Kan de toekomstige leraar nog schrijven?
Jaarlijks weerklinkt in de media de alarmerende boodschap dat studenten niet goed kunnen schrijven. Het secundair onderwijs is mee verantwoordelijk om leerlingen voldoende schrijfvaardig te maken, maar hebben toekomstige leraren zelf wel een vlotte pen? Sarah Bousson (Hogeschool PXL) beet zich voor haar bachelorproef in die vraag vast. Ook ontwierp ze het handboek ‘Schrijf-vaardig’ om student-leraren beter te leren schrijven.
De Nederlandse Taalunie vindt het belangrijk dat toekomstige leraren schrijfvaardig zijn. Leraren die goed kunnen schrijven, brengen die vaardigheid namelijk gemakkelijker op hun leerlingen over. Ondanks die visie was er geen zicht op hoe schrijfvaardig beginnende leraren-in-opleiding eigenlijk zijn. Sarah Bousson, zelf student in de lerarenopleiding, zocht daarom voor haar bachelorproef uit in welke mate haar beginnende medestudenten het schrijven beheersen.
Slechts 34% van de student-leraren haalt minstens 12/20 op het schrijven van een samenvatting gebaseerd op één tijdschriftartikel.
Struikelblokken
Om erachter te komen hoe schrijfvaardig eerstejaarsstudenten van de lerarenopleiding zijn, analyseerde Sarah 234 examens schrijfvaardigheid van eerstejaarsstudenten van Hogeschool PXL. Ze kwam daarbij tot de conclusie dat ook voor toekomstige leraren schrijven een struikelblok is. "Slechts 34% van de studenten behaalde minstens een 12/20 op het schrijven van een samenvatting gebaseerd op één tijdschriftartikel. 35% van de studenten haalt niet eens de helft."
Net zoals bij studenten uit andere richtingen, is tekststructuur het grootste knelpunt voor de student-leraren. Vooral een tekst verdelen in een inleiding, midden en slot blijkt moeilijk. Daarnaast loopt het grammaticaal dikwijls mis. De leraren-in-opleiding hadden moeite met zinsopbouw; hun zinnen zijn bijvoorbeeld te lang of te kort of woorden staan in een vreemde volgorde. Ook spelfouten, vooral tegen de werkwoorden, sluipen nog regelmatig in de teksten.
'Schrijf-vaardig' helpt student-leraren stapsgewijs hun schrijfopdrachten aan te pakken.
Handboek
Om student-leraren een duwtje in de rug te geven, ontwierp Sarah het handboek ‘Schrijf-vaardig’ gebaseerd op haar onderzoeksresultaten. Via dat boek leren de student-leraren hun schrijfopdrachten gestructureerd aanpakken en komen ze te weten waarom kunnen schrijven nuttig is voor hen. Checklists aan het begin van het handboek geven de studenten een houvast om hun schrijftaken stapsgewijs te doorlopen. Hebben de leraren-in-opleiding toch wat meer ondersteuning nodig, dan kunnen ze de rest van het handboek raadplegen. Daarin vinden ze bij elke stap uit de checklists een beperkte hoeveelheid theorie, voorbeelden toegespitst op teksten uit de lerarenopleiding en een opdracht die ze kunnen toepassen op hun eigen schrijftaak.
Het handboek alleen is onvoldoende om student-leraren goed te leren schrijven. "Ook een goede talige begeleiding over de verschillende opleidingsjaren heen, authentieke schrijflessen en het belang van schrijven in niet-taalvakken duidelijk maken, blijven belangrijk", alsdus Sarah.
De situatie in Vlaanderen
Behalve de analyse van de schrijfexamens van de student-leraren en de schrijfvaardigheidsgids, geeft de scriptie ook een algemene beschrijving van de dalende schrijfvaardigheid in Vlaanderen weer. Zo wordt aan het begin van de bachelorpaper duidelijk wat schrijven is, welke taalfouten Vlaamse studenten het vaakst maken, wat de oorzaken voor de dalende schrijfvaardigheid zijn, tot welke gevolgen het probleem leidt en welke aanpakken er zijn om jongeren beter te leren schrijven. "Om op al die vragen een antwoord te kunnen formuleren, analyseerde ik meer dan honderd bronnen en gaf ik enkele leraren uit verschillende onderwijsniveaus en -vormen de kans om hun zegje over het onderwerp te doen."
Uit het theoretische deel van de bachelorproef blijkt vooral dat de dalende schrijfvaardigheid niet een enkelzijdige oorzaak heeft. De breder wordende instroom van studenten in het hoger onderwijs, de overgangsproblematiek tussen het secundair en het voortgezet onderwijs en de lakse attitude die maakt dat studenten hun teksten niet grondig na lezen, zijn slechts enkele oorzaken voor de daling. Er zijn nochtans verschillende voordelen voor student-leraren die goed kunnen schrijven: ze hebben meer kans op een diploma, ze voldoen later beter aan de hoge talige verwachtingen van werkgevers en ze kunnen hun leerlingen schrijfvaardigheid bijbrengen.
