Van Uitzicht tot Inzicht
Schilder voelt inspiratie. Schilder creëert meesterwerk. Publiek is enthousiast. Schilderij wordt opgehangen in het museum.
End of story?
De meeste kunstwerken ondergaan nadien wel eens een restauratie. Voor schilderijen gebeurt dit meestal om de 50 tot 100 jaar. Om vandaag zo’n restauratie tot een goed einde te brengen is het belangrijk te weten wat eerder gedaan werd. Welke technieken heeft men gebruikt? Hoe hebben deze technieken het kunstwerk aangetast? Wat blijft over van het originele kunstwerk? En wie waren die illustere figuren die de schilderijen onder handen namen?
Welke inzichten schuilen achter het uitzicht van het kunstwerk?
Lang leve(n)…
De creatie van een kunstwerk is zoals de geboorte in een biografie. Essentieel, maar slechts het beginpunt van een lang verhaal. Om dit verhaal zo lang mogelijk te maken zijn we afhankelijk van de conservatie en restauratie van het werk. Zoals oma een knie liet vervangen voor haar 65ste verjaardag, heeft een kunstwerk soms ook een restauratie nodig om de toekomst in te kunnen wandelen.
Tien jaar geleden besloten we hierom dat het Lam Gods wel eens zo’n restauratie kon gebruiken. Maar wat betekent dit vandaag? De doelstelling van een moderne restauratie is om het werk zo dicht mogelijk naar zijn oorspronkelijke staat terug te brengen, terwijl we tegelijkertijd ook diens conservatie en dus lange leven proberen te verzekeren. Daarom kijken we vandaag naar een lam dat niet bij iedereen in de smaak valt, maar onbetwistbaar ‘authentiek’ is. Dit is een visie die vandaag misschien vanzelfsprekend lijkt, maar dat was niet altijd zo.
Facelifts
In de 17de en 18de eeuw betekende restauratie het updaten van gedemodeerde schilderijen. Zoals wij vandaag de kleur van onze slaapkamermuur af en toe veranderen, aarzelde men niet om werken die wij vandaag als onaantastbare historische artefacten beschouwen te verzagen, vergroten of te overschilderen.
In de tweede helft van de 19de eeuw kwam hier (gelukkig) verandering in. We kunnen spreken van een ‘verwetenschappelijking’ van het vak. Kunstwerken waren niet langer decoratieve elementen of religieuze gebruiksobjecten, maar getuigen van een verleden gevuld met mysteries. Om deze authentiek te houden werd het dus belangrijk om ze in een zo origineel mogelijke staat te bewaren. Waar voordien obscure middeltjes zoals urine en broodkruimels oplossing konden bieden koos men vanaf dan voor reproduceerbare en wetenschappelijke methodes. De nieuwe Petenkoffer methode, waarbij het schilderoppervlak gereinigd werd door middel van alcoholdampen, werd enorm populair. Bestaande methodes zoals het parketeren (het aanbrengen van houten latten op de achterkant van panelen) en verdoeken (het transporteren van een schilderij naar een nieuw doek) werden verfijnd en steeds vaker preventief uitgevoerd. Voor het eerst werden deze methodes ook aan het grotere publiek uitgelegd in vakblad l’Art Moderne. Deze werden uitgevoerd onder het nauw toezien van een competente museumcommissie, die steeds meer (een beperkte vorm van) documentatie wenste. Daarnaast werd ook de reversibiliteit van de restauratiecampagnes essentiëel. Zo besloten de grote musea van ons land in deze periode bijvoorbeeld de aquarelretouche door te voeren. Deze kon, in tegenstelling tot voorgaande methodes, nadien makkelijk verwijderd worden.
Nieuwe ideeën
Restaurateurs schreven zelden iets neer. Bescheidenheid en discretie waren geprezen kwaliteiten. Toch lieten de geheimzinnige ambachtsmannen hun sporen na. Advertenties, opiniestukken en discussies scheppen een beeld van de Belgische kunstwereld rond de eeuwwisseling.
Tussen 1880 en 1920 volgde België het voorbeeld van haar buurlanden. In de vakbladen ontstond een polemiek rond de kunstrestauratie. Niet enkel de verouderde methodes, maar ook de beweegredenen voor restauratie werden in vraag gesteld. In het verlengde van de industrialisatie werden steeds meer nieuwe, wetenschappelijk gefundeerde methodes ontwikkeld en bepleit. De meeste restaurateurs hielden zich hier zelf opvallend genoeg stil over. De discussies werden gevoerd door kunstenaars, kunstcritici en kunsthistorici. Dankzij de grotere toegankelijkheid van de nieuw opgerichte musea werd de conservatie van onze kunstschatten steeds meer een kwestie van publieke opinie. Van non-interventie tot complete reconstructie: het restaurateur-zijn betekende steeds meer verantwoording afleggen aan opdrachtgever en publiek.
Bewaard mysterie
Maar wie was deze restaurateur dan? Een officiële opleiding had men destijds niet; wederom een discussie die steeds feller gevoerd werd rond de eeuwwisseling. Restaurateurs waren ambachtsmannen die, zoals kunstenaars, opgeleid werden in een atelier. Vaak was er sprake van familiebedrijven. Hier deelden hun voorgangers hun geheime recepten, die ze na jaren ervaring op experimentele wijze samen gesteld hadden. Vaak waren restaurateurs ook kunstenaars, of verkopers van kunstenaarsbenodigdheden.
We hintten al enkele keren naar de anonimiteit en geheimzinnigheid van de restaurateur. Maar waarom verkoos men nu eigenlijk de schaduwen? In een veranderend milieu, waarin authenticiteit steeds belangrijker werd, zagen restaurateurs hun positie bedreigd. Meer transparatie betekende voor hen het opgeven van vakgeheimen waarmee ze hun geld verdienden.
