 62(9), 1741–1749.
Herring, S. (2002). Computer mediated communication on the Internet. Annual Review of Information Science and Technology, 36(1), 109–168.
Hinton, P. (2014). ‘Situated Knowledges’ and New Materialism(s): Rethinking a Politics of Location. Women: A Cultural Review, 25(1), 99–113.
Holmes, J. (2000). Politeness, power and provocation: How humour functions in the workplace. Discourse Studies, 2(2), 159–185.
Holton, J. A. (2007). The coding process and its challenges. In A. Bryant & K. Charmaz (Eds.), The Sage handbook of grounded theory (pp. 265–289). Thousand Oaks, CA: Sage.
Hua, L. (2012). Technology and Sexually Risky Behavior in Adolescents. Adolescent Psychiatry, 2(3), 221–228.
72
Ipsos Mori. (2017). Amnesty reveals alarming impact of online abuse against women [onderzoeksrapport]. Geraadpleegd op 5 januari, 2020 via https://www.amnesty.org/en/latest/news/2017/11/amnesty-reveals-alarming…
Jane, E. A. (2017). Feminist flight and fight responses to gendered cyberhate. In M. Segrave & L. Vitis (Eds.), Gender, Technology and Violence (pp. 45-60). Abingdon: Routledge.
Jewkes, R., & Morrell, R. (2012). Sexuality and the Limits of Agency among South African Teenage Women: Theorising Feminities and Their Connections to HIV Risk Practices. Social Science & Medicine, 74(11), 1729-1737.
Johansson, S. (2006). Sometimes you wanna hate celebrities. In S. Holmes & S. Redmond (Eds.), Framing celebrity: New directions in celebrity culture (pp. 343–358). Oxon: Routledge.
Johansson, S. (2008). GOSSIP, SPORT AND PRETTY GIRLS: What does “trivial” journalism mean to tabloid newspaper readers? Journalism Practice, 2(3), 402–413.
Kee, J. (2006). Cultivating Violence Through Technology? Exploring the connections between information communication technologies (ICT) and violence against women. s.l.: APC.
Keller, J., Mendes, K., & Ringrose, J. (2016). Speaking ‘unspeakable things’: documenting digital feminist responses to rape culture. Journal of Gender Studies, 27(1), 22–36.
Kember, S., & Zylinska, J. (2012). Life after new media: Mediation as a vital process. Cambridge: MIT Press.
Khanna, P., Zavarsky, P., & Lindskog, D. (2016). Experimental Analysis of Tools Used for Doxing and Proposed New Transforms to Help Organizations Protect against Doxing Attacks. Procedia Computer Science, 94, 459–464.
KhosraviNik, M., & Esposito, E. (2018). Online hate, digital discourse and critique: Exploring digitally-mediated discursive practices of gender-based hostility. Lodz Papers in Pragmatics, 14(1), 45–68.
Kim, J. (2018). Misogyny for Male Solidarity: Online Hate Discourse Against Women in South Korea. In J. Vickery & T. Everbach (Eds.), Mediating Misogyny (pp. 151-169). Cham: Springer International Publishing.
Kloosterman, R. (2015). Sociaaleconomische trends: Vrouwen meer op internet gepest dan mannen. Den Haag: Centraal Bureau voor Statistiek.
Kopecký, K. (2017). Online blackmail of Czech children focused on so-called “sextortion” (analysis of culprit and victim behaviors). Telematics and Informatics, 34(1), 11–19.
Kopytowska, M. (2017). Contemporary Discourses of Hate and Radicalism across Space and Genres. Amsterdam: John Benjamins Publishing.
Korenis, P., & Billick, S. B. (2014). Forensic Implications: Adolescent Sexting and Cyberbullying. Psychiatric Quarterly, 85(1), 97–101.
Koulouris, T. (2018). Online misogyny and the alternative right: debating the undebatable. Feminist Media Studies, 18(4), 750–761.
Lasén, A., & Gómez-Cruz, E. (2009). Digital Photography and Picture Sharing: Redefining the Public/Private Divide. Knowledge, Technology & Policy, 22(3), 205–2015.
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer.
Lewis, R., Rowe, M., & Wiper, C. (2016). Online Abuse of Feminists as An Emerging form of Violence Against Women and Girls. British Journal of Criminology, 57(6), 1462-1481.
