Remember - Re-membering

Nadia

Cogge

John

Deheegher
Etienne

Moons
Rudy

Baert

In het kader van mijn professionele bachelor Gezinswetenschappen schreef ik een eindwerk over het thema ‘re-membering’: het herinneren en herdenken van de verhalen van nabestaanden uit de twee Belgische wereldoorlogen en hoe dat te optimaliseren.

Een stukje geschiedenis van WO I langs de IJzerstreek diende als startpunt, om daarna in te gaan op de tientallen getuigenissen over de impact van beide wereldoorlogen die ik in een online-enquête en een aantal interviews verzamelde. Daaruit bleek dat heel wat oorlogsleed werd verzwegen, maar wel doorwerkte in de opvoeding van kinderen en kleinkinderen.

In het tweede onderdeel wordt uitgebreid ingegaan op wat wetenschappelijke studies aan het licht brachten over de nawerking van oorlogsleed. WO I kende ‘shellshock’, WO II ‘Posttraumatic Stress Disorder’ en ‘moral injury’, beschadigde moraal. Traumatische verwerking van oorlogsleed kan generaties lang meegaan, daarom spreekt men van ‘intergenerationele transmissie van trauma’. Allerlei patronen, collusies,… zijn merkbaar tot zelfs in de derde of vierde generatie.

Na de oorlog werden tal van oud-strijdersverenigingen opgericht voor wie op de verschillende fronten actief het land verdedigd had, met als doel hun bijdrage aan de geschiedenis in ere te houden. Oorlogen worden er algemeen herdacht, maar er is weinig of geen oog voor de complexe psychologische problematiek die oorlogservaringen met zich meebrengen. Een ‘Stichting Centrum ‘45’ zoals in Nederland, waar cliënten met eerste- en tweede generatieproblematiek, oude en jonge veteranen en vluchtelingen met psychotraumaklachten als gevolg van geweld na oorlog terecht kunnen, bestaat in België niet.

Enerzijds is er dus nood aan individuele hulpverlening, maar anderzijds ook aan collectieve ondersteuning, waar herinneringseducatie een belangrijke bijdrage kan leveren. Voor het laatste deel van mijn bachelorproef stelde ik daarom een project samen voor een oud-strijdersbond, waarvan de basis al gelegd was gedurende de laatste drie jaar van de plechtigheden. In deze corona tijd, waarin zoveel stil wordt gelegd, binnenkort een voorzitterswissel weet ik niet het project kan geactiveerd worden in deze oud-strijdersvereniging.

De insteek van het project is de bestaande herinneringseducatie een nieuwe adem inblazen. Nabestaanden zouden zich via een adres op de folder kenbaar kunnen maken. Daarop worden ze uitgenodigd op een gerichte interview, waarin ze in alle discretie zelf de zaken formuleren die ze bespreekbaar wensen te maken. Een volgende stap is dan de doorverwijzing zijn naar de professionele hulpverlening, die zich vooral zou toespitsen op de verstoorde communicatie die trauma met zich meebrengt. Vermijding en afvlakking van emoties, de gehanteerde opvoedingsstijl, … zijn zaken die de persoonlijkheidsontwikkeling grondig kunnen verstoren.

Er zit ook een collectief luik in de pijplijn, dit om meer betrokkenheid bij de burgers te creëren, ook bij jongeren, die meer en meer wegblijven bij de huidige vaderlandslievende verenigingen - omwille van de vergrijzing en een tanende interesse. Daarbij wordt expliciet ingezet op de verbindende kracht van kunst, van woord en beeld. Verder dringt zich ook een samenwerking met het onderwijs zich op, waar men herinnering projecten kan organiseren, met aandacht voor de link met actuele oorlogsproblematiek.

Soms blijven mensen achter met blikken die geen naam dragen, en de nageslachten nemen die op, zonder enig besef van hun betekenis.

Voor mij persoonlijk een goede motivatie om die herinneringssporen nog dieper uit te graven bij een volgende studie.

Bibliografie

Aarts, P. (1994). Oorlog als erfenis. De overdracht van oorlogstrauma’s op naoorlogse generaties. Geraadpleegd op 31 december 2019 via https://ugp.rug.nl/ast/article/view/23611

Achterzijde kasteel Vlamertinge. (2020). [foto 18].

