R2P anno 2020: Hoe ver reikt de consensus? – Een illustratie aan de hand van enkele recente humanitaire crisissen
Bijna twee decennia na de introductie van Responsibility to Protect (R2P) wordt de internationale gemeenschap nog steeds geconfronteerd met humanitaire crisissen die deze norm trachtte een halt toe te roepen. Onder andere in Syrië, Jemen en Myanmar heerst momenteel een humanitaire crisis die de norm viseert en bijgevolg dient te verhelpen. Doch blijft telkenmale een adequaat optreden van de internationale gemeenschap die R2P voorschrijft uit daar de norm nog steeds niet integraal wordt aanvaard. Dit onderzoek behandelt de vraag hoe ver de consensus aangaande R2P zich anno 2020 uitstrekt, alsook welke evolutie de norm sinds diens introductie onderging.
R2P: theorie vs. praktijk
Responsibility to Protect is de politieke belofte om populaties te vrijwaren van genocide, etnische zuivering, misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden. Hierbij komt aan elke staat de primaire verantwoordelijkheid toe diens bevolking te beschermen tegen de vooropgestelde gruweldaden. De internationale gemeenschap komt op zijn beurt de verantwoordelijkheid toe staten hiertoe bijstand te verlenen voor zover de staat in kwestie hiermee instemt. Daarenboven is men eveneens belast met de verantwoordelijkheid collectief op te treden indien een staat manifest faalt diens verantwoordelijkheid uit te oefenen. Hiertoe voorziet R2P een veelheid aan instrumenten waarbij zowel vreedzame middelen zoals collectieve sanctieregimes, als een militair optreden in aanmerking komen. Deze verantwoordelijkheden weerspiegelen de driepijlerstructuur die de norm kenmerkt. Pijler I duidt op de individuele verantwoordelijkheid die op elke staat rust en pijler II en III op de bijstandsverplichting, respectievelijk collectieve verantwoordelijkheid van de internationale gemeenschap.
Ondanks R2P unaniem werd aanvaard in 2005, staat de huidige praktijk in schril contrast met de politieke belofte om een einde te maken aan humanitaire crisissen die onder het toepassingsgebied van de norm ressorteren. De Syrische bevolking wordt blootgesteld aan chemische aanvallen in opdracht van president Assad die aangemerkt worden als oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid, de Jemenitische bevolking vormt het voorwerp van oorlogsvoering tussen talloze actoren die strijden om macht in het Midden-Oosten en de Rohingya in Myanmar worden na decennia van onderdrukking opnieuw geviseerd door de Birmese overheid in de mate dat er sprake is van etnische zuivering en mogelijks genocide. Doch ontbreekt een afdoende internationale reactie die de norm in beginsel voorschrijft en waartoe de internationale gemeenschap zich verbond.
De controverse omtrent R2P
Het ontbreken van een adequaat collectief optreden in Syrië, Jemen en Myanmar is toe te schrijven aan het gebrek aan consensus dat R2P tot op heden kenmerkt en een toepassing van de norm in al diens aspecten verhindert. In het bijzonder de laatste pijler is opnieuw controversieel. De internationale reactie op de respectievelijke crisissen illustreert namelijk dat diens militair component die tot pijler III behoort op hernieuwde weerstand stoot. Opnieuw heerst een tegenstelling tussen staten die het soevereiniteitsbeginsel absoluut achten en anderen die een militair optreden voor humanitaire doeleinden als een legitieme mogelijkheid aanmerken waarvoor het beginsel van non-interventie eventueel moet wijken. Dit impliceert dat R2P niet in diens opzet slaagde komaf te maken met de kritiek die de doctrine van humanitaire interventies ineffectief maakte daar een militair ingrijpen onder de noemer van R2P evenzeer controversieel is.