73
Lewis, R., Rowe, M., & Wiper, C. (2019). Online/Offline Continuities: Exploring Misogyny and Hate in Online Abuse of Feminists. In K. Lumsden & E. Harmer (Eds.), Online Othering (pp. 121–143). New York: Springer International Publishing.
Livingstone, S. (2008). Taking risky opportunities in youthful content creation: teenagers' use of social networking sites for intimacy, privacy and self-expression. New Media & Society, 10(3), 393–411.
Lumsden, K. (2019). ‘“I Want to Kill You in Front of Your Children” Is Not a Threat. It’s an Expression of a Desire’: Discourses of Online Abuse, Trolling and Violence on r/MensRights. In K. Lumsden & E. Harmer (Eds.), Online Othering (pp. 91–115). New York: Springer International Publishing.
Lumsden, K., & Morgan, H. M. (2012). “Fraping”, “Sexting”, “Trolling” and “Rinsing”: Social networking, feminist thought and the construction of young women as victims or villains. Leeds: BSA Gender Study Group Conference.
Lumsden, K., & Harmer, E. (2019). Online othering. New York: Springer.
Lutz, H., Vivar, M., & Supik, L. (2011). Framing intersectionality: An introduction. In H. Lutz, M. Vivar & L. Supik (Eds.), Framing intersectionality: Debates on a multi-faceted concept in gender studies (pp. 1–24). Surrey: Ashgate.
MacAllister, J. (2017). The Doxing Dilemma: Seeking a Remedy for the Malicious Publication of Personal Information. Fordham Law Review, 85(5), 2450–2483.
Manago, A.M., Graham, M.B., Greenfield, P.M., & Salimkhan, G. (2008). Self-presentation and gender on Myspace. Journal of Applied Developmental Psychology, 29(6), 446–458.
Maple, C., Shart, E., & Brown, A. (2001). Cyber stalking in the United Kingdom: An Analysis of the ECHO Pilot Survey. Bedfordshire: National Centre for Cyberstalking Research.
Mantilla, K. (2013). Gendertrolling: Misogyny adapts to new media. Feminist Studies, 39(2), 563–570.
Martellozzo, E., & Jane, E. A. (Eds.). (2017). Cybercrime and its Victims. London: Routledge.
Marwick, A., & Caplan, R. (2018). Drinking male tears: language, the manosphere, and networked harassment. Feminist Media Studies, 18(4), 543–559.
Massanari, A. (2017). #Gamergate and The Fappening: How Reddit’s algorithm, governance, and culture support toxic technocultures. New Media & Society, 19(3), 329–346.
Matsui, S. (2015). The Criminalization of Revenge Porn in Japan. Washington International Law Journal, 24(2), 289–317.
McCall, L. (2005). The complexity of intersectionality. Signs: Journal of Women in Culture and Society, 30(3), 1771–1800.
McGlynn, C., Rackley, E., & Houghton, R. (2017). Beyond ‘Revenge Porn’: The Continuum of Image-Based Sexual Abuse. Feminist Legal Studies, 25(1), 25–46.
Megarry, J. (2014). Online incivility or sexual harassment? Conceptualising women’s experiences in the digital age. Women’s Studies International Forum, 47, 46–55.
Mortelmans, D. (2018). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco.
Motta, S., Fominaya, C., Eschle, C., & Cox, L. (2011). Feminism, women’s movement and women in movement. Interface, 3(2), 1–32.
Mulvey, L. (1975). Visual pleasure and narrative cinema. Screen, 16(3), 6–18.
74
O'Higgins, A. (2012). Vulnerability and agency: Beyond an irreconcilable dichotomy for social service providers working with young refugees in the UK. New Directions for Child and Adolescent Development, 136, 79–91.
Oliveira, M., Bitencourt, C. C., dos Santos, A. C. M. Z., & Teixeira, E. K. (2015). Thematic Content Analysis: Is There a Difference Between the Support Provided by the MAXQDA® and NVivo® Software Packages? Revista de Administração da UFSM, 9(1), 72–82.
Olweus, D. (1999). Sweden. In P.K. Smith (Ed.), The nature of school bullying: A cross-national perspective (pp. 7–27). London: Routledge.
Orgad, S. (2005). The transformative potential of online communication. Feminist Media Studies, 5(2), 141–161.
