Op 19 september werden we ontwaakt door het overlijden van The Notorious RBG: Een vrouwelijke rechter met een Joodse achtergrond, die gekend is voor haar progressieve, activistische aanpak en het streven naar gendergelijkheid.[1] Amerikaanse onderzoekers hebben meermaals de vraag gesteld of het uitmaakt wie de man of vrouw met de hamer achter de toga is. Deze thesis tracht eveneens deze vraag te beantwoorden, maar dan specifiek voor België. Daarvoor dienen de theorie, een aantal rechterlijke uitspraken, bestaande onderzoeken en de visies van een aantal Belgische rechters als belangrijke basis.
Vooreerst is het belangrijk om het beslissingsproces van rechters te begrijpen. Volgens de theorie van een aantal vooraanstaande Belgische & Nederlandse auteurs[2] is er een evolutie van bouches de la loi naar rechters die minder terugdeinzen om te wet te vertolken. Specifieker, vandaag interpreteren rechters de wet veel meer in tegenstelling tot vroeger waarbij men de regels zonder meer toepaste. Verder is het beslissingsproces van rechters eerder dynamisch dan mechanisch/statisch. Het is immers onmogelijk om dat proces van begin tot einde te omschrijven want elke persoon denkt eenmaal anders. Meer nog, zelfs eenzelfde rechter zal gelijkaardige rechtszaken anders bestuderen. Bovendien zijn er een aantal factoren die het activisme bevorderen zoals de toename aan supranationale normen, de slechte kwaliteit van de wetgeving en de complexiteit van de hedendaagse maatschappij. Rechters dienen dan meer dan ooit een reflex tot flexibiliteit te hebben opdat rechtvaardigheid zich naar elke rechtszoekende kan uitstreken.
Ten tweede bevestigen een aantal empirische Amerikaanse onderzoeken dat het wel degelijk uitmaakt of de rechter bijvoorbeeld een conservatieve, Katholieke man is met 2 dochters. Met andere woorden, de persoonlijke achtergrond van de rechter, de attitude, levenservaring en zelfs het feit of de rechter al dan niet gegeten zou hebben: dit zijn allemaal factoren die de uitspraak kunnen beïnvloeden. De nadruk is op kunnen, want enkel een empirisch onderzoek bij Belgische rechters kan tot representatieve conclusies leiden. Niettemin is het zo dat de rechters vandaag meer ruimte hebben om in te spelen op de veranderingen in de maatschappij. De mate waarin dit zal geschieden zal afhangen van de man of vrouw met de hamer. Ten slotte, de potentiële invloed van de persoon van de rechter betekent niet per se dat de rechter bevooroordeeld is. Daarentegen, die personal touch is net hetgeen dat diens empathisch vermogen vergroot. Op die wijze is het mogelijk om human, custom-made justice te bewerkstelligen waardoor elke rechter in staat is om zich in te leven bij elke burger en zijn of haar rechtsproblemen. Bovenal, de Hoge Raad voor Justitie (Hierna: ‘HRJ’) heeft de voorbije jaren inspanningen gedaan om de selectie van bekwame rechters zo veel mogelijk te objectiveren.[3] In het algemeen zijn de gekozene rechters vandaag derhalve meer in staat om objectief te oordelen los van hun persoonlijke invloed.
Het voorgaande leidt tot de volgende conclusies: De rechter die de zaak behandelt is wel degelijk relevant. Men verwacht dat rechters hun persoonlijkheid aan een kapstok zullen hangen bij het binnentreden van de rechtszaal: een utopie. Daarom is het cruciaal dat de bevoegde instanties zoals de HRJ en het Instituut voor Gerechtelijk Onderwijs voldoende inspanningen blijven leveren om ervoor te zorgen dat de benoemde rechters geschikt zijn voor de actuele, snel evoluerende maatschappij. Uitdagingen zoals migratie, terrorisme en technologie vereisen eveneens studenten die voldoende gevormd zijn om daarmee om te gaan. Het is daarom essentieel dat de universiteiten meer aandacht zouden besteden aan een breed maatschappelijk denken bij de opleiding van onder meer rechtenstudenten.
