Kmo’s drijfveer achter ecologische innovatie
Kmo’s zetten in op ecologische innovatie via partnerschappen
Bosbranden in Californië, lokale stormen zoals Odette, steeds warmere zomers… De klimaatverandering is alomtegenwoordig. Zowel politieke agenda’s als de pers hebben tegenwoordig oogkleppen voor de gezondheidsproblematiek, terwijl de klimaatkwestie steeds verder uit de schijnwerper verdwijnt. En dat is opmerkelijk, want klimaatwetenschaper Harry Zekollari zegt dat de klimaatopwarming ernstiger is dan ooit tevoren. Volgens Zekollari zal de klimaatcrisis op lange termijn rampzaligere gevolgen hebben dan de coronacrisis.
Er zijn ruwweg gezien 1 miljoen kmo’s in België gevestigd. De impact van al deze bedrijven op de economie mag niet onderschat worden. Investeren in ecologische processen en producten als kmo is een strategische besteding als een ander. Er zijn verschillende verdienmodellen voor groene innovatie, helaas hebben kmo’s vaak te weinig mankracht of financiële middelen om daar actief op in te zetten. Een waardevol alternatief die meer opbrengt dan men in eerste instantie zou verwachten: winst-georiënteerde samenwerkingen.
Collaboratief, wablief?
Een collaboratief model heeft meer voordelen dan een individueel traject. Er zijn interne en externe detecteerbare voorbeelden, maar ook innovatie- en marktvoordelen. Denk maar aan, in volgorde, voorbeelden als optimaal grondstofgebruik, overheidsmaatregelen, productontwikkeling, en merkimago. Naast deze voordelen om samen te werken, is er nog een extra stimulans: organisaties leren onbewust van elkaar. Uit onderzoek blijkt dat kostenvermindering, competitief voordeel en stakeholderdruk de grootste motivators zijn in theorie om partnerschappen aan te gaan. In praktijkinterviews zien we dat tekortkomingen in grondstoffen of kennis de werkelijke motivatie zijn.
Het feit dat bedrijven een win-win situatie hebben zonder concurrenten te zijn is echt goud waard. Je leeft in een systeem, maar als je maar één schakel bent, kun je dat hele systeem niet veranderen.
~geïnterviewde vertegenwoordiger van een Vlaamse kmo uit het onderzoek
Kleine en middelgrote ondernemingen kunnen hun eigen steentje bijdragen door elkaar te ondersteunen in een ecologisch innovatieverhaal. Specifieke voorbeelden hiervan zijn een duurzaam productontwerp, het aankoopproces van bedrijfswagens aansturen op elektrische alternatieven, en het concept “het afval van de een is de schat van een ander.”
Spiegeltje, spiegeltje aan de wand
Voor er kan nagedacht worden met wie of rond wat je zou kunnen samenwerken, moeten er aan enkele interne voorwaarden worden voldaan bij het eigen bedrijf. Er moet rekening gehouden worden met de organisatiecultuur, management en leiderschap, interne verantwoordelijken, en tenslotte absorberend vermogen. Dit laatste voorbeeld, ook gekend als organisatieleren, is het talent van de organisatie om volledig en succesvol externe kennis te vergaren en te nuttigen.
Een interessant fenomeen binnen het thema van interne verantwoordelijken is de collaboratieve leider. Deze persoon heeft niet het meeste technische kennis, maar is ondernemend en neemt initiatief om de juiste individuen en organisaties samen te brengen. In kleine ondernemingen is dit vaak de enige verantwoordelijke, in tegenstelling tot de middelgrote ondernemingen. Deze ondernemingen schuiven vaak een team vooruit om de samenwerking aan te gaan.
Qframe, één van de geïnterviewden uit het onderzoek, pakt uit met een aangepast aankoopproces voor elektrische wagens dat ze binnen een samenwerking hebben geschapen | Qframe NV, LinkedIn
Vertrouwen als startpunt
Er zijn verschillende mogelijkheden om een samenwerking formeel of zelfs informeel te realiseren. Samenwerken is dus een breed begrip. Aangezien het draait om het uitwisselen van middelen op een manier waar alle partijen baat bij hebben, kan zelfs de alledaagse koper-verkoper relatie gezien worden als een kortstondige samenwerking. De middelen die ze uitwisselen kunnen geld en producten zijn, maar ook tijd of vaardigheden. De meest voorkomende samenwerkingsvorm uit het onderzoek is de klassieke aannemersrelatie. Bedrijf A maakt bijvoorbeeld een ecologisch herontwerp van een bestaand product van bedrijf B. Hierbij hebben middelgrote ondernemingen vaak meer ademruimte om te experimenten met andere samenwerkingsvormen dan kleinere ondernemingen.