Ook in de kunstmarkt speelde discretie een belangrijke rol. Hoe ‘authentieker’ het kunstwerk, hoe groter de waarde. De kunsthandelaar-restaurateur deelde dan ook liever niet mee in hoeverre die ‘authentieke Rubens’ geretoucheerd werd. Omdat hij uit ogenschijnlijk waardeloze werken onschatbare en puntgave schatten tevoorschijn kon toveren zonder enige verantwoording af te moeten afleggen werd hij dan ook vaak met argwaan bekeken. Niettemin was de combinatie van restaurateur en kunsthandelaar niet ongewoon aan het einde van de negentiende eeuw. Maar is een werk van Rubens dat grotendeels ‘geretoucheerd’ werd nog steeds een Rubens? Zulke morele vragen werden steeds belangrijker. Wetenschappelijke methodes en documentatie moesten hier antwoord op bieden.
Onthuld mysterie
De ongelukkigen die geen toegang kregen tot het elitaire restauratieatelier gingen op zoek naar andere oplossingen. Amateurrestaurateurs baseerden zich tot de schaarse handleidingen die destijds steeds gankelijker werden, vaak met mislukte experimenten tot gevolg. Rond de eeuwwisseling werd de nood voor een officiële opleiding voor de kunstrestaurateur daardoor steeds groter. Deze opleiding moest voor een keerpunt zorgen in het vak: men wou meer transparantie, uniformiteit en vooral wetenschappenlijkheid. Het was niet langer (enkel) het uiterlijk van het kunstwerk dat ertoe deed. Het inzicht in diens geschiedenis, authenticiteit en conservatie werden nu op de eerste plaats gezet.
Het begin van een nieuwe eeuw betekende dus het begin van een nieuwe visie. De toon was gezet voor een professionele aanpak, die maakt dat wij vandaag nog steeds kunnen genieten van ons prachtig cultureel erfgoed.
Bibliografie
Archiefstukken
Archief van het Museum voor Schone Kunsten Gent en het stadsarchief van Gent
1904/8. Verslagen van de Museumcommissie. Map 1903-1919, Gent: Msk.
1905/2. Verslagen van de Museumcommissie. Map 1903-1919, Gent: Msk.
1911/6. Verslagen van de Museumcommissie. Map 1903-1919, Gent: Msk.
1912/5. Verslagen van de Museumcommissie. Map 1903-1919, Gent: Msk.
1912/7. Verslagen van de Museumcommissie. Map 1903-1919, Gent: Msk.
Brief van Louis Maeterlinck aan de Museumcommissie. 29 mei 1901. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Buéso, J. Brief aan Louis Maeterlinck. 25 september 1902. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Buéso, J. Brief aan Louis Maeterlinck. 6 oktober 1902. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
College van Gent. Brief aan de Museumcommissie. 10 juli 1935. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
College van Gent. Brief aan de Museumcommissie. 12 februari 1905. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
College van Gent. Brief aan de Museumcommissie. 29 november 1918. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
College van Gent. Brief aan Louis Maeterlinck. 23 december 1902. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
College van Gent. Brief aan Louis Maeterlinck. 30 december 1902. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Conservator Musée des Beaux Arts de Paris. Brief aan Louis Maeterlinck. 18 januari 1913. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
den Cale, Hendrik. Brief aan Louis Maeterlinck. 17 november 1913. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Dupureux. Brief aan Louis Maeterlinck. 16 april 1906. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Gofies, A. Brief aan Louis Maeterlinck. 18 oktober 1903. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Hastray, L. En E. Crabbé. Brief aan Louis Maeterlinck. 29 januari 1907. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Hulin de Loo, Georges. Brief aan Jean Delvin. 29 maart 1904. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Louis Maeterlinck, Louis. Rapport 164. 1902. Restauratieverslagen 1900-1910. Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan de commissie. 21 november 1911. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan de commissie. 27 maart 1904. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan de commissie. 5 maart 1912. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan de commissie. 7 maart 1910. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan de Museumcommissie. 10 november 1911. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan de Museumcommissie. 12 november 1911. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan de Museumcommissie. 17 maart 1919. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan de Museumcommissie. 24 februari 1905. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan de Museumcommissie. 26 december 1911. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan de schatbewaarder. 11 augustus 1906. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan het college van Gent. 13 september 1918. XIX 8-9, Gent: Stadsarchief.
Maeterlinck, Louis. Brief aan het college van Gent. 15 januari 1916. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan het college van Gent. 18 Augustus 1903. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Maeterlinck, Louis. Brief aan het college van Gent. 3 april 1902. T31, Gent: Stadsarchief.
Maeterlinck, Louis. Brief aan het college van Gent. 31 augustus 1915. XIX 8-9, Gent: Stadsarchief.
Maeterlinck, Louis. Brief aan het college van Gent. 4 april 1916. XIX 8-9, Gent: Stadsarchief.
Maeterlinck, Louis. Brief aan het college van Gent. 4 mei 1903. T31, Gent: Stadsarchief.
Maeterlinck, Louis. Brief aan het college van Gent. 7 september 1915. XIX 8-9, Gent: Stadsarchief.
Maeterlinck, Louis. Brief aan het college van Gent. 9 april 1916. XIX 8-9, Gent: Stadsarchief.
Maeterlinck, Louis. Rapport 164. 1902. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Massoy, Léon. Brief aan l’Art Moderne. 30 oktober 1907. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Ministerie van Landbouw. Brief aan Louis Maeterlinck. 12 februari 1907. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Mommen, Felix. Brief aan Louis Maeterlinck. 10 september 1902. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Mommen, Felix. Brief aan Louis Maeterlinck. 28 november 1910. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Musée de Beaux-Arts, Règlement d’orde intérieur. Gent: La Nouvelle Imprimeri, 1904.
Museumcommisie. Brief aan Louis Maeterlinck. 8 juni 1912. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Museumcommissie. Vergaderingsverslag. 23 maart 1904. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Museumcommissie. Vergaderingsverslag. 24 juli 1911. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Museumcommissie. Vergaderingsverslag. 9 juli 1912. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Peelaert, J. Brief aan de Museumcommissie. 8 juni 1912. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Peelaert, J. Brief aan Jean Delvin. 29 juli 1912. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Peelaert, J. Brief aan Louis Maeterlinck. 8 oktober 1912. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Pelle, Guillaume. Brief aan Louis Maeterlinck. 5 mei 1905. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Redactie Paris-Midi. Brief aan Louis Maeterlinck. 3 februari 1913.