Ten slotte dienen bovenstaande vaststellingen weerspiegeld te worden aan de huidige regel van een alleenzetelende rechter in burgerlijke zaken. In eerste aanleg en hoger beroep worden de rechtszaken vandaag in principe door een alleenzetelende rechter behandeld. De hinkstapsprong van voormalige Minister van Justitie Koen Geens is een ode aan snel, goedkoop en efficiënte justitie.[4] Maar daarbij pauzeer ik: is het wél efficiënt en rechtvaardig dat 1 rechter onder druk, een zaak moet behandelen en daarbij menselijke fouten zou maken,[5] wat tot hoger beroep zal leiden en daarbij geen keuze heeft om de behandeling in een collegiale zetel te vragen? Vergeten we niet dat rechters geen robots zijn die de wet slaafachtig moeten gehoorzamen? Daarom is diversiteit in de magistratuur essentieel. De HRJ kan wel inspanningen blijven doen om objectieve rechters te selecteren. Echter, indien de regel van een alleenzetelende rechter blijft, dan is een diversiteit aan achtergronden en visies noodzakelijk om de objectiviteit in de rechtbank hoog te houden. Justice is indeed who the judge is. But justice is also who the society shapes as a judge.
[1] J. VAN HESSCHE & S. VERSCHEUREN, Amerikaanse opperrechter Ruth Bader Ginsburg (87) overleden, 19 september 2020 (www.tijd.be/politiek-economie/internationaal/vs/amerikaanse-opperrechte…).
[2] W. VAN GERVEN, Het beleid van de rechter, Antwerpen: N.v. Scriptoria, 1973; G.J. WIARDA & T. KOOPMANS, Drie typen van rechtsvinding, Zwolle: W.E.J. Tjeenk Willink, 1999; J.B.M. VRANKEN, Algemeen deel **** in Mr. C. Asser’s handleiding tot de beoefeningvan het Nederlands burgerlijk recht, Zwolle: W.E.J. Tjeenk Willink, 2005.
[3] MICHAUX, VERVAEKE, VAN DAELE & MORTIER, "Selectieprocedure van magistraten: Analyse van de betrouwbaarheid en validiteit van het Nederlandstalig vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage", NJW 2019, p. 180.
[4] GEENS 2015 (https://cdn.nimbu.io/s/1jn2gqe/assets/Plan_justitie_18maart_NL.pdf).
[5] Onder meer in de zaak Julie van Espen (www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/02/11/brief-ouders-julie-van-espen/).
Wetgeving
EVRM
- Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden, ondertekend op 4 november 1950, te Rome, BS 19 augustus 1955, 5029.
BW
- Burgerlijk Wetboek van 21 maart 1804, BS 3 september 1807, 0.
Ger. W.
- Wet 10 oktober 1967 houdende het Gerechtelijk Wetboek, BS 31 oktober 1967, 11.360.
Wet van 19 oktober 2015
- Wet van 19 oktober 2015 houdende wijziging van het burgerlijk procesrecht en houdende diverse bepalingen inzake justitie.
Vlaamse Gelijkekansendecreet (2008)
- Decr.Vl. 10 juli 2008 houdende een kader voor het Vlaamse Gelijkekansen-en Gelijkebehandelingsbeleid, BS 23 september 2008, 49.410.
M-Decreet (2014)
- Decr.Vl. 21 maart 2014 betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften, https://codex.vlaanderen.be/Portals/Codex/documenten/1024474.html.
Decreet 5 februari 2016 houdende toeristische logies van, BS 8 maart 2016, 16.277.