Alford, C. F. (2016).Trauma, Cultuur en PTSD, 2016, p. 53-82. Geraadpleegd op 3 november 2019 via https://link-springer-com.ezp.odisee.be/book/10.1057/978-1-137-57600-2

Armoedebestrijding (2019). Geraadpleegd op 31 december 2019 via https://www.armoedebestrijding.be/feiten-en-cijfers/ en https://www.statistiekvlaanderen.be/nl/bevolking-onder-de-armoededrempel

Baeten, K. (2019-2020). Methodieken III – Helpende gesprekken III – Geweld. [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Baeten, K. (2019-2020). Psychopathologie voor volwassenen. [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Baeten, K. (2018-2019). Persoonlijkheidsstoornissen. [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Bakker, I. e.a. (1998). O & O in perspectief. Utrecht: NIZW.

Belgian Defence News. (2020). Belgische soldaten die terugkeren van Mali mogen ontstressen in vakantiecentrum. Geraadpleegd op 9 mei 2020 via https://www.belgiandefencenews.be/news/1101/belgische-soldaten-die-terugkeren-van-mali-mogen-ontstressen-in-vakantiecentrum

Blind. (2015).Shellshock. [online interdisciplinair tijdschrift]. Geraadpleegd op 24 november 2019 via https://ziedaar.nl/editie-37/shellshock/

Indymedia. (2004). Hoe de Marokkaanse migranten naar België werden gelokt. Geraadpleegd op 15 mei 2020 via http://archive.indymedia.be/news/2004/02/80851.html

Bogaert, S. (2018-2019). Gezinssociologie. [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Brieven aan het Yzerfront. (z.d.) Overgenomen uit: ‘De Vlaamsche Ziel’ – ‘Brieven van het Yzer-front’ Geraadpleegd op 01 januari 2020 via https://www.wereldoorlog1418.nl/oorlogsverzen/gedichten/gedicht-maegt-deyser.html

Castro-Vale, I., Severo, M., Carvalho, D., Mota-Cardoso, R. (2019). Intergenerationele overdracht van oorlog gerelateerd trauma 40 jaar na blootstelling beoordeeld. Geraadpleegd op 25 oktober 2019 via https://link-springer-com.ezp.odisee.be/article/10.1186/s12991-019-0238-2

Cogge, N., Dubois, C., Genbrugge, G., Vaneijnsbergen, H. (2018-2019). Kijken met het hart. Wat doen de hersenen bij het beoefenen, beluisteren van muziek en bij het bekijken van een opera? Welke invloed heeft kunst op de veerkracht van het individu, partner, gezin tijdens ziekte, in tijden van beproeving en overleven? [project]. Hoger Instituut Schaarbeek: Gezinswetenschappen.

Cogge, N., De Geyter, T., Hauquier, M. (2017-2018). Euthanasie – bij ondraaglijk psychisch lijden. [project]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Collectie Nationaal Archief. (z.d.). Vluchtelingen uit België – 1914. [foto 21]. Geraadpleegd op 9 mei 2020 via https://www.entoen.nu/nl/eerstewereldoorlog

Debaert, P. (2019). Herdenking Karel Cogge. Lest we Forget. [foto 1]

De Basis. (z.d.). Geraadpleegd op 5 december 2019 via

https://www.de-basis.nl/over-ons

Decruyenaere, M. (2018-2019). Gezin en gezondheid II. Hoger Instituut Schaarbeek: Gezinswetenschappen.

Defensie. (z.d.). Krijgsgevangene uit WO II geëerd. [foto 6]. Geraadpleegd op 10 december 2019 via https://www.google.be/search?q=Het+monument+ter+ere+van+de+krijgsgevangenen,+in+het+kamp+Lagland+in+Aarlen&sxsrf=ALeKk00Ww-223h9dwNiIz99pofLlN8DhGA:1589300722391&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwi9-_7H3q7pAhWPLewKHUdxBWUQ_AUoAXoECAwQAw&biw=1280&bih=611#imgrc=NOO3fjBx7EdeqM

De Groote Oorlog. (z.d.). Geraadpleegd op 19 oktober 2019 via https://www.nieuwpoort.be/nieuwpoort/view/nl/nieuwpoort/de_groote_oorlog/westfront_nieuwpoort%C2%A0