In tegenstelling tot diens robuuste dimensie, staat de primaire verantwoordelijkheid die op een staat berust om diens burgerbevolking te beschermen, alsook de bijstandsverplichting die aan de internationale gemeenschap toekomt, niet ter discussie. Resoluties van de Veiligheidsraad wijzen bijvoorbeeld veelvuldig op de primaire verantwoordelijkheid van de staat in kwestie. Evenmin vormt een vreedzaam optreden zoals collectieve sanctieregimes of humanitaire hulpverlening in het kader van pijler III het voorwerp van enige controverse in de huidige crisissen. Aldus beperkt de controverse zich anno 2020 tot de militaire component van pijler III.
De normatieve evolutie van R2P
De vaststelling dat de consensus inzake R2P zich vandaag niet uitstrekt tot een robuust optreden onder pijler III, maakt het mogelijk de evolutie in de consensus van de norm te construeren aan de hand van de constructivistische literatuur inzake normontwikkeling. In deze literatuur komen drie tegenstellingen tot uiting: een rechtlijnige evolutie vs. non-lineaire evolutie van normen, een vaststaande betekenis vs. meaning-in-use en dat positieve precedenten per definitie vereist zijn om een norm vooruit te helpen of ook onrechtmatige toepassingen een potentiële stimulans vormen voor een consensus. Doch is het niet vanzelfsprekend R2P te situeren binnen deze controverses ingevolge diens complexe pijlerstructuur en ambigue bewoording.
Ten eerste is er sprake van een achteruitgang in de consensus wat betreft pijler III. De hernieuwde contestatie aangaande een militair optreden stemt namelijk niet overeen met de integrale toepassing van R2P in Libië dat een consensus weerspiegelde. De Libische ervaring resulteerde immers in een negatieve weerslag die de lineaire evolutie aangaande pijler III verstoorde. Het beïnvloedde evenwel niet de consensus omtrent de overige aspecten. Daarnaast is er nog geen sprake van een inperking van diens betekenis ingevolge de contestatie. Een robuust optreden maakt nog deel uit van het huidige discours waardoor R2P nog alle elementen omvat zoals ten tijde van de formele aanname. Terzelfdertijd leent de ambigue bewoording zich er evenwel toe dat R2P verder geconcretiseerd wordt op basis van de praktijk. Als laatste toont de onrechtmatige toepassing in Jemen aan dat een incorrect optreden op basis van R2P aanleiding geeft tot kritiek en hervormingsvoorstellen die een consensus trachten te stimuleren. Dit geldt ook voor een niet-optreden zoals in Syrië.
Een toekomst?
In de toekomst zal R2P ongetwijfeld op verdere moeilijkheden stoten. Het ontbreken van expliciete verwijzingen naar de norm kan ertoe leiden dat R2P uit het heersende discours verdwijnt. De toenemende multipolariteit in de huidige wereldorde bemoeilijkt een collectief optreden verder. En R2P blijft tot op heden louter een politieke belofte die onderhevig is aan politieke belangen en bijgevolg kan uitmonden in loze woorden. Desalniettemin staat het doel dat achter de norm schuilt nog steeds overeind. Een veelheid aan staten wil humanitaire crisissen namelijk niet onbeantwoord laten. Daarenboven mag men R2P niet reduceren tot diens controversiële militaire dimensie en poneren dat dit aspect de norm fataal zal worden. Het versterkt immers diens andere elementen die niet ter discussie staan. Kortom, na twee decennia zal de norm niet zonder enig verzet uit de internationale politiek verdwijnen.
Bibliografie
Bibliografie
a) Handboeken
Bellamy, A. (2009). Responsibility to Protect – The Global Effort to End Mass Atrocities. Cambridge: Polity Press.
Bellamy, A. (2011). Global Politics and the Responsibility to Protect: From Words to Deeds. London: Routledge.
Bloomfield, A. & Scott, S. (2017). Norm Antipreneurs and the Politics of Resistance to Global Normative Change. London: Routledge.
Buchanan, A. (2003). Reforming the Law of Humanitarian Intervention. In J. Holzgrefe & R. Keohane (Eds.), Humanitarian Intervention: Ethical, Legal and Political Dilemmas (pp. 130-176). Cambridge: Cambridge University Press.
