Waarom u wakker ligt van dorstige bomen

Elien
Naert

Waarom verkleuren de bladeren van straatbomen soms al in de zomer? Waternet, de waterbeheerder van Amsterdam, en de gemeente Amsterdam gingen op zoek naar antwoorden bij het Laboratorium voor Plantecologie aan de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen van de UGent. De hypothese is dat in droge periodes het grondwaterpeil te diep wegzakt waardoor bomen droogtestress ondervinden. Omdat bomen broodnodig zijn om de stad leefbaar te houden werd in dit onderzoek hun waterverbruik gemeten. Op basis van de onderzoeksresultaten kunnen stappen gezet worden om het verfrissende groen te beschermen tegen vroegtijdige herfstkleuren en vallende bladeren.

 

STADSBOMEN ALS AIRCONDITIONING

De leefbaarheid van de stad komt in het gedrang. Klimaatverandering brengt extremere temperaturen met zich mee en steden worden steeds meer hitte-eilanden. De versteende stad warmt overdag meer op koelt ’s nachts minder af dan het omringende platteland. Om de impact hiervan te illustreren volstaat het om terug te denken aan de voorbije warme zomers. Een tropische dag betekende toen voor veel stadsbewoners een slapeloze nacht.

 

Dit was ook het geval op 26 juli 2019, toen het Nederlandse hitterecord werd verbroken. Op die dag trokken onderzoekers van de UGent en Waternet er op uit met een warmtecamera. Daarmee vergeleken ze de temperatuur van huizen in zonlicht en van huizen in de schaduw van straatbomen. Het resultaat is verbluffend: een zwart dak in de volle zon werd 23 °C warmer dan in de schaduw!

 

image 480

Warmtebeeld van huizen in Amsterdam. De temperaturen van het dak in de zon en in de schaduw zijn respectievelijk ongeveer 60 en 37 °C.

 

Niet alleen de schaduw koelt de omgeving, maar ook de transpiratie: de verdamping van water in het bladerdek. Beiden zorgen ervoor dat een wandeling op een warme dag in een bos koeler aanvoelt dan in een stad. Transpiratie is de airconditioning van de stad. Stadsbomen zorgen dus niet alleen voor kleur in onze bakstenen-wereld, ze helpen ook het hoofd koel te houden op warme dagen.

 

 

HOEVEEL DRINKT EEN BOOM?

Zes iepen in Amsterdam werden uitgerust met Treewatch.net technologie om dag en nacht hun drinkgedrag vast te leggen. Uit de metingen bleek dat het waterverbruik sterk afhangt van de grootte van de boom. Kleine exemplaren dronken gemiddeld 10 liter per dag, terwijl de grote bomen gemiddeld 70 liter verbruikten. Bij deze reuzen werd op warme dagen zelfs een waterverbruik van 150 liter vastgesteld. Dit is meer dan het gemiddelde dagelijks waterverbruik van een Vlaming, dat 114 liter bedraagt.

 

image 481

Treewatch.net technologie met sapstroomsensoren om het waterverbruik van bomen te meten.

 

Per boom dagelijks tien tot zeventig liter klinkt misschien niet overweldigend, maar als u weet dat Amsterdam één van de groenste steden is van Europa met ongeveer 265 000 openbare bomen, dan is de uitkomst van dit rekensommetje wél overweldigend. Bij dit aantal zijn de tuinbomen zelfs nog niet meegeteld.

 

DORSTIGE BOMEN EN DROGENDE FUNDERINGEN

Herfstkleuren die reeds in augustus optreden, doen vermoeden dat bomen hun dorst niet altijd kunnen lessen. Als bomen te weinig water uit de bodem kunnen opnemen, vermindert hun vermogen om de omgeving te koelen. Boom- en waterbeheerders moeten dus samen nadenken over hoe de bomen de stad koel kunnen houden tijdens de steeds drogere zomers.

 

Bovendien is er in steden zoals Amsterdam een extra uitdaging: wanneer het grondwaterpeil laag staat, is dit niet alleen een probleem voor de bomen, maar ook voor de huizen. Veel gebouwen hebben namelijk houten funderingen die blootgesteld worden aan houtrot als ze niet verzadigd zijn met water. Dit kan leiden tot stabiliteitsproblemen en vormt dus een belangrijk maatschappelijk risico.