Schrijven is en blijft een moeilijke, veelzijdige vaardigheid. En dat heeft ook de toekomstige generatie leraren geweten.
https://www.youtube.com/watch?v=QwwHB_jUgmY&t=5s&ab_channel=SarahBousson
In de video geeft Sarah Bousson weer hoe haar bachelorproef tot stand kwam en uit welke onderdelen haar scriptie bestaat.
Bibliografie
Adams, C. (2015). Na kijken komt schrijven Observerend leren schrijven in het secundair
Taalonderwijs (Masterproef). Geraadpleegd van https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/Masterpaper_CarmenAdams…
Alladin, E. (2009). 23ste Conferentie Het Schoolvak Nederlands. In W. van der Westen (Red.), Taalontwikkelend lesgeven in het hoger onderwijs (pp. 164–168). Gent, België: Academia Press.
Anson, C. M. (2000). Response and the social construction of error. Assessing Writing, 7(1), 5–21. Geraadpleegd van https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1075293500000155?via%3Dih ub
Bacon, D. R., & Scott Anderson, E. (2004). Assessing and Enhancing the Basic Writing Skills of Marketing Students. Business Communication Quarterly, 67(4), 443–454. Geraadpleegd van https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1080569904271083
Baertsoen, L., & Nollet, K. (2003). Normering van de AT-GSN bij hogeschoolstudenten
(Scriptie). Gent: Arteveldehogeschool, Studiegebied Gezondheidszorg
Baltzer, J. (1986). Taalvaardigheid in het Hoger Onderwijs; Inleidend en samenvattend rapport. Amsterdam, Nederland: SCO Universiteit van Amsterdam.
Baltzer, J., Glopper, K., & Schooten, E. (1988). De taalvaardigheid van eerstejaars HBO- studenten (rapportnr. 183). Amsterdam, Nederland: SCO, Universiteit van Amsterdam.
Bax, S., van Herten, M., Mantingh, E., Witte, T., Coppen, P.A., de Glopper, K., … van der
Sijs, N. (2018). Visie op de toekomst van het curriculum Nederlands. Geraadpleegd van https://nederlands.vakdidactiekgw.nl/wp-content/uploads/sites/4/2018/02…
Belfi, B., Cortois, L., Vanlaar, G., Verhaeghe, J. P., Van den Branden, K., Van Damme, J.,
… Verachtert, K. (2011). Vorderingen van leerlingen in het leren van Nederlands.
Geraadpleegd van http://www.cteno.be/downloads/publicaties/vandenbranden_ea_2011_obpwo_project_09.04.pdf
Berckmoes, D., & Rombouts, H. (2009a). Intern rapport verkennend onderzoek naar
knelpunten taalvaardigheid in het hoger onderwijs. Monitoraat op maat – Taalondersteuning academisch Nederlands voor studenten aan de Universiteit Antwerpen. Geraadpleegd van https://docplayer.nl/4246851-Intern-rapport-verkennend-onderzoek-naar-k…
Berckmoes, D., & Rombouts, H. (2009b). Taal centraal. Taalbeleid in het Nederlandse en
Vlaamse onderwijs. In J. Graus, P. Rooijackers, & W. Van der Westen (Reds.), Levende Talen. Taalondersteuning academisch Nederlands in de praktijk. Het taalmonitoraat op de universiteit Antwerpen (Vol. 2009, pp. 54–62). Bussum, Nederland: VLLT Geraadpleegde van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/1893/1500.
Bergmans, E. (2019, 20 mei). Vier op vijf weten niet wat “impliceren betekent”. Geraadpleegd
van https://www.standaard.be/cnt/dmf20190519_04411439
Binder, C., & Watkins, C. L. (1990). Precision Teaching and Direct Instruction:
Measurably superior instructional technology in schools. Performance Improvement Quarterly, 3(4), 74–96. Geraadpleegd van https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/piq.21145
Bochardt, I. M. (1985). Taalvaardigheid in het hoger onderwijs; Een enquête onder de
eerstejaarsstudenten. Amsterdam: SCO, Universiteit van Amsterdam.
Bochardt, I. M. (1986). Studenten hebben vooral moeite met schriftelijke taalvaardigheden:
weinig verschil tussen hbo'ers en wo'ers. Didaktief, 16 (4), 40-42
Bogaert, N., & Van den Branden, K. (2010). Handboek taalbeleid secundair onderwijs (1ste
editie). Leuven, België: Acco.
Bok, A. (2016). Heruitvinding van het vak Nederlands (1ste editie). Rotterdam, Nederland:
Bureau voor Educatieve Ontwerpen.
Bonset, H. (2010). Deel 1. Nederlands in voortgezet en hoger onderwijs: Hoe sluit dat
aan? Levende Talen Magazine, 97(3), 16–21. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/101/99
Bonset, H., & Braaksma, M. (2008). Het schoolvak Nederlands opnieuw onderzocht.