Protocol van 19 juli 2007 betreffende het begrip redelijke aanpassingen in België
- Protocol 19 juli 2007 tussen de Federale Staat, de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap, de Duitstalige Gemeenschap, het Waals Gewest, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de Franse Gemeenschapscommissie ten gunste van de personen met een handicap, BS 20 september 2007, 49.653.
Code van politiereglementen stad Antwerpen (politiecodex) gecoördineerde versie, laatste wijziging: gemeenteraad 16 december 2019, https://assets.antwerpen.be/srv/assets/api/download/09adb011-b8ac-452d-….
Rechtspraak
Interne rechtspraak
Cass. 6 april 1960, Pas. 1960, I, 915, conclusie advocaat-generaal Mahaux, Arr. Cass. 1960.
Cass. 27 mei 1971, Arr. Cass. 1971, 959.
Cass. (voltallige zitting) 14 november 2014, C.13.0441.N.
Cass. 21 april 2016, C.15.0286.N.
Cass. (3e k.) 17 oktober 2016, C.11.0062.F.
Cass. (1e k.)13 april 2018, AR C.13.0302.F.
Rb. Brussel 7 juni 2002, TBBR 2002, afl. 7, p. 483.
Rb. 18 februari 2010, T.Gez. 2011-12, p. 198.
Brussel 21 september 2010, RGAR 2010, afl. 8, nr. 14675, noot N. ESTIENNE.
Gent 3 november 2011, T.Gez. 2011-12, afl. 3, p. 205.
Gent 26 februari 2016, nr. 2013/AR/2889, onuitg.
Rb. Antwerpen 7 november 2018, RW 2019-20, p. 27-36, noot D. CUYPERS.
Rb. Gent 5 juli 2018, nr. 2018/8812, TJK 2019, p. 104-109.
Rb. Gent 5 juli 2018, nr.2018/8813, TJK 2019, p. 110-115.
Rb. Gent 5 juli 2018, nr. 2018/8813, p. 10 (§4.7), www.unia.be/files/Documenten/Rechtspraak/Rechtbank_van_eerste_aanleg_Ge….
Rb. Antwerpen 18 december 2018, nr. 17/4789/A, TJK 2019, p. 116-118.
Vred. Brugge 4 februari 2016, Huur 2016/2, p. 88-91.
Vred. Antwerpen 27 september 2018, RABG 2019/11, p. 947-953
Concl. A. VAN INGELGEM bij Cass. (voltallige zitting) 14 november 2014, RW 2014-15, p. 1611-1617.
Rb. Antwerpen 21 december 2017, T.Vred. 2019, afl. 1-2, p. 91.
Rb. Brussel 11 december 2019, www.rechtbanken-tribunaux.be/sites/default/files/nieuwsartikels/IS11121….
Rb. Kortrijk 18 december 2019, www.unia.be/files/Documenten/Rechtspraak/Correctionele_rechtbank_Kortri….
Buitenlandse rechtspraak
Arrest van 25 januari 2018, Schrems, C-498/16, ECLI:EU:C:2018:37.
Arrest van 19 december 2019, Airbnb Ireland, C-390/18, ECLI:EU:C:2019:1112.
Cass. (FR) 17 november 2000 (Perruche), Revue Juridique de l’Ouest 2001
- Cass. (FR) 17 november 2000 (Perruche), Revue Juridique de l’Ouest 2001, p. 471-482, noot J. Bernier, www.persee.fr/doc/juro_0990-1027_2001_num_14_4_2648
HR (NL) 18 maart 2005 (Baby Kelly)
- Hoge Raad (NL) 18 maart 2005, ECLI:NL:HR:2005:AR5213, www.rechtspraak.nl/.
Rb. Den Haag (NL) 24 juni 2015 (Stichting Urgenda/De staat der Nederlanden)
- Rb. Den Haag (NL) 24 juni 2015,ECLI:NL:RBDHA:2015:7145, www.rechtspraak.nl/.