Van der Gucht, M. Brief aan Louis Maeterlinck. 16 oktober 1913. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Van der Gucht, M. Brief aan Louis Maeterlinck. 3 maart 1903. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Van der Gucht, M. Brief aan Louis Maeterlinck. 6 december 1902. Restauratieverslagen 1900-1910, Gent: Msk.
Visitekaartje van Albert Jehn. Restauratieverslagen 1910-1920, Gent: Msk.
Archief van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen
Beschrijving over de bewerking van het parketteren der schilderij door P. –P. Rubens : Jupiter et Antiope. 30 maart 1882. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/013. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief aan Maillard. 20 november 1893. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/004b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief aan Maillard. 21 november 1891. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/003b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Albert Engel aan Charles Leon-Cardon. 30 november 1911. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/012c. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Albert Engel aan de Museumcommissie. 28 april 1914. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/012c. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Albert Engel aan de Museumcommissie. 5 juli 1913. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/012c. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Alexander Struys aan Pol de Mont. 20 mei 1912. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/012a. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Alexander Struys. 19 november 1916. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/012a. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Alphonse Asselbergs aan Pol Demont. 4 maart 1908. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/009. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Alphonse Asselbergs aan Pol Demont. 6 april 1909. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/009. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Alphonse Asselbergs aan Pol Demont. 7 december 1907. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/009. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Antoine Sacré aan de Museumcommissie. 14 februari 1881. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/010. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Auguste Piron aan de Museumcommissie. 20 juli1881. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/013.Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Baron van Havre aan Pierre Koch. 23 maart 1890. Restauratiedossiers Academie, doos G, G/011. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Bisschops aan Pol de Mont. 19 juli 1912. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/012c. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Charles Vander Haeghen aan Kempeneers. 11 December 1880. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/003b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van de Baron van Havre. 30 maart 1881. Restauratiedossiers Academie, doos G, G/011. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van de Minister van publieke werken. 14 maart 1893. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/004b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Félix Mommen aan Pol Demont. 30 januari 1908. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/009. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Felix Sacré aan de Museumcommissie. 25 januari 1881. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/012.Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Felix Sarcé aan de Museumcommissie. 18 juni 1880. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/18. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Frans van Beers aan Pol de Mont. 27 september 1915. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/012c. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van H. Meyers aan Pierre Koch. 10 juni 1896. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/008e. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van het college van de burgemeester en schepenen aan het bestuur der Koninklijke Academie van Antwerpen. 4 februari 1868. Restauratiedossiers Academie, doos A, A/002a. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Jos. Delehaye aan de Museumcommissie. 26 augustus 1889. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/001. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Jos. Delehaye. 26 augustus 1889, Restauratiedossiers Academie, doos E, E/001. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Mademoiselle de Keyser. 31 mei 1890. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/002. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan de administrateur van de Museumcommissie. 16 juni 1888. Restauratiedossiers Academie, doos H, H/002. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan de administrator van de Museumcommissie. 18 juni 1888. Restauratiedossiers Academie, doos H, H/002. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan de Museumcommissie. 12 april 1904. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/005. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan Kempeers. 7 juli 1882. Restauratiedossiers Academie, Doos B, B/013. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan Pierre Koch. 10 augustus 1899. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/008k. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan Pierre Koch. 19 februari 1900. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/001. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan Pierre Koch. 19 november 1891. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/003b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan Pierre Koch. 20 november 1899. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/008k. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan Pierre Koch. 23 februari 1898. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/008g. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan Pierre Koch. 24 januari 1885. Restauratiedossiers Academie, doos D2, D2/029c. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan Pierre Koch. 28 december 1898. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/007. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan Pierre Koch. 3 november 1894. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/005. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan Pierre Koch. 5 maart 1894. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/005. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Maillard aan Pierre Koch. 9 februari 1895. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/006. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Nicolié aan Kempeneers. 9 december 1880. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/003b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Nicolié aan Kempeneers. 9 oktober 1880. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/004. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Nicolié aan Pierre Koch. 28 juli 1888. Restauratiedossiers Academie, doos H, H/002. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van P. Claessens aan Kempeneers. December 1880. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/003b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Paul Claes. 26 augustus 1920, Restauratiedossiers Academie, doos F, F/011e. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brief van Pol de Mont aan de Museumcommissie. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/012a. Antwerpen: Archief KMSKA.
Brieven van Pelle & Fils. Restauratiedossiers Academie, doos G, G/017. Antwerpen: Archief KMSKA.
Conditierapport van Maillard. 1912. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/012b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Factuur van Antoine Sacré. 9 januari 1905. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/006. Antwerpen: Archief KMSKA.
Factuur van Claessens. 1905. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/006. Antwerpen: Archief KMSKA.
Lijst van uitgevoerde restauraties door L. Maillard tussen 15 december en 28 januari. 1889. Restauratiedossiers Academie, doos E, E/001. Antwerpen: Archief KMSKA.
Maillard. Conditierapport. 1 maart 1908. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/002. Antwerpen: Archief KMSKA.
Musée d’anvers – Nettoyage périodique des tableaux. 20 april 1883. Restauratiedossiers Academie, doos G, G/005. Antwerpen: Archief KMSKA.
Nicolié. Conditieverslag. 1884. Restauratiedossiers Academie, doos D1, D1/028. Antwerpen: Archief KMSKA.
Nicolié. Conditieverslag. 23 mei 1891. Restauratiedossiers Academie, doos A, A/003a. Antwerpen: Archief KMSKA.
Nicolié. Conditieverslag. 27 mei 1881. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/013. Antwerpen: Archief KMSKA.
Notities van Pierre Koch. 1901. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/002. Antwerpen: Archief KMSKA.