Coady, C., Dobos, N. & Sanyal, S. (2018). Challenges for Humanitarian Intervention – Ethical Demand and Political Reality. Oxford: Oxford University Press.
Evans, G. (2016). R2P: The Next Ten Years. In A. Bellamy & T. Dunne (Eds.), The Oxford Handbook of the Responsibility to Protect (pp. 913-932). Oxford: Oxford University Press.
Gifkins, J. (2016). Darfur. In A. Bellamy & T. Dunne (Eds.), The Oxford Handbook of the Responsibility to Protect (pp. 717-732). Oxford: Oxford University Press.
Green, P. & MacManus, T. (2015). Countdown to annihilation: genocide in Myanmar. London: International State Crime Initiative.
Hehir, A. & Murray, R. (2017). Protecting Human Rights in the 21st Century. New York: Routledge.
Hehir, A. (2019). Hollow Norms and the Responsibility to Protect. London: Palgrave Macmillan.
Lantis, J. (2017). Theories of International Norm Contestation: Structure and Outcomes. Oxford: Oxford University Press.
Nahlawi, Y. (2019). The Responsibility to Protect in Libya and Syria: Mass Atrocities, Human Protection and International Law. London: Routledge.
Orchard, P. (2019). Contestation, Norms and the Responsibility to Protect as a Regime. In C. Hunt & P. Orchard (Eds.), Constructing the Responsibility to Protect: Contestation and Consolidation. New York: Routledge.
Weiss, T. & Thakur, R. (2010). Global Governance and the UN: An Unfinished Journey. Bloomington: Indiana University Press.
Wiener, A. (2014). A Theory of Contestation. Heidelberg: Springer.
b) Wetenschappelijke artikelen
Adams, S. (2019). If not now, when? The Responsibility to Protect, the Fate of the Rohingya and the Future of Human Rights. Global Centre for the Responsibility to Protect, 8, 1-26.
Badescu, C. & Weiss, T. (2010). Misrepresenting R2P and Advancing Norms: An Alternative Spiral?. International Studies Perspectives, 11 (4), 354-374.
Bellamy, A. (2008). The Responsibility to Protect and the problem of military intervention. International Affairs, 84 (4), 615-639.
Bellamy, A. (2010). The Responsibility to Protect – Five Years On. Ethics & International Affairs, 24 (2), 143-169.
Bellamy, A. (2015). The Responsibility to Protect Turns Ten. Ethics & International Affairs, 29 (2), 161-185.
Bellamy, A. (2015a). The Three Pillars of the Responsibility to Protect. Pensamient o Propio, 41, 35-64.
Berdal, M. (2019). Revisiting the “Responsibility to Protect” and the Use of Force. Asian Journal of Peacebuilding, 7 (2), 239-264.
Bloomfield, A. (2015). Norm antipreneurs and theorising resistance to normative change. Review of International Studies, 1-24.
Brosig, M. & Zähringer, N. (2015). Norm Evolution a Matter of Conformity and Contestedness: South Africa and the Responsbility to Protect. Global Responsibility to Protect, 7 (3-4), 350-375.
Buys, E. & Garwood-Gowers, A. (2019). The (Ir)relevance of human suffering: Humanitarian Intervention and Saudi Arabia’s Operation Decisive Storm in Yemen. Journal of conflict and security law, 24 (1), 1-33.
Cassesse, A. (1999). Ex iniuria ius oritur: Are We Moving towards International Legitimation of Forcible Humanitarian Countermeasures in the World Community?. European Journal of International Law, 10 (1), 23-30.
Chandler, D. (2004). The Responsibility to Protect? Imposing the ‘liberal peace’. International peacekeeping, 11 (1), 59-81.
Cronogue, G. (2012). Responsibility to protect: Syria the law, politics and future of humanitarian intervention post-Libya. International Humanitarian Legal Studies, 3 (1), 124-159.