 

 

BOMEN VERSUS GRONDWATER

Waternet monitort en modelleert het grondwaterpeil uitvoerig. Zo kunnen ze op zoek gaan naar de best passende oplossing om dorstige bomen en drogende funderingen te voorkomen. Voorheen werd bij het modelleren de rol van bomen in de stedelijke hydrologische cyclus bijna nooit rechtstreeks in rekening gebracht. Omdat bomen veel water onttrekken uit de bodem speelt het grondwater een rol bij de watervoorziening. Andersom dragen bomen ook bij tot dalingen van het grondwaterpeil. Deze wisselwerking werd met dit onderzoek voor het eerst verbonden aan een model van Waternet om het grondwaterniveau beter te voorspellen.

 

Door bomen in beschouwing te nemen verbeterden de resultaten van het model sterk. Zo kan Waternet nu de lage en meest risicovolle peilen beter voorspellen. Tijdens het laagste grondwaterpeil van 2019 werd een verbetering in de simulaties van 43 % bereikt.

 

Maar het gaat verder dan modelleren alleen. De resultaten zijn belangrijk om mogelijke verbeteringen van het grondwaterbeheer te verkennen. Tijdens de afgelopen zomermaanden juli en augustus werd respectievelijk 61 en 44 % van de neerslag die de bodem indringt, verbruikt door de bomen in de openbare ruimte. Deze getallen benadrukken het belang van infiltratie. Neerslag moet in de bodem kunnen dringen om het grondwater op peil te houden, om de funderingen te beschermen en om de dorst van de bomen te lessen. Omdat de ondergrond in de stad op de meeste plaatsen verhard is met klinkers en asfalt is er te weinig infiltratie. De verharding is dus medeplichtig aan het veroorzaken van de vroegtijdige herfstkleuren in augustus. Waternet en de gemeente Amsterdam doen uitgebreid onderzoek naar waterdoorlatende verharding en naar aanvoer van water uit de grachten. Een alternatief zou zijn om bomen aan te planten die beter tegen droogte kunnen.

 

 

WATERVOORZIENING ALS SLEUTEL TOT SUCCES

Dit onderzoeksproject is nog maar net begonnen en loont reeds om onze steden meer klimaatbestendig te maken. Velen roepen luid, en terecht, voor meer groen in de stad. Maar laten we ook nadenken over de watervoorziening van de bestaande en de nog aan te planten bomen. Investeren in aanplantingen en onderhoud is een verspilling wanneer de bomen de steeds frequentere droge zomers niet overleven. Het wordt zelfs riskant wanneer de houten funderingen droog komen te staan. Dit onderzoek kan leiden tot aanpassingen in het stedelijk waterbeheer zodat de houten funderingen nat blijven en de bomen geen dorst meer lijden. Zo wordt de stad voldoende gekoeld en kan iedereen terug op beide oren kan slapen.

 

 

Bibliografie

Al Hagrey, S. 2006. “Electrical resistivity imaging of tree trunks.” Near Surface Geophysics 4 (3): 179–

187.

Assenbergh, E. v., E. Baars, J. Dirksen, K. J. v. Esch, and N. Schaart. 2016. Gemeentelijk Rioleeringsplan

Amsterdam (GRPA), January.

Assmann, S. M., and K.-i. Shimazaki. 1999. “The multisensory guard cell. Stomatal responses to blue

light and abscisic acid.” Plant Physiology 119 (3): 809–816.

Bär, A., M. Hamacher, A. Ganthaler, A. Losso, and S. Mayr. 2019. “Electrical resistivity tomography: patterns

in Betula pendula, Fagus sylvatica, Picea abies and Pinus sylvestris.” Tree physiology 39

(7): 1262–1271.

Benson, A. R., A. K. Koeser, and J. Morgenroth. 2019. “Estimating conductive sapwood area in diffuse

and ring porous trees with electronic resistance tomography.” Tree physiology 39 (3): 484–494.

Bieker, D., and S. Rust. 2010. “Electric resistivity tomography shows radial variation of electrolytes in

Quercus robur.” Canadian Journal of Forest Research 40 (6): 1189–1193.

Bond-Lamberty, B., C. Wang, and S. Gower. 2002. “Aboveground and belowground biomass and sapwood

area allometric equations for six boreal tree species of northern Manitoba.” Canadian Journal of

Forest Research 32 (8): 1441–1450.