Geraadpleegd van http://taalunieversum.org/sites/tuv/files/downloads/slo_het_schoolvak_n…
Bonset, H., & de Boer, M. (2008). Doorlopende leerlijnen voor taal in het onderwijs .
Geraadpleegd van http://taalunieversum.org/sites/tuv/files/downloads/slo_doorlopende_lee…
Braaksma, M., & Janssen , T. (2015). Vier effectieve schrijfdidactieken. Voortgezet of
secundair onderwijs. Geraadpleegd van https://dare.uva.nl/search?identifier=0d332e7b-4a5c-4106-a3c9-a835c062f…
Braaksma, M. (2002). Observational learning in argumentative writing. Geraadpleegd
van https://pure.uva.nl/ws/files/3520663/21220_Braaksma.pdf
Braaksma, M., Rijlaarsdam, G., & van den Bergh, H. (2002). Observational learning and the
effects of model-observer similarity. Journal of Educational Psychology, 94, 405–415. Geraadpleegd van https://jgregorymcverry.com/readings/BraaksmaRijlaarsdamvandenBergh2002…
Braaksma, M., Rijlaarsdam, G., & van den Bergh, H. (2011). Hypertekst schrijven en
observerend leren als didactiek: effecten op schrijfvaardigheid en kennisverwerving. Vrij Nederland, 40(3), 3–23. Geraadpleegd van https://pdfs.semanticscholar.org/fc3b/4328d12548ba53a4ae291814f7962b35f43c.pdf
Braaksma, M., Rijlaarsdam, G., van den Bergh, H., & van Hout-Wolters, B. (2007).
Observerend leren en de effecten op de organisatie van schrijfprocessen. Levende Talen Magazin, 8(4), 3–15. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltt/article/view/218/213
Brysbaert, M. (2006). Psychologie (1ste editie). Amsterdam, Nederland: Amsterdam
University Press.
Coninck, K. R. (2019, 25 april). “Wie is er bang van het Nederlands en meerdere vreemde
talen?” [Presentatieslides]. Geraadpleegd van http://www.vtc.ugent.be/index.php?id=541&type=file
Connor, U. (1990). Linguistic/Rhetorical Measures for International Persuasive Student
Writing. Research in the Teaching of English, 24(1), 67–87. Geraadpleegd van https://www.jstor.org/stable/40171446?seq=1
Connors, R. J., & Lunsford, A. A. (1988). Frequency of Formal Errors in Current College
Writing, or Ma and Pa Kettle Do Research. College Composition and Communication, 39(4), 395–409. https://doi.org/10.2307/357695
Couzijn, M. (1995). Observation of reading and writing activities: Effects on learning and
transfer. Geraadpleegd van https://l1.publication-archive.com/download/2/319
Cummins, J. (2017). Teaching Minoritized Students: Are Additive Approaches
Legitimate? Harvard Educational Review, 87(3), 404–425. https://doi.org/10.17763/1943-5045-87.3.404
Daems, F., Leroy, G., & Rymenans , R. (1990). Taalvaardigheid van afgestudeerden van het
secundair onderwijs. Wat vindt ‘men’ ervan? [Interimrapport 1]. Wilrijk, Belgie: UIA.
Daems, F., & van der Westen, W. (2008). Doorlopende leerlijn taal? Dan ook in het hoger
onderwijs! Conceptuele uitgangspunten voor een taalbeleid in het hoger onderwijs. In S. Vanhooren & A. Mottart (Reds.), Tweeëntwintigste conferentie het schoolvak Nederlands. Hogeschool-Universiteit Brussel, 14 & 15 november 2008. Georganiseerd door Stichting Conferenties Het Schoolvak Nederlands (pp. 100–104). Geraadpleegd van http://media.taalunieversum.org/hsnbundel/download/22/hsnbundel-22_787…
De Baets, G. (2016). Helder schrijven. Brugge, België: Vanden Broele.
de Glopper, K. (2019). En de volgende boost gaat naar ... Over onderzoek naar effectieve
leeractiviteiten voor het schrijfonderwijs in havo 4. Levende Talen Tijdschrift, 20(3), 23–31. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltt/article/viewFile/1960/…
De La Paz, S. (2007). Managing Cognitive Demands for Writing: Comparing the Effects of
Instructional Components in Strategy Instruction. Reading & Writing Quarterly, 23(3), 249–266. https://doi.org/10.1080/10573560701277609
De Meyer, I. (2019, 3 december). Voorstelling onderzoeksresultaten PISA en PIRLS.
