Structurele jongerenwerkingen: vrij ondernemen in een vertrouwde omgeving
De negentiende-eeuwse armoede kan gezien worden als de grondslag van de verzorgingsstaat in de twintigste eeuw. In de eenentwintigste eeuw staat dit paradigma onder druk en wijzigt langzamerhand naar een participatiestaat, waarin de verantwoordelijkheid en mondigheid van de burger centraal komen te staan. Zowel volwassenen als jongeren laveren in deze paradigmashift. De achterhaalde perceptie dat jongeren ontoereikende bekwaamheid zouden hebben om bij te dragen aan constructieve maatschappelijke opvattingen, heeft plaats geruimd voor een grotere bewustwording omtrent de zichtbare meerwaarde van jongeren in onze maatschappij. Jongeren wensen zich actief in te zetten voor de gemeenschap en willen resoluut hun rechten uitoefenen door actief deel te nemen aan de samenleving.
Culturele wereld
Deze mentaliteitswijziging en gedragsverandering projecteren zich in velerlei domeinen van onze maatschappij. Binnen de culturele sector bijvoorbeeld kent het betrekken van jongeren een serieuze opmars, waardoor initiatieven met jongeren in culturele centra en musea namelijk als paddenstoelen uit de grond schieten. Nochtans heeft een kleinschalig onderzoek bij kleine musea aangetoond dat niet alle museummedewerkers vertrouwd zijn met burger- en/of jongerenparticipatie in de culturele instellingen. Het enthousiasme rond jongerenparticipatie is duidelijk aanwezig, maar de onwetendheid over de methodieken en praktische uitvoering is een reëel obstakel.
Om dit obstakel van onwetendheid te overwinnen werd er, in samenwerking met ‘FARO. Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed’, een grootschalig onderzoek opgezet naar alle structurele jongerenwerkingen in Vlaamse musea. Door allerlei projecten met jongerenparticipatie in kaart te brengen, kan de culturele sector zich beroepen op de talrijk initiatieven op onze Belgische bodem. Kwalitatieve onderzoeksmethoden, zoals diepte-interviews en online enquêtes, hebben voor dit onderzoek kunnen aantonen hoe participatief dergelijke werkingen zijn en of ze wezenlijk passen binnen het concept van co-creatie.
Co-creatie binnen de culturele wereld
Met de introductie van de participatiesamenleving is co-creatie een trend geworden. Maar waar staan deze termen voor? Cruciaal in dit onderzoek is op de hoogte te zijn van de juiste terminologie en zijn betekenis. In tegenstelling tot de verzorgingsstaat is de participatiestaat een samenlevingsmodel, waarbij het burgerschap een verschuiving van passief naar actief kent. Er wordt van iedere burger verwacht om een bijdrage te leveren aan de maatschappij door meer verantwoordelijkheid voor zijn eigen leven en omgeving op te nemen. Zoals burgerparticipatie, is co-creatie een vorm van participatie, die streeft naar een evenwichtige samenwerking tussen een werknemer en vrijwilliger.
Binnen het concept van jongerenparticipatie wordt dergelijke verhouding opgebouwd tussen een beroepskracht en een jongere, die op vrijwillige basis participeert. Het grootste onderscheid tussen beiden is dat een beroepskracht op een professionele wijze te werk gaat met de doelgroep 16 tot en met 26 jaar, terwijl een jongere zich vrijwillig engageert, en daardoor geen vergoeding krijgt voor de geleverde prestaties. Onderzoeksters Nina Simon en Lauren Benetua benoemen deze enthousiaste jongeren als “changemakers”, omdat zij instaan voor de verdediging van de doelgroep waar ze inzitten. Door zich op te stellen als changemaker leren jongeren voor zichzelf opkomen.
Een kwalitatieve onderzoeksmethode naar Vlaamse structurele jongerenwerkingen
In theorie is het opbouwen van evenwichtige relatie tussen professionals en jongeren haalbaar, maar hoe verloopt dat in de praktijk? Voor dit onderzoek werden elf structurele jongerenwerkingen in Vlaamse musea onderzocht en beoordeeld. Vragen zoals “Zijn de meeste participanten vrouwelijk, autochtoon en hoogopgeleid?, Worden er effectief verantwoordelijkheden doorgeschoven naar de jongeren? Hoe gaat de trekker van een project om met jongeren die hun eerste ervaringen opdoen?” worden in dit onderzoek beantwoord.
