Wanneer slachtoffers van partnergeweld doden: zijn aanpassingen aan ons strafrecht nodig?
Slachtoffers van partnergeweld zien soms geen andere uitweg dan hun gewelddadige partner te doden. En eens het zo ver komt, staat ons strafrecht dan open voor hun geleden letsels? Op basis van interviews met strafpleiters werd hierop een antwoord geformuleerd.
Partnergeweld is een fenomeen dat leeftijd, gender, seksuele geaardheid en sociaaleconomische status overstijgt. Het treft vooral vrouwen, maar ook mannen kunnen slachtoffer zijn van dergelijk geweld. Partnergeweld vormt een sterke risicofactor voor partnermoord en dit betreft zowel de escalatie van het partnergeweld als het beschermen van zichzelf tegen het aanhoudende geweld. In dit laatste geval zou, volgens sociale wetenschappers, het strafrecht onvoldoende rekening houden met het langdurig partnergeweld dat deze slachtoffers ondergaan.
Australië en Canada
In beide landen werden verregaande hervormingen van het strafrecht doorgevoerd om rekening te houden met de context van geweld waarin slachtoffers overgaan tot partnermoord. Een voorbeeld hiervan is de mogelijkheid om het battered women syndrome in te roepen voor de rechtbank. Dit syndroom is een toestand van stress die ervoor zorgt dat slachtoffers van herhaald partnergeweld met een voortdurende angst leven om gedood te worden. Wanneer het slachtoffer dan de partner doodt en kan aantonen dat het aan dat syndroom lijdt, dan is het slachtoffer vrij van straf. Hoewel dit syndroom niet vrij is van kritiek, toont het wel aan dat hun strafrecht belang hecht aan het geleden partnergeweld.
België hinkt achterop?
In tegenstelling tot Australië en Canada heeft België geen specifieke figuren in het leven geroepen. Bijgevolg werd een onderzoek gevoerd naar de mate waarin ons strafrecht rekening houdt met de geweldscontext waarin slachtoffers van partnergeweld leven. De hoofdvraag was of er ook aanpassingen nodig zijn aan het Belgisch strafrecht om voor slachtoffers die hun partner doden een mildere of geen straf te voorzien. Het onderzoek kadert binnen de huidige discussies die gevoerd worden met het oog op de invoering van een nieuw Strafwetboek. Daarnaast is ook het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld van belang. Dit verdrag verplicht België maatregelen te nemen om de strijd tegen partnergeweld aan te gaan.
Onderzoeksmethoden
Eerst werd een literatuurstudie uitgevoerd naar de bestaande mogelijkheden in België voor slachtoffers die overgaan tot partnermoord en naar de aanpassingen voorgesteld in het nieuwe Strafwetboek. Ook de strafrechtshervormingen van Australië en Canada werden in kaart gebracht ter vergelijking.
Vervolgens werden een vignettenstudie (studie waarbij respondenten scenario’s moeten beoordelen) en interviews afgenomen bij negen strafrechtsadvocaten. Dit had als doel het peilen naar hun ervaringen met zaken van partnermoord door slachtoffers van partnergeweld en naar hun meningen over aanpassingen aan het strafrecht.
Drie bevindingen
Hoewel het aantal respondenten beperkt was, konden drie algemene bevindingen afgeleid worden uit de onderzoeksresultaten.
Ten eerste beschikt het Belgisch strafrecht reeds over verschillende rechtsfiguren waarop slachtoffers zich kunnen beroepen. De verzachtende omstandigheden vormen hierbij de belangrijkste figuur omdat ze de rechter toelaten de straf te individualiseren.
Ten tweede kunnen veranderingen aan het strafrecht tot misbruik en onrechtvaardigheid leiden door het maken van achterpoortjes. Er mag immers geen vrijgeleide worden gevormd voor slachtoffers om hun partner te doden.
Ten derde is het belangrijker om de oorzaken van het partnergeweld aan te pakken dan het onomkeerbare resultaat (d.w.z. een moord door een slachtoffer ervan) proberen op te lossen. België nam reeds een groot aantal maatregelen om deze oorzaken op verschillende vlakken aan te pakken. Het is echter niet duidelijk of deze effectief zijn om partnergeweld te bestrijden waardoor evaluatiestudies aangewezen lijken. Uit bovenstaande bevindingen kon besloten worden dat aanpassingen aan het Belgisch strafrecht noch nodig noch wenselijk zijn.
Wat moet er dan wel gebeuren?
Voorkomen is beter dan genezen. Daarom moet gezorgd worden dat situaties van partnergeweld niet uit de hand lopen. Een wondermiddel zal nooit gevonden worden, maar inzetten op preventie en hulpverlening lijkt mij van het hoogste belang. (Noémie Verbeke).
Bibliografie
Gouvernement du Canada. (2020, mei 4). Défense - emploi ou menace d’emploi de la force. Opgeroepen op mei 15, 2020, van Site Web de la législation (Justice): https://laws-lois.justice.gc.ca/fra/lois/c-46/section-34.html
Judicial Commission of New South Wales. (2016, september). Provocation/extreme provocation. Opgeroepen op mei 15, 2020, van Criminal Trial Courts Bench Book - Defences: https://www.judcom.nsw.gov.au/publications/benchbks/criminal/provocatio…
Raad van Europa. (2011). Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld.
State of Queensland. (2010). Criminal Code (Abusive Domestic Relationship Defence and Another Matter) Amendment Act 2010.
Hof van beroep Gent. (2016, januari 6). Hof van beroep te Gent - arrest nr N-20160106-8 (2015/NT/255) dd. 6 januari 2016. Opgeroepen op mei 12, 2020, van Strada lex: https://www.stradalex.com/en/sl_src_publ_jur_be_juridat_c_app/document/…
Hof van Cassatie. (2007). Cass. 7 september 2005 (P.05.0291.F). Nullum Crimen, 4, 281-283.