Persconferentie 03 december 2019 [Presentatieslides]. Geraadpleegd van http://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?id=12265
De Moor, A. (2019, 20 mei). Onderzoek toont problematische daling van taalvaardigheid van
hogeschoolstudenten aan. Geraadpleegd op 13 mei 2020, van https://doorbraak.be/onderzoek-toont-problematische-daling-van-taalvaar…
De Moor, A., & Colpaert, T. (2019). Taal Telt. Taalscreening in het eerste jaar hoger
onderwijs om studiesucces te bevorderen. Taalbeleid en taalondersteuning, 267–275. Geraadpleegd van https://www.odisee.be/sites/default/files/artikel%20onderzoek%20Odisee%…
De Moor, A., & Mertens, Y. (2019, mei). Taaltelt: Taalscreening om studiesucces te
bevorderen. Powerpointpresentatie gepresenteerd bij Taaltelt, Kortrijk, België . Geraadpleegd van https://www.forumtaalbeleidhogeronderwijs.be/wp-content/uploads/2019/02…
De Smedt, F., & Van Keer, H. (2014). A research synthesis on effective writing instruction in
primary education. Procedia Social and Behavioral Sciences, 112(7), 693–701. Geraadpleegd van https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042814012361
De Smet, M. J. R., Brand-Gruwel, S., Broekkamp , H., & Kirschner, P. A. (2011).
Gestroomlijnd schrijven: het effect van een elektronische outline-tool op de schrijfvaardigheid. Levende Talen Tijdschrift , 12(4), 14–25. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltt/article/viewFile/74/72
De Smet, M. J. R., Brand-Gruwel, S., Broekkamp, H., & Kirschnera, P.A. (2012). Write
between the lines: Electronic outlining and the organization of text ideas. “Write between the Lines: Electronic Outlining and the Organization of Text Ideas., 28(6), 2107–2116. Geraadpleegd van https://core.ac.uk/download/pdf/55537167.pdf
De Wachter, L., & Heeren, J. (2011). Taalvaardig aan de start. Een behoefteanalyse rond
taalproblemen en remediëring van eerstejaarsstudenten aan de KU Leuven. Geraadpleegd van https://ilt.kuleuven.be/cursus/docs/Behoefteanalyse_TaalVaST.pdf
De Wachter, L., Heeren, J., Marx, S., & Huyghe, S. (2013). Taal: noodzakelijke, maar niet
enige voorwaarde tot studiesucces. Correlatie tussen resultaten van een taalvaardigheidstoets en slaagcijfers bij eerstejaarsstudenten aan de KU Leuven. Levende Talen Magazine, 14(4), 28–36. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltt/article/view/549/541
Declercq, K., & Verboven, F. (2010). Slaagkansen aan Vlaamse universiteiten: tijd om het
beleid bij te sturen? Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/publication/254436019_Slaagkansen_aan_Vlaa…
Deveneyns, A., & Tummers, J. (2013). Zoek de fout; een foutenclassificatie als aanzet tot
gerichte remediëring Nederlands in het hoger professioneel onderwijs in Vlaanderen. Levende Talen Magazine, 14(3), 14–17. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltt/article/view/542/534
Dochy, F., Segers, M., & Buehl, M. M. (1999). The Relation Between Assessment Practices
and Outcomes of Studies: The Case of Research on Prior Knowledge. Review of Educational Research, 69(2), 145–186. Geraadpleegd van https://journals.sagepub.com/doi/10.3102/00346543069002145
Eijgelshoven, M., van Vliet, M., & Kaak, M. (2012). Contouren HvA-taalbeleid Nederlands en
Engels. Geraadpleegd van https://adoc.tips/contouren-hva-taalbeleid-nederlands-en-engels.html
Elbow, P. (1998). Writing with Power. Techniques for Mastering the Writing Process (2de
editie). Oxford, Verenigd Koninkrijk: Oxford University Press.
Elving-Heida, K. (2019). Effectief schrijfonderwijs voor adolescenten. In A. Mottart & S.
Vanhooren (Reds.), 33ste Conferentie Onderwijs Nederlands (pp. 313–317). Gent, België : Mitro Print.
Elving-Heida, K. T. A. (2019). Effectieve leeractiviteiten voor het schrijfonderwijs in havo 4.
Geraadpleegd van https://www.lotpublications.nl/Documents/535_fulltext.pdf
Elving-Heida, K., & van den Bergh, H. . (2017). Doen we weer Booster? Het effect van een
digitale en interactieve schrijfcursus op tekstkwaliteit in havo 4. Pedagogische Studiën , 94(4), 330–347. Geraadpleegd van http://pedagogischestudien.nl/download?type=document&identifier=641012
Flower, L. (1993). Problem-solving Strategies for Writing (Vol. 4). New York, Verenigde
Staten: Macmillan Publishers.
Flower, L., & Hayes, J. R. (1981). A Cognitive Process Theory of Writing. College
Composition and Communication, 32(4), 365–387. Geraadpleegd van https://pdfs.semanticscholar.org/e447/bb67c5341f06be588106853db4975ae51…
Galbraith, D., & Torrance, M. (2004). Revision in the Context of Different Drafting
Strategies. Studies in Writing, 63–85. https://doi.org/10.1007/978-94-007-1048-1_5
Geerlings, L. (2017). Het vijffasenmodel – Leerlingen begeleiden bij het schrijven. In A.