Deheegher, J. (2008). Zelfmoord van een service lid: ondersteuning organiseren voor de nabestaanden in de emotionele nasleep. Geraadpleegd op 23 februari 2020 via https://scholar-google-be.ezp.odisee.be/scholar?hl=nl&as_sdt=0%2C5&q=deheegher+John+-+trauma&btnG=

de Kok, M. (2018). Getraumatiseerde ouders en de relatie met hun kinderen. Geraadpleegd op 25 oktober 2019 via https://link-springer-com.ezp.odisee.be/article/10.1007/s12454-019-0002-4

de Schaepdrijver, S. (2013). De Groote Oorlog: het koninkrijk België tijdens de eerste wereldoorlog. Geraadpleegd op 12 april ’20 via https://books-google-be.ezp.odisee.be/books?hl=nl&lr=&id=rNwwAgAAQBAJ&oi=fnd&pg=PT4&dq=scholen+tijdens+wereldoorlog+een+in+Belgi%C3%AB&ots=nuXpppSUwp&sig=Q6mfyolgQ-ce2YNtslWPL-qWTPQ#v=onepage&q=scholen%20tijdens%20wereldoorlog%20een%20in%20Belgi%C3%AB&f=false

De Sutter, O. (2016). De oorlog als (groot)vader. De herinnering van (klein)kinderen van invalide soldaten uit wereldoorlog één. KU Leuven: Studiegebied Psychologie en Pedagogische wetenschappen

Dewispelaere, J. (2017-2018). Positieve psychologie [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Gezinswetenschappen.

Dodengang. (z.d.). Dodengang [brochure]. Brussel: uitgever De hee.

Dodengang. (z.d.) Dodengang. Geraadpleegd op 19 oktober 2019 via http://www.wo1.be/nl/db-items/dodengang

Dumarey, A., Vandervelden, J. (2019). Hoe Permeke het gemis van zijn krijgsgevangen zoon stiekem schilderde. [foto 20]. Geraadpleegd op 01 januari 2020 via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/10/21/hoe-permeke-het-gemis-van-zijn-krijgsgevangen-zoon-stiekem-schil/

Eggermont, S. (2018-2019). Inleiding tot het personen- en familierecht. [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Gezinswetenschappen.

Erfgoedbank land van rode. (z.d.). Brevet van naastenliefde. [foto 25] Geraadpleegd op 01 januari 2020 via http://erfgoedbanklandvanrode.be/brevet-van-naastenliefde-ren%C3%A9-de-rouck

Foreign Policy in Focus (2018). War and moral injury. [Foto 13]. Geraadpleegd op 12 januari 2020 via https://fpif.org/war-and-moral-injury/

Gantman, A. (2020). Het Auschwitz-gen. Uitgever van Doorbraak.be

Grunberg, A. (2020). Als we de Holocaust blijven herdenken, kunnen we voorkomen dat we toekomstige daders worden. Geraadpleegd op 12 mei 2020 via https://www.standaard.be/krant/publicatie/20200509/ds/dn/alg/optimized

Heres, E. & Steinfort, B. (2019). Van Missie naar strijd. Veteranen vertellen over hun traumatische ervaringen. Amsterdam: Futuro Uitgevers BV

Hersenletsel. (z.d.). [figuur 1]. Geraadpleegd op 04 december 2019 via https://www.google.com/search?q=www.hersenletsel-uitleg.nl&sxsrf=ACYBGNS6KKEvW7G1eG7we_inTHsrHbI2-A:1574587963940&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwi_joiixYLmAhW0A2MBHe8uCKoQ_AUoAnoECAYQBA&biw=1706&bih=814

Het gedicht van Blunden, vertaald door Herman De Coninck. (2020). [foto 19].

Het madeliefje van de oud-strijder van den Yser = La paquerette de l’ancien combattant de l’Yser = The daisy of the Yser Veteran (z.d.). Het madeliefje van de oud-strijder. [brochure]. Nieuwpoort: Toerisme.