Crossley, N. (2018). Is R2P still controversial? Continuity and change in the debate on ‘humanitarian intervention’. Cambridge Review of International Affairs, 31 (5), 415-436.
Deitelhoff, N. & Zimmermann, L. (2020). Things We Lost in the Fire: How Different Types of Contestation Affect the Robustness of International Norms. International Studies Review, 22, 51-76.
Evans, G. (2006). From humanitarian intervention to the responsibility to protect. Wisconsin International Law Journal, 24 (3), 703-722.
Evans, G. (2008). The responsibility to protect, An idea whose time has come… and gone?. International Relations, 22 (3), 283-298.
Finnemore, M. & Sikkink, K. (1998). International Norm Dynamics and Political Change. International Organization, 52 (4), 887-917.
Garwood-Gowers, A. (2015). R2P ten years after the World Summit: Explaining ongoing contestation over Pillar III. Global Responsibility to Protect, 7 (3-4), 300-324.
Genser, J. (2018). The United Nations Security Council’s Implementation of the Responsibility to Protect: A Review of Past Interventions and Recommendations for Improvement. Chicago Journal of International Law, 18 (2), 420-501.
Glanville, L. 2016. “Does R2P matter? Interpreting the impact of a norm”. Cooperation and Conflict, 51 (2), 184-199.
Gözen Ercan, P. (2014). R2P: From Slogan to an International Ethical Norm. Uluslararası Ilişkiler, 11 (43), 35-52.
Haesebrouck, T. & De Keersmaeker, G. (2013). Is er een toekomst voor R2P in de Veiligheidsraad?. International Spectator, 67 (2), 38-43.
Hehir, A. (2010). The Responsibility to Protect: ‘Sound and Fury Signifying Nothing’?. International Relations, 24 (2), 218-239.
Hofmann, G. (2015). Ten Years R2P – What Doesn’t Kill a Norm Only Makes It Stronger? Contestation, Application and Institutionalization of International Atrocity Prevention and Response. Peace Research Institute Frankfurt, 133, 1-39.
Hu, M. (2017). Shortcomings of the ‘Responsibility to Protect’: An Analysis of the Saudi-led Coalitation Intervention in Yemen. Responsibility to Protect Student Journal, 2 (1).
Hunt, C. (2019). Analyzing the Co-Evolution of the Responsibility to Protect and the Protection of Civilians in UN Peace Operations. International Peacekeeping, 1-30.
Krook, M. & True, J. (2010). Rethinking the life cycles of international norms: The United Nations and the global promotion of gender equality. European Journal of International Relations, 28 (1), 103-127.
March, J. & Olsen, J. (1983). The New Institutionalism: Organizational Factors in Political Life. The American Political Science Review, 78 (3), 734-749.
Martin, A. (2018). Human Security: From Humanitarian Intervention to Responsibility to Protect. Cogito: Multidisciplinary Research Journal, 10 (2), 87-95.
Meintjes, A. (2018). The Hypocrisy of Saudi Arabia. Open Journal of Political Science, 8 (4), 433-446.
Morris, J. (2013). Libya and Syria: R2P and the spectre of the swinging pendulum. International Affairs, 89 (5), 1265-1283.
Perisic, P. (2017). Implications of the conflicts in Libya and Syria for the "responsibility to protect" doctrine. Zhornik PFZ, 67 (5), 783-814.
Popp, R. (2015). War in Yemen: Revolution and Saudi Intervention. CSS Analyses, 175, 1-4.
Reinold, T. (2010). The responsibility to protect – much ado about nothing?. Review of International Studies, 36 (S1), 55-79.
Ruys, T. & Ferro, L. (2016). Weathering the storm: legality and legal implications of the Saudi-led military intervention in Yemen. International and Comparative Law Quarterly, 65 (1), 61-98.
Shawki, N. (2011). Responsibility to Protect: The Evolution of an International Norm. Global Responsibility to Protect, 3 (2), 172-196.