Offerte van Louis Delehaye. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/005. Antwerpen: Archief KMSKA.
Offerte van Peelaert. 10 juni 1911. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/011e. Antwerpen: Archief KMSKA.
Offertes van Claes. 1912. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/012e. Antwerpen: Archief KMSKA.
Piron. Conditieverslag. 1881. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/013. Antwerpen: Archief KMSKA.
Rapport sur l’état de conservation des tableaux anciens du musee royal d. Anvers door L. Delehaye en J. Peelaert. 5 december 1913. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/014. Antwerpen: Archief KMSKA.
Rapport sur l’etat de conservation des tableaux de musee royal des beaux-arts. 1896. Restauratiedossiers Academie, doos G, G/015. Antwerpen: Archief KMSKA.
Restauratie Van der Weyden Rog. Des sept sacrements triptique. 1875-1881. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/003. Antwerpen: Archief KMSKA.
Restauratiedossier Van veen Othon, st. Nicolas sauvant sesouailles de la famine. 25 november 1879 – 6 juni 1880. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/015. Antwerpen: Archief KMSKA.
Restauraties 1903. 1903. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/004. Antwerpen: Archief KMSKA.
Restauratieverslagen van Peelaert. 1911. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/011. Antwerpen: Archief KMSKA.
Sacré, Felix. Conditieverslag. 24 oktober 1879. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/017b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 1 maart 1901. Restauratiedossiers Academie, doos F, F/002. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 10 februari 1877. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/013. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 10 juli 1881. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/015. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 11 juli 1876. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/010. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 11 juli 1880. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/018.Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 14 februari 1881. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/003b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 16 januari 1868. Restauratiedossiers Academie, doos A, A/002a. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 17 december 1880. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/003b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 1881. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/014. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 1881. Restauratiedossiers Academie, doos D, D/003a. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 1882. Restauratiedossiers Academie, doos G, G/018. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 1883. Restauratiedossiers Academie, doos D1, D1/001. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 1883. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/017. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 1883. Restauratiedossiers Academie, doos D1, D1/002. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 19 mei 1878. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/010a. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 2 juni 1886. Restauratiedossiers Academie, doos A, A/002. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 2 maart 1883. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/016. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 2 maart 1883. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/014. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 20 december 1880. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/003b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 21 maart 1880. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/019. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 21 maart 1880. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/002. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 21 maart 1880. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/001. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 23 november 1879. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/015. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 24 oktober 1879. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/015. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 25 mei 1879. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/014.Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 25 november 1878. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/014.Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 26 maart 1884. Restauratiedossiers Academie, doos D1, D1/016. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 27 oktober 1884. Restauratiedossiers Academie, doos D2, D2/026. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 29 juni 1883. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/020. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 3 juli 1867. Restauratiedossiers Academie, doos A, A/002a. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 30 november 1879. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/015. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 31 maart 1878. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/012.Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 31 maart 1879 – 6 juni 1880. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/012. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 31 maart 1879. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/011. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 31 maart 1882. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/013.Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 4 april 1880. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/003b. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 6 augustus 1879. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/016. Antwerpen: Archief KMSKA.
Vergaderingsverslag van de Museumcommissie. 9 augustus 1879. Restauratiedossiers Academie, doos B, B/011. Antwerpen: Archief KMSKA.
Verslag van de Museumcommissie. 19 mei 1978, Restauratiedossiers Academie, doos B, B/010. Antwerpen: Archief KMSKA.
Verslag van Nicolié over het werk Jupiter et Antiope. 1881. Restauratiedossiers Academie, doos C, C/013.Antwerpen: Archief KMSKA.
Archieven van het Museum Mayer van den Bergh
Betalingcontract voor Nicolié. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Betalingsbewijs van Van der Haeghen. 8 maart 1889. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Betalingscontract met A. Piron. Juni 1889. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Betalingscontract met Antoine Sacré. 31 december 1895. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Brief van Aloïs Hauser aan Fritz van den Bergh. Doos A.IV MMB.A.0476-MMB.A.0615, MMB.A.0476. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Brief van Delehaye Joseph & Fils aan Fritz van den Bergh. 8 november 1898. Doos A.VI MMB.A.0756-MMB.A.0895, MMB.A.0893. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Brief van Fits Mayer van den Bergh aan Henry Angst. November 1891. Nachl. H. Angst 58.62. Zürich: Zentralbibliothek.
Brief van Frizzoni Gustave aan Fritz van den Bergh. 12 juni 1892. Doos A.II MMB.A.0171-MMB.A.340, MMB.A.0300. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Brief van Henriette Mayer van den Bergh aan notaris Alphonse Louis Jean Cols. 27 juli 1908. Plaatsingslijst nr. 69. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Brief van J. Peelleart aan Mayer van den Bergh. Doos A.IV MMB.A.0476-MMB.A.0615, map MMB.A.0476. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Antoine Sacré. 10 januari 1897. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Antoine Sacré. 10 januari 1900. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Antoine Sacré. 15 januari 1897. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Antoine Sacré. 19 mei 1894 . Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Antoine Sacré. 20 december 1894 . Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Antoine Sacré. 20 januari 1893 . Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Antoine Sacré. 26 maart 1892. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Antoine Sacré. September 1896 . Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Arthur Lambrechts. 10 april 1891. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Braquenié & Cie. 18 februari 1889. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Braquenié & Cie. 25 februari 1889. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van Delehaye Joseph & Fils, Doos A.II MMB.A.0171-MMB.A.340, MMB.A.0182. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Factuur van H.J. Van Dyck. 09/1892. Doos 71, 71.1. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Herinnering Antoine Sacré. 3 oktober 1949. plaatsingslijst nr. 65. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Notitie van Mayer van den Bergh. 01/06/1889. Doos A.I MBB.1.001-MMB.A.0170, MMB.A.0099. Antwerpen: Archief Museum Mayer van den Bergh.