Mottart & S. Vanhooren (Reds.), 31ste Conferentie Onderwijs Nederlands (pp. 78–79). Geraadpleegd van https://hsnbundels.taalunie.org/bundel/nummer-31/
Gilbert, M. B. (2004). Chapter 19 - Grammar and Writing Skills: Applying Behavior
Analysis. Evidence-Based Educational Methods, 361–374. https://doi.org/10.1016/b978-012506041-7/50020-6
Graham, S., Gillespie, A., & McKeown, D. (2012). Writing: importance, development, and
instruction. Reading and Writing, 26(1), 1–15. https://doi.org/10.1007/s11145-012-9395-2
Graham, S., & Harris, K. R. (2000). The Role of Self-Regulation and Transcription Skills in
Writing and Writing Development. Educational Psychologist, 35(1), 3–12. https://doi.org/10.1207/s15326985ep3501_2
Graham, S., Harris, K. R., & Santangelo, T. (2015). Research-Based Writing Practices and
the Common Core. The Elementary School Journal, 115(4), 498–522. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/publication/277943807_Research-Based_Writi…
Graham, S., McKeown, D., Kiuhara, S., & Harris, K. R. (2012). A meta-analysis of writing
instruction for students in the elementary grades. Journal of Educational Psychology, 104(4), 879–896. https://doi.org/10.1037/a0029185
Graham, S., & Perin, D. (2007). A Meta-Analysis of Writing Instruction for Adolescent
Students. Journal of Educational Psychology, 99(3), 445–476. Geraadpleegd van https://bridgestolearning2009.pbworks.com/f/graham%26perin07.pdf
Graham, S., & Sandmel, K. (2011). The Process Writing Approach: A Meta-analysis. The
Journal of Educational Research, 104(6), 396–407. https://doi.org/10.1080/00220671.2010.488703
Grezel, J. E. (2001). ‘Taalvaardigheid kun je slechts marginaal beïnvloeden’. Interview met
hoogleraar retorica Antoine Braet. Onze Taal, 70(2), 50–52. Geraadpleegd van
https://www.dbnl.org/tekst/_taa014200101_01/_taa014200101_01_0030.php
Grommen, S., & Martyn, J. (2019, 20 mei). Taalkennis van hogeschoolstudenten gaat steeds
verder achteruit. Geraadpleegd op 15 mei 2020, van
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/05/20/studenten-beheersen-nederlands-steeds-minder-goed-slechte-taal/
Hattie, J. (2009). Visible Learning (1ste editie). Thousand Oaks, Canada: SAGE
Publications.
Hayes, J. R. (1996). A new framework for understanding cognition and affect in writing. In C.
M. Levy & S. Randall (Reds.), The Science of Writing: Theories, Methods, Individual Differences and Applications (1ste editie, pp. 1–27). New Jersey, Verenigde Staten: Lawrence Erlbaum Associates.
Hendrickx, R. (2018, 17 augustus). Studenten kunnen niet meer schrijven. Geraadpleegd
van https://vrttaal.net/nieuws/studenten-kunnen-niet-meer-schrijven
Herelixka, C., & Verhulst, S. (2014). Nederlands in het hoger onderwijs Een verkennende
literatuurstudie naar taalvaardigheid en taalbeleid (In opdracht van de Nederlandse Taalunie). Geraadpleegd van https://taalunie.org/feeds/download/rapport-nederlands-in-het-hoger-ond…
Hogen, R., & Melissen, M. (2002). Deel 1 van ‘Studeren in het Nederlands’ [Handleiding].
Utrecht , Nederland: ECHO/ NCB.
Inspectie van het Onderwijs. (2012). Focus op schrijven: het onderwijs in het schrijven van
teksten. Geraadpleegd van https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/brochures/2012/07/07/focus…
Kellogg, Ronald T. (1990). Effectiveness of Prewriting Strategies as a Function of Task
Demands. The American Journal of Psychology, 103(3), 327–342. Geraadpleegd van https://www.jstor.org/stable/1423213?origin=crossref&seq=1
Kellogg, R.T. (1994). The Psychology of Writing. Oxford, Verenigd Koninkrijk: Oxford
University Press.
Kellogg, R.T. (2008). Training writing skills: A cognitive developmental perspective . Journal
of writing research, 1(1), 1–26. Geraadpleegd van https://neillthew.typepad.com/files/training-writing-skills-1.pdf
Kouwenberg, B., & Hoogeveen, M. (2007). Denken met je vingers. Zoetemeer, Nederland:
NBD Biblion.
Kroon, H. (2013). Zevenentwintigste conferentie Het Schoolvak Nederlands. In A. Mottart & S.
