De mens is van nature een zorgend, sociaal wezen. Het grootste aandeel van deze zorg en affectie richten we dan ook op de jongsten binnen onze maatschappij: de kinderen. Maar wat als onze zorg en affectie deze kinderen nu net verhindert om op te groeien tot functionele, zelfstandige jongvolwassenen? Zelfstandigheid is, volgens mij, één van de meest gewaardeerde vaardigheden in deze huidige maatschappij en als leerkrachten is het onze functie om onze leerlingen voor te bereiden op deze steeds veranderende maatschappij.
Indien men de zelfstandigheid bij leerlingen (van de derde graad) wenst te bevorderen, is het belangrijk dat een leerkracht aandacht geeft aan alle executieve functies. Dit zijn de breinprocessen die schuilen achter al ons doelgericht gedrag, sommige van deze processen kunnen onze leerlingen echter al veel verder brengen op de weg naar zelfstandigheid, namelijk cognitieve flexibiliteit en probleemoplossend denken.
Binnen de klasorganisatie kan een leerkracht ook een aantal zaken voorzien zodat de omgeving de zelfstandigheid van leerlingen beter kan stimuleren. Zo kan een leerkracht eventueel aanpassingen maken bij het inrichten van het klaslokaal, hulpmiddelen aanbieden om te leren leren en de aandacht verhogen door orde en voorspelbaarheid te garanderen in zijn/haar klashouden. Deze ondersteuning moet wel een aanpak zijn waarbij enkel tijdelijk hulp wordt aangeboden om zo deze moeilijke taak te voltooien. Het is echter wel noodzakelijk om deze ondersteuning nadien stapsgewijs af te bouwen zodat een leerling dit later zelfstandig kan. Indien deze ondersteuning niet op de juiste manier wordt afgebouwd, kunnen kinderen de indruk krijgen dat ze niet voldoende capaciteiten hebben. Vervolgens zullen de leerlingen zeer afhankelijk worden van deze externe steun.
Dit onderzoek is een heuse meerwaarde voor andere leerkrachten omdat ik vier producten heb uitgewerkt die zowel innovatief als makkelijk inzetbaar zijn in elke klas. Bovendien zorgen de materialen ervoor dat een leerkracht ondersteuning kan bieden in vier verschillende dimensies van het leerproces: namelijk leerling, leerkracht, omgeving en inhoud. Hieronder volgt een kleine toelichting van de vier uitgewerkte producten.
De VOORSPELBAARHEIDSMETER
Orde en voorspelbaarheid zijn noodzakelijke basiswaarden bij het stimuleren van de executieve functies. Om dit concreter te maken, maakte ik een checklist met enkele voorwaarden voor het klashouden van elke leerkracht die orde en voorspelbaarheid wil organiseren in zijn/haar klaslokaal.
Een KLASSE lokaal
Ik ontwierp een checklist voor een klaslokaal die leerkrachten kunnen toepassen bij het inrichten van hun ruimte. Het is een checklist waarmee leerkrachten kunnen controleren hoe goed hun klaslokaal het leerproces, de aandacht en de executieve functies ondersteunt.
EFKES tussendoor
De naam van dit product is een woordspeling op het begrip EF (executieve functies) en EFKES (Vlaams dialect: eventjes), omdat je dit materiaal tussendoor kan gebruiken als EF-versterker. Om leerkrachten van de derde graad te ondersteunen bij het bevorderen van cognitieve flexibiliteit en probleemoplossend denken maakte ik een bundeltje met enkele speelse tussendoortjes die deze executieve functies verbeteren door deze processen uit te dagen.
Missie S.T.A.R.
Een laatste manier voor het ondersteunen van de executieve functies, is het aanbieden van hulpmiddelen om te leren leren. Dit kunnen leerkrachten doen door het inzetten van het strategiebord van Catherine Malfait (2019). Voor dit product maakte ik een “hippere” versie van het strategiebord dat nu gebruik maakt van een speelse beeldspraak om het leuker te maken voor kinderen van de lagere school. Missie S.T.A.R. (Strategie Training Als Ruimtevaarder) zal ook een handleiding/stappenplan bevatten voor de op- en afbouw van het gebruik van het strategiebord om te bevorderen dat de leerlingen deze vaardigheden internaliseren
Geschreven door Robbe Wauman
i.f.v. Deelname aan de Vlaamse Scriptieprijs
Bachelorproef “Verstandig Zelfstandig.”
werd ingediend bij Odisee, Campus Sint-Niklaas (juni 2020).
Barrett, P., Zhang, Y., Davies, F., et al. (2015). Clever classrooms. Summary report of the HEAD Project (Holistic Evidence and Design),. Manchester: University of Salford.
Jolles, J., van der Donk, M., (15/12/2017) Over cognitieve flexibiliteit: een wiki. Opgeroepen op 20 april, 2020 van Website: https://www.jellejolles.nl/over-cognitieve-flexibiliteit-een-wiki/
Houtman, M., Losekoot, M., van der Waals, T., et al. (2017) Wijzer in executieve functies - groep 5 t/m 8. (derde oplage). Huizen: Uitgeverij Pica
Malfait, C., (2019) EF-tip om te leren leren: Strategiebord om te leren leren. z.pl.: z.u.
Malfait, C., (2019) Organisatorische versterkers (PPT). z.pl.: z.u.
Malfait, C., (2019) Zet je EF-bril op. Theoretisch kader. z.pl.: z.u.
Rutgeerts, E., (z.j.) De pedagogische visie van Lev Vygotski. Opgeroepen op 30/05/2020: https://www.expoo.be/de-pedagogische-visie-van-lev-vygotski
Vygotsky, L. (1978). Mind in society: the development of higher psychological processes. Cambridge: Harvard University Press.
Smidts, D. (2018). Zelfsturing in de klas. Over aandacht, executieve functies en rust. (tweede oplage). Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds.
Thijs, A., Fisser, P., & Hoeven, M. van der (2014). 21e eeuwse vaardigheden in het curriculum van het funderend onderwijs. Enschede: SLO.
Van den Broeck, A., Ferris, D. L., Chang, C. H., et al. (2016). De basisbehoeften van de Zelf-Determinatie Theorie: een samenvatting van de literatuur. OVER.WERK: Tijdschrift van het Steunpunt Werk / Uitgeverij Acco, 2016 (2), pp. 67 -74
van de Pol, J., (2020) Scaffolding daagt leerlingen uit tot zelfstandig leren. Opgeroepen op 30/05/2020: https://www.leraar24.nl/69986/scaffolding-daagt-leerlingen-uit-tot-zelfstandig-leren/
Wood, D., Bruner, J., & Ross, G. (1976). The role of tutoring in problem solving. Cambridge: Harvard University Press.
Van Der Donk, C. Van Lanen, B. (2016). Praktijkonderzoek in de school. Coutinho, Bussum.
z.a. (z.j.) Zelfstandigheid - zelfstandig werken. Opgeroepen op 20 april, 2020 van Website: https://wij-leren.nl/zelfstandigheid.php