O’Shea, B., Julian, R., Prichard, J., & Kelty, S. (2019). Challenges in Policing Cyberstalking: A Critique of the Stalking Risk Profile in the Context of Online Relationships. In K. Lumsden & E. Harmer (Eds.), Online Othering (pp. 331–353). New York: Springer International Publishing.
Ouvrein, G., De Backer, C. J. S., & Vandebosch, H. (2018). Joining the clash or refusing to bash? Bystanders reactions to online celebrity bashing. Cyberpsychology: Journal of Psychosocial Research on Cyberspace, 12(4), UNSP 5.
Ouvrein, G., Hallam, L., De Backer, C. J. S., & Vandebosch, H. (2019). Bashed at first sight: The experiences and coping strategies of reality-TV stars confronted with celebrity bashing. Celebrity Studies, 1–18.
Ouvrein, G., Pabian, S., Machimbarrena, J. M., De Backer, C. J. S., & Vandebosch, H. (2018). Online Celebrity Bashing: Wrecking Ball or Good for You? Adolescent Girls’ Attitudes Toward the Media and Public Bashing of Miley Cyrus and Selena Gomez. Communication Research Reports, 35(3), 261–271.
Ouvrein, G., Pabian, S., Machimbarrena, J. M., Erreygers, S., De Backer, C. J. S., & Vandebosch, H. (2019). Setting a Bad Example: Peer, Parental, and Celebrity Norms Predict Celebrity Bashing. The Journal of Early Adolescence, 39(7), 937–961.
Ouvrein, G., Vandebosch, H., & De Backer, C. J. S. (2017). Celebrity critiquing: Hot or not? Teenage girl’s attitudes and responses to the practice of negative celebrity critiquing. Celebrity Studies, 8(3), 461–476.
Pearson, C., & Trevisan, F. (2015). Disability activism in the new media ecology: Campaigning strategies in the digital era. Disability and Society, 30(6), 924–950.
Peters, V., & Wester, F. (2003). De bijdrage van de computer in kwalitatieve analyse. Nijmegen: Radboud University.
Peterson, J., & Densley, J. (2017). Cyber violence: What do we know and where do we go from here? Aggression and Violent Behavior, 34, 193–200.
Pettalia, J. L., Levin, E., & Dickinson, J. (2013). Cyberbullying: Eliciting harm without consequence. Computers in Human Behavior, 29(6), 2758–2765.
Postmes, T., Spears, R., & Lea, M. (2002). Intergroup differentiation in computer-mediated communication: Effects of depersonalization. Group Dynamics: Theory, Research, and Practice, 6(1), 3–16.
Powell, A., & Henry, N. (2017a). Conclusion: Reflections and Future Research. In A. Powell & N. Henry (Eds.), Sexual Violence in a Digital Age (pp. 299–310). London: Palgrave Macmillan UK.
75
Powell, A., & Henry, N. (2017b). Introduction. In A. Powell & N. Henry (Eds.), Sexual Violence in a Digital Age (pp. 1–20). London: Palgrave Macmillan UK.
Powell, A., & Henry, N. (2017c). Online Misogyny, Harassment and Hate Crimes. In A. Powell & N. Henry (Eds.), Sexual Violence in a Digital Age (pp. 153–193). London: Palgrave Macmillan UK.
Powell, A., & Henry, N. (2017d). The Potentials and Limitations of Law. In A. Powell & N. Henry (Eds.), Sexual Violence in a Digital Age (pp. 197–236). London: Palgrave Macmillan UK.
Reinharz, S. (1992). Feminist methods in social research. New York: Oxford University Press.
Rich, A. (1980). Compulsory heterosexuality and lesbian existence. Signs, 5(4), 631–660.
Rich, A. (1984). Notes Towards a Politics of Location. In A. Rich (Ed.), Blood, Bread and Poetry: Selected Prose 1979-1985 (pp. 210–231). London: Little Brown & Co.
Richardson, R. D., & Calvert, C. (2000). Counterspeech 2000: A new look at the old remedy for “bad” speech. BYU Law Review, 2(2), 553–586.
Ringrose, J., Gill, R., Livingstone, S., & Harvey, L. (2012). A qualitative study of children, young people and “sexting”. A report prepared for the NSPCC. London: National Society for the Prevention of Cruelty to Children.
Ritchie, J., Lewis, J., McNaughton Nicholls, C., Ormston, R., & National Centre for Social Research (Great Britain). (2018). Qualitative research practice: A guide for social science students and researchers. Los Angeles: SAGE.