Archieven van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België
Brief aan de Museumcommissie. 24 januari 1895. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_3915, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Albert Engel aan de Museumcommissie 1910. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_5212_014, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Albert Engel aan de Museumcommissie. 29 november 1910. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_5212_014, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Albert Engel aan Léon Cardon. 30 november 1911. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_5212_014, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de markis van Beauffort. 1907. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_025, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de minister van landbouw en openbare werken aan de Museumcommissie. 12 mei 1896. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_007, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de Museumcommissie aan de hoofdingenieur van openbare gebouwen Lemaire. 9 april 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de Museumcommissie aan J Buéso. 5 juni 1908. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_026, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de Museumcommissie aan J. Buéso. 4 juli 1916. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_014,Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de Museumcommissie aan Paul Buéso. 11 september 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de Museumcommissie aan Paul Buéso. 15 september 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de Museumcommissie aan Paul Buéso. 17 september 1918. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_016, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de Museumcommissie aan Paul Buéso. 23 oktober 1916. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_034, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de Museumcommissie aan Paul Buéso. 24 november 1908. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_026, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de Museumcommissie aan Paul Buéso. 30 november 1916. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_034, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de secretaris van de Museumcommissie aan Paul Buéso. 15 oktober 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de secretaris van de Museumcommissie aan Paul Buéso. 21 oktober 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van de secretaris van de Museumcommissie aan Paul Buéso. 29 november 1911. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4042, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Felix Mommen aan de directeur van het museum. 23 april 1919. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_038, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Gossez aan de president van de Museumcommissie. 25 januari 1913. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_035, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van J. Buéso aan de Museumcommissie. 11 maart 1903. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_2671, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van J. Buéso aan de Museumcommissie. 13 augustus 1906. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4995, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van J. Buéso aan de Museumcommissie. 22 april 1895. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_004, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van J. Buéso aan de Museumcommissie. 22 juli 1898. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_007, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van J. Buéso aan de Museumcommissie. 25 mei 1894. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_004, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van J. Buéso aan de Museumcommissie. 30 januari 1901. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4920, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van J. Buéso aan de Museumcommissie. 9 december 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_013, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van J. Buéso aan de president van de Museumcommissie. 13 april 1897. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_007, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van J. Buéso aan Van Mons. 30 november 1894. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4920, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan conservator. 29 maart 1894. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_004,Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de graaf Jacques de Lalaing. 27 maart 1916. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_034, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de graaf Jacques de Lalaing. 3 juni 1916. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_034, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Meeter. 1 september 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033,Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Meeter. 12 januari 1916. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_034,Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Meeter. 9 juli 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Museumcommissie. 1 juni 1909. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_027, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Museumcommissie. 10 december 1907. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_025, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Museumcommissie. 17 juni 1909. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_027, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Museumcommissie. 24 augustus 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_3995, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Museumcommissie. 24 oktober 1903. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_010, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Museumcommissie. 27 november 1907. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_025, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Museumcommissie. 4 augustus 1909. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_027, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Museumcommissie. 5 oktober 1908. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_026, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Museumcommissie. 6 maart 1909. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_027, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de Museumcommissie. 7 november 1916. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_034, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de secretaris van de Museumcommissie. 10 maart 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de secretaris van de Museumcommissie. 11 juni 1908. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_026, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de secretaris van de Museumcommissie. 15 oktober 1909. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_027, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de secretaris van de Museumcommissie. 19 februari 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan de secretaris van de Museumcommissie. 29 maart 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan Hyppolyte Fiérens-Gevaert. 7 november 1916. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_034, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Bueso aan Fiernes-Geveart. 15 oktober 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Bueso aan Fiernes-Geveart. 18 oktober 1915. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_033, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan Pierens-Feivaert. 13 december 1907. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_025, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Paul Buéso aan Pierens-Feivaert. 18 mei 1908. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_026, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Pelzer de Clermont aan A. Beernaert. 30 november 1911. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_5212_014, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Victor le Roy aan de Museumcommissie. 10 mei 1896. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_022, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Victor le Roy aan de Museumcommissie. 18 januari 1888. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_2794, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Victor le Roy aan de Museumcommissie. 18 oktober 1887. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_2794, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Victor le Roy aan de secretaris van de Museumcommissie. 4 januari 1896. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4141, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Victor le Roy aan de secretaris van de Museumcommissie. 10 november 1894. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_021, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Victor le Roy aan de secretaris van de Museumcommissie. 20 september 1893. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4042, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Victor le Roy aan Victor Etiénon. 11 maart 1889. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_3006, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Victor le Roy aan Victor Etiénon. 28 oktober 1883. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_2380,Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Brief van Victor le Roy aan Victor Etiénon. 6 maart 1888. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_2794,Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Contract tussen de museumcommissie en Paul Buéso. 10 januari 1910. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_028, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Contract tussen de museumcommissie en Paul Buéso. 22 januari 1910. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_028, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Contract tussen de museumcommissie en Paul Buéso. 4 januari 1910. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_028, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Dossier concernant deux tableaux anciens, La femme de Jeroboam par Frans Mieris et un Portrait d’enfant par Nicolas Maes, offerts en vente par le peintre-restaurateur et marchand de tableaux E[mile] De Coninck (Bruxelles). — Offres refusées. 1898. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4732, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Dossier concernant deux tableaux anciens, un Portrait de gentilhomme par le Caravage et une Etude de jeune garçon par Benjamin Cuyp, offerts en vente par le peintre-restaurateur et marchand d’art Emile de Coninck (Bruxelles). — Sans suite. 1899. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4831, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Dossier concernant deux tableaux par Peeter Snyers Plantes et Fruits (inv. 3665 et 3666) acquis du marchand et restaurateur de tableaux Jos. de Kuyper (Bruxelles). — Acquisition (1902), confection de cadres (1902). 1902-1910. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4975, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Dossier concernant quatre tableaux — un de Gaspar de Crayer et trois de Th. van Loon — provenant de la chapelle de Saint-Hubert à Tervueren, restaurés par Henri Le Roy en novembre 1890 et déposés au Musée à la demande du ministre. 1896. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4381, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Dossier concernant quatre tableaux anciens offerts en vente par l’expert, marchand et peintre restaurateur E. De Coninck (Bruxelles), à savoir Les noces de Luther avec la nonne Bora par Egbert van Heemskerck, une Marine de Bonaventure Peeters, Une école par [Jan Klaas] Molenaer et un tableau de Ostade. — Offres refusées. 1896. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4170, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Dossier concernant Un marché de chevaux dans un village flamand par Sebastien Vranckx (inv. 3565), acquis du peintre restaurateur et marchand de tableaux E. De Coninck (Bruxelles). 1901. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4932, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Dossier concernant un Saint François d'Assise avec l'Enfant Jésus de Van Dyck et un Vieux loup de mer de Piet Verhaert, offerts en vente par le restaurateur Auguste De Loose (Koekelberg). — Sans suite apparente. 1921. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_5393_184, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Dossier concernant un tableau de [Jan] van [den] Hoeck[e] représentant La Mort de Antiochus, offert en vente par le restaurateur Alex De Heuvel (Bruxelles). — Offre refusée. 1906. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_5045_065, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Dossier concernant un tableau de Charles De Groux, Après l’orage, offert en vente par le peintre, restaurateur et marchand d’art E. de Coninck (Bruxelles). — Offre refusée. 1897. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4471, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Dossier concernant un tableau de J[acob] Jordaens représentant Diogène cherchant un homme, offert en vente par le restaurateur Jules F. Defordt (Bruxelles). — Offre refusée. 1909. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_5115_131, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Etait des frais du Victor le Roy. 27 maart 1895. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_021, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Expertise van Victor Le Roy. 12 maart 1881. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_2064, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Musée Wiertz - Rapport sur l’état de quelques tableaux, peintures a l’huile. 15 oktober 1907. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_025, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Note Générale. 1916. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_034, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Notitie van Paul Buéso aan de Museumcommissie. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_5036, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Offerte van J. Buéso. 30 december 1903. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_010, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Offerte van Paul Buéso. 15 april 1907. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_025, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rapport sur l’état de quelques tableaux du musée royal de bruxelles. 1896. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_007, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van J. Buéso. 15 oktober 1901. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4979, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van J. Buéso. 1903. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_010, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van J. Buéso. 26 september 1918. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_016, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van J. Buéso. 27 januari 1907. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4995, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van J. Buéso. 29 januari 1902. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4432, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van J. Buéso. 30 december 1898. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4042, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van J. Buéso. 7 mei 1894. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_004, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van J. Buéso. 9 juni 1916. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_014, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van J. Buéso. Juni 1904. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_5016, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van J. Buéso. Oktober 1905. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4920, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van Paul Buéso. 10 april 1907. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_025, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van Paul Buéso. 14 juli 1913. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_031, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van Paul Buéso. 1905. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4960, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Rekening van Paul Buéso. 7 juli 1913. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_031, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées à J. Buéso. 1894-1896. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_004, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées à J. Buéso. 1916. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_014, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées à J. Buéso. 1917. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_015, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées à J. Buéso. 1918. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_016, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées à J. Buéso. 1919. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_017, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées a Mommen. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_038, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées à Paul Buéso. 1908. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_026, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées à Paul Buéso. 1909. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_027, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées à Paul Buéso. 1913. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_031, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées à Paul Buéso. 1914. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_032, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées à Victor Le Roy. 1887. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_020, Brussel:Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations confiées à Victor le Roy. 1887. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_020, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Restaurations Confiés à Paul Buéso. 1907. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_4666_025, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Verklaring ondertekend door Gyselinckx. 12 november 1888. Fonds Musée ca 1841- ca 1940. BE_A4004_FM_II_5208, Brussel: Archives des Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique.
Archieven van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis
Mommen, Felix. Brief aan de museumcommissie. 1899. Achat 16/747, Brussel: Archief KMKG.
van Overloop, Eugene. Contract met Felix Mommen. 1899. Achat 16/747, Brussel: KMKG.
Brief van de minister van agricultuur aan de conservator van het museum. 16 maart 1900. Achat 16/756, Brussel: Archief KMKG.
Brief van Felix Mommen aan het museum. 5 maart 1900. Achat 16/743, Brussel: Archief KMKG.
Contract tussen Eugene van Overloop en Felix Mommen. 17 januari 1899. Achat 26/747, Brussel: Archief KMKG.
Brief aan het ministerie voor landbouw en openbare werken. 9 maart 1900. Achat 26/756, Brussel: Archief KMKG.
Het stadsarchief van Brugge
Brief van Baron Kervyn de Lettenhove aan Paul Buéso. 6 oktober 1902. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Brief van de Commissie voor Monumenten en Landschappen aan de gouverneur van West-Vlaanderen. 25 mei 1909. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Brief van het stadscollege aan Paul Buéso. 13 januari 1903. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Brief van het stadscollege aan Paul Buéso. 13 september 1907. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Brief van het stadscollege aan Paul Buéso. 23 april 1907. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Brief van het stadscollege aan Paul Buéso. 29 juni 1907. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Brief van het stadscollege aan Paul Buéso. Oktober 1905. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Brief van Paul Buéso aan Eugène Copman. 15 september 1907. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Brief van Paul Buéso aan Eugène Copman. 2 oktober 1904. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Brief van Paul Buéso aan Eugène Copman. 26 juni 1907. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Brief van Paul Buéso aan Eugène Copman. 7 oktober 1902. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Brief van Paul Buéso aan het stadscollege. 11 mei 1907. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Copie du questionnaire avec réponse transmis le 26 octobre 1907. 1907. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Factuur van Paul Buéso. 31 augustus 1908. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Offerte van Paul Buéso. 21 november 1902. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Rechtzaak van Paul Buéso tegen het stadsbestuur van Brugge. 8 juli 1913. Dossier Musée communal - restauration de tableaux par Mr. Buéso, 1903-1913. Brugge: Modern Archief.
