Dwalend in de mist: de discussie over de “Spaanse Griep” in Japan
Welk vaccin is nu het meest effectief? En werken die vaccins überhaupt wel? Waar gaan we al die mondmaskers vandaan halen? En heeft het wel nut ze te dragen? Deze vragen klinken in de huidige pandemie verdacht bekend in de oren. Toch zijn dit fragmenten van een discussie die meer dan een eeuw geleden gehouden werd.
Het zijn namelijk de vragen waarmee experts worstelden tijdens de wereldwijde influenzapandemie van 1918-1920. De COVID-19 pandemie was zeker niet de eerste in zijn soort of omvang. De zogenaamde “Spaanse griep” veroorzaakte meer doden dan de Eerste Wereldoorlog en kostte 4 tot 10 keer zoveel mensen het leven als de huidige pandemie tot nu toe. Hoewel de ziekte wereldwijd bekend raakte als de “Spaanse griep”, waren er toen ook veel andere benamingen in omloop, zoals de “Franse griep”, de “Vlaamse koorts”, de “driedaagse koorts”, of de “Witte mensen ziekte”. Deze benamingen verwezen vaak naar een vreemde origine om zo de schuld op anderen te schuiven. Net zoals we bij COVID19-varianten bedachtzaam moeten omgaan met benamingen, is dit ook het geval wanneer we vandaag verwijzen naar de influenzapandemie van 1918-1920 als de “Spaanse griep”. Tijdens deze influenzapandemie was de oorzaak van de ziekte, namelijk het influenzavirus, nog onbekend. Experts wereldwijd vonden maar moeilijk antwoorden in het veld van de bacteriologie, maar slechts enkelen durfden buiten dit paradigma te stappen en de mogelijkheid van een andere ziektekiem te onderzoeken. Enkelen van deze pioniers waren Japanners. Hun visie was echter ook in hun eigen land eerder een uitzondering. In mijn eindwerk probeerde ik te achterhalen hoe bepaalde achtergronden en ervaringen van invloed waren op de verschillende concepties en verwachtingen die experts hadden in dezelfde situatie.
Gedurende twee jaar bestudeerde ik historische documenten die nagelaten zijn door twintig Japanse specialisten die actief waren in de jaren 20. Ik vertaalde en analyseerde de artikels die ze in gespecialiseerde medische tijdschriften publiceerden over de influenza pandemie. Vele van de artikels speculeerden over de oorzaak van de pandemie en de verschillende mogelijke maatregelen en behandelingen. Maatregelen waren in Japan toen vergelijkbaar met onze maatregelen nu: houd afstand van mensen die hoesten, bedek neus en mond, laat je vaccineren. Ook heel herkenbaar is het tekort aan mondmaskers, dat toen werd opgelost door schoolmeisjes aan het naaien te zetten. Het Bureau voor Hygiëne raadde een vaccin aan, maar tegelijkertijd was er geen wetenschappelijke eensgezindheid over de oorzaak van de ziekte en werden er dus enkel experimentele vaccins ontwikkeld waarvan de effectiviteit onduidelijk was.
Ervaringsruimtes van experts
In deze chaotische omstandigheden probeerde een generatie van medische specialisten elk met hun eigen ervaringen en kennis om te gaan met de situatie. In mijn onderzoek probeerde ik de verzameling van ervaringen van ieder van de twintig experts die ik bestudeerde te reconstrueren. Ik gebruikte hiervoor het theoretische concept “ervaringsruimte” dat werd beschreven door de Duitse historicus Reinhart Koselleck. Een “ervaringsruimte” omvat meer dan enkel persoonlijke levenservaringen. Ook de generatie waar je deel van uit maakt, de verhalen die je hoorde van vorige generaties, en de instituten waar je werkt of studeert beïnvloeden je “ervaringsruimte”. De twintig auteurs hadden gemeenschappelijke ervaringen: ze maakten dezelfde ontwikkelingen in het medische veld mee en de meesten van hen studeerden een tijdje in Europa. Toch waren er ook verschillen. Zo behoorden de auteurs tot verschillende academische instituten of bedrijven. Ook was er een verschil in generaties: de oudere generatie van experts had de vorige pandemie van 1889-1890 bewust meegemaakt, terwijl de jongere generatie toen nog niet eens geboren was.