Iedere geïnterviewde vertelde dat hun partnerschap startte op basis van vertrouwen. Daarna kan het partnerschap pas verder vorm krijgen, als er iets op tafel ligt om een samenwerking voor te starten. Naast samenwerkingsvormen, kan er ook worden gekozen voor een toe-eigeningsstrategie. Opnieuw kan deze strategie formeel of informeel zijn. Voorbeelden van toe-eigeningstrategieën zijn een vertrouwelijkheidsovereenkomst (NDA), een handelsmerk of het voordeel de eerste in de markt te zijn ten opzichte van competitie.
Taal van samenwerking
Een samenwerking kent verschillende fasen. Het begint bij de partnerselectie, waar een bedrijf bijvoorbeeld graag zoekt naar ervaren partners of complementaire middelen. Vervolgens moet de relatie gestart worden, onder andere worden hier duidelijke doelen gezet en verantwoordelijkheden gecommuniceerd. Tijdens de samenwerking kan er gekeken worden naar onderlinge afhankelijkheid en transparantie. Gedurende het hele proces is het belangrijk dat er bijvoorbeeld rekening wordt gehouden met kennismanagement, waar dan gedacht wordt aan kennisdeling.
Tijd voor actie
Een succesvolle samenwerking rond ecologische innovatie vraagt inspanning, maar de potentiële baten zijn groot. Het doel van dit onderzoek was om kmo’s een startpunt te geven om zelf aan de slag te gaan. De samenwerkingen gericht op ecologische innovatie zijn een manier voor kmo’s om enerzijds klimaatopwarming tegen te gaan en tegelijk nieuwe markten of processen na te streven. Het is tegelijk een oproep naar de overheid om deze soort samenwerkingen te stimuleren met bijvoorbeeld subsidies. De lezer, in de rol als consument, mag duurzaamheid verlangen van zijn of haar omgeving. Duurzaamheid is niet langer een trend, het is de norm.
Bibliografie
1. Albani, M., & Henderson, K. (2014, July). Creating partnerships for sustainability [Company]. McKinsey & Company | Sustainability. https://www.mckinsey.com/businessfunctions/sustainability/our-insights/… 2. Amec, S., & Lanoie, P. (2008). Does It Pay to Be Green? A Systematic Overview | Academy of Management Perspectives. Academy of Management Perspectives, 22(4), 45–62. 3. Argenti, P. A. (2004). Collaborating with Activists: How Starbucks Works with NGOs: California Management Review. https://doi.org/10.2307/41166288 4. Austin, J. E., & Seitanidi, M. M. (2012). Collaborative Value Creation: A Review of Partnering Between Nonprofits and Businesses: Part I. Value Creation Spectrum and Collaboration Stages. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 41(5), 726–758. https://doi.org/10.1177/0899764012450777 5. Bäckstrand, K. (2006). Multi-stakeholder partnerships for sustainable development: Rethinking legitimacy, accountability and effectiveness. European Environment, 16(5), 290–306. https://doi.org/10.1002/eet.425 6. Bos‐Brouwers, H. E. J. (2009). Corporate sustainability and innovation in SMEs: Evidence of themes and activities in practice. Business Strategy and the Environment, 19(7), 417–435. https://doi.org/10.1002/bse.652 7. Camarinha-Matos, L. M., & Afsarmanesh, H. (2006). Collaborative Networks. In K. Wang, G. L. Kovacs, M. Wozny, & M. Fang (Eds.), Knowledge Enterprise: Intelligent Strategies in Product Design, Manufacturing, and Management (pp. 26–40). Springer US. https://doi.org/10.1007/0-387- 34403-9_4 8. Cao, M., & Zhang, Q. (2013). Supply chain collaboration: Roles of interorganizational systems, trust, and collaborative culture. Springer. https://www.researchgate.net/publication/287254189_Supply_chain_collabo… organizational_systems_trust_and_collaborative_culture 9. Chen, Y.-S. (2008a). The Positive Effect of Green Intellectual Capital on Competitive Advantages of Firms. Journal of Business Ethics, 77(3), 271–286. https://doi.org/10.1007/s10551-006-9349-1 10. Chen, Y.-S. (2008b). The Driver of Green Innovation and Green Image – Green Core Competence. Journal of Business Ethics, 81(3), 531–543. https://doi.org/10.1007/s10551-007-9522-1 11. Chiou, T.