Om op deze vragen een volslagen antwoord te kunnen bieden, werden zowel de projectleiders als de deelnemende jongeren bevraagd aan de hand van semi-gestructureerde diepte-interviews en online enquêtes. De onderstaande onderzoeksvragen werden onderverdeeld in vijf categorieën om nadien overeenkomsten te kunnen maken tussen de verschillende structurele jongerenwerkingen: “wat is de aanleiding tot de structurele jongerenwerking?, wie zijn de betrokkenen bij de structurele jongerenwerking?, welke trekker werd aangesteld voor de structurele jongerenwerking?, welke kerngroep werd samengesteld voor de structurele jongerenwerking? en hoe evolueert de structurele jongerenwerking?.”
Vlaamse structurele jongerenwerkingen als trendsetters
Na dit intensief onderzoek kan alvast gesteld worden dat er in 80% van de Vlaamse structurele jongerenwerkingen een evenwichtige verstandhouding is tussen de professionals en changemakers. Daarbovenop tekent zich ook een tendens af in Vlaamse musea, waarbij steeds meer het clichébeeld van de changemaker wordt doorbroken. De meeste participanten zouden namelijk vrouwelijk, autochtoon en hoogopgeleid zijn, maar musea zoals Fotomuseum Antwerpen (FOMU) en ModeMuseum provincie Antwerpen (MoMu) stellen hun doelstellingen bij zodat het samenwerken met multiculturele jongeren een criterium wordt om van een succesvolle samenwerking te kunnen spreken.
Een trend die zijn opmars kent in het Vlaamse culturele landschap en vanuit verschillende domeinen steeds meer aangemoedigd wordt. Hou de Vlaamse structurele jongerenwerkingen dus zeker en vast in het oog, want zij zijn een voorbeeld van een toekomstige participatieve gemeenschap.
Bibliografie
Monografieën en naslagwerken
Antwerpen Hessenhuis, Het MAS in jonge handen: startnota voor de ontwikkeling van methodieken rond jongerenparticipatie aan musea, Antwerpen: Antwerpen Hessenhuis, 2016.
Ariyaratne, Ahangamage Tudor, ‘Beyond development communication: Case study on Sarvodaya, Sri Lanka’, in: Jayaweera, N. & Amunugama, S. (eds), Rethinking development communication, Singapore: Asian Mass Communication Resaerch and Information Center, 1987.
Arnstein, Sherry, R., ‘A ladder of citizen participation’, Journal of the American Institute of Planners, 35 (4), 1969.
Barber, T., ‘Participation, citizenship, and well- being: engaging with young people, making a difference’, Young, 17, 2009.
Bessant, Judith, ‘Mixed messages: youth participation and democratic practice’, Australian Journal of Political Science, 39 (2), 2019.
Black, Graham, The Engaging Museum: Developing Museums for Visitor Involvement, Londen & New York: Routledge, 2005.
Bonoli, G., ‘The politics of the new social policies: providing coverage against new social risks in mature welfare states’, Policy & Politics, 33 (3), 2005.
Broekman, H., Handboek opbouwwerk. Methoden, technieken en terreinen, Den Haag: Dr. Gradus Hendriks-stichting, 2004.
Checkoway, B., Allison, T. & Montoya, C., Youth participation in public policy at the municipal level. Children and Youth Services Review, 27, 2005.
Checkoway, Barry, ‘What is youth participation’, Children and Youth Services Review, 33, 2011.
De Groof, Jan, Scheck, W. Michaël & Penneman, Hilde, Cultuurparticipatie: opleiding – vorming – begeleiding, Leuven-Apeldoorn: Garant, 2001.
Delva, Paul, et al. Voorstel van decreet houdende de ondersteuning van de professionele kunsten, Brussel: Vlaams Parlement, 2013.
Dienst Beroepsopleiding, Competentieleren: een gedachte-experiment rapport, Brussel: Dienst Beroepsopleiding, 2008.
Edelenbos, J. & Monnikhof, R., Lokale interactieve beleidsvorming, Utrecht: Lemma, 2001.
Engelen, E., & Hemerijck, A., Van sociale bescherming naar sociale investering: zoektocht naar een andere verzorgingsstaat, Den Haag: Boom Lemma uitgevers, 2007.
Esenwein, J. Berg & Carnegie, Dale, The Art of Public Speaking, South Carolina: CreateSpace Independent Publishing Platform, 2014.
Fondse, Ellen, Gemeentelijke jongerenraden: een serieuze stem?! Onderzoek naar de politieke participatie van gemeentelijke jongerenraden, Utrecht: Universiteit Utrecht, 2002.