Gerechtshof Den Haag 9 oktober 2018 (De staat der Nederlanden/Stichting Urgenda)
- Gerechtshof Den Haag 9 oktober 2018, ECLI:NL:GHDHA:2018:2591, www.rechtspraak.nl/.
Hoge Raad (NL) 20 december 2019 (De staat der Nederlanden/Stichting Urgenda)
- Hoge Raad (NL) 20 december 2019, ECLI:NL:HR:2019:2006, www.rechtspraak.nl/.
Rechtsleer
Boeken
CARDOZO 1921
- N.B. CARDOZO, Nature of the judicial process, New Haven: Yale University Press, 1921.
FLEERACKERS 2016
- F. FLEERACKERS, Rechtsdenken vademecum, Brussel: Larcier, 2016.
GORLÉ, BOURGEOIS, BOCKEN, REYNTJENS, DE BONDT & LEMMENS 2007
- F. GORLÉ, G. BOURGEOIS, H. BOCKEN, F. REYNTJENS, W. DE BONDT & K. LEMMENS, Rechtsvergelijking-Studentenuitgave, Mechelen: Kluwer, 2007.
KAHNEMAN 2019
- D. KAHNEMAN, Ons feilbare denken: Thinking, fastand slow, Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Business Contact, 2019.
MCEWAN 2014
- I. MCEWAN, The Children Act,London: Vintage books, 2014.
POSNER 2008
- R. POSNER, How judges think, Cambridge: Harvard University Press, 2008.
SCHOORDIJK 1972
- H.C.F. SCHOORDIJK, Oordelen en vooroordelen, Deventer: Kluwer, 1972.
STORME & CAPPELLETTI 1980
- M. STORME & M. CAPPELLETTI, Rechtspraak in opspraak, Deventer: Kluwer, 1980.
TEN KATE &VAN KOPPEN 1984
- J. TEN KATE & P. VAN KOPPEN, Determinanten van privaatrechtelijke beslissingen, Arnhem: Gouda Quint BV, 1984.
VAN GERVEN 1973
- W. VAN GERVEN, Het beleid van de rechter, Antwerpen: N.v. Scriptoria, 1973.
VAN GERVEN & LEYTEN 1977
- W. VAN GERVEN & J.C.M. LEYTEN, Theorie en praktijk van de rechtsvinding, Zwolle: W.E.J. Tjeenk Willink, 1977.
VAN GERVEN & LIERMAN 2010
- W. VAN GERVEN & S. LIERMAN, Algemeen deel: Veertig jaar later, Mechelen: Kluwer, 2010.
VAN HOECKE 1975
- M. VAN HOECKE, Mens-en maatschappijbeeld van de rechter, Ledeberg/Gent: N.V. Drukkerij Erasmus, 1975.
VRANKEN 2005
- J.B.M., VRANKEN, Algemeen deel **** in Mr. C. Asser’s handleiding tot de beoefeningvan het Nederlands burgerlijk recht, Zwolle: W.E.J. Tjeenk Willink, 2005.
VRANKEN 2014
- J.B.M., VRANKEN, Mr. C. Assers handleiding tot de beoefening van het Nederlands burgerlijk recht. Algemeen deel: Een synthese, Deventer: Kluwer, 2014.
WIARDA & KOOPMANS 1999
- G.J. WIARDA & T. KOOPMANS, Drie typen van rechtsvinding, 4e druk Zwolle: W.E.J. Tjeenk Willink, 1999.
Bijdragen in tijdschriften
BILLIET,T.Vred 2016
- A. BILLIET, “Rechtsprekende onafhankelijkheid: Ook een uitdaging voor uw verbond”, T.Vred. 2016, p. 507-517.
BOON, Juristenkrant 2015
- J. BOON, “Alleenzetelende rechters: niet zaligmakend voor efficiëntere justitie”, Juristenkrant 2015, afl. 308, p. 10.