Rivers, I., & Duncan, N. (Eds.). (2013). Bullying: experiences and discourses of sexuality and gender. London: Routledge.
Romero, M. (2018). Introducing intersectionality. Cambridge: Polity Press.
Römkens, R., de Jong, T., & Harthoorn, H. (2014). Geweld tegen vrouwen: Europese onderzoeksgegevens in Nederlandse context. Amsterdam: Atria.
Römkens, R., Mejdoubi, J., & de Jong, T. (2017). Factsheet: Online seksuele intimidatie. Amsterdam: Atria.
Sciadas, G., Giguère, P., & Adarn, L. (2005). From the digital divide to digital opportunities: Measuring infostates for development. Montreal: Orbicom International Secretariat.
Selby, L., Young, A., & Fisher, D. (1997). Increasing the participation of women in tertiary level computing courses: What works and why [conferentiebijdrage]. Geraadpleegd op 17 februari, 2020 via https://ascilite.org/conferences/perth97/papers/Selby/Selby.html
Siegle, D. (2010). Cyberbullying and sexting: Technology Abuses of the 21st Century. Gifted Child Today, 32(2), 14–16.
Slonje, R., & Smith, P. K. (2008). Cyberbullying: Another main type of bullying? Scandinavian Journal of Psychology, 49(2), 147–154.
Smith, J. (2019). ‘When I Saw Women Being Attacked … It Made Me Want to Stand Up and Fight’: Reporting, Responding to, and Resisting Online Misogyny. In K. Lumsden & E. Harmer (Eds.), Online Othering (pp. 287–308). New York: Springer International Publishing.
Snyder, P., Doerfler, P., Kanich, C., & McCoy, D. (2017). Fifteen minutes of unwanted fame: Detecting and characterizing doxing [conferentiebijdrage]. Geraadpleegd op 25 januari, 2020 via https://conferences.sigcomm.org/imc/2017/papers/imc17-final109.pdf
Spitzberg, B. H., & Hoobler, G. (2002). Cyberstalking and the technologies of interpersonal terrorism. New Media & Society, 4(1), 67–88.
76
Stanley, T., Barnes, J., & Short, E. (2015). Appearance-focused Internet Use and the Thin-beauty Ideal. Studies in Media and Communication, 3(2), 38–50.
Stevens, L., & Cardon, A. (2018). De Grondwet moet worden aangepast om haatspraak tegen vrouwen of transgender personen tegen te gaan [webpagina]. Geraadpleegd op 3 november, 2019 via https://www.knack.be/nieuws/belgie/de-grondwet-moet-worden-aangepast-om…
Stevens, L., & Van Dijcke, H. (2018). Eerste ervaringen van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen met de Seksismewet. Panopticon, 39(5), 420–432.
Stoleru, M., & Costescu, E.-A. (2014). (Re)Producing Violence against Women in Online Spaces. Philobiblon, 19(1), 95–114.
Stroud, S. R., & Cox, W. (2018). The Varieties of Feminist Counterspeech in the Misogynistic Online World. In J. R. Vickery & T. Everbach (Eds.), Mediating Misogyny (pp. 293–310). Cham: Springer International Publishing.
Suler, J. (2004). The Online Disinhibition Effect. CyberPsychology & Behavior, 7(3), 321–326.
Suzor, N., Dragiewicz, M., Harris, B., Gillett, R., Burgess, J., & Van Geelen, T. (2019). Human Rights by Design: The Responsibilities of Social Media Platforms to Address Gender-Based Violence Online: Gender-Based Violence Online. Policy & Internet, 11(1), 84–103.
Symons, K., Ponnet, K., Walrave, M., & Heirman, W. (2018). Cyberpesten bij jongeren: Maken ouders een verschil? Kind en adolescent, 39(1), 22–40.
United Nations General Assembly. (1993). Declaration on the elimination of violence against women [webdocument]. Geraadpleegd op 19 september, 2019 via https://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/eliminationvaw.pdf
van der Wilk, A. (2018). Cyber violence and hate speech online against women. Brussels: Policy Department for Citizen’s Rights and Constitutional Affairs.