Het Onze-Lieve-Vrouwehoekje (z.d.). Geraadpleegd op 11 januari 2020 via https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/78532

Histoire militaire (2008). Franse en Belgische soldaten die tijdens de Slag om Frankrijk zijn gevangen. [Foto 16]. Geraadpleegd op 8 december 2019 via http://www.saintmaxiin2008.fr/PAGESWEB/HISTOIR/MILITAIRE/2GM/pendant2GM/CAMPSPRISONNIERS/stalagIID.html

Historianet (z.d.). Auschwitz-Birkenau: De fabriek des doods van de Nazi’s. [foto 10]. Geraadpleegd op 6 december 2019 via https://historianet.nl/oorlog/tweede-wereldoorlog/auschwitz-het-beruchtste-concentratiekamp-van-de-nazi-s

Historiek (2020). De Marokkaanse militaire bijdrage aan de strijd tegen nazi-Duitsland 1940-1945.[Foto 17]. Geraadpleegd op 9 mei 2020 via https://historiek.net/de-marokkaanse-militaire-bijdrage-aan-de-strijd-tegen-nazi-duitsland-1940-1945/20691/

Hulpgids. (z.d.). geraadpleegd op 04 december 2019 via https://hulpgids.nl/informatie/ziektebeelden/dsm

Indymedia. (2004). Hoe de Marokkaanse migranten naar België werden gelokt? Geraadpleegd op 27 mei 2020 via http://archive.indymedia.be/news/2004/02/80851.html

Kamp, E., (2019). De meerwaarde van rituelen bij Moral Injury. [Foto]. Geraadpleegd op 08 december 2019 via https://www.tweedewereldoorlog.nl/onderzoekuitgelicht/rituelen-en-verwerking/meerwaarde-rituelen-moral-injury/

Kan ik onthouden. (z.d.). Kan ik onthouden. Hoe ons geheugen werkt. [schema 1]. Geraadpleegd op 22 oktober 2019 via https://www.google.com/search?q=vormen+van+geheugen&sxsrf=ACYBGNTVHPb5cInJTc3jD83DAnAx39Yp-w:1574589880148&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjQ_OOzzILmAhUNmRQKHZ_bBUQQ_AUoAXoECBAQAw&biw=1706&bih=814#imgdii=CXs085ouv3IZ1M:&imgrc=1QU9xUgxbRnM6M:

Kerknet (2020). Lied in het Latijn brengt troost in coronatijd. Geraadpleegd op 19 april 2020 via https://www.kerknet.be/kerknet-redactie/nieuws/lied-het-latijn-brengt-troost-coronatijd

Köhler, W. (2014). Menselijk drama maar goed voor de geneeskunde. NRC Handelsblad, 7 maart 2014. Leidschrift

Lelièvre, W. (2013). Het madeliefje van de oud-strijder van den Yzer. [Brochure]. Ramskapelle: Uitgever Heemkring Ramscapple aan den Yser.

Leroy, B. (2019). Gezin zorg en welzijn. Systeemtherapie. [powerpoint]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Leydesdorff, S. (2007). 10 gesproken en geschreven levensverhalen. Geraadpleegd op 17 november 2019 via https://link-springer-com.ezp.odisee.be/chapter/10.1007/978-90-368-2050-9_6

Liga voor Mensenrechten (z.d.). Wat zijn mensenrechten, en waarom verdienen ze onze bescherming? Geraadpleegd op 31 december 2019 via https://mensenrechten.be/pagina/wat_zijn_mensenrechten_en_waarom_verdienen_ze_onze_bescherming

Ligtenberg, L. (2015). Mij krijgen ze niet levend. De zelfmoorden van mei 1940. Uitgever: Balans