BOONE, Juristenkrant 2016
- BOONE, R., “Op zoek naar koning Salomon bij de toekomstige magistraten [Interview met Frank Fleerackers] ”, Juristenkrant 2016, afl. 338, p. 8-9.
CUYPERS, RW 2018
- D. CUYPERS, “Het M-Decreet in de rechtspraktijk” (noot onder Rb. Antwerpen 7 november 2018), RW 2019-20, p. 32-36.
DANZIGER, LEVAV & AVNAIM-PESSO, PNAS 2011
- S. DANZIGER, J. LEVAV & L. AVNAIM-PESSO, “Extraneous factors in judicial decisions”, PNAS 2011, vol. 108, p. 6889-6892, DOI: 10.1073/pnas.1018033108.
DEVOLDER, RW 2015-16
- B. DEVOLDER, “Airbnb in Vlaanderen: regels over of voor de prullenmand?”, RW 2015-16, p. 1322.
DIRIX, TPR 2019
- E. DIRIX, “De rol van rechtsvergelijking in de rechtspraak van het Hof van Cassatie”, TPR 2019, afl. 1, p. 21-61.
EVERSON, Journal of criminal law and criminology 1919
- G. EVERSON, “Human Element in Justice”, Journal of criminal law and criminology, 1919, p. 90-99.
FLEERACKERS, Juristenkrant 2013
- F. FLEERACKERS, “Denken over rechtsdenken”, Juristenkrant 2013, p. 12.
GERTNER, Fordham Law Review 2016
- N. GERTNER, “Neuroscience and Sentencing”, Fordham LawReview 85, no.2., 2016, p. 533-546.
GILLAERTS, Juristenkrant 2018
- P. GILLAERTS, “Klimaatzaken tegen de overheid: balanceren tussen rechtstaat en rechterlijk activisme”, Juristenkrant 2018, afl. 376, p. 15-16.
GUTHRIE, RACHLINSKI & WISTRICH, Cornell L. Rev 2001
- C. GUTHRIE, J. RACHLINSKI & A. WISTRICH, “Inside the Judicial Mind”, Cornell L. Rev. 2001, p. 777-830.
GUTHRIE, RACHLINSKI & WISTRICH, Cornell L. Rev. 2007
- C. GUTHRIE, J. RACHLINSKI & A. WISTRICH, “Blinking on the Bench: How Judges Decide Cases”, Cornell L. Rev. 2007, paper 917, p. 1-43.
HARRIS & SEN, Annual Review of Political Science 2018
- A.P. HARRIS & M.G. SEN, “Bias and Judging”, Annual Review of Political Science 2018, p. 241-259.
HEMELOET &CARREIN, TJK 2016/4
- E. HEMELOET & M. CARREIN, “Inclusief onderwijs als recht voor alle kinderen: de stap voorbij het M-Decreet”, TJK 2016/4, p. 322-329.
HUYGENS,T.Gez. 2014-15
- A. HUYGENS, “Wrongful-life-vordering overleeft cassatietoets niet”, T.Gez.2014-15, p. 195-201.
IJZERMANS, Rechtsgeleerd Magazijn Themis2016-1
- M.G. IJZERMANS, “Legitimiteit door de dialoog in de rechtszaal”, Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 2016-1, p. 13-25.
KRINGS, RW 1990-91
- E. KRINGS, “Aspecten van de bijdrage van het Hof van Cassatie tot de rechtsvorming. Rede uitgesproken op de plechtige openingszitting van het Hof van Cassatie op 3 september 1990”, RW 1990-91, p. 345-359.
LEFRANC, TMR 2018
- P. LEFRANC, “Het Urgendavonnis/-arrest is (g)eenpolitieke uitspraak”, TMR 2018/6, p. 696-705.
LOTH & VAN GESTEL, NJB 2015
- M. LOTH&R. VAN GESTEL, “Urgenda: roekeloze rechtspraak of rechtsvinding 3.0?”, NJB 2015, afl. 37, p. 2598 - 2605.