Hof van Cassatie. (2008). Cass. 19 april 2006 (P.06.0018.F). Nullum Crimen, 5, 343-346.
Hof van Cassatie. (2016). Hof van Cassatie 2e Kamer – 16 september 2014. Rechtskundig Weekblad, 20, 785-789.
Hof van Cassatie. (2018). Cass. 8 november 2017 (P.17.0659.F). Nullum Crimen, 5, 473-474.
Kamer van inbeschuldigingstelling Antwerpen. (2012). KI Antwerpen 2 februari 2012. Nullum Crimen, 3, 227-237.
Kamer van volksvertegenwoordigers. (2019, maart 13). Wetsvoorstel tot invoering van een nieuw Strafwetboek - Boek 1 en Boek 2. Opgeroepen op april 20, 2020, van dekamer.be: https://www.dekamer.be/kvvcr/showpage.cfm?section=/flwb&language=nl&cfm…
Dayan, H. (2018). Femicide and the law. Londen: Routledge.
De Nauw, A., & Deruyck, F. (2017). Overzicht van het Belgisch algemeen strafrecht. Brugge: Die Keure.
Decorte, T., & Zaitch, D. (Eds.). (2016). Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie. Leuven: Acco.
Ongena, T. (2000). Wettige verdediging of noodweer. In A. Vandeplas (Ed.), Strafrecht en strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer (pp. 181-212). Antwerpen: Kluwer.
Van den Wyngaert, C., & Vandromme, S. (2017). Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen: Boek I Strafrecht. Antwerpen/Apeldoorn: Maklu.
Verstraeten, R., & Verbruggen, F. (2018). Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors. Antwerpen: Intersentia.
Zamir, E., & Teichman, D. (2014). The Oxford Handbook of Behavioral Economics and the Law. Oxford: Oxford University Press.
Braun, K. (2017). “Till death us do part”: Homicide defenses for women in abusive relationships - similar problems - different responses in Germany and Australia. Violence Against Women, 23(10), 1177-1204.
Forell, C. (2017). Domestic homicides: The continuing search for justice. American University Journal of Gender, Social Policy & the Law, 25(1), 1-30.
Frigon, S. (1996). L’homicide conjugal féminin, de Marie-Josephte Corriveau (1763) à Angélique Lyn Lavallée (1990): Meurtre ou légitime défense? Criminologie, 29(2), 11-27.
Gaman, A., McAfee, S. G., Homel, P. J., & Jacob, T. (2016). Understanding patterns of intimate partner abuse in male-male, male-female, and female-female couples. Psychiatric Quarterly, 335-347.
Hellemans, S. (2015). Het welzijn van slachtoffers van partnergeweld - Resultaten van een bevolkingssurvey in Vlaanderen. Systeemtherapie, 27(1), 6-19.
Léveillée, S., & Trébuchon, C. (2017). Femmes auteures d'un homicide conjugal: Caractéristiques criminologiques et motivations. Criminologie, 50(2), 13-32.
Machado, A., Hines, D., & Matos, M. (2018). Characteristics of intimate partner violence victimization experienced by a sample of Portuguese men. Violence and Victims, 33(1), 157-175.
Maguire, N., Beyens, K., Boone, M., Laurinavicius, A., & Persson, A. (2015). Using vignette methodology to research the process of breach comparatively. European Journal of Probation, 7(3), 241-259.
Naylor, B., & Tyson, D. (2017). Reforming defences to homicide in Victoria: Another attempt to address the gender question. International Journal for Crime, Justice and Social Democracy, 6(3), 72-87.
Rollè, L., Ramon, S., & Brustia, P. (2019). Editorial: New perspectives on domestic violence: From research to intervention. Frontiers in Psychology, 10(641), 1-3.
Sheehy, E., Stubbs, J., & Tolmie, J. (2013). Defences to homicide for battered women: A comparative analysis of laws in Australia, Canada and New Zealand. Sydney Law Review, 34, 467-492.
Tang, K. (2003). Battered woman syndrome testimony in Canada: Its development and lingering issues. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 47(6), 618-629.
Walklate, S., Fitz-Gibbon, K., & McCulloch, J. (2018). Is more law the answer? Seeking justice for victims of intimate partner violence through the reform of legal categories. Criminology & Criminal Justice, 18(1), 115-131.
Caman, S. (2017). Intimate partner homicide rates and characteristics (Proefschrift). Stockholm: Karolinska Institutet.
De Belgische regering. (2019). Rapport soumis par la Belgique donnant effet aux dispositions de la Convention du Conseil de l’Europe sur la prévention et la lutte contre la violence à l’égard des femmes et la violence domestique conformément à l’article 68, paragraphe 1. CoE - GREVIO – Council of Europe - Group of Experts on Action against Violence against Women and Domestic Violence.
Delépine, A. (2017). La légitime défense différée et le syndrome de la femme battue feront-ils reculer les violences conjugales? Opgeroepen op april 28, 2020, van https://www.cvfe.be/publications/analyses/93-la-legitime-defense-differ…
Doyle, V., & Khanna, J. (2016). Women who kill in response to domestic violence: How do criminal justice systems respond? Opgeroepen op april 22, 2020, van https://www.penalreform.org/resource/women-who-kill-in-response-to-dome…
Hellemans, S., Dewaele, A., Van Houtte, M., & Buysse, A. (2012). Partnergeweld in holebirelaties.
Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. (2015). Nationaal actieplan ter bestrijding van alle vormen van gendergerelateerd geweld 2015-2019.
