Het ABC van communicatie in de zorg

Ella
Dethier

Het ABC van communicatie in de zorg

 

70% van de medische fouten is het gevolg van communicatiefouten. Als je weet dat er tijdens jouw ziekenhuisbezoek gemiddeld 15 keer over jou als patiënt, enkel en alleen al door de verpleegkundigen, gecommuniceerd wordt, dan zijn er veel momenten waar het mis kan lopen, toch? Er vinden namelijk 3 shiftwissels per 24 uur plaats en een opname duurt gemiddeld 5 dagen. Nog straffer: 37% van die patiëntoverdrachten zijn dermate gebrekkig dat de verpleegkundige niet meer in staat is om veilige zorg aan jou als patiënt te garanderen. Lijkt allemaal onwerkelijk, niet? Het is zeker niet te bedoeling je schrik aan te jagen of je een onveilig gevoel te geven binnen de zorginstellingen, maar eerder om je bewust te maken van het belang van goede communicatie in de gezondheidszorg.

Als voormalig student verpleegkunde en stagiaire op neonatologie (intensieve zorgen voor pasgeborenen) zag ik dat de overdrachten niet altijd van een leien dakje liepen. Communicatiefouten vormen ook nog eens een hoger risico voor patiënten op intensieve zorgeenheden. Daarenboven zijn pasgeborenen nog eens 8 keer gevoeliger voor medische fouten in vergelijking met volwassenen. Hoog tijd om hiervoor een oplossing te zoeken!

 

De vinger op de wonde leggen

De mondelinge patiëntoverdracht is een essentieel en vast onderdeel van de verpleegkundige zorg. Ondanks het gekend belang hiervan, bleek dat de overdracht op de stageafdeling neonatologie niet geheel vlekkeloos verliep. Storende omgevingsfactoren, zoals rinkelende telefoons en alarmen van monitors, zorgden voor verminderde aandacht. Verder was de tijd te beperkt om een hele reeks aan belangrijke informatie te communiceren. Het grootste hekelpunt was echter het gebrek aan structuur. In de literatuur raadt men aan dat de overdracht chronologisch moet verlopen en geordend moet zijn volgens een bepaalde logica om te vermijden dat er belangrijke informatie vergeten wordt en onnuttige details toegevoegd worden. Op deze stageafdeling was dat echter niet het geval. Er werd van de hak op de tak gesprongen en de verpleegkundigen maakten geen gebruik van de Elektronische Patiëntendossiers (EPD), hoewel deze wel steeds de meest actuele en volledige gegevens bevatten. Door dit achterwege te laten, moeten ze meer vertrouwen op hun eigen geheugen en we weten allemaal dat het menselijk geheugen ons wel eens in de steek laat.

 

Communication is key

Waarom is die patiëntoverdracht van zo groot belang? Het moet de veiligheid van de patiënt en de zorgcontinuïteit bewaren. Toch, een goede overdracht heeft niet alleen voordelen voor de patiënt, maar ook voor de verpleegkundigen zelf. Het is namelijk een erg leerrijk moment, want er wordt dan heel wat kennis uitgewisseld.

Voornamelijk het gebrek aan structuur bleek het grootste werkpunt op deze stageafdeling. Waarom is een overdrachtsstructuur zo voordelig? Het zorgt voor een consistente manier van overdragen, waardoor miscommunicatie en het ontbreken van cruciale informatie beperkt worden. Dit heeft dan weer als gevolg dat het risico op medicatiefouten, zorgvertraging en een langere opnameduur verkleind worden. Voor de verpleegkundigen betekent dit ook meer vertrouwen en tevredenheid.

 

Letters van het alfabet als redmiddel

Er werd in de literatuur gezocht naar de meest geschikte overdrachtsstructuur voor deze stageafdeling. Er bestaan al heel wat methodes, onder andere I-PASS, HAND-IT, DeMist en SBARR, hoewel geen enkele methode allesomvattend is. In deze scriptie werd er gekozen voor SBARR, omdat deze structuur al uitgebreid onderzocht werd en positieve resultaten gaf. Uit de literatuur bleek dat, bij gebruik van SBARR, er minder communicatiefouten waren en er minder snel informatie vergeten werd. Verder is deze methode ook flexibel en toepasbaar op een intensieve afdeling, wat belangrijk was voor de stageafdeling neonatologie. Tot slot, de methode is erg eenvoudig in gebruik voor verpleegkundigen. Zie hieronder een overzicht van de SBARR-methode.

 

S – Situation: Over welke patiënt gaat het? (naam, geboortedatum, reden van opname)

B – Background: Wat moet je weten? (allergieën, medische voorgeschiedenis, aandachtspunten en korte samenvatting van de afgelopen ligdagen)

A – Assessment: Hoe gaat het vandaag met de patiënt en welke zorgen zijn vandaag toegediend?