LUYTEN, NJW 2014-15
- B. LUYTEN, “Pleidooi voor een collegiale rechtspraak”, NJW 2014-15, p. 1637-1638.
MICHAUX, VERVAEKE, VAN DAELE & MORTIER, NJW 2019
- MICHAUX, E., VERVAEKE, G., VAN DAELE, D. & MORTIER, R., “Selectieprocedure van magistraten. Analyse van de betrouwbaarheid en validiteit van het Nederlandstalig vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage”, NJW 2019, afl. 398, p. 178-196.
PAPILLON, Court review: The Journal of the American Judges Association 2013
- K. PAPILLON, “The court’s brain: Neuroscience and judicial decision making in criminal sentencing”, Court review: The Journal of the American Judges Association 2013, vol. 49, p. 48-62, https://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1418&context….
RACHLINSKI & WISTRICH, Annual Review of Law and Social Science 2017
- J.J. RACHLINSKI & A.J. WISTRICH, “Judging the Judiciary by the Numbers: Empirical Research on Judges”, Annual Review of Law and Social Science 2017, Vol. 13:203-229, p. 203-229, https://doi.org/10.1146/annurev-lawsocsci-110615-085032.
RACHLINSKI & WISTRICH, Notre Dame Law Review 2018
- J.J. RACHLINSKI & A.J. WISTRICH “Gains, loses and judges: Framing and the judiciary”, Notre Dame Law Review 2018, p. 521-582.
SOBRIE, Juristenkrant 2016
- S. SOBRIE, “Geen schadevergoeding voor ‘doofpotbeleid’ van kerkelijke leiders”, Juristenkrant 2016, nr. 325, p. 3.
SOETE & SCHOUKENS, NJW 2016
- A. SOETE & H. SCHOUKENS, “Klimaatverandering in de rechtbank. De rechter als scherprechter bij een falend milieubeleid?”, NJW 2016, afl. 338, p. 186-203.
SOURDIN, UNSW Law Journal 2018
- T. SOURDIN, Judge v. Robot: Artificial Intelligence and Judicial Decision-Making, UNSW Law Journal 2018, vol. 41(4), p. 1114-1133.
STORME, TPR 1988
- M. STORME, “De unus judex in België gewogen”, TPR 1988, p. 777-788.
TIMMERMANS, Huur 2016/2
- R. TIMMERMANS, “App your service: breekt het hosten van gasten via het bemiddelingsverhuurplatform AirBnb huur?”, Huur 2016/2, p. 59-63.
THIRIAR, Juristenkrant 2017
- P. THIRIAR, “De toekomst aan de lagekostenmagistraat?”, Juristenkrant 2017, nr. 355, p. 11.
VAN DE SYPE, RW 2014-15
- N. VAN DE SYPE, “Geen vergoeding voor wrongfull life”, (noot onder Cass.14 november 2014), RW 2014-15, nr. 41, p. 1617-1621.
VAN DER KLAAUW, Trema 2018.
- S. VAN DER KLAAUW, “Vrij van mededogen? Een pleidooi voor empathische en compassievolle rechtspraak”, Trema 2018, afl. 7.
VAN GERVEN, RW 1997-98
- W. VAN GERVEN, “Creatieve rechtspraak”, RW 1997-98, nr. 7, p. 209-223.
WESTENBROEK, Bestuurdersaansprakelijkheid in theorie (IVOR nr. 108) 2017/2.3.3
- W.A. Westenbroek, Bestuurdersaansprakelijkheid in theorie, diss. Rotterdam (Instituut voor Ondernemingsrecht nr. 108), Deventer: Wolters Kluwer, 2017, www.navigator.nl/document/id4082aa3fc3e64f3badb29c76a33a9907?ctx=WKNL_C….