Contemporaine publicaties
Tijdschrift l’Art Moderne
“Advertentie Adèle Deswarte.” l’Art Moderne 1, nr.10 (1881): 80.
“Advertentie J. Buéso.” l’Art Moderne 21, nr.20 (1901): 177.
“Advertentie Maison F. Mommen.” l’Art Moderne 6, nr.3 (1886): 24.
“Advertentie Maison Félix Mommen.” l’Art Moderne 21, nr.2 (1901): 16.
“Advertentie Maison Félix Mommen.” l’Art Moderne 33, nr.27 (1913): 215.
“Advertentie Maison Pauline Mommen.” l’Art Moderne 3, nr.16 (1883): 131.
“Chronique judiciaire des arts.” l’Art Moderne 24, nr. 26 (1904): 211-212.
“Conservation des tableaux dans le vide.” l’Art Moderne 14, nr. 31 (1894): 249.
“Discours de M. Slingeneyer.” l’Art Moderne 7, nr. 9 (1887): 68-70.
“L’emploi des glaces dans les musées.” L’Art Moderne 32, nr. 4 (1912): 30.
“La protection des œvres d’art.” l’Art Moderne 29, nr.32 (1909): 249-250.
“La restauration des tableaux.” L’Art Moderne 26, nr. 32 (1906): 256.
“Les racleurs.” l’Art Moderne 21, nr. 39 (1901): 327-328.
“Néo-Vandalisme.” l’Art Moderne 32, nr. 14 (1912): 106-107.
“Petite Chronique.” L’Art Moderne 15, nr.50 (1895): 398-399.
Advertentie Albert Mendel Succr. l’Art Moderne 25, nr.1 (1905): 8.
Buéso, Paul. “La restauration des tableaux.” l’Art Moderne 27, nr. 7 (1907): 52-53.
Buls, Charles. “La restauration des tableaux.” l’Art Moderne 27, nr.8 (1907): 61.
Cardon, Charles-Léon. “La restauration des tableaux.” l’Art Moderne 26, nr. 38 (1906): 303.
Cardon, Charles-Léon. “Les Chefs-d’œuvre du Musée de l’Académie des Beaux-Arts de Bruges menacés d’une ruine complète.” l’Art Moderne 26, nr. 52 (1906): 411-412.
Denu, M. “Petite chronique.” l’Art Moderne 20, nr.19 (1900): 154.
Devillez, Henri-Louis. “Néo-Vandalisme.” l’Art Moderne 31, nr. 23 (1911): 180-181.
Fiérens-Gevaert, Hypollyte. “Restaurations monumentales.” l’Art Moderne 21, nr. 42 (1901): 349-350.
Fiérens-Gevaert, Hyppolyte. “Les restaurateurs belges.” l’Art Moderne 21, nr. 6 (1901): 41-43.
Fiérens-Gevaert, Hyppolyte. “Restaurations et restaurateurs.” l’Art Moderne 21, nr. 34 (1901): 285-286.
Maeterlinck, Louis, Bredius, Abraham en Zilcken, Phillip. “La restauration des tableaux anciens.” l’Art Moderne 26, nr.40 (1906): 318-319.
Maeterlinck, Louis. “Boite aux lettres.” l’Art Moderne 27, nr. 4 (1907): 29-30.
Maeterlinck, Louis. “De la restauration des tableaux.” l’Art Moderne 18, nr. 39 (1898): 311-312.
Maeterlinck, Louis. “La restauration des tableaux.” l’Art Moderne 18, nr.49 (1898): 389-390.
Maeterlinck, Louis. “La restauration des tableaux.” l’Art Moderne 18, nr.41 (1898): 327.
Maeterlinck, Louis. “La restauration des tableaux.” l’Art Moderne 18, nr.44 (1898): 352.
Maeterlinck, Louis. “La restauration des tableaux.” l’Art Moderne 18, nr.50 (1898): 399-400.
Slingeneyer, Ernest. “Une enquëte qui s’impose.” l’Art Moderne 11, nr. 44 (1891): 347-349.
Smits, Jacob. “Les restaurations d’oeuvres d’art.” l’Art Moderne 8, nr. 28 (1888): 389-390.
Andere
“De l’entretien, de la conservation et de la restauration des tableaux (discussion).” Bulletijn Der Maatschappij Van Geschied- En Oudheidkunde Te Gent 11 (1903): 130-146.
“De l’entretien, de la conservation et de la restauration des tableaux (discussion).” Bulletijn Der Maatschappij Van Geschied- En Oudheidkunde Te Gent 11 (1903): 112-126.
De Smet, Frederic. “Louis Maeterlinck.” Gand Artistique 5, nr.6 (1925): 101-106.
De Wild, Carel Frederik Louis. “Het Beheer der Italiaansche Kunstschatten.” Bulletijn van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 8, nr.7 (1906): 27-33.
Hopman, Willem Anthonij. Conserveren van schilderijen door de regeneratie- behandeling. Amsterdam: C.L. Brinkman, 1871.
Van Puyvelde, Leo. “Dans Quelle Mesure Convient-Il De Nettoyer Les Tableaux Anciens?.” In Actes du Congrès d'histoire de l'art, 103-117. Parijs: Les Presses Universitaires De France, 1923.
Van Puyvelde, Leo. “L’Application des procédés scientifiques à l’examen des oeuvres d’art.” Revue des Questions scientifiques (1935): 189-209.
Hedendaagse publicaties
Arnout, Anneleen. “De Belgische musea tijdens de Eerste Wereldoorlog.” Journal of Belgian History 15, nr. 22 (2010): 55-92.
Boivin, Audrey. “De Eeuwwisseling. Een kantelpunt in de Restauratie-en Conservatiepraktijk.” Bachelorproef, Universiteit Gent, 2019.
Conti, Alessandro. History of the Restoration and Conservation of Works of Art. Vertaald door Helen Glanville. Oxford: Elsevier, 2007.
da Conceição Lopes Casanova, Maria. "Luciano Freire: between tradition and novelty." CeROArt, HS (2013). Laatst geraadpleegd op 3 mei 2018. http://journals.openedition.org/ceroart/3606.