Mechels, I. (2017-2018). Inleiding tot het recht. [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Mengele, J. (z.d.). Medical experiments. [foto’s] Geraadpleegd op 16 januari 2020 via https://www.google.be/search?q=josef+mengele+experimenten&tbm=isch&tbs=rimg:CWV4S9VYxTDyImDoSoFypAYkSZnXdAmxBqzjEc9mxi_1WxkuIoC1_1FElgP3qEWPPOfBTUcfedLJQbgYVtcwqrF2SKr8oZQgW0n1flNtQWDaZ3l-XPisqaskLigf4f0HMp7hiPw96RQqch7x4qEgnoSoFypAYkSRGrVPQ_1zIZBxCoSCZnXdAmxBqzjEfXrzaws-6RBKhIJEc9mxi_1WxksRy0c1XW0d_1NIqEgmIoC1_1FElgPxGGaCmxC-lSnyoSCXqEWPPOfBTUESw2cOtMALVcKhIJcfedLJQbgYURV_1JX0OFsKvwqEgltcwqrF2SKrxF0eInl-pT3tioSCcoZQgW0n1flERoJI7-Wl4yaKhIJNtQWDaZ3l-URsQXmT4lbmDIqEgnPisqaskLigREHEPuDMrj7kyoSCf4f0HMp7hiPEXLbEYkEFKyKKhIJw96RQqch7x4RJ8q3p813XVthWJAWvzzrulg&tbo=u&sa=X&ved=2ahUKEwjnuYmIlofnAhUNa1AKHWDaBHkQuIIBegQIARA7&biw=1280&bih=611&dpr=1.25#imgdii=qYREQLvEuRfuFM:&imgrc=Mzx8J664Nn7W3M:

Messiaen, G. (2016). Gezondheidszorg, een snelweg met een kruispunt. Geraadpleegd op 14 april 2020 via https://books.google.be/books?id=53TmDAAAQBAJ&pg=PA143&lpg=PA143&dq=www.kcgeschiedenis.be/pdf/bronnen/27Ziekenfondsen.pdf&source=bl&ots=6Jb2BwoyTZ&sig=ACfU3U28WtTL-wItZL0rz0wKT8w8OkyHBg&hl=nl&sa=X&ved=2ahUKEwihuKXx-enoAhXP_aQKHSqRDOIQ6AEwAHoECAUQLA#v=onepage&q=www.kcgeschiedenis.be%2Fpdf%2Fbronnen%2F27Ziekenfondsen.pdf&f=false

Meurs, P. (2017-2018). Ontwikkelingspsychologie [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Molendijk, T., Kramer, E-H. & Verweij D. (2018). Morele aspecten van 'morele schade': analyse van conceptualisaties van de rol van moraliteit in militair trauma. Geraadpleegd op 8 december 2019 via https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15027570.2018.1483173

Mondial News (2016). De impact van een burgeroorlog op de Syrische economie. [Foto 15]. Geraadpleegd op 9 mei 2020 via https://www.mo.be/analyse/het-syrisch-iraakse-schaakbord-kans-op-vrede

Mooren, T., Schok, M., Kleber, Rolf J. (2009). De zin van ingrijpende gebeurtenissen: een vragenlijst over betekenisgeving na oorlogs- en geweldservaringen. Geraadpleegd op 31 december 2019 via https://link-springer-com.ezp..be/article/10.1007/BF03080375

Nationale Strijdersbond. (z.d.). Geraadpleegd op 19 oktober 2019 via https://nl.wikipedia.org/wiki/Nationale_Strijdersbond

Negm, M. (2018). De impact van een burgeroorlog op de Syrische economie.[Foto]. Geraadpleegd op 08 december 2019 via https://www.meobserver.org/?p=16210

Neyskens, A. (2019-2020). Persoonsgerichte intervisie. [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Nicolai, N.J. (2018). Trauma. In: Emotieregulatie als basis van het menselijk bestaan. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. Geraadpleegd op 4 december 2019 via https://link-springer-com.ezp.odisee.be/chapter/10.1007/978-90-368-2050-9_6

Nietzsche, F. (z.d.). Zonder muziek zonder het leven een vergissing zijn. Geraadpleegd op 1 januari 2020 via https://nl.wikiquote.org/wiki/Friedrich_Nietzsche

Nieuwsblad. (2018). Bijna één Belgisch kind op zes leeft in armoede… en het probleem wordt erger. [foto 22]. Geraadpleegd op 9 mei 2020 via https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20181213_04033389

Nuyts, A., Sels, L. (2017). Tussen mensen. Contextueel denken over relaties, familie en samenleving. Tielt: Lannoo nv.

O-L-Vrouwehoekje. (z.d.). Geraadpleegd op 19 oktober 2019 via https://nl.wikipedia.org/wiki/Onze-Lieve-Vrouwehoekje

Onderwaater, A. (2018). De onverbrekelijke band – Inleiding & ontwikkelingen in de contextuele therapie van Nagy. Amsterdam: Pearson.