Masterproeven
CALUS 2017
- G. CALUS, Beslissen is menselijk: denkfouten, heuristieken en vooroordelen bij rechters, onuitg. masterproef Rechten UGent, 2017, https://lib.ugent.be/nl/catalog/rug01:002349509?i=0&q=vooroordelen+rech….
DE SMET 2018
- E. DE SMET, Alleenzetelende rechters of collegialiteit. Wat verdient waarom de voorkeur en bracht potpourri overal duidelijkheid?, onuitg. masterproef Rechten UGent, 2018, https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/782/582/RUG01-002782582_2019_000….
Online bronnen
BOONE 2019
- R. BOONE, De Juristenkrant sprak met de voorzitters van de Adviesraad voor de Magistratuur, 2019, via https://legalworld.wolterskluwer.be/nl/nieuws/domein/algemeen-justitie/….
CEPEJ 2018
- CEPEJ, European ethical Charter on the use of Artificial Intelligence in judicial systems and their environment. Adopted at the 31st plenary meeting of the CEPEJ (Strasbourg, 3-4 December 2018), 2018, https://rm.coe.int/ethical-charter-en-for-publication-4-december-2018/1….
CEPEJ 2019
- CEPEJ, Breaking up judges’ isolation. Guidelines to improve the judge's skills and competences, strengthen knowledge sharing and collaboration, and move beyond a culture of judicial isolation, 2019, via https://rm.coe.int/cepej-2019-15-en-knowledge-sharing/16809939e4.
DESDALEX ADVOCATEN
- DESDALEX ADVOCATEN, De robotrechter: een update voor Justitie?, via https://desdalex.be/nieuws/de-robotrechter-een-update-voor-justitie/.
GEENS 2015
- K. GEENS, Het Justitieplan: een efficiëntere justitie voor meer rechtvaardigheid, 2015, via https://cdn.nimbu.io/s/1jn2gqe/assets/Plan_justitie_18maart_NL.pdf.
GÉRARD, De Tijd 22 december 2018
- P. GÉRARD, Ex-Fortis-CEO: ‘Tien jaar van leven door Fortis-crisis geplunderd', De tijd 22 december 2018, via www.tijd.be/ondernemen/banken/ex-fortis-ceo-tien-jaar-van-leven-door-fo….
HAIRE & MOYER, Oxford Research Encyclopedias, 2019
- S. HAIRE & L.P. MOYER, “Gender, Law, and Judging”, Oxford Research Encyclopedias, via https://oxfordre.com/politics/view/10.1093/acrefore/9780190228637.001.0….
HAWKINS, The Washington Post 13 January 2017
- D. HAWKINS, “'Wise Latina woman’: Jeff Sessions, race and his grilling of Sonia Sotomayor", The Washington Post 13 January 2017, via www.washingtonpost.com/news/morning-mix/wp/2017/01/13/wise-latina-woman….
HRJ, Gids voor de magistraten 2012
- HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE (HRJ), Gids voor de magistraten. Principes waarden en Kwaliteiten, 2012, www.csj.be/sites/default/files/press_publications/o0023n.pdf.
HRJ, Justitiebarometer 2014
- HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE (HRJ), Justitiebarometer 2014, www.csj.be/sites/default/files/press_publications/justitiebarometer_201….
HRJ 2015
- HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE (HRJ), Ambtshalve advies. Voorontwerp van wet houdende wijzigingen van het burgerlijk procesrecht, 2015, www.hrj.be/sites/default/files/press_publications/advies-17052015-nl_1….
HRJ 2018
- HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE (HRJ), Bijzonder onderzoek. Toepassing van de nieuwe wettelijke regels voor de toewijzing van zaken aan alleenzetelende raadsheren, 2018, via www.hrj.be/sites/default/files/press_publications/verslag-bo-alleenzete….