De verschillende standpunten in het debat
Met zowel verschillende als gelijkende ervaringen als bagage, droegen deze twintig experts elk op hun manier bij tot het debat over de influenzapandemie. Aan de hand van een analyse van het taal- en woordgebruik van een verzameling van academische artikels over dit onderwerp uit de vroege jaren 1920, kon ik in grote lijnen drie standpunten in het debat onderscheiden. Het talrijkst vertegenwoordigde standpunt was dat de oorzaak van de pandemie onduidelijk was en dat er meer aandacht moest gevestigd worden op het behandelen van secundaire complicaties zoals de longontstekingen waaraan veel patiënten stierven. Toch waren er ook experts die zich vastbeten in het onderzoek naar welke ziektekiem precies deze dodelijke influenza veroorzaakte. Daarbij was het grootste deel van de onderzoekers ervan overtuigd dat de oorzaak te vinden was in de bacteriologie, meer bepaald in het zogenaamde “Pfeiffer bacillus”. Deze bacterie, die nu gekend is als Haemophilus influenzae, werd in 1892 ontdekt door Richard Pfeiffer en werd sindsdien gezien als de meest waarschijnlijke oorzaak van de griep pandemieën. De bekende Japanse bacterioloog Kitasato Shibasaburo deed onderzoek samen met Pfeiffer, onder begeleiding van Robert Koch en hij deelde zijn kennis en wereldbeeld met zijn studenten aan zijn privé-instituut. Toch trokken sommige experts Pfeiffer’s ontdekking in twijfel. Het Pfeiffer bacillus werd vaak aangetroffen bij gezonde mensen, en soms werd het niet gevonden bij grieppatiënten. Daarom kwam een groep van Japanse experts met een andere hypothese, namelijk dat de “Spaanse griep” veroorzaakt werd door een filtreerbaar organisme dat kleiner was dan de bacteriën die toen gekend waren. Deze experts werkten in de privésfeer als dokters en als vaccin producenten en hun hypothese werd maar door weinigen gesteund. Toch waren zij het dichtst bij de werkelijke oorzaak: een virus. Het influenzavirus werd echter pas voor de eerste keer geïsoleerd en geïdentificeerd in 1933, jaren nadat de pandemie was uitgedoofd.
De “Spaanse griep” was dus een drijfveer voor verdere ontwikkelingen in microbiologisch onderzoek. Net voor de pandemie toesloeg in 1918, leek het bacteriologische onderzoek zo ver gevorderd te zijn dat besmettelijke ziekten tot het verleden behoorden. Hoewel de influenzapandemie dus voor onzekerheid zorgde in het medische veld –een Japanse expert beschreef hoe de onderzoekers “dwaalden in de mist”– vormde de wereldwijde grieppandemie ook een kans voor nieuw onderzoek. Zo vormden de ervaring en kennis opgedaan tijdens de pandemie toen de eerste stap in de richting van het ontwikkelen van vaccins gebaseerd op virologisch onderzoek die vandaag nog steeds levens redden.
Bibliografie
Primaire Bronnen
Arai 1918
Arai Tsuneo 荒井恒雄. “Ryūkōsei kanbō ni in suru hikotsu shinkei mahi ni tsuite” 流行性感冒ニ因スル腓骨神經麻痺ニ就テ. Juntendō igaku 順天堂医学 7, no. 552 (1918): 611-12.
Fuji 1920a
Fuji Teikichi 富士 貞吉. “Saikin honpō ni okeru ryūkōsei kanbō ryūkō no kiten ni tsuite” 最近本邦ニ於ケル流行性感冒流行ノ機轉ニ就キテ. Chūgai iji shinpō 中外医事新報 965 ( June 1920): 665-76.