Oorlogssite Oud-Stuivekens (z.d.). [foto]. Onze-Lieve-Vrouwehoekje. Geraadpleegd op 19 oktober 2019 via https://oorlogsiteoudstuivekens.org/

Op den Velde, W., Hovens, J.E., Meijer, P., Falger, P.R.J., de Groen, J.H.M., van Duijn, H. en Soons, M. (1987). De psychische klachten van oorlogsgetroffenen: een uitvoerbaarheidsonderzoek. Tijdschrift voor Psychiatrie 30, 1988/5. Geraadpleegd op 4 december 2019 via file:///C:/Users/MijnPC/Pictures/articles_767pdf.pdf

Ottoy, J. (2018-2019). Filosofie II. [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Pasteels, I. (2017-2018). Demografie. [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Persinfo. (z.d.). Bevrijdingscolonne doorkruist Halle op 22 september. [Foto 7]. Geraadpleegd op 24 december 2019 via https://www.google.be/search?q=Bevrijdingscolonne+doorkruist+Halle+op+2+september&sxsrf=ALeKk02BMjw_jvcsT5BHWdgRTW4QDxaFIw:1589301109240&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwirkrqA4K7pAhUQCuwKHVvdBX0Q_AUoAXoECA0QAw&biw=1280&bih=611#imgrc=Yq_MFZ2_CUY7QM

Pinterest. (z.d.). Christelijke kaart bijbeltekst. [foto 24]. Geraadpleegd op 29 december 2019 via https://www.pinterest.com/pin/667447607254884151/

Provincies in cijfers (2019). Geraadpleegd op 31 december 2019 via https://provincies.incijfers.be/dashboard

Psychotraumanet. (z.d.). Geraadpleegd op 19 oktober 2019 via https://psychotraumanet.org/nl/late-gevolgen-van-de-tweede-wereldoorlog.

Psychotraumanet. (2015). Ervaringen aan het front de beleving van de Eerste Wereldoorlog en de rol van de militaire. Geraadpleegd op 3 januari 2019 via https://psychotraumanet.org/nl/ervaringen-aan-het-front-de-beleving-van-de-eerste-wereldoorlog-en-de-rol-van-de-militaire

Reformatorisch Dagblad. (z.d.). Een kreet van wanhoop. [foto 11]. Geraadpleegd op 6 december 2019 via https://www.rd.nl/meer-rd/cultuur-geschiedenis/een-kreet-van-wanhoop-in-auschwitz-1.1545113

Rigo, A., Stuy, J. (2016-2017). Ethiek. [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Sakar, S. (2018). War and Moral injury. [Foto]. Geraadpleegd op 8 december 2019 via https://fpif.org/war-and-moral-injury/

Scherder, E. (2017). Singing in the Brain. Amsterdam: Athenaeum

Servio-Belgium.be. (z.d.). [foto]. Oud-strijders vaandel. Geraadpleegd op 29 oktober 2019 via https://servio-belgium.be/nl

Shell shock. (z.d.). [foto 8]. Geraadpleegd op 19 oktober 2019 via https://www.google.be/search?q=Shellshock&sxsrf=ALeKk00OxH8uXR4NX5_5Ty1cFAsfPfgFXQ:1589301703513&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwiM4Omb4q7pAhWMzaQKHTBBD-UQ_AUoAXoECA0QAw&biw=1280&bih=611#imgrc=MyMnuvhok7t-SM&imgdii=cnXUcaWUGQkbmM

Spriet, C. (2013). We werden honderd jaar ouder. Uitgeverij Davidsfonds

Stichting Centrum ’45 (2009). Zorg en behandeling naoorlogse generatie. Getroffen ouders, getroffen kinderen [Patiënten informatiebrochure]. Noordwijkerhout: Oegstgeest. Druno en Dekker drukkers.

Swaab, D. (2016). Ons creatieve brein- hoe mens en wereld elkaar maken. Amersfoort: Wilco

Swildens, L., Frankl, V. (2013). De zin van het bestaan. Rotterdam: Uitgeverij Donker B.v., uitgeversmaatschappij Ad.

Survey (2019). Gevolgen na WO I en WO II. Ondergaan de generaties kinderen, kleinkinderen van nog de (indirecte) invloed na afloop wereldoorlogen. Te raadplegen bij oud-strijdersbond vzw ‘ De vrienden van het Onze-Lieve-Vrouwehoekje’ te Oud-Stuivekenskerke.