Shivakoti, R. (2017). ASEAN’s role in the Rohingya refugee crisis. Forced Migration Review, 56, 75-77.
Smith, J. (2019). The Responsibility to Protect, An Established Norm in International Relations? Misapplication in Myanmar, Application in Libya and Non-Application in Syria. Responsibility to Protect Student Journal, 4 (1).
Stahn, C. (2007). Responsibility to Protect: Political Rhetoric or Emerging Norm?. American Journal of International Law, 101 (1), 99-120.
Thakur, R. (2013). R2P After Libya and Syria: Engaging emerging powers. The Washington Quaterly, 36 (2), 61-76.
Torun, Z. (2017). The Evolution of the Responsibility to Protect. Avrasya Etüdler, 51 (1), 29-51.
Verellen, T. (2011). A Few Words on the Responsibility to Protect. Jura Falconis, 48 (2), 151-187.
Vilmer, J. (2018). The Responsibility Not to Veto: A Genealogy. Global Governance: A Review of Multilateralism and International Organizations, 24 (3), 331-349.
Welsh, J. (2013). Norm Contestation and the Responsibility to Protect. Global Responsibility to Protect, 5 (4), 365-396.
Welsh, J. (2019). Norm Robustness and the Responsibility to Protect. Journal of Global Security Studies, 4 (1), 53-72.
Wiener, A. (2009). Enacting meaning-in-use: qualitative research on norms and international relations. Review of International Studies, 35 (1), 175-193.
Wiener, A. & Puetter, U. (2009). The Quality of Norms is What Actors Make of It – Critical Constructivist Research on Norms. Journal of International Law and International Relations, 5 (1), 1-16.
Williams, P. (2009). The “Responsibility to Protect”, Norm Localisation, and African International Society. Global Responsibility to Protect, 1 (3), 392-416.
Wong, J. (2009). Reconstructing the responsibility to protect in the wake of cyclones and separatism. Tulane law review, 48 (2), 111-132.
c) VN documenten
Annan, K. (2000). We the Peoples – The Role of the United Nations in the 21st Century. New York: United Nations.
ICISS (2001). The Responsibility to Protect – Report of the International Commission on Intervention and State Sovereignty. Ottowa: International Development Research Centre.
UNGA (2009). Implementing the Responsibility to Protect – Report of the Secretary-General, 12 januari 2009, UN Doc. A/63/677.
UNHRC (2018). Situation of human rights in Yemen, including violations and abuses since September 2014, 17 augustus 2018, UN Doc. A/HRC/39/43.
UNHRC (2018). Report of the independent international fact-finding mission on Myanmar, 12 september 2018, UN Doc. A/HRC/39/64.
UN News (2017). UN human rights chief points to ‘textbook example of ethnic cleansing’ in Myanmar. Geraadpleegd via https://news.un.org/en/story/2017/09/564622-un-human-rights-chief-points-textbook-example-ethnic-cleansing-myanmar.
UN News (2017a). Rohingya refugee crisis a ‘human rights nightmare,’ UN chief tells Security Council. Geraadpleegd via https://news.un.org/en/story/2017/09/567402-rohingya-refugee-crisis-human-rights-nightmare-un-chief-tells-security-council.
UNSC (2011). 6531st meeting, 10 mei 2011, UN Doc. S/PV.6531.
UNSC (2011). 6627th meeting, 4 oktober 2011, UN Doc. S/PV.6627.
UNSC (2011). France, Germany, Portugal and United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland: draft resolution, 4 oktober 2011, UN Doc. S/2011/612.
UNSC (2011). Resolution 2014, 21 oktober 2011, UN Doc. S/RES/2014.
UNSC (2012). 6711th meeting, 4 februari 2012, UN Doc. S/PV.6711.