Van Hoof, E. (2019). Voorstel van resolutie betreffende de aanpak van gendergerelateerd cybergeweld [overheidsdocument]. Geraadpleegd op 16 oktober, 2019 via https://www.dekamer.be/FLWB/PDF/54/3020/54K3020001.pdf
Van Royen, K., Poels, K., Vandebosch, H., & Adam, P. (2017). “Thinking before posting?” Reducing cyber harassment on social networking sites through a reflective message. Computers in Human Behavior, 66, 345–352.
van Staa, A., & Evers, J. (2015). “Thick analysis”: Strategie om de kwalitatieve data-analyse te verhogen. KWALON, 15(1), 5–12.
Veletsianos, G., Houlden, S., Hodson, J., & Gosse, C. (2018). Women scholars’ experiences with online harassment and abuse: Self-protection, resistance, acceptance, and self-blame. New Media & Society, 20(12), 4689–4708.
Vermeersch, W. (2019). Onschuldige pesterijen? Online intimidatie blijft zelden virtueel [webpagina]. Geraadpleegd op 5 december, 2019 via https://www.knack.be/nieuws/belgie/onschuldige-pesterijen-online-intimi…
Vickery, J. R. (2018). This Isn’t New: Gender, Publics, and the Internet. In J. R. Vickery & T. Everbach (Eds.), Mediating Misogyny (pp. 31–49). Cham: Springer International Publishing.
77
Vickery, J. R., & Everbach, T. (2018). The Persistence of Misogyny: From the Streets, to Our Screens, to the White House. In J. R. Vickery & T. Everbach (Eds.), Mediating Misogyny (pp. 1–27). Cham: Springer International Publishing.
Vickery, J. R., Everbach, T., Blackwell, L., Franks, M. A., Friedman, B., Gibbons, S., Gillespie, T., & Massanari, A. (2018). Conclusion: What Can We Do About Mediated Misogyny? In J. R. Vickery & T. Everbach (Eds.), Mediating Misogyny (pp. 389–412). Cham: Springer International Publishing.
Vindevogel, S. (2017). Resilience in the Context of War: A Critical Analysis of Contemporary Conceptions and Interventions to Promote Resilience Among War-Affected Children and Their Surroundings. Journal of Peace Psychology, 23(1), 76–84.
Vitak, J., Steiner, L., & Ashktorab, Z. (2017). Identifying Women’s Experiences With and Strategies for Mitigating Negative Effects of Online Harrassment. In CSCW’ 17 (pp. 1231–1245). New York: Association for Computing Machinery.
Vitis, L., & Gilmour, F. (2017). Dick pics on blast: A woman’s resistance to online sexual harassment using humour, art and Instagram. Crime, Media, Culture: An International Journal, 13(3), 335–355.
Wajcman, J. (2004). TechnoFeminism. Cambridge: Polity Press.
West Coast LEAF. (2014). #CyberMisogyny: Using and strengthening Canadian legal responses to gendered hate and harassment online. Vancouver: Hands on Publications.
Whitney, I., & Smith, P. K. (1993). A survey of the nature and extent of bullying in junior/middle and secondary schools. Educational Research, 35(1), 3–25.
Williamson, M. (2010). Female celebrities and the media: The gendered denigration of the “ordinary” celebrity. Celebrity Studies, 1(1), 118–120.
Wolak, J., & Finkelhor, D. (2016). Sextortion: Findings from a suvery of 1,631 victims. New Hampshire: Crimes Against Children Research Center.
Wolak, J., Finkelhor, D., Walsh, W., & Treitman, L. (2018). Sextortion of Minors: Characteristics and Dynamics. Journal of Adolescent Health, 62(1), 72–79.
Women’s Legal and Human Rights Bureau. (2015). From Impunity to Justice: Domestic legal remedies for cases of technology-related violence against women. s.l.: Association for Progressive Communication.
Yardi, S., & Boyd, D. (2010). Dynamic debates: An analysis of group polarization over time on Twitter. Bulletin of Science, Technology & Society, 30(5), 316–327.
Ybarra, M. L., & Mitchell, K. J. (2004). Youth engaging in online harassment: Associations with caregiver–child relationships, Internet use, and personal characteristics. Journal of Adolescence, 27(3), 319–336.
Zuckerberg, D. (2018). Not all dead white men: Classics and misogyny in the digital age. Cambridge: Harvard University Press.
Zych, I., Baldry, A. C., Farrington, D. P., & Llorent, V. J. (2019). Are children involved in cyberbullying low on empathy? A systematic review and meta-analysis of research on empathy versus different cyberbullying roles. Aggression and Violent Behavior, 45, 83–97.