Depelchin, Davy . “The Mommen company : a commercial animateur and facilitator of the 19th-century Brussels art scene.” in Animateur d’art. Onder redactie van Ingrid Goddeeris en Noémie Goldman, 19-31. Brussel: Koninklijke museum voor Schone Kunsten, 2015.
Dubois, Hélène. “The conservation history of the Ghent Altarpiece.” Burlington Magzine 160, 1386 (2018), 754-465.
Hoenigswald, Ann. "Charles Chapuis: Degas’ ‘Picture Doctor’ and Painting Restoration at the End of the Nineteenth Century." In Conservation in the Nineteenth Century. Onder redactie van Isabelle Brajer, 67-79. Londen: Archetype Publications Ltd, 2013.
Hostyn Norbert. “Vergeten Oostendse Kunstschilders – XVI. Henri Permeke.” De Plate 10, nr. 6 (1981): 11-14.
Hostyn, Norbert. “De beginjaren van het Museum voor Schone Kunsten van Oostende (1893-1897).” Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis 119, nr. 3-4 (1992): 193-204.
Hostyn, Norbert. “Het Museum voor Schone Kunsten te Oostende ten tijde van conservator Permeke (1897-1912).” Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis 123, nr. 2 (1986): 107-121.
Hostyn, Norbert. 1893-1993: 100 Jaar Museum Voor Schone Kunsten In Oostende. Oostende: Stad Oostende, 1993.
Idelson, Antonio Iaccarino. “Reflections on the relation between conservation and science.” CeROArt, nr. 7 (2011). Laatst geraadpleegd op 13 mei 2020. https://journals.openedition.org/ceroart/2239.
Janssens van Bisthoven, Aquilin. “L’ affaire des tableaux de Brusges en de vermeende restauratie van de Vlaamse Primitieven in 1902-1908.” Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis 120, nr.3-4 (1983): 189-222.
Lambert, Simon. " The Early History of Preventive Conservation in Great Britain and the United States (1850–1950)." CeROArt, nr. 9 (2014). Laatst geraadpleegd op 1 mei 2018. http://journals.openedition.org/ceroart/3765.
Lanfear, Ibby. “Mendinge with payntinge’: a history of painting restoration at the London Charterhouse.” In British Picture Restorers 1600-1950. National Portrait Gallery online resource, 2018.
Leveau, Pierre. “L'évolution du concept de restauration au XIX° et XX° siècle.” Conservation-Restauration des Biens Culturels, nr.25 (2007): 3-11.
Marijnissen, Roger H. “Het Beschadigde Kunstwerk: Een Onderzoek Naar De Mogelijkheden Van Een Discipline Inzake Konservatie En Restauratie.” Diss. doct. kunstgeschiedenis en oudheidkunde, 1965.
Marijnissen, Roger H., en L. Kockaert. Dialogue Avec L'oeuvre Ravagée Après 250 Ans De Restauration. Antwerpen: Fonds Mercator, 1995.
McClure, Ian. "The Histoiry of Painting Conservation and the Royal Collection." in Studies in the History of Painting Restauration. Onder redactie van Christine Sitwell en Sarah Staniforth, 85-95. Londen: Archetype Publications, 2002.
Müller, Ulrike. “Between Public Relevance and Personal Pleasure: Private Art and Antique Collectors In Brussels, Antwerp and Ghent, Ca. 1780-1914.” Doctoraatsthesis, Universiteit Gent en Universiteit Antwerpen, 2019.
Müller, Ulrike. “The Amateur and the Public Sphere : Private Collectors in Brussels, Antwerp and Ghent Through the Eyes of European Travellers in the Long Nineteenth Century.” Journal of the History of Collections 29, nr.3 (2017): 423–438.
Nys, Liesbet. De Intrede Van Het Publiek: Museumbezoek In België, 1830-1914. Leuven: Universitaire Pers Leuven, 2012.
Stewart, Vicki. The Development of Conservation Policies for Cultural Heritage: A Survey of 19th and 20th Century Theories. 2014.
Van Bruwaene, Carin. “Louis Maeterlinck, een conservator nieuwe stijl.” in Robert Hoozee : Hommage. Onder redactie van De Smet, Johan, Bruno Fornari, en Moniek Nagels. Gent : AsaMER, 2014.
Van Duijn, Esther en Mareille te Marvelde. “The Art of Conservation VII: Hopman and De Wild. The Historical Importance of two Dutch Families of Restorers.” Burlington Magazine 158, 1363 (2016), 812-823.
Warner Marien, Mary. Photography: A Cultural History. Londen: Laurence King Publicing, 2014.
Waterfield, Giles. "Conservation at Dulwich Picture Gallery in the Nineteenth Century." in Studies in the History of Painting Restauration. Onder redactie van Christine Sitwell en Sarah Staniforth, 121-128. Londen: Archetype Publications, 2002.
Websites
“De verzamelaar en zijn verzamelingen.” Laatst geraadpleegd op 30 maart 2020, https://www.museummayervandenbergh.be/nl/pagina/de-verzamelaar-en-zijn-verzamelingen.
“Historiek van het musem.” Laatst geraadpleegd op 15 april 2020, http://www.kmkg-mrah.be/nl/historiek-van-het-museum.
“Moeder Henriette van den Bergh.” Laatst geraadpleegd op 30 maart 2020, https://www.museummayervandenbergh.be/nl/pagina/moeder-henriette-van-den-bergh.
“Musée Wiertz.” Laatst geraadpleegd op 20 april 2020, https://www.fine-arts-museum.be/nl/de-musea/musee-wiertz-museum.
Nieuwdorp, Hans. “Museum Mayer van den Bergh Antwerpen.” Laatst geraadpleegd op 30 maart 2020, https://okv.be/nl/OKV-artikel/museum-mayer-van-den-bergh-antwerpen.
“Geschiedenis.” Laatst geraadpleegd op 6 mei 2020, https://www.kmska.be/nl/over-kmska/geschiedenis.