Brasier, C. 1991. “Ophiostoma novo-ulmi sp. nov., causative agent of current Dutch elm disease pandemics.”

Mycopathologia 115 (3): 151–161.

Burgess, S. S., M. A. Adams, N. C. Turner, C. R. Beverly, C. K. Ong, A. A. Khan, and T. M. Bleby. 2001. “An

improved heat pulse method to measure low and reverse rates of sap flow in woody plants.”

Tree physiology 21 (9): 589–598.

CBS. 2019. Bevolkingsontwikkeling; regio per maand. [Online; accessed May 08, 2020]. https://openda

ta.cbs.nl/statline/.

Cermak, J., and N. Nadezhdina. 1998. “Sapwood as the scaling parameter-defining according to xylem

water content or radial pattern of sap flow?” In Annales des Sciences forestieres, 55:509–521. 5.

EDP Sciences.

Chang, X., W. Zhao, and Z. He. 2014. “Radial pattern of sap flow and response to microclimate and soil

moisture in Qinghai spruce (Picea crassifolia) in the upper Heihe River Basin of arid northwestern

China.” Agricultural and Forest Meteorology 187:14–21.

Cienciala, E., J. Kučera, and A. Malmer. 2000. “Tree sap flow and stand transpiration of two Acacia

mangium plantations in Sabah, Borneo.” Journal of Hydrology 236 (1-2): 109–120.

Clearwater, M. J., F. C. Meinzer, J. L. Andrade, G. Goldstein, and N. M. Holbrook. 1999. “Potential errors

in measurement of nonuniform sap flow using heat dissipation probes.” Tree physiology 19 (10):

681–687.

Dark, D. M. 1978. “Utilizing diseased elm in Minnesota.”

Dimoudi, A., and M. Nikolopoulou. 2003. “Vegetation in the urban environment: microclimatic analysis

and benefits.” Energy and buildings 35 (1): 69–76.

Doherty, J. 2004. “PEST model-independent parameter estimation user manual.”Watermark Numerical

Computing, Brisbane, Australia 3338:3349.

Donovan, G. H., and D. T. Butry. 2009. “The value of shade: Estimating the effect of urban trees on

summertime electricity use.” Energy and Buildings 41 (6): 662–668.

Donovan, G. H., and D. T. Butry. 2010. “Trees in the city: Valuing street trees in Portland, Oregon.” Landscape

and urban planning 94 (2): 77–83.

Ellmore, G. S., and F. W. Ewers. 1986. “Fluid flow in the outermost xylem increment of a ring-porous

tree, Ulmus americana.” American Journal of Botany 73 (12): 1771–1774.

Ewers, B., D. Mackay, S. Gower, D. Ahl, S. Burrows, and S. Samanta. 2002. “Tree species effects on stand

transpiration in northern Wisconsin.” Water resources research 38 (7): 8–1.

Ford, C. R., R. M. Hubbard, B. D. Kloeppel, and J. M. Vose. 2007. “A comparison of sap flux-based evapotranspiration

estimates with catchment-scale water balance.” Agricultural and Forest Meteorology

145 (3-4): 176–185.

Gemeente Amsterdam. 2018. Beleidskader Puccinimethode: Standaard voor het Amsterdamse straatbeeld.

Gemeente Amsterdam. 2019. Grachten en groene bomen, een gouden combinatie. [Online; accessed

May 24, 2020]. https : / / www . amsterdam . nl / kunst - cultuur / grachtengordel / gracht - inzicht /

grachten-bomen/.

Gemeente Amsterdam. 2020a. Bomen in beheer van Gemeente Amsterdam. [Online; accessed January

28, 2020]. https://maps.amsterdam.nl/bomen/.

Gemeente Amsterdam. 2020b. Bomen: het groene sieraad voor de stad. [Online; accessed January 28,

2020]. https://www.amsterdam.nl/wonen-leefomgeving/bomen/.

Gidlöf-Gunnarsson, A., and E. Öhrström. 2007. “Noise and well-being in urban residential environments:

The potential role of perceived availability to nearby green areas.”Landscape and urban planning

83 (2-3): 115–126.

gmbh, A.-e. n.d. PiCUS Calliper. https://www.argus-electronic.de/en/tree-inspection/products/picuscallip….