-Y., Chan, H. K., Lettice, F., & Chung, S. H. (2011). The influence of greening the suppliers and green innovation on environmental performance and competitive advantage in Taiwan. Transportation Research Part E: Logistics and Transportation Review, 47(6), 822–836. https://doi.org/10.1016/j.tre.2011.05.016 12. Christmann, P. (2000). Effects of ‘Best Practices’ of Environmental Management on Cost Advantage: The Role of Complementary Assets. The Academy of Management Journal, 43(4), 663–680. JSTOR. https://doi.org/10.2307/1556360 13. Cyprus, S. (2020, June 3). What is a Work Climate? (With pictures). WiseGEEK. http://www.wisegeek.com/what-is-a-work-climate.htm 14. de Faria, P., Lima, F., & Santos, R. (2010). Cooperation in innovation activities: The importance of partners. Research Policy, 39(8), 1082–1092. https://www.researchgate.net/publication/222418574_Cooperation_in_innov… importance_of_partners. https://doi.org/10.1016/j.respol.2010.05.003 15. Deadrick, D. L., & Gardner, D. G. (1999). Performance Distributions: Measuring Employee Performance Using Total Quality Management Principles. Journal of Quality Management, 4(2), 225–241. https://doi.org/10.1016/S1084-8568(99)00014-0 16. Del Baldo, M. (2016). Formal Cooperation for Developing Sustainability and Corporate Social Responsibility Among Tourism SMEs in Italy: Insights, Limits and Potentialities of the Network Contract. In S. O. Idowu (Ed.), Key Initiatives in Corporate Social Responsibility: Global Dimension of CSR in Corporate Entities (pp. 103–129). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-21641-6_5 17. Etemad, H., Wright, R. W., & Dana, L. P. (2001). Symbiotic International Business Networks: Collaboration between Small and Large Firms. Thunderbird International Business Review, 43(4), 481–499. https://doi.org/10.1002/tie.1009 18. European Commission. (2020). An SME Strategy for a sustainable and digital Europe. https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/communication-sme-strategy-m… Emma Van Coillie Network Economy Kortrijk School year 2019-20 36 19. Fachrunnisa, O., Mutamimah, & Gunawan. (2012). Trust, Self Regulation and Social Movement:Partner Selection at Digital Collaboration Network forSME’s Sustainability. International Journal of Trade, Economics and Finance, 3(6), 412–420. https://doi.org/10.7763/IJTEF.2012.V3.237 20. Gray, B. (1989). Collaborating: Finding Common Ground for Multiparty Problems. https://www.wiley.com/enus/Collaborating%3A+Finding+Common+Ground+for+M… 21. Gray, B., & Stites, J. (2013). Sustainability through partnerships. Capitalizing on Collaboration | Multi-Stakeholder Partnerships. NBS. http://www.mspguide.org/resource/sustainability-throughpartnerships-cap… 22. Grekova, K., Bremmers, H. j., Trienekens, J. h., Kemp, R. g. m., & Omta, S. w. f. (2013). The mediating role of environmental innovation in the relationship between environmental management and firm performance in a multi-stakeholder environment. Journal on Chain and Network Science, 13(2), 119–137. https://doi.org/10.3920/JCNS2013.1003 23. Grekova, K., Calantone, R. J., Bremmers, H. J., Trienekens, J. H., & Omta, S. W. F. (2016). How environmental collaboration with suppliers and customers influences firm performance: Evidence from Dutch food and beverage processors. Journal of Cleaner Production, 112, 1861–1871. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2015.03.022 24. Hanna, V., & Walsh, K. (2002). Small firm networks: A successful approach to innovation? R&D Management, 32(3), 201–207. https://doi.org/10.1111/1467-9310.00253 25. Harangozo, G., & Zilahy, G. (2015). Cooperation between business and non-governmental organizations to promote sustainable development. Journal of Cleaner Production, 89. https://www.researchgate.net/publication/273402337_Cooperation_between_… 26. Hart, S. L., & Ahuja, G. (1996). Does It Pay to Be Green? An Empirical Examination of the Relationship Between Emission Reduction and Firm Performance. Business Strategy and the Environment, 5(1), 30–37. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-0836(199603)5:13.0.CO;2-Q 27. Hartman, C. L., Hofman, P. S., & Stafford, E. R. (2002). Environmental Collaboration. In T. J. N. M. de Bruijn & A. Tukker (Eds.), Partnership and Leadership: Building Alliances for a Sustainable Future (pp. 21–40). Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-017-2545-3_2 28. Hoejmose, S., Brammer, S., & Millington, A. (2012). “Green” supply chain management: The role of trust and top management in B2B and B2C markets. Industrial Marketing Management, 41(4), 609–620. https://doi.org/10.1016/j.indmarman.2012.04.008 29. Hofmann, K. H., Theyel, G., & Wood, C. H. (2012). Identifying Firm Capabilities as Drivers of Environmental Management and Sustainability Practices – Evidence from Small and MediumSized Manufacturers. Business Strategy and the Environment, 21(8), 530–545. https://doi.org/10.1002/bse.739 30. Husted, B. W., & Sousa-Filho, J. M. de. (2017). The impact of sustainability governance, country stakeholder orientation, and country risk on environmental, social, and governance performance. Journal of Cleaner Production, 155, 93–102. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.10.025 31. Huxham, C. (Ed.). (1996). Creating Collaborative Advantage (1 edition). SAGE Publications Ltd. 32. Janićijević, N. (2012). Organizational culture and strategy. Ekonomika Preduzeća, 60(3–4), 127– 139. https://doi.org/10.5937/ekopre1204127J 33. Jensen, M. C., & Meckling, W. H. (1976). Theory of the firm: Managerial behavior, agency costs and ownership structure. Journal of Financial Economics, 3(4), 305–360. https://doi.org/10.1016/0304-405X(76)90026-X 34. Jones, D. R. (2000). Leadership strategies for sustainable development: A case study of Suma Wholefoods. Business Strategy and the Environment, 9(6), 378–389. https://doi.org/10.1002/1099- 0836(200011/12)9:63.0.CO;2-F 35. Kim, N., Sung, Y., & Lee, M. (2012). Consumer Evaluations of Social Alliances: The Effects of Perceived Fit Between Companies and Non-Profit Organizations. Journal of Business Ethics, 109(2), 163–174. https://doi.org/10.1007/s10551-011-1115-3 36. Kindornay, S., Tissot, S., & Sheiban, N. (2014). The Value of Cross-Sector Development Partnerships. The North-South Insitute. 37. Klassen, R. D., & McLaughlin, C. P. (1996). The Impact of Environmental Management on Firm Performance. Management Science, 42(8), 1199–1214. https://doi.org/10.1287/mnsc.42.8.1199 Emma Van Coillie Network Economy Kortrijk School year 2019-20 37 38. Klewitz, J., & Hansen, E. G. (2011, June). Sustainability-Oriented Innovation in SMEs: A Systematic Literature Review of Existing Practices and Actors Involved. Conference: Proceedings of the XXII ISPIM Conference. Proceedings of the XXII ISPIM Conference, Hamburg. https://www.researchgate.net/publication/228320231_SustainabilityOrient… tors_Involved 39. Klewitz, J., & Hansen, E. G. (2014). Sustainability-oriented innovation of SMEs: A systematic review. Journal of Cleaner Production, 65, 57–75. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2013.07.017 40. Klewitz, J., Zeyen, A., & Hansen, E. G. (2012). Intermediaries driving eco-innovation in SMEs: A qualitative investigation. European Journal of Innovation Management, 15(4), 442–467. https://doi.org/10.1108/14601061211272376 41. Lambell, R., Ramia, G., Nyland, C., & Michelotti, M. (2008). NGOs and international business research: Progress, prospects and problems. International Journal of Management Reviews, 10(1), 75–92. https://doi.org/10.1111/j.1468-2370.2007.00218.x 42. Lawton Smith, H., Dickson, K., & Smith, S. L. (1991). “There are two sides to every story”: Innovation and collaboration within networks of large and small firms. Research Policy, 20(5), 457– 468. https://doi.org/10.1016/0048-7333(91)90069-3 43. Lee, S.-Y. (2008). Drivers for the Participation of Small and Medium-Sized Suppliers in Green Supply Chain Initiatives. Supply Chain Management, 13(3). https://www.researchgate.net/publication/242238397_Drivers_for_the_Part… d_Medium-Sized_Suppliers_in_Green_Supply_Chain_Initiatives 44. McAllister, R. R., & Taylor, B. M. (2015). Partnerships for sustainability governance: A synthesis of key themes. Current Opinion in Environmental Sustainability, 12, 86–90. https://doi.org/10.1016/j.cosust.2015.01.001 45. Mention, A.