CASS. JAARVERSLAG 2018
- I. COUWENBERG, M. NOLET DE BRAUWERE, A. MEULDER en F. PARREIN (eds.), Hof van Cassatie van België Jaarverslag 2018, via https://justitie.belgium.be/sites/default/files/downloads/20180321_jp_1….
LAMON, Jubel 2019
- H. LAMON, Meer mannen en allochtonen en minder media voor betere rechtspraak, 2019, via www.jubel.be/meer-mannen-en-allochtonen-en-minder-media-voor-betere-rec….
MUSSCHE 2015
- C. MUSSCHE, Misbruik in de kerk, 2015, via http://vansteenbrugge-advocaten.be/misbruik-in-de-kerk/.
PEETERS, De Tijd 2020
- T. PEETERS, Harvey Weinstein veroordeeld tot 23 jaar gevangenisstraf, 2020, via www.tijd.be/cultuur/algemeen/harvey-weinstein-veroordeeld-tot-23-jaar-g….
RIKLEEN 2019
- L.S. RIKLEEN, When it comes to unconscious bias, are judges at risk?, 2019, via www.abajournal.com/voice/article/are-judges-at-risk-for-unconscious-bias
ROELANDT, De Morgen 30 september 2019
- A. ROELANDT, “M-decreet in het onderwijs wordt afgeschaft en vervangen door ‘begeleidingsdecreet’”, De Morgen 30 september2019, via www.demorgen.be/politiek/m-decreet-in-het-onderwijs-wordt-afgeschaft-en….
ROOMS & VERHAEGHE, VRT NWS 2019
- B. ROOMS & C. VERHAEGHE, Kortgedingrechter beslist: "België moet 10 kinderen van IS-strijders laten terugkeren uit Syrië", 2019, via www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/12/11/kortgedingrechter-beslist-belgie-moet-1….
U.S. CLIMATE CHANGE LITIGATION DATABASES 2020
- Climate Change Litigation Databases, 2020, via http://climatecasechart.com/.
VAN CAUTER, De Tijd 5 februari 2020
- J. VAN CAUTER, "Euthanasieproces verengd tot keuze voor of tegen de wet”, De Tijd 5 februari 2020, via www.tijd.be/opinie/algemeen/euthanasieproces-verengd-tot-keuze-voor-of-….
VAN DE VELDEN, De Tijd 10 mei 2019
- W. VAN DE VELDEN, "Jambon vindt roep Vlaams Belang om ontslag Koen Geens 'ongepast'”, De Tijd 10 mei 2019, via www.tijd.be/nieuws/archief/jambon-vindt-roep-vlaams-belang-om-ontslag-k….
VAN DUIN 2018
- A. VAN DUIN, E-Court en ‘robotrechtspraak’: efficiëntie ten koste van rechtsbescherming, 2018, via www.sdu.nl/blog/e-court-en-robotrechtspraak-efficientie-ten-koste-van-r….
VRT NWS 2019
- VRT NWS, Repatriëring 6 Belgische kinderen van IS-strijders uit Syrië is al volop aan de gang: wie zijn ze?, 2019, via www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/06/13/is-kinderen-2/.
X, The Economist 30 May 2009
- X, “Barack Obama’s Supreme Court choice: Scrutinising Sotomayor”, The Economist 30 May 2009, via www.economist.com/united-states/2009/05/28/scrutinising-sonia.
X, Knack 4 februari 2018
- X, "Vijf klachten bij Grondwettelijk Hof tegen verbod op onverdoofd slachten", Knack 4 februari 2018, via www.knack.be/nieuws/belgie/vijf-klachten-bij-grondwettelijk-hof-tegen-v….
X, Het Laatste Nieuws 2 januari 2020
- X, “Papa deelt oude videobeelden van Dutroux-slachtoffer Mélissa Russo”, Het laatste nieuws 2 januari 2020, via www.hln.be/nieuws/binnenland/papa-deelt-oude-videobeelden-van-dutroux-s….