Vanhooren (Reds.), Beter schrijven door feedback en revisie: de student actief 1 (pp. 106–112). Gent, België: Academia Press.
Lesterhuis, M., De Smedt, F., & Bouwer, R. (2017). Schrijven en schrijfonderwijs: inleiding op
het themanummer. Pedagogische Studiën , 94, 211–215. Geraadpleegd van http://pedagogischestudien.nl/download?type=document&identifier=641005
Lieve, H., & van Gelderen, A. (2014). Zijn taaltoetsen bruikbaar voor het verbeteren van
academische schrijfvaardigheid? De casus van Hogeschool Rotterdam. Levende Talen Magazine, 15(1), 10–20. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltt/article/view/665/656
Lowry, P. B., Albrecht, C. C., Nunamaker, J. F., Jr., & Lee, J. D. (2003). Evolutionary
development and research on Internet-based collaborative writing tools and processes to enhance eWriting in an eGovernment setting. Decision Support Systems, 34(3), 229–252. Geraadpleegd van https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0167923602001197
Lunsford , A. A., & Lunsford , K. J. (2008). “Mistakes Are a Fact of Life”: A National
Comparative Study. College Composition and Communication, 59(4), 781–806. Geraadpleegd van https://www.jstor.org/stable/20457033?seq=1
Lybaerts, C., Rijkcaert, H. & Van der Gucht, F. (2016). Vademecum Taalonthaal: Veertig tips om naast je te leggen tijdens het schrijven.
Miller, B., & McCardle, P. (2011). Reflections on the need for continued research on
writing. Learning Disabilities Research & Practice, 24, 121–132. Geraadpleegd van https://www.unige.ch/fapse/logopedie/files/4814/1285/1104/stanke-articl…
Miller., G. A. (1956). The Magical Number Seven, Plus or Minus Two Some Limits on Our
Capacity for Processing Information. Psychological Review, 63(2), 81–97. https://doi.org/10.1037/h0043158
Morphy, P., & Graham, S. (2012). Word processing programs and weaker writers/readers: A
meta-analysis of research findings. Reading and Writing, 25(3), 641–678. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/publication/251359551_Word_processing_prog…
Nederlandse Taalunie. (2015a). Schrijfonderwijs in de schijnwerpers Naar een betere
schrijfvaardigheid van Nederlandse en Vlaamse leerlingen . Geraadpleegd van http://taalunieversum.org/sites/tuv/files/downloads/Schrijfonderwijs_in…
Nederlandse Taalunie. (2015b). Vaart met taalvaardigheid Nederlands in het hoger
onderwijs. Geraadpleegd van http://taalunieversum.org/sites/tuv/files/downloads/NTU14P475%20-%20Rap…
Padmos, T., Van Gorp, K., & Van den Branden, K. (2013). Beter leren lezen en schrijven.
Handvatten voor een effectieve aanpak in het basis- en secundair onderwijs. Geraadpleegd van https://www.vlaanderen.be/publicaties/beter-leren-lezen-en-schrijven-ha…
Peters, E., Van Houtven, T., & Morabit, Z. E. (2010). Hoe staat het met de taal van
studenten? Exploratieve studie naar begrijpend lezen en samenvatten bij instromende studenten in het Vlaamse hoger onderwijs . Levende Talen Tijdschrift, 11(3), 29–44. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/publication/271764367_Hoe_staat_het_met_de…
Pronk-van Eunen, M., & de Vos, B. (2014). Schrijven leren en beoordelen: Handvatten voor
een effectievere aanpak. Levende Talen Magazine , 101(2), 10–13. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/671
Raedts, M., Daems, F., Van Waes, L., & Rijlaardsdam, G. (2009). Observerend leren van
peer models bij een complexe schrijftaak . Tijdschrift voor Taalbeheersing, 31(2), 142–165. Geraadpleegd van https://dare.uva.nl/search?identifier=7bb59c4c-3887-46a0-a232-f400fe349…
Ray, A., & Graham, S. (2019). Effective practices for teaching students who have difficulty
with writing. LDA Bulletin, 51(1), 13–16. Geraadpleegd van https://www.ldaustralia.org/client/documents/Effective%20practices%20fo…
Reichert, A. L. V. (2017). Peerfeedback in het booster schrijfonderwijs (masterscriptie).
Geraadpleegd van https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/359637/Reichert%20%2…
Rijckaert, H. (2010). Nederlands in voortgezet en hoger onderwijs: Hoe sluit dat
aan? Levende Talen Magazine, 97(4), 4–8. Geraadpleegd van http://taazoe.live.statik.be/nodes/publicatiedetail/nl/nederlands-in-vo…
Rijksuniversiteit Groningen. (2019, 5 april). Het schrijfproces. Geraadpleegd op 13 mei 2020,
van https://www.rug.nl/language-centre/communication-training/academic/hacv/handboek/schriftelijk/docent/begeleiden/schrijfproces
Rijlaarsdam, G. (2005). Observerend leren: een kernactiviteit in taalvaardigheidsonderwijs.