UNSC (2012). Bahrain, Colombia, Egypt, France, Germany, Jordan, Kuwait, Libya, Morocco, Oman, Portugal, Qatar, Saudi Arabia, Togo, Tunisia, Turkey, United Arab Emirates, United Kingdom of Britain and Northern Ireland and Unites States of America: draft resolution, 4 februari 2012, UN Doc. S/2012.77.
UNSC (2014). Resolution 2139, 22 februari 2014, UN Doc. S/RES/2139.
UNSC (2014). Resolution 2140, 26 februari 2014, UN Doc. S/RES/2140.
UNSC (2014). Albania, Andorra, Australia, Belgium, Botswana, Bulgaria, Canada, Central African Republic, Chile, Côte d’Ivoire, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Democratic Republic of Congo, Denmark, Estonia, Finland, France, Georgia, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Japan, Jordan, Latvia, Libya, Liechtenstein, Lithuania, Luxembourg, Malta, Marshall Islands, Mexico, Monaco, Montenegro, Netherlands, New Zealand, Norway, Panama, Poland, Portugal, Qatar, Republic of Korea, Republic of Moldova, Romania, Somoa, San Marino, Saudi Arabia, Senegal, Serbia, Seychelles, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, The former Yuguslav Republic of Macedonia, Turkey, Ukraine, United Arab Emirates, United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and United States of America: draft resolution, 22 mei 2014, UN Doc. S/2014/348.
UNSC (2015). Identical letters dated 26 March 2015 from the Permanent Representative of Qatar to the United Nations addressed to the Secretary-General and the President of the Security Council, 27 maart 2015, UN Doc. S/2015/217.
UNSC (2015). Resolution 2258, 22 december 2015, UN Doc. S/RES/2258.
UNSC (2016). Andorra, Australia, Austria, Belgium, Bulgaria, Canada, Costa Rica, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Georgia, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Mexico, Monaco, Morocco, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Qatar, Romania, San Marino, Saudi Arabia, Senegal, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, Turkey, Ukraine, United Arab Emirates, United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and United States of America: draft resolution, 8 oktober 2016, UN Doc. S/2016/846.
UNSC (2016). Resolution 2232, 21 december 2016, UN Doc. S/RES/2232.
UNSC (2017). France: draft resolution, 21 januari 2017, UN Doc. S/2017/77.
UNSC (2017). 7919th meeting, 7 april 2017, UN Doc. S/PV.7919.
UNSC (2017). Statement by the President of the Security Council, 6 november 2017, UN Doc. S/PRST/2017/22.
UNSC (2017). 8133rd meeting, 12 december 2017, UN Doc. S/PV.8133.
UNSC (2018). 8179th meeting, 13 februari 2018, UN Doc. S/PV.8179.
UNSC (2018). 8255th meeting, 14 mei 2018, UN Doc. S/PV.8255.
UNSC (2018). Resolution 2449, 13 december 2018, UN Doc. S/RES/2449.
UNSC (2019). Resolution 2452, 16 januari 2019, UN Doc. S/RES/2452.
UNSC (2020). Resolution 2504, 10 januari 2020, UN Doc. S/RES/2504.
UNSC (2020). Meetings Coverage – 8700th meeting, 10 januari 2020, UN Doc. SC/14074.
UNSC (2020). Resolution 2505, 13 januari 2020, UN Doc. S/RES/2505.
d) Officiële verklaringen
Canada – Department of Foreign Affairs, Trade and Development (2015). News release – Minister Nicholson Concerned by Crisis in Yemen, 27 maart 2015. Geraadpleegd via www.canada.ca/en/news/archive/2015/03/minister-nicholson-concerned-crisis-yemen.html.
Embassy of the Kingdom of Saudi Arabia (2017). News – Saudi-Led Coalition in Yemen: Safeguarding Civilians Remains Foremost Priority, 13 februari 2017. Geraadpleegd via www.saudiembassy.net/news/saudi-led-coalition-yemen-safeguarding-civilians-remains-foremostpriority.