Hart, Roger A., ‘Children’s participation from tokenism to citizenship’, Innocenti Essays, no° 4, Florence: UNICEF International Child Development Centre, 1992.
Hart, Roger, Stepping back from ‘The ladder’: Reflections on a model of participatory work with Children, in: Jensen, Reid (ed.), Participation and learning: developing perspectives on education and the environment, health and sustainability, Californië: Sage 2008.
James, Allison & Prout, Alan (red.), ‘Constructing and Reconstructing Childhood’, Contemporary Issues in the Sociological Study of Childhood, Basingstoke: Falmer Press, 1990.
Macionis, J., Peper, B. & van der Leun, J., De samenleving: kennismaking met de sociologie, Amsterdam: Pearson Education, 2010.
Shier, Harry, ‘Pathways to Participation: Openings, Opportunities and Obligations. A New Model for Enhancing Children’s Participation in Decision-making, in line with Article 12.1 of the United Nations Convention on the Rights of the Child’, Children & Society, 15, 2001.
Simon, Nina, The Participatory Museum 2.0, Sante Cruz: MUSEUM 2.0, 2010.
Sinclair, R., ‘Participation in practice: making it meaningful, effective and sustainable’, Children & Society, 18, 2004.
Smits, Wendy & Stevens, Frank, Maatschappelijke participatie van jongeren. Bewegen in de sociale, vrijetijds- en culturele ruimte. Samenvatting en beleidsaanbevelingen, masterthesis, Brussel: Vrije Universiteit Brussel, 2004.
Smits, Wendy, ‘It runs in the family? Sociale overerving van participatiepatronen’, in: Lievens, John & Waege, Hand (red), Participatie in Vlaanderen 2. Eerste analyses van de participatiesurvey 2009, Leuven: Acco, 2009.
van de Kerkhof, Chantalle, van Beek, A., Weyers, J. & Kneepkens, C., Handreiking jongerenparticipatie, Den Bosh: K2 Adviesbureau voor Jeugdvraagstukken, 2010.
van Hoorik, I., (Hoe) werkt talentontwikkeling bij risicojongeren?, Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut, 2001.
Van Leeuwen, J. & Rock, T., Nina Simons ‘Participatory Museum’. Rode draden en commentaar. Brussel: FARO, 2013.
Van Oost, Olga, Mind the gap. Een onderzoek naar het vrijetijdsaanbod voor jongeren in Vlaamse en Nederlandse musea, Gent: AmuseeVous, 2009.
Van Oost, Olga, Mind the gap. Een onderzoek naar het vrijetijdsaanbod voor jongeren in Vlaamse en Nederlandse musea, Gent: AmuseeVous, 2009.
Vanmolkot, Rik (ed.) & Vos, Ine, Cultuurparticipatie en maatschappelijk kwetsbare groepen, Tielt: Drukkerij Lannoo, 2003.
Vanroelen, Eulaly, Jongerenparticipatie in kleine musea, bachelorproef, Brussel: Vrije Universiteit Brussel, 2019.
Vreugdenhill- Jager, M., ‘Spraakverwarring over participatie’, Journal of Social Intervention: Theory and Practice, 20 (1).
Wall, J. & Dar, A. (2011)’ Children’s political representation: the right to make a difference’, International Journal of Children’s Rights, 19.
Internetpublicaties en websites
Aan de slag met de omgevingswet, ‘Jongerenparticipatie’, 2019, geraadpleegd op 1 november 2018, https://aandeslagmetdeomgevingswet.nl/thema/inspiratiegids/praktische/w….
Ambrassade, ‘Werkvormen’, 2020, geraadpleegd op 5 april 2020, https://ambrassade.be/nl/kennis/werkvormen.
AmuseeVous, ‘Wie zijn we’, 5 maart 2020, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.amuseevous.be/wie-zijn-we.
BELvue museum, Museum over België en zijn geschiedenis en centrum voor democratie, ‘Over’, 2020, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.belvue.be/nl/about.
Conard, Liene, Jeugd verovert museum. MAS in jonge handen 2006-2018 een terugblik [pdf], Antwerpen: MAS, geraadpleegd op 28 maart 2020, beschikbaar op: https://www.mas.be/nl/jeugdverovertmuseum.
Cultuurmarketing, kennis, inspiratie en netwerk, ‘Co-creatie in de cultuursector: 7 praktische tips’, 17 januari 2017, geraadpleegd op 12 maart 2020, https://www.cultuurmarketing.nl/co-creatie-7-tips/#.Xmoc8ZNKjOQ.