Deel 1: Ontwerpadviezen uit onderzoek verkregen. Levende Talen Magazine, 6(4), 10–20. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltt/article/view/488
Rijlaarsdam, G. (2011). Academisch schrijven in voortgezet en hoger onderwijs : effectieve
didactiek. In M. Raedts & W. Van der Westen (Reds.), Vijfentwintigste conferentie Het
Schoolvak Nederlands (Vol. 2011, pp. 39–41). Gent, België: Academia Press.
Rijlaarsdam, G., Braaksma, M., Couzijn, M., Janssen, T., Kieft, M., Broekkamp, H., & van
den Bergh, H. (2005). Psychology and the teaching of writing in 8000 and some words. Pedagogy – Learning for Teaching. The British Psychological Society Monograph Series II, (3), 127–153. Geraadpleegd van https://l1.publication-archive.com/download/2/255
Rijlaarsdam, G., Raedts, M., & van der Westen, W. (2011). 25ste Conferentie Het Schoolvak
Nederlands. In S. Vanhooren & A. Mottart (Reds.), Academisch schrijven in voortgezet en hoger onderwijs: effectieve didactiek (pp. 39–43). Gent, België: Academia Press.
Rogers, L. A., & Graham, S. (2008). A meta-analysis of single subject design writing
intervention research. Journal of Educational Psychology, 100(4), 879–906. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/publication/232584106_A_Meta-Analysis_of_S…
Rohman, D. G., & Wlecke, A. O. (1964). Pre-writing, the construction and application of
models for concept formation in writing. East Lansing, Michigan, Verenigde Staten : Michigan State University.
Rymenans, R., Leroy, G., & Daems, F. (1991). Professionele taalvaardigheid op achttien
jaar. Vonk : tijdschrift van de Vereniging voor het Onderwijs in het Nederlands, 21(1), 4–19. Geraadpleegd van https://repository.uantwerpen.be/desktop/irua
Sas , M., & De Moor, A. (2016, juni). Talenbeleid in Odisee. Powerpointpresentatie
gepresenteerd bij Vaart met taalvaardigheid Bijeenkomst bestuurders en taalcoördinatoren, Antwerpen , België . Geraadpleegd van https://www.taalbeleidhogeronderwijs.org/wp-content/uploads/2016/10/Pre…
Schunk , D. (2003). Self-Efficacy for Reading and Writing: Influence of Modeling, Goal
Setting, and Self-Evaluation. Reading and Writing Quarterly , 19(2), 159–172. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/publication/280861374_Self-Efficacy_for_Re…
Schutz, R. (2007). 21ste Conferentie van Het Schoolvak Nederlands. In A. van Gelderen
(Red.), Ze kunnen niet meer spellen. Kan de Taalunie er wat aandoen? (Vol. 2007, pp. 221–225). Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.
Sleurs, K., Jacobs, G., & Van Waes, L. (2003). Constructing press releases, constructing
quotations: A case study. Journal of Sociolinguistics, 7(2), 192–212. https://doi.org/10.1111/1467-9481.00219
Taalunie. (2016, 29 juni). Vaart met taalvaardigheid [Presentatieslides]. Geraadpleegd van
https://www.taalbeleidhogeronderwijs.org/wp-content/uploads/2016/10/Presentatie2962016.pdf
Tahon, K. (2013). Schrijfvaardigheid van eerstejaarsstudenten aan de KU Leuven. Een
analyse van types taalfouten in papers uit verschillende opleidingen. (Masterproef) Geraadpleegd van https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/thesis/2017-04/Schrijfv…
Tielemans, K., Vanlaar, G., Van Damme, J., & De Fraine, B. (2019). Lessen door en voor het
Vlaams begrijpend leesonderwijs. 2006 - 2016: tien jaar PIRLS in Vlaanderen. Geraadpleegd van https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?id=10983
Tummers, J., Sterckx, L., & Vanhoren, D. (2014). (On)nut van Nederlandse taalbeheersing in
het professioneel hoger onderwijs. Over Taal, 53, 118–121. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/publication/278672974_Onnut_van_Nederlands…
U Antwerpen. (2016 juni). Tip 51: Talige verwachtingen duidelijk maken bij academische
schrijftaken - Universiteit Antwerpen. Geraadpleegd van https://www.uantwerpen.be/nl/centra/expertisecentrum-hoger-onderwijs/di…
Vakgroep Taal (2018). Talenbeleidsplan Education: 2015-2019 versie september 2018.