R – Recommendation: Wat moet er vandaag nog gebeuren? (onderzoeken, taken, planning)

R – Repeat: De belangrijkste informatie wordt door de overnemende verpleegkunde herhaald en er is kans om vragen te stellen.

 

De SBARR-methode leek echter nog niet volledig genoeg voor de afdeling. Om die reden werd er gezocht naar een manier om deze verder uit te diepen. De ABCDE-methode werd geschikt gevonden om het onderdeel A van de SBARR verder te ordenen. Met deze methode kan men eenvoudig en aan de hand van de lichaamssystemen dieper ingaan op de noden en zorgen van de patiënt. De ABCDE-methode gaat als volgt:

 

A – Airway (luchtwegen)

B – Breathing (ademhaling)

C – Circulation (hart en bloedsomloop)

D – Disability (bewustzijn)

E – Exposure (zichtbare observaties, zoals wonden of infusen)

 

De SBARR gecombineerd met ABCDE bleek de meest omvattende en eenvoudige methode om de patiëntoverdracht te organiseren. Om de structuur te integreren op de dienst werd er een flowchart ontworpen. Dit schema leidt de verpleegkundigen tijdens de overdracht en werd speciaal ontwikkeld voor de stageafdeling neonatologie. Er werd rekening gehouden met het Elektronisch Patiëntendossier (EPD) voor een betere toepassing van de ontwikkelde methode: in de flowchart wordt er systematisch verwezen naar de pagina in het EPD waar ze de informatie kunnen terugvinden.

 

ABC, easy as 123

Sinds de jaren 2000 ziet met het belang in van een goede communicatie tussen zorgverleners en gaat er steeds meer aandacht naar dit aspect in de zorg. Toch blijkt in de praktijk dat er nog wat werk aan de winkel is. Deze scriptie kan een stapje in de goede richting betekenen, maar opent hopelijk vooral een bredere discussie om een universeel overdrachtsstructuur uit te werken. Wie had gedacht dat zo iets eenvoudig als de letters van het alfabet de communicatie in de zorg naar een hoger niveau zouden kunnen tillen?

 