European External Action Service (2015). Statement of the High Representative and Vice President Federica Mogherini on the Situation in Yemen, 26 maart 2015. Geraadpleegd via https://eeas.europa.eu/delegations/albania/3488/statement-high-representative-and-vicepresident-federica-mogherini-situation-yemen_en.
Malaysia – Ministry of Foreign Affairs (2017). Statement by the Minister of Foreign Affairs, Dato’ Sri Anifah Aman in response to the ASEAN chairman’s statement on the humanitarian situation in Rhakine State, 24 september 2017. Geraadpleegd via www.kln.gov.my/web/are_dubai/announcements/-/asset_publisher/SXqDh669onif/blog/statement-by-the-foreign-minister-of-malaysia-in-response-to-the-asean-chairman-s-statement-on-humanitarian-situation-in-the-rakhine-state?inheritRedirect= false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.kln.gov.my%2Fweb%2Fare_dubai%2Fannouncements%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_SXqDh669onif%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-1%26p_p_col_pos%3D1%26p_p_col_count%3D2.
Nigeria – Ministry of Foreign Affairs (2017). Nigeria Condemns Human Rights Abuse in Myanmar, 12 september 2017. Geraadpleegd via https://prnigeria.com/general/fg-condemns-human-rights-abuse-myanamar/.
Russian Federation – Ministry of Foreign Affairs (2015). Comment by the Foreign Ministry on the Situation in Yemen, 26 maart 2015. Geraadpleegd via www.mid.ru/en/kommentarii//asset_publisher/2MrVt3CzL5sw/content/id/1113515.
United States of America – The White House Office of the Press Secretary (2015). Statement by NSC spokesperson Bernadette Meehan on the Situation in Yemen, 25 maart 2015. Geraadpleegd via https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2015/03/25/statement-nsc-spokespersonbernadette-meehan-situation-yemen.
e) Overige
Abomo, P. (2016). The Responsibility to Protect and the United States Intervention in the Libyan civil War (Disseratie). Loyola University Chicago.
Albert, E. & Maizland, L. (2020). The Rohingya Crisis. Council on Foreign Relations. Geraadpleegd via www.cfr.org/backgrounder/rohingya-crisis.
Al Jazeera (2018). Trump urges 'strong and swift' UN action for Rohingya. Geraadpleegd via www.aljazeera.com/news/2017/09/trump-urges-strong-swift-action-rohingya-170921013304717.html.
Amnesty International (2004). Myanmar – The Rohingya Minority: Fundamental Rights Denied. Geraadpleegd via www.amnesty.org/en/library/asset/ASA16/005/2004/en/9e8bb8db-d5d5-11dd-bb24-1fb85fe8fa05/asa160052004en.pdf/.
Amnesty International (2020). Yemen war: no end in sight. Geraadpleegd via www.amnesty.org/en/latest/news/2015/09/yemen-the-forgotten-war/.
BBC (2018). Yemen conflict explained in 400 words. Geraadpleegd via www.bbc.com/news/world-middle-east-44466574.
Coen, H. (2017). Twee jaar oorlog in Jemen: uitermate verwoestend maar doodgezwegen. MO. Geraadpleegd via www.mo.be/analyse/vijf-vragen-over-twee-jaar-oorlog-jemen.
De Greef, J. (2018). Strijdende partijen in Jemen zijn het eens over staakt-het-vuren in de havenstad al-Hudaydah. VRT News. Geraadpleegd via www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/12/13/strijdende-partijen-in-jemen-zijn-het-eens-over-staakt-het-vuren/
ECR2P (2018). Syria. Geraadpleegd via https://ecr2p.leeds.ac.uk/research-2/r2p-in-brief/syria/.
ECR2P (2018a). Yemen. Geraadpleegd via https://ecr2p.leeds.ac.uk/research-2/r2p-in-brief/yemen/.
ECR2P (2018b). Myanmar. Geraadpleegd via https://ecr2p.leeds.ac.uk/research-2/r2p-in-brief/myanmar/.