De Veerman, 01 december 2016, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.veerman.be/project.php?id=89.
De Wolf, Inge (ed.), Brejaart, Nathalie & Blockx, Brent, Take Part. Tips en Tricks voor (meer) participatie in het museum, [pdf], Merksem: AmuseeVous, geraadpleegd op 17 maart 2020, beschikbaar op: file:///Users/mac/Downloads/TAKE-PART1.pdf.
De Wolf, Inge, The Young Ones. Tips en Tricks voor een succesvolle jongerenwerking, [pdf], Gent: AmuseeVous, geraadpleegd op 18 maart 2020, beschikbaar op: https://demos.be/sites/default/files/the-young-ones-2015.compressed.pdf.
Departement Cultuur, Jeugd & Media, ‘Cultureelerfgoeddecreet’, 24 februari 2017, geraadpleegd op 23 december 2019, http://www.kunstenenerfgoed.be/nl/beleid/cultureel-erfgoed.
Departement Cultuur, Jeugd & Media, ‘Kunstendecreet’, 2019, geraadpleegd op 21 oktober 2018, http://www.kunstenenerfgoed.be/nl/beleid/wet-en-regelgeving/kunstendecr….
FARO, ‘OF/BY/FOR ALL: een inspirerende bootcamp met Nina Simon’, 18 oktober 2019, geraadpleegd op 12 maart 2020, https://faro.be/blogs/hildegarde-van-genechten/ofbyfor-all-een-inspirer….
FOMU fotomuseum, Strategisch plan 2019-2023 [pdf], Antwerpen: FOMU, geraadpleegd op 28 maart 2020, beschikbaar op: https://fomu.be/uploads/FOMU_StrategischPlan_DEFINITIEF.pdf.
Fomu, ‘Missie & visie’, 2019, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://fomu.be/missie-visie.
gdpr-eu, ‘Wat is GDPR? General Data Protection Regulation’, 2017, geraadpleegd op 5 april 2020, https://gdpr-eu.be/wat-is-gdpr/.
Hofvanbusleyden, ‘Het nieuwe Museum Hof van Busleyden’, 2019, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.hofvanbusleyden.be/over-het-museum.
Jeugdwerkregels, ‘Vrijwilligerswet’, 31 juli 2006, geraadpleegd op 19 maart 2020, https://www.jeugdwerkregels.be/regel/vrijwilligerswet.
Jong Protestant, ‘Inclusief vieren’, 2019, 22 april 2019, https://jop.nl/theMAS/vieren-en-ontmoeten/inclusief-vieren.
KMSKA, ‘Over het KMSKA’, 2019, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.kmska.be/nl/over-kmska.
KMSKAblog, 6 augustus 2015, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://kmskablog.wordpress.com/tag/jongbloed/.
Mas, ‘MAS in Jonge Handen breekt uit’, 6 februari 2020, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.mas.be/nl/pagina/mas-jonge-handen-breekt-uit.
Momu, ‘Museum and collection’, 2019, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.momu.be/en/museum-collection.
Mskgent, ‘MSK Leeft’, 2020, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.mskgent.be/nl/msk-leeft.
Mskgent, ‘Schoonvolk!’, 2020, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.mskgent.be/nl/Schoonvolk.
Muzee, ‘Missie’, 2019, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.muzee.be/nl/muzee/p303/missie.
Muzee, ‘Welkom op de pagina van Untitled!’, 2019, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.muzee.be/de/muzee/p1293/welkom-op-de-pagina-van-untitled.
Permaculturenews, ‘Letter from Sri Lanka – Does Sarvodaya Hold the Secrets to Systemic Change’, 13 september 2009, geraadpleegd op 18 maart 2020, https://www.permaculturenews.org/2009/09/13/letters-from-sri-lanka-does….
Publiq, ‘jongeren aan het stuur: 7 tips voor een duurzame jongerenwerking’, 28 maart 2019, geraadpleegd op 17 maart 2020, https://www.publiq.be/nl/inzichten-en-praktijk/jongeren-aan-het-stuur-7….;
Publiq, ‘Vrijwilliger Jongbloed!, de jongerencrew van het KMSKA’, 2014, geraadpleegd op 28 maart 2020, https://www.publiq.be/nl/vacaturebank/vrijwilliger-jongbloed-de-jongere….
Van Dale, ‘competentie’, 2020, geraadpleegd op 27 november 2019, https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/competen….