Bibliografie

Achrekar, M., Murthy, V., Kanan, S., Shetty, R., Nair, M., & Khattry, N. (2016). Introduction of situation, background, assessment, recommendation into nursing practice: a prospective study. AsiaPacific journal of oncology nursing, 3(1), 45-50. doi:10.4103/2347-5625.178171 ARS Geriatricare. (2010). ABCDE methodiek [afbeelding]. ARS Geriatricare. Geraadpleegd op 6 juni 2021, via https://geriatricare.wordpress.com/2010/09/16/zakkaartjes-vitale-functi…acroniemencircus-orca-sbar-abcde-ipassthebaton/ Cornell, P., Townsend, M., Yates, L. & Vardaman, J. (2014). Impact of SBAR on nurse shift reports and staff rounding. Medsurg nursing, 23(5), 334-342. Geraadpleegd op 11 mei 2021, van https://weba-ebscohost-com.khleuven.ezproxy.kuleuven.be/ehost/detail/detail?vid=10&sid=2fa91919-a870-4cf9- 9cc6- e272f8225bcf%40sessionmgr4008&bdata=JnNpdGU9ZWhvc3QtbGl2ZQ%3d%3d#AN=103907444&db =rzh Delardes, B., McLeod, L., Chakraborty, S., & Bowles, K. (2020). What is the effect of electronic clinical handovers on patient outcomes? A systematic review. Health informatics journal, 2422-2434. doi:10.1177/1460458220905162 Dyches, R. (2014). Implementation of standardized, electronic patient hand off communication tool in a level III NICU. Online journal of nursing informatics, 18(2). Geraadpleegd op 10 mei 2021, van https://web-b-ebscohostcom.khleuven.ezproxy.kuleuven.be/ehost/detail/detail?vid=22&sid=90d8aa50-c845-40c3-afd2- b20abdbf3968%40sessionmgr102&bdata=JnNpdGU9ZWhvc3QtbGl2ZQ%3d%3d#AN=103925120&db =rzh Ehlers, P., Seidel, M., Schacher, S., Pin, M., Fimmers, R. Kogej, M. & Graff, I. (2021). Prospective observational multisite study of handover in the emergency department: theory versus practice. Western journal of emergency medicine: integrating emergency care with population health, 22(2), 401-409. doi:10.5811/westjem.2020.9.47836 Flemming, D. & Hübner, U. (2013). How to improve change of shift handovers and collaborative grounding and what role does the electronic patient record system play? Results of a systematic review. International journal of medical informatics, 82(7), 580-592. https://doi.org/10.1016/j.ijmedinf.2013.03.004 France, D., Slagle, J., Schremp, E., Moroz, S., Hatch, L., Grubb, P., … Blakely, M. (2019). Impact of patient handover structure on neonatal perioperative safety. Journal of perinatology, 39(3), 453-467. doi: 10.1038/s41372-018-0305-6 Jevron, P. (2010). Assessment of critically ill patients: the ABCDE approach. British journal of healthcare assistants, 4(8), 404-407. doi: 10.12968/bjha.2010.4.8.77721 Koo, J., Moyer, L., Castello, M., & Arain, Y. (2020). Improving accuracy of handoff by implementing an electronic health record-generated tool: an improvement project in an academic neonatal intensive care unit. Pediatric quality & safety, 5(4), 329. doi:10.1097/pq9.0000000000000329 Kowitlawakul, Y., Leong, B., Lua, A., Aroos, R., Wong, J., Koh, N., … Mukhopadhyay, A. (2015). Observation of handover precess in an intensive care unit (ICU): barriers and quality improvement strategy. International journal for quality in health care, 27(2), 99-104. https://doi.org/10.1093/intqhc/mzv002 Malekzadeh, J., Mazluom, S., Etezadi, T., & Tasseri, A. (2013). A standardized shift handover protocol: improving nurses’ safe practice in intensive care units. Journal of caring sciences, 2(3), 177-185. doi: 10.5681/jcs.2013.022 Monsecour, S. (2017). Verpleegkundige wetenschappen: Klinisch redeneren [cursus]. Genk: UCLL Bachelor in de verpleegkunde. Nieweg, R. & Groenhuis, M. (2013). Een overzicht van de literatuur (1): Verpleegkundige overdracht tussen diensten. Tijdschrift voor ziekenverpleging, 2, 52-56. Geraadpleegd 24 april 2021, van https://www.hanze.nl/assets/kcarbeid/Documents/Public/verpleegkundigeoverdrachttussendiensten.pdf Nieweg, R., & Groenhuis, M. (2013). Een literatuuroverzicht (2): verpleegkundige overdracht. Tijdschrift voor ziekenverpleging, 4, 51- 54. Geraadpleegd op 24 april 2021, van https://www.hanze.nl/assets/kc-arbeid/Documents/Public/verpleegkundigeo… Patterson,E. (2012). Technology support of the handover: promoting observability, flexibility and efficiency. BMJ quality & safety, 21(1), 19-21. Geraadpleegd op 27 april 2021, van https://qualitysafety.bmj.com/content/21/Suppl_1/i19 Patterson, E., McIntire, A., Beecroft, N., Happ, M., & Moffatt-Bruce, S. (2019). Nursing handovers in critical care: a retrospective analysis of information content and function. Proceedings of the International Symposium on Human Factors and Ergonomics in Health Care, 8(1), 4-8. doi:10.1177/2327857919081001 Pokojova, R. & Bartlova, S. (2018). Effective communication and sharing information at clinical handovers. Central European journal of nursing & midwifery, 9(4), 947-955. doi:10.15452/cejnm.2018.09.0028 Spooner, A., Aitken, L. Corley, A., Fraser, J., & Chaboyer, W. (2016). Nursing team leader handover in the intensive care unit contains diverse and inconsistent content: an observational study. International journal of nursing studies, 61, 165-172. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2016.05.006 Stewart, K. & Hand, K. (2017). SBAR, communication, and patient safety: an integrated literature review. MEDSURG nursing, 26(5), 297-305. Geraadpleegd op 10 mei 2021, van https://web-bebscohost-com.khleuven.ezproxy.kuleuven.be/ehost/detail/detail?vid=6&sid=b2ee9688-8f79-48e0- be39-420a54b7f68a%40pdc-vsessmgr02&bdata=JnNpdGU9ZWhvc3QtbGl2ZQ%3d%3d#db=rzh&AN=125833257 Swennen, A. (2019, 28 maart). Overdrachtscommunicatie [protocol]. Geraadpleegd op 31 maart 2021. Vawdrey, D., Stein, D., Fred, M., Bostwick, S., & Stetson, P. (2013). Implementation of a computerized patient handoff application. AMIA annual symposium proceedings archive, 1395-1400. Geraadpleegd op 30 april 2021, van https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3900153/ Verbiest, M. (2014). Efficiente informatieoverdracht tussen gezondheidsmedewerkers. Geraadpleegd op 24 april 2021, van http://www.vvizvmail.be/Repository/Bijscholingsmodule/MichaelVerbiestefficinteinformatieoverdracht.pdf

Universiteit of Hogeschool
UC Leuven-Limburg
Thesis jaar
2021
Promotor(en)
Kristien Goris
Thema('s)