-L. (2011). Co-operation and co-opetition as open innovation practices in the service sector: Which influence on innovation novelty? Technovation, 31(1), 44–53. https://www.researchgate.net/publication/225026220_Co-operation_and_coo… _novelty. https://doi.org/10.1016/j.technovation.2010.08.002 46. Miles, M. P., & Covin, J. G. (2000). Environmental Marketing: A Source of Reputational, Competitive, and Financial Advantage. Journal of Business Ethics, 23(3), 299–311. https://doi.org/10.1023/A:1006214509281 47. Muscio, A. (2007). The Impact of Absorptive Capacity on SMEs’ Collaboration. Economics of Innovation and New Technology, 16(8), 653–668. https://doi.org/10.1080/10438590600983994 48. NGO. (n.d.). In Cambridge English Dictionary. Retrieved 22 April 2020, from https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/ngo 49. Niesten, E., Jolink, A., Lopes de Sousa Jabbour, A. B., M. H. Chappin, M., & Lozano, R. (2016). Sustainable collaboration: The impact of governance and institutions on sustainable performance. Journal of Cleaner Production, 155, 1–6. 50. O’Brien, E., & Hamburg, I. (2014). Supporting Sustainable Strategies for SMEs through Training, Cooperation and Mentoring. Higher Education Studies, 4(2), p61. https://doi.org/10.5539/hes.v4n2p61 51. OECD. (2015). Environmental Policy Toolkit for Greening SMEs in EU Eastern Partnership countries. https://www.oecd.org/environment/outreach/Greening-SMEs-policy-manual-e… 52. Oughton, C., & Whittam, G. (1997). Competition and Cooperation in the Small Firm Sector. Scottish Journal of Political Economy, 44(1), 1–30. https://doi.org/10.1111/1467-9485.00042 53. Palalić, R., Branković, A., & Bičo, A. (2020). Entrepreneurial Mindset and SMEs’ Sustainability. In V. Ramadani, R. Palalić, L.-P. Dana, N. Krueger, & A. Caputo (Eds.), Organizational Mindset of Entrepreneurship: Exploring the Co-Creation Pathways of Structural Change and Innovation (pp. 53–77). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-36951-4_4 54. Perez, L. (2015). The key to a win-win partnership between SMEs and large companies. The TBS Research Centre Blog. https://www.tbsearch.fr/en/the-key-to-a-win-win-partnership-betweensmes… 55. Ramanathan, R., He, Q., Black, A., Ghobadian, A., & Gallear, D. (2017). Environmental regulations, innovation and firm performance: A revisit of the Porter hypothesis. Journal of Cleaner Production, 155, 79–92. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.08.116 Emma Van Coillie Network Economy Kortrijk School year 2019-20 38 56. Rebs, T., Thiel, D., Brandenburg, M., & Seuring, S. (2019). Impacts of stakeholder influences and dynamic capabilities on the sustainability performance of supply chains: A system dynamics model. Journal of Business Economics, 89(7), 893–926. https://doi.org/10.1007/s11573-019-00940-7 57. Rodgers, C. (2010). Sustainable entrepreneurship in SMEs: A case study analysis. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 17(3), 125–132. https://doi.org/10.1002/csr.223 58. Sacchetti, S., & Tortia, E. (2016). The Extended Governance of Cooperative Firms: Inter-Firm Coordination and Consistency of Values. Annals of Public and Cooperative Economics, 87(1), 93– 116. https://doi.org/10.1111/apce.12058 59. Santoro, F. M., Borges, M. R. S., & Rezende, E. A. (2006). Collaboration and knowledge sharing in network organizations. Expert Systems with Applications, 31(4), 715–727. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2006.01.002 60. Seuring, S., & Gold, S. (2013). Sustainability management beyond corporate boundaries: From stakeholders to performance. Journal of Cleaner Production, 56, 1–6. 61. Sherer, S. A. (2003). Critical Success Factors for Manufacturing Networks as Perceived by Network Coordinators. Journal of Small Business Management, 41(3), 325–345. 62. Shirazi, B. (2018). Towards a sustainable interoperability in food industry small & medium networked enterprises: Distributed service-oriented enterprise resources planning. Journal of Cleaner Production, 181, 109–122. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2018.01.118 63. Street, C., & Cameron, A.-F. (2007). External Relationships and the Small Business: A Review of Small Business Alliance and Network Research*. Journal of Small Business Management, 45(2), 239–266. 64. Taylor, B. M., & Mcallister, R. RJ. (2015). Editorial overview: Sustainability governance and transformation: Partnerships and sustainability governance: Progress, prospects and pitfalls. Current Opinion in Environmental Sustainability, 12. https://doi.org/10.1016/j.cosust.2014.12.003 65. Torugsa, N. (Ann), Arundel, A., & O’Donohue, W. (2016). Inter-firm collaboration and innovation performance for new-to-market products—The moderating role of technological and skills-related knowledge assets. International Journal of Innovation Management, 20(6). https://doi.org/10.1142/S136391961650050X 66. Toufic El Hussein, M., Hirst, S. P., & Salyers, V. (2014). Using Grounded Theory as a Method of Inquiry: Advantages and Disadvantages. Qualitative Report, 19, 1–15. 67. Turnkey Group. (2017, July 24). The SME’s guide to benefitting from sustainability. Eco-Business. http://www.eco-business.com/news/the-smes-guide-to-benefitting-from-sus… 68. Van Lancker, J., Wauters, E., & Van Huylenbroeck, G. (2016). Managing innovation in the bioeconomy: An open innovation perspective. Biomass and Bioenergy, 90, 60–69. https://doi.org/10.1016/j.biombioe.2016.03.017 69. van Tulder, R., Seitanidi, M. M., Crane, A., & Brammer, S. (2016). Enhancing the Impact of CrossSector Partnerships. Journal of Business Ethics, 1(135), 1–17. https://doi.org/10.1007/s10551-015- 2756-4 70. Videras, J., & Alberini, A. (2000). The appeal of voluntary environmental programs: Which firms participate and why? Contemporary Economic Policy, 18(4), 449–460. https://doi.org/10.1111/j.1465-7287.2000.tb00041.x 71. Walker, H., & Preuss, L. (2008). Fostering sustainability through sourcing from small businesses: Public sector perspectives. Journal of Cleaner Production, 16(15), 1600–1609. 72. Wassmer, U., Paquin, R. L., & Sharma, S. (2012). The Engagement of Firms in Environmental Collaborations: Existing Contributions and Future Directions. Business & Society, 53(6), 1–35. 73. Weaver, P., Jansen, L., Grootveld, G. van, Spiegel, E. van, & Vergragt, P. (2000). Sustainable Technology Development (1 edition). Routledge. 74. Wedawatta, G., Ingirige, B., & Jones, K. (2009, March). Climate Change and Construction Sector SMEs: Vulnerability, Consequences and Resilience. 8 Th Workshop and Meeting of the CIB W108 – Climate Change and the Built Environment. 8 th Workshop and Meeting of the CIB W108 – Climate Change and the Built Environment, Politecnico di Milano, Milano. https://www.researchgate.net/publication/303497992_Climate_Change_and_C… _SMEs_Vulnerability_Consequences_and_Resilience 75. Westbrock, B. (2010). Inter-firm networks: Economic and sociological perspectives [Universiteit Utrecht]. https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/188021/westbrock.pdf… 76. Wicked Problem. (n.d.). Wicked Problems: Problems Worth Solving. Retrieved 12 May 2020, from https://www.wickedproblems.com/1_wicked_problems.php Emma Van Coillie Network Economy Kortrijk School year 2019-20 39 77. Williamson, O. E. (1998). Transaction Cost Economics: How It Works; Where It is Headed. De Economist, 146(1), 23–58. https://doi.org/10.1023/A:1003263908567 78. Yoon, C., Lee, K., Yoon, B., & Toulan, O. (2017). Typology and Success Factors of Collaboration for Sustainable Growth in the IT Service Industry. Sustainability, 9(11), 1–20. 79. Zizlavsky, O., & Estélyiová, K. (2013, January). Inter-Firm Alliances and Innovation: Research Results in Czech Small and Medium-Sized Enterprises. Finance and the Performance of Firms in Science, Education, and Practice. Finance and the Performance of Firms in Science, Education, and Practice. https://www.researchgate.net/publication/280233000_InterFirm_Alliances_…