Taskforceliberty (z.d.) Genk, 2 oktober 1944, het noodlot slaat toe. [Foto 12] geraadpleegd op 6 december 2019 via http://www.taskforceliberty.be/genk-2-oktober-1944-het-noodlot-slaat-toe/

Tatu, L., Bogousslavsky, J. (2018). Schrijvers als Shell Shock getuigen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Geraadpleegd op 29 oktober 2019 via https://www-ncbi-nlm-nih-gov.ezp.odisee.be/pubmed/30336479

Tatu, L., Bogousslavsky, J. (2014). Psychothersten in de eerste wereldoorlog. Hysterie gaat ten oorlog. Geraadpleegd op 29 oktober 2019 via https://www-ncbi-nlm-nih-gov.ezp.odisee.be/pubmed/25273498

Temmerman, J. (2014). Een stroomversnelling in de medische wetenschap wat de oorlog ons bracht. Geraadpleegd op 12 januari 2020 via https://www.standaard.be/cnt/dmf20140717_01182265

Thunissen, M. (2005). Intieme oorlog. Symposium Lorentzhuis. Haarlem, 21 april 2004. Geraadpleegd op 31 december 2019 via https://link-springer-com.ezp.odisee.be/article/10.1007/BF03062128

Transculturele zorg aan vluchtelingen herstel in dialoog. (2019). Geraadpleegd op 25 oktober 2019 via file:///C:/Users/MijnPC/Downloads/West-Vlaanderen%20Poelkapelle%2006.11.18.pdf

Transmemo. (2019). Geraadpleegd op 19 oktober 2019 via https://www.belspo.be/belspo/brain-be/projects/TRANSMEMO_nl.pdf.

Troepenkinderen (2019). [foto]. Geraadpleegd op 31 december 2019 via https://nl.wikipedia.org/wiki/Troepenkinderen,_pupillen_en_cadetten#/media/Bestand:Groepsfoto_van_Pupillen_van_1892.tif

van Bergen, L. (2014). Over Shellshock, d’n klop en Kriegsneurose. [Leidschrift]. Geraadpleegd op 29 oktober 2019 via https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/73128/29-02-vanbergen-overshellshock.pdf?sequence=1

Van Crombrugge, H. ( 2009). Ouders in soorten. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.

Vandenberghe, B. (z.d.). Militaire waarden. Geraadpleegd op 31 december 2019 via http://www.irsd.be/website/images/livres/rmb/02/RMB_2_bart%20vandenberghe.pdf

Van den Ven, L. (2019). Trauma en ouderenzorg. Geraadpleegd op 23 februari 2020 via https://books-google-be.ezp.odisee.be/books?hl=nl&lr=&id=5uSVDwAAQBAJ&oi=fnd&pg=PA59&dq=trauma+bij+ouderen+Luc+van+den+Ven&ots=uXWa6uW4qj&sig=7Nvu1YVJvGHqcKXgNIZ6zDa43dE#v=onepage&q=trauma%20bij%20ouderen%20Luc%20van%20den%20Ven&f=false

Van den Ven, L. (2019-2020). Troost. Over ouderdom, zorg en psychologie. [syllabus]. Hoger Instituut Schaarbeek: Studiegebied Gezinswetenschappen.

Van Loo, F. (z.p.). [foto 6]. De Vaandeldragers, met ‘eer’ en trots altijd aanwezig op het eerbetoon.

Van Renterghem, Y. P. (2014). Troep kinderen – pupillen en cadetten van de lever van 1838 tot 1945. Geraadpleegd op 12 januari 2020 via https://bel-memorial.org/books/Troepskinderen_pupillen_en_cadetten_van_het_leger_van_1838_tot_1945.pdf

Verplancke, M., Dejaeghere, A., Schepers, S., Alstein, M. (2017). Vroeger gaat niet over. Herinneringseducatie als pedagogisch praktijk. Tielt: Lannoo

Verstraete, P., Van Everbroeck, C. (2014). Verminkte stilte. De Belgische invalide soldaten van de Groote Oorlog. Ieper: In Flanders Field museum