Van den Broek, A. (2018, 16 augustus). Experts buigen zich over nut van schrijfvaardigheid:
als de boodschap aankomt, is de vorm dan nog zo belangrijk? De Morgen. Geraadpleegd van https://www.demorgen.be
Van den Branden, K. (2020). De paradox van het schrijfonderwijs: we weten hoe het moet,
maar wie doet het? Tijdschrift Taal, 11(16), 30–35. Geraadpleegd van https://vangorcumtijdschriften.nl/taal/wp-content/uploads/sites/11/2019…
Van den Branden, K., Jaspaert, K., Van Avermaet, P., Slembrouck, S., Verheyen, S., &
Vandommele, G. (2018). Meerjarenprogramma. Acroniem van het voorstel: SONO. Onderzoekslijn 1.5: Taalstimulerende maatregelen in de praktijk. Geraadpleegd van http://steunpuntsono.be/delerende/
van der Spek, E. (2016). Schrijven voor lezers (1ste editie). Den Haag, Nederland: Boom
Lemma.
van der Westen , W., & Wijsbroek, D. (2012). Vijfentwintigste conferentie van het schoolvak
Nederlands. (S. Vanhooren & A. Mottart, Reds.) (1ste editie). Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.
van der Westen, W. (2012). Schrijfvaardigheid: feedback, peer feedback en zelfbeoordeling.
In A. Mottart & S. Vanhooren (Reds.), 26ste Conferentie Het Schoolvak Nederlands (pp. 76–81). Gent, België: Academia Press.
van der Westen, W. (2017). Naar een schrijfvaardige mbo-professional. Een schrijfleerlijn en
een train-the-trainersbijeenkomst. In A. Mottart & S. Vanhooren (Reds.), 31ste Conferentie Onderwijs Nederlands (pp. 163–166). Gent, België : Skribis - Nevelland Graphics.
van der Westen, W., Mottart, A., & Vanhoren, S. (2014). 28ste Conferentie Onderwijs
Nederlands. Gent, België: Academia Press.
van der Westen, W., & Wijsbroek, D. (2010). Slecht in taal, slecht in studie? HO
Management, 18–20. Geraadpleegd van https://www.taalbeleidhogeronderwijs.org/wp-content/uploads/2014/03/Sle…
van Eerden, A., & van Es, M. (2014). Meten en maximaliseren van basale schrijfvaardigheid
bij eerstejaarsstudenten in het hoger beroepsonderwijs. Geraadpleegd van https://www.rug.nl/research/portal/nl/publications/meten-en-maximaliser…
van Gelderen, A. (2017, 7 november). Taalontwikkeling van studenten; veel meer dan
spelling en grammatica. Geraadpleegd op 13 mei 2020, van https://www.scienceguide.nl/2017/11/taalontwikkeling-studenten-meer-dan-spelling-en-grammatica/
Van Steendam, E., Rijlaarsdam, G., van den Bergh, H., & Sercu, L. (2016). Samenwerkend
schrijven en reviseren: Met wie en hoe? Een experimentele studie naar de interactie tussen groepssamenstelling en instructiemethode bij samenwerkend reviseren in een vreemde taal in het hoger onderwijs* . Levende Talen Tijdschrift, 17(3), 3–13. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltt/article/view/1623
Vanbuel, M., Boderé , A., & Van den Branden, K. (2017). Helpen talenbeleid en
taalscreening taalgrenzen verleggen? Een reviewstudie naar effectieve taalstimuleringsmaatregelen. Geraadpleegd van http://www.cteno.be/downloads/publicaties/reviewstudie_talenbeleid_sono…
Verheijen, L., & Spooren, W. (2018). Who’s afraid of WhatsApp? De invloed van sociale
media op schoolse schrijfvaardigheid. Tekstblad, 24(2), 12–15. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/publication/332834158_Who’s_afraid_of_WhatsApp_De_invloed_van_sociale_media_op_schoolse_schrijfvaardigheid/link/5ccc0cde299bf11c2a3d9119/download
Vlaamse Regering . (2019). Beleidsnota 2014-2019. Onderwijs. Geraadpleegd van
https://www.vlaanderen.be/publicaties/beleidsnota-2014-2019-onderwijs
VRT Nieuws. (2019, 20 mei). Taalkennis studenten verder achteruit. VRT Taal.
Geraadpleegd van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/05/20/studenten-beheersen-nederlands-steeds-minder-goed-slechte-taal/
Wyers, J. (2014). Schrijfvaardigheid ondersteunen Een effectstudie naar de inzet van een
elektronische schrijfhulp in het secundair onderwijs. Geraadpleegd van https://www.scriptieprijs.be/sites/default/files/masterproef_jowyers.pdf
Zimmerman, B. J., & Kitsantas, A. (2002). Acquiring writing revision and self-regulatory skill
through observation and emulation. Journal of Educational Psychology, 94(4), 660–668. Geraadpleegd van https://psycnet.apa.org/record/2002-06506-002
Zwiers, R. (2010). Taalbeleid voor de pabo . In E. Peters & P. Van Houtven
(Reds.), Taalbeleid in het hoger onderwijs: de hype voorbij? (1ste editie, pp. 201–212). Leuven, België: Acco.