Göcke, L. 2017. PiCUS TreeTronic Electric Resistance Tomograph Version 3 Hardware Manual. Argus electronic

gmbh.

Gonzales, K. 2020. 10 Elm Log 2-3in Slice Wood coasters disk center piece. [Online; accessed February

01, 2020]. https://i.pinimg.com/originals/d5/a1/bf/d5a1bf6af5abcfe9f412b2fa7c22ec5….

Graafstra, P., F. Smits, and T. Janse. 2017. “Incorporating insights from Time Series Analysis in groundwater

modelling for the urban area of the city of Amsterdam.” In MODFLOW and More 2017 Conference.

Granier, A., P. Biron, B. Köstner, L. Gay, and G. Najjar. 1996. “Comparisons of xylem sap flow and water

vapour flux at the stand level and derivation of canopy conductance for Scots pine.” Theoretical

and Applied Climatology 53 (1-3): 115–122.

GreenMax. 2018. TreeParker: the perfect solution for planting urban trees.

Guyot, A., K. T. Ostergaard, M. Lenkopane, J. Fan, and D. A. Lockington. 2013. “Using electrical resistivity

tomography to differentiate sapwood from heartwood: application to conifers.” Tree physiology

33 (2): 187–194.

Hatton, T. J., S. J. Moore, and P. H. Reece. 1995. “Estimating stand transpiration in a Eucalyptus populnea

woodland with the heat pulse method: measurement errors and sampling strategies.” Tree

Physiology 15 (4): 219–227.

Heisler, G. M., and L. P. Herrington. 1976. “Selection of trees for modifying metropolitan climates.”Better

Trees for Metropolitan Landscapes: 31–38.

Hubbes, M. 1999. “The American elm and Dutch elm disease.” The Forestry Chronicle 75 (2): 265–273.

Huber, B. 1932. “Beobachtung und Messung pflanzlicher saftstrome.” Ber. deutsch. Bot. Ges. 50:89–109.

Huynen, M.-M., P. Martens, D. Schram, M. P. Weijenberg, and A. E. Kunst. 2001. “The impact of heat waves

and cold spells on mortality rates in the Dutch population.” Environmental health perspectives

109 (5): 463–470.

James, W., and H. Baker. 1933. “Sap pressure and the movements of sap.” New Phytologist 32 (5): 317–

343.

Kibler, D. F. 1982. Urban stormwater hydrology. American Geophysical Union.

Kittel, C., and H. Kroemer. 1998. Thermal physics.

Klaassen, R. K. 2008. “Bacterial decay in wooden foundation piles—Patterns and causes: A study of

historical pile foundations in the Netherlands.” International biodeterioration & biodegradation

61 (1): 45–60.

Klein Tank, A., J. Beersma, J. Bessembinder, B. Van den Hurk, and G. Lenderink. 2014. “KNMI 14: Klimaatscenario’s

voor Nederland.” KNMI publicatie.

Klok, L., N. Rood, J. Kluck, and L. Kleerekoper. 2019. “Assessment of thermally comfortable urban spaces

in Amsterdam during hot summer days.” International journal of biometeorology 63 (2): 129–141.

Kluck, J., L. Klok, A. Solcerová, L. Kleerekoper, L. Wilschut, C. Jacobs, and R. Loeve. 2020.De hittebestendige

stad: een koele kijk op de inrichting van de buitenruimte.

KMNI. 2019a. Daggegevens van het weer in Nederland - Download. [Online; accessed May 14, 2020],

December. https://projects.knmi.nl/klimatologie/daggegevens/.

KMNI. 2019b. Uurgegevens van het weer in Nederland - Download. [Online; accessed May 14, 2020],

July. https://projects.knmi.nl/klimatologie/uurgegevens.

KNMI. 2019. Temperatuur door historische grens van 40°C. [Online; accessed May 13, 2020], July. https:

//www.knmi.nl/over-het-knmi/nieuws/temperatuur-door-historische-grens-van….

Konarska, J., J. Uddling, B. Holmer, M. Lutz, F. Lindberg, H. Pleijel, and S. Thorsson. 2016. “Transpiration of

urban trees and its cooling effect in a high latitude city.” International journal of biometeorology

60 (1): 159–172.

Konijnendijk, C. C., K. Nilsson, T. B. Randrup, and J. Schipperijn. 2005.Urban forests and trees: a reference

book. Springer.