Volkskrant. (z.d.). Vietnamoorlog en zijn gevolgen. [Foto 9]. Geraadpleegd op 4 december 2019 via https://www.google.be/search?q=vietnamoorlog+en+zijn+gevolgen&tbm=isch&tbs=rimg:CURNNTNHFnI4ImDDREdTzo3I_1RnOfX54IQDBI-adM4y_15C09iK2VGmAS1nwpRXdsXF0YY3UO0nJ0cZzXtEEwYArVr-sQzO92zu10M0_1bJeh3q1hOXLmgw4cPE6KQIEviC_1WRgP_11QHTaV24qEgnDREdTzo3I_1RGQoqEHQiF85yoSCRnOfX54IQDBEfKFOF9mJB0OKhIJI-adM4y_15C0ROIbKQqirzpQqEgk9iK2VGmAS1hFA-vukW3ykPSoSCXwpRXdsXF0YEYaxbGEHIGTdKhIJY3UO0nJ0cZwR-_1BrxKcEXXwqEgnXtEEwYArVrxG_1YxL_1zXjOIioSCesQzO92zu10ESvbn_1tssVhyKhIJM0_1bJeh3q1gRQZdOyMaJZbMqEglOXLmgw4cPExEJFQm7Ypz-RCoSCaKQIEviC_1WRERYXU8Zrodv0KhIJgP_11QHTaV24RSyIwV0nM6Xw&tbo=u&sa=X&ved=2ahUKEwjFk-iCiZzmAhXChqQKHVldAewQuIIBegQIARAv&biw=1280&bih=562&dpr=1.25#imgrc=Y3UO0nJ0cZxvTM:

Vos, P. (2019). Het gedeelde verhaal van een beschadigde moraal [Brochure]. Congres Nederland: Protestantse Theologische Universiteit

Vrij Vaderland. (z.d.). Geraadpleegd op 19 oktober 2019 via http://www.vrijvaderland.be/nl

Vrints, A. (2014). Eenheid in verdeeldheid: spanningsvelden in België tijdens de Eerste Wereldoorlog. Geraadpleegd op 01 januari 2020 via https://biblio.ugent.be/publication/5734349/file/5734352.pdf

Vrints, A., Schoups, M. (2019). ‘100 jaar geleden: de Belgische oud-strijders eisen hun plaats op. Geraadpleegd op 30 oktober 2019 via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/drafts/Wetenschap/100-jaar-geleden-de-belgische-oud-strijders-eisen-hun-plaats-op/

VRT (2019). Hoe permeke het gemis van zijn krijgsgevangen zoon stiekem schildert. [Foto 20] Geraadpleegd op 9 mei 2020 via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/10/21/hoe-permeke-het-gemis-van-zijn-krijgsgevangen-zoon-stiekem-schil/

Vuurwacht. (z.d.). Geraadpleegd op 03 december 2019 via http://www.vuurwacht.be/drama-laplasse/

Wereldoorlog één. (z.d.).Wereldoorlog I [foto] https://www.google.com/search?q=foto%27s+wereldoorlog+1+loopgraven&sxsrf=ACYBGNROMtT05ngougwrLUUzv0V4n7hgbA:1574581065530&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwivx9LIq4LmAhUJA2MBHazbDqkQ_AUoAXoECAwQAw&biw=1712&bih=862#imgrc=dDHFBtW2GVp82M:

Wikipedia. (z.d.). Groepsfoto van Pupillen 1892. [foto 23]. Geraadpleegd op 9 mei 2020 via. https://nl.wikipedia.org/wiki/Troepenkinderen,_pupillen_en_cadetten

Wo1. (z.d.). Tentoonstelling naar school zelfs in oorlogstijd. Geraadpleegd op 18 mei 2020 via http://www.wo1.be/nl/jewaserbij/7049/tentoonstelling-naar-school-zelfs-in-oorlogstijd

WO2 (z.d.). Rituelen en verwerking meerwaarde rituelen moral injury. [Foto 14]. Geraadpleegd op 10 mei 2020 via https://www.tweedewereldoorlog.nl/onderzoekuitgelicht/rituelen-en-verwerking/meerwaarde-rituelen-moral-injury/

Wortelen in nieuwe aarde (2019). Wortelen in nieuwe aarde [vertelkaarten]. Schaarbeek: Odisee Kenniscentrum Gezinswetenschappen.