Veerman, ‘Over De Veerman’, 2020, geraadpleegd op 30 maart 2020, https://www.veerman.be/overdeveerman.php.
Vercauteren, Gregory, “Participatie in het kwadraat: jongeren als erfgoedvrijwilligers.” FARO, (28 juni 2013), https://issuu.com/faronet/docs/juninummer_digitaal_lowres/2, 2003, p. 27-33.
Vlaamse regering, Conceptnota voor een duurzame cultureel-erfgoedwerking in Vlaanderen [pdf], Brussel: Vlaamse Regering, geraadpleegd op 23 december 2019, beschikbaar op: http://www.kunstenenerfgoed.be/nl/beleid/conceptnota-cultureel-erfgoedb….
Vlaanderen, ‘Participatie: bouw mee aan de samenleving’, 2020, geraadpleegd op 9 april 2020, https://www.vlaanderen.be/participatie-bouw-mee-aan-de-samenleving.
Vvsg, ‘Burgerparticipatie: een hele uitdaging’, 2019, geraadpleegd op 19 maart 2020, https://www.vvsg.be/bestuur/politiek-bestuur/participatie.
Woorden, ‘structureel’, 2020, geraadpleegd op 18 maart 2020, https://www.woorden.org/woord/structureel.
Interviews
Cerf, Aurélie, Aurélie Cerf van de BELvue bende in het BELvue museum, geïnterviewd door Eulaly Vanroelen [smartphone], Leuven, 26 maart 2020.
Conard, Liene, Liene Conard van MAS in jonge handen in het MAS, geïnterviewd door Eulaly Vanroelen [smartphone], Antwerpen, 03 december 2019.
Geerts, Annemie & Fillet, Rone, Annemie Geerts & Rone Fillet van De Veerman over de BELvue bende, MAS in jonge handen en de Museumpodcast, geïnterviewd door Eulaly Vanroelen [smartphone], Antwerpen, 03 december 2019.
Gheeraert, Inne, Inne Gheeraert van Untitled! in Mu.ZEE, geïnterviewd door Eulaly Vanroelen [smartphone], Oostende, 03 maart 2020.
Ho, Monica & Patteet, Klaartje, Monica Ho & Klaartje Patteet van de Young Voices in het MoMu, geïnterviewd door Eulaly Vanroelen [smartphone], Antwerpen, 19 februari 2020.
Ledure, Lies & De Wit, Nora, Lies Ledure & Nora De Wit van Schoonvolk! in het MSK, geïnterviewd door Eulaly Vanroelen [smartphone], Gent, 27 februari 2020.
Leenen, Silke, De Grande, Heleen & Tillekaerts, Ilka, Silke Leenen, Heleen De Grand & Ilka Tillekaerts van AmuseeVous over Museumnacht Antwerpen, geïnterviewd door Eulaly Vanroelen [smartphone], Leuven, 09 december 2019.
Sijsmans, An & Van Hertum, An, An Sijsmans & An Van Hertum van Jongbloed! in het KMSKA, geïnterviewd door Eulaly Vanroelen [smartphone], Antwerpen, 10 december 2019.
Vandelanotte, Arne, Arne Vandelanotte van de Jongerenpodcast van het Museum Hof van Busleyden, geïnterviewd door Eulaly Vanroelen [smartphone], Mechelen, 26 februari 2020.
Vandenbroeck, Naomi, Naomi Vandenbroeck van de Young Entrepreneurs in het FOMU, geïnterviewd door Eulaly Vanroelen [smartphone], Antwerpen, 05 maart 2020.
Wettekst
Artikel 23, 5° Belgische grondwet
Artikel 3, e) van de Decreet houdende de ondersteuning van cultureelerfgoedwerking in Vlaanderen (Cultureel Erfgoeddecreet van 24 februari 2017).
Artikel 72, §1 van de Decreet houdende de ondersteuning van cultureelerfgoedwerking in Vlaanderen (Cultureel Erfgoeddecreet van 24 februari 2017).
Artikel 27, 1° van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
Bourgeois, Geert, Beleidsnota 2014-2019 erfgoed, Brussel: Afdeling Communicatie Departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid, 2014.
Diepebdaele, Mattias, Beleidsnota 2019-2024 erfgoed, Brussel: Afdeling Communicatie Departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid, 2019.
Gatz, Sven, Beleidsnota 2014-2019 Cultuur, Brussel, Afdeling Communicatie Departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid, 2014.
Jambon, Jan, Beleidsnota 2019-2024 Cultuur, Brussel, Afdeling Communicatie Departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid, 2019.