Köstner, B., A. Granier, and J. Cermák. 1998. “Sapflow measurements in forest stands: methods and

uncertainties.” In Annales des sciences forestières, 55:13–27. 1-2. EDP Sciences.

Kozlowski, T. 1997. “Responses of woody plants to flooding and salinity.” Tree physiology 17 (7): 490–

490.

Kramer, E. M. 2006. “Wood grain pattern formation: a brief review.” Journal of Plant Growth Regulation

25 (4): 290–301.

Kramer, P. J. 1940. “Sap pressure and exudation.” American Journal of Botany: 929–931.

Kubota, M., J. Tenhunen, R. Zimmermann, M. Schmidt, and Y. Kakubari. 2005. “Influence of environmental

conditions on radial patterns of sap flux density of a 70-year Fagus crenata trees in the Naeba

Mountains, Japan.” Annals of forest science 62 (4): 289–296.

Kumagai, T., H. Nagasawa, T. Mabuchi, S. Ohsaki, K. Kubota, K. Kogi, Y. Utsumi, S. Koga, and K. Otsuki.

2005. “Sources of error in estimating stand transpiration using allometric relationships between

stem diameter and sapwood area for Cryptomeria japonica and Chamaecyparis obtusa.” Forest

Ecology and Management 206 (1-3): 191–195.

Lambers, H., F. S. Chapin III, and T. L. Pons. 2008.Plant physiological ecology. Springer Science & Business

Media.

Lange, O. L., R. Lösch, E.-D. Schulze, and L. Kappen. 1971. “Responses of stomata to changes in humidity.”

Planta 100 (1): 76–86.

Luttik, J. 2000. “The value of trees, water and open space as reflected by house prices in the Netherlands.”

Landscape and urban planning 48 (3-4): 161–167.

Merlin, M., K. A. Solarik, and S. M. Landhäusser. 2020. “Quantification of uncertainties introduced by

data-processing procedures of sap flow measurements using the cut-tree method on a large

mature tree.” Agricultural and Forest Meteorology 287:107926.

Molenaar, R., B. Heusinkveld, and G. Steeneveld. 2016. “Projection of rural and urban human thermal

comfort in The Netherlands for 2050.” International Journal of Climatology 36 (4): 1708–1723.

Morris, M. D. 1991. “Factorial sampling plans for preliminary computational experiments.” Technometrics

33 (2): 161–174.

Mott, K. A. 1988. “Do stomata respond to CO2 concentrations other than intercellular?”Plant physiology

86 (1): 200–203.

Nowak, D. J., and D. E. Crane. 2002. “Carbon storage and sequestration by urban trees in the USA.”

Environmental pollution 116 (3): 381–389.

Nowak, D. J., and J. F. Dwyer. 2007. “Understanding the benefits and costs of urban forest ecosystems.”

In Urban and community forestry in the northeast, 25–46. Springer.

Oishi, A. C., R. Oren, and P. C. Stoy. 2008. “Estimating components of forest evapotranspiration: a footprint

approach for scaling sap flux measurements.” agricultural and forest meteorology 148 (11):

1719–1732.

Oke, T. 1995. “The heat island of the urban boundary layer: characteristics, causes and effects.” In Wind

climate in cities, 81–107. Springer.

OpenStreetMap contributors. 2020. Planet dump retrieved from https://planet.osm.org. https://www.

openstreetmap.org.

Oren, R., N. Phillips, G. Katul, B. E. Ewers, and D. E. Pataki. 1998. “Scaling xylem sap flux and soil water

balance and calculating variance: a method for partitioning water flux in forests.” In Annales des

Sciences Forestieres, 55:191–216. 1-2. EDP Sciences.

Pataki, D., and R. Oren. 2003. “Species differences in stomatal control of water loss at the canopy scale

in a mature bottomland deciduous forest.” Advances in Water Resources 26 (12): 1267–1278.

Pataki, D. E., H. R. McCarthy, E. Litvak, and S. Pincetl. 2011. “Transpiration of urban forests in the Los

Angeles metropolitan area.” Ecological Applications 21 (3): 661–677.

Peters, E. B., J. P. McFadden, and R. A. Montgomery. 2010. “Biological and environmental controls on

tree transpiration in a suburban landscape.” Journal of Geophysical Research: Biogeosciences

115 (G4).