Evans, G. (2012). The Responsibility to Protect after Libya and Syria. Geraadpleegd via www.gevans.org/speeches/speech476.html.
GCR2P (2019). Kenya. Geraadpleegd via www.globalr2p.org/countries/kenya/.
GCR2P (2020). Syrië. Geraadpleegd via www.globalr2p.org/countries/Syria/.
GCR2P (2020a). Yemen. Geraadpleegd via www.globalr2p.org/countries/Yemen/.
GCR2P (2020b). Myanmar. Geraadpleegd via www.globalr2p.org/countries/Myanmar/.
Ghassen, B. (2016). The Evolution of the “Responsibility to Protect” as an International Norm (Disseratie). Nagoya University.
Ghobari, M. (2016). U.N.-sponsored Yemen peace talks begin in Kuwait. Reuters. Geraadpleegd via www.reuters.com/article/us-yemen-security-talks/u-n-sponsored-yemen-peace-talks-begin-in-kuwait-idUSKCN0XI2B2.
Gordon, M. (2017). Dozens of U.S. Missiles Hit Air Base in Syria. New York Times. Geraadpleegd via www.nytimes.com/2017/04/06/world/middleeast/us-said-to-weigh-military-responses-to-syrian-chemical-attack.html.
Hindustan Times (2017). PM Modi tells Suu Kyi India is with Myanmar, but skips mention of Rohingya issue. Geraadpleegd via www.hindustantimes.com/india-news/modi-in-myanmar-pm-praises-suu-kyi-s-leadership-vows-to-fight-terror-in-joint-statement/story-vC4Pi9WL594NnRt8Oe430J.html.
Hoffmann, M. (n.d.). Entrepreneurs and Norm Dynamics: An Agent-Based Model on the Norm Life Cycle. Geraadpleegd via www.polisci.upenn.edu/ps-i/Pamla/Hoffmann_norms.doc.
Holmes, O. (2017). Myanmar blocks all UN aid to civilians at heart of Rohingya crisis. The Guardian. Geraadpleegd via www.theguardian.com/world/2017/sep/04/myanmar-blocks-all-un-aid-to-civilians-at-heart-of-rohingya-crisis.
Human Rights Watch (2018). Myanmar: Events of 2018. Geraadpleegd via www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/burma.
Quadir, S. (2017). U.N. seeks ‘massive’ help for Rohingya fleeing Myanmar ‘ethnic cleansing’. Reuters. Geraadpleegd via https://uk.reuters.com/article/uk-myanmar-rohingya/u-n-seeks-massive-help-for-rohingya-fleeing-myanmar-ethnic-cleansing-idUKKCN1BP0E9.
Thakur, R. (2011). UN breathes life into ‘responsibility to protect’. Geraadpleegd via www.polisci.upenn.edu/ps-i/Pamla/Hoffmann_norms.doc.
The Irrawaddy (2017). Analysis: China backs Myanmar at UN Security Council. Geraadpleegd via www.irrawaddy.com/news/burma/analysis-china-backs-myanmar-un-security-council.html.
Thompson, D. (2017). Responsibility While Protecting (RWP) and the Intervention in Yemen. Ethics & International Affairs. Geraadpleegd via www.ethicsandinternationalaffairs.org/2017/responsibility-protecting-intervention-yemen/#:~:text=Responsibility%20While%20Protecting%20(RwP)%20and%2 0the%20Intervention%20in%20Yemen,-Drew%20Thompson%20%7C%20January&text=On%20March %2026%2C%202015%2C%20a,into%20Yemen's%20ongoing%20civil%20war.&text=Slowly%2C%20food%20and%20medicine%20are,a%20UN%2Dbacked%20verification%20program.
Tuckwell, D. & Smyth, L. (2015). Does Saudi Arabia have a responsibility to protect in Yemen?. The Sydney Morning Herald. Geraadpleegd via www.smh.com.au/opinion/does-saudi-arabia-have-a-responsibility-to-protect-inyemen-20150507-ggw617.html.