Phillips, N., R. Oren, and R. Zimmermann. 1996. “Radial patterns of xylem sap flow in non-, diffuse-and

ring-porous tree species.” Plant, Cell & Environment 19 (8): 983–990.

PhytoSim User Guide Version 2.1. 2020.

Richens, R. H., et al. 1983. Elm. Cambridge University Press.

RIVM. 2019. [Online; accessed December 6, 2019]. https://www.atlasnatuurlijkkapitaal.nl/kaarten?

config = 58bf95bc - 67bf - 402d - a355 - af211ad33949 & gm - x = 150000 & gm - y = 460000 & gm -

z=3&gm-b=1544180834512,true,1;1554714019959,true,0.8.

Roberts, S., R. Vertessy, and R. Grayson. 2001. “Transpiration from Eucalyptus sieberi (L. Johnson) forests

of different age.” Forest Ecology and Management 143 (1-3): 153–161.

Rovers, V., P. Bosch, and R. Albers. 2014. Climate proof cities : Final report. Knowledge for Climate.

Roy, S., J. Byrne, and C. Pickering. 2012. “A systematic quantitative review of urban tree benefits, costs,

and assessment methods across cities in different climatic zones.”Urban Forestry & Urban Greening

11 (4): 351–363.

Rust, S. 1999. “Comparison of three methods for determining the conductive xylem area of Scots pine

(Pinus sylvestris).” Forestry 72 (2): 103–108.

Sánchez-Salguero, R., J. J. Camarero, J. M. Grau, A. C. De la Cruz, P. M. Gil, M. Minaya, and Á. Fernández-

Cancio. 2017. “Analysing atmospheric processes and climatic drivers of tree defoliation to determine

forest vulnerability to climate warming.” Forests 8 (1): 13.

Sano, Y., Y. Okamura, and Y. Utsumi. 2005. “Visualizing water-conduction pathways of living trees: selection

of dyes and tissue preparation methods.” Tree Physiology 25 (3): 269–275.

Saveyn, A., K. Steppe, and R. Lemeur. 2008. “Spatial variability of xylem sap flow in mature beech (Fagus

sylvatica) and its diurnal dynamics in relation to microclimate.” Botany 86 (12): 1440–1448.

Schuurmans, J. M., and P. Droogers. 2010. Penman-Monteith Referentieverdamping: beschikbaarheid

en mogelijkheden tot regionalisatie.

Schweiz, M. V. 1999. Table of Emissivity of Various Surfaces, April.

Slinger, J. 2018. “Analysis of contribution of the shallow groundwater system to climate adaptations

using groundwater modeling.” PhD diss., Utrecht University.

Smith, D., and S. Allen. 1996. “Measurement of sap flow in plant stems.” Journal of Experimental Botany

47 (12): 1833–1844.

Smits, F. 2020. personal communication, February 13.

Solecki, W. D., C. Rosenzweig, L. Parshall, G. Pope, M. Clark, J. Cox, and M. Wiencke. 2005. “Mitigation of

the heat island effect in urban New Jersey.” Global Environmental Change Part B: Environmental

Hazards 6 (1): 39–49.

Sop Shin, W. 2007. “The influence of forest view through a window on job satisfaction and job stress.”

Scandinavian Journal of Forest Research 22 (3): 248–253.

Stocker, T. F., D. Qin, G.-K. Plattner, M. Tignor, S. K. Allen, J. Boschung, A. Nauels, Y. Xia, V. Bex, P. M. Midgley,

et al. 2013. Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to

the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change.

Swanson, R. H. 1972. “Water transpired by trees is indicated by heat pulse velocity.” Agricultural Meteorology

10:277–281.

Swanson, R. H. 1994. “Significant historical developments in thermal methods for measuring sap flow

in trees.” Agricultural and Forest Meteorology 72 (1-2): 113–132.

Thinley, C., G. Palmer, J. K. Vanclay, and M. Henson. 2005. “Spiral and interlocking grain in Eucalyptus

dunnii.” Holz als Roh-und Werkstoff 63 (5): 372–379.

Townsend, A. M., and F. S. Santamour. 1993. “Progress in the development of disease-resistant elms.”

In Dutch Elm Disease Research, 46–50. Springer.

Turner, P. 2001. “Strategic and tactical options for managing the quality and value of eucalypt plantation

resources.” Developing the Eucalypt of the future”. Proceedings.

Tyree, M. T., and M. H. Zimmermann. 2013. Xylem structure and the ascent of sap. Springer Science &

Business Media.

Ulrich, R. 1984. “View through a window may influence recovery.” Science 224 (4647): 224–225.

Van de Wal, B., A. Guyot, C. E. Lovelock, D. A. Lockington, and K. Steppe. 2015. “Influence of temporospatial

variation in sap flux density on estimates of whole-tree water use in Avicennia marina.” Trees

29 (1): 215–222.

Vandegehuchte, M. W., S. S. Burgess, A. Downey, and K. Steppe. 2015. “Influence of stem temperature

changes on heat pulse sap flux density measurements.” Tree physiology 35 (4): 346–353.

Vandegehuchte, M. W., and K. Steppe. 2012a. “Improving sap flux density measurements by correctly

determining thermal diffusivity, differentiating between bound and unbound water.” Tree physiology

32 (7): 930–942.

Vandegehuchte, M. W., and K. Steppe. 2012b. “Sapflow+: a four-needle heat-pulse sap flow sensor enabling

nonempirical sap flux density and water content measurements.” New Phytologist 196

(1): 306–317.

Vandegehuchte, M. W., and K. Steppe. 2013. “Corrigendum to: Sap-flux density measurement methods:

working principles and applicability.” Functional Plant Biology 40 (10): 1088–1088.

Vertessy, R., R. Benyon, S. O’sullivan, and P. Gribben. 1995. “Relationships between stem diameter, sapwood

area, leaf area and transpiration in a young mountain ash forest.” Tree physiology 15 (9):

559–567.

Wang, H., H. Guan, A. Guyot, C. T. Simmons, and D. A. Lockington. 2016. “Quantifying sapwood width for

three Australian native species using electrical resistivity tomography.” Ecohydrology 9 (1): 83–

92.

Waternet. 2016.Wat doet Rainproof? [Online; accessed May 17, 2020], December. https://www.waternet.

nl/blog/amsterdam-rainproof/wat-doet-rainproof/.

Waternet. 2020a. Waar werken we? [Online; accessed May 05, 2020]. https://www.waternet.nl/overons/

werkgebied/.

Waternet. 2020b. Wie zijn wij? [Online; accessed February 07, 2020]. https://www.waternet.nl/overons/

wie-zijn-wij/.

Watson, D. J. 1947. “Comparative physiological studies on the growth of field crops: I. Variation in net

assimilation rate and leaf area between species and varieties, and within and between years.”

Annals of botany 11 (41): 41–76.

Weiss, M., and F. Baret. 2017. CAN-EYE V6.4.91 User Manual. online. INRA, October. https://www6.paca.

inrae.fr/can-eye/Documentation/Documentation.

Wilson, E. M. 1990. “Engineering hydrology.” In Engineering Hydrology, 1–49. Springer.

Wilson, K. B., P. J. Hanson, P. J. Mulholland, D. D. Baldocchi, and S. D. Wullschleger. 2001. “A comparison

of methods for determining forest evapotranspiration and its components: sap-flow, soil water

budget, eddy covariance and catchment water balance.” Agricultural and forest Meteorology 106

(2): 153–168.

Wullschleger, S. D., P. Hanson, and D. Todd. 2001. “Transpiration from a multi-species deciduous forest

as estimated by xylem sap flow techniques.” Forest Ecology and Management 143 (1-3): 205–213.

Zhang, J.-G., Q.-Y. He, W.-Y. Shi, K. Otsuki, N. Yamanaka, and S. Du. 2015. “Radial variations in xylem sap

flow and their effect on whole-tree water use estimates.” Hydrological Processes 29 (24): 4993–

5002.

Ziter, C. D., E. J. Pedersen, C. J. Kucharik, and M. G. Turner. 2019. “Scale-dependent interactions between

tree canopy cover and impervious surfaces reduce daytime urban heat during summer.” Proceedings

of the National Academy of Sciences 116 (15): 7575–7580.

Universiteit of Hogeschool
Universiteit Gent
Thesis jaar
2020
Promotor(en)
prof. dr. Kathy Steppe (UGent) en drs. Frank Smits (Waternet & TU Delft)