Fuji 1920b
Fuji Teikichi 富士 貞吉. “Saikin honpō ni okeru ryūkōsei kanbō ryūkō no kiten ni tsuite (shōzen)” 最近本邦ニ於ケル流行性感冒流行ノ機轉ニ就キテ(承前). Chūgai iji shinpō 中外医事新報 967 (July 1920): 842-47.
Fuji 1920c
Fuji Teikichi 富士 貞吉. “Saikin honpō ni okeru ryūkōsei kanbō ryūkō no kiten ni tsuite (shōzen)” 最近本邦ニ於ケル流行性感冒流行ノ機轉ニ就キテ(承前). Chūgai iji shinpō 中外医事新報 968 (July 1920): 883-92.
Fujinami Akira 藤浪 鑑, and Matsuhara Ryōichi 松原 良一. “Ryūkōsei kanbō no byōri kaibō” 流行性感冒ノ病理解剖. Nihon naika gakkai zasshi 日本内科学会雑誌 9 (1921): 1–72.
Gomibuchi 1919
Gomibuchi Ijirō五味淵 伊次郎. Taishō 7, 8 nen no sekaiteki ryūkōsei kanbō no kenbunroku: narabi ni kore ni “difuteria” kessei wo ōyō seru chiryō jikken 大正七、八年ノ世界的流行性感冒ノ見聞録 : 並ニ之レニ「ヂフテリア」血清ヲ応用セル治療実験. Nankōdō南江堂, 1919.
Matsushita 1920
Matsushita Teiji 松下 禎二. “Ryūkōsei kanbō ha osorubeshi” 流行性感冐は恐るべし. In: Ibid., Eisei hyakuwa 衛生百話. Hakubunkan博文館, 1920, 35-37.
Miyashita 1919
Miyashita Sōsuke 宮下 左右輔. “Konkai no ryūkōsei kanbō ni heihatsu seru ni san kanshō ni tsuite”今囘ノ流行性感冒ニ併發セル二三眼症ニ就テ. Igaku chūō zasshi 医学中央雑誌 16 (February 1919): 1387-90.
Morishima et al. 2002
Morishima Tsuneo, Takehiro Togashi, Shyumpei Yokota, Yoshinobu Okuno, Chiaki Miyazaki, Masato Tashiro, and Nobuhiko Okabe. “Encephalitis and Encephalopathy Associated with an Influenza Epidemic in Japan.” Clinical Infectious Diseases 35, no. 5 (September 1, 2002): 512–17.
Murata 1922
Murata Masakata村田 正太. “Ryūkōsei Kanbō” 流行性感冒 and “Furansu no igakusha he” フランスの医学者へ. In: Ibid., Ikai hyōron kenkyūshitu kara 医界評論研究室から. Tohōdō
Naimushō Eisei-kyoku内務省衛生局. Ryūkōsei kanbō 流行性感冒. Naimushō Eisei-kyoku内務省衛生局, 1922.
Nakamura 1921
Nakamura Noboru 中村 登. “Ryūkōsei kanbō ni okeru waga senmon ryōiki no gappeishō ni tsuite”流行性感冒ニ於ケル我專門領域ノ合併症ニ就テ. Dai Nihon jibiinkōka kai kaihō 大日本耳鼻咽喉科會會報27, no. 3 (1921): 332–37.
Ōkawara et al. 1918
Ōkawara [Ichitarō]. 大河原 一太郎 , Tanaka Tatsusaburō 田中 達三郎, Watanabe Yoshimasa渡邊 義政, Koyama Ryō小山 諒, and Satō T.[Tadashi]. 佐藤 正. “On the Cause of Influenza that prevailed in 1918”. Kitasato Archives of Experimental Medicine, 2, no. 3 (December 1918): 335-43.
Ōkawara et al. 1919
Ōkawara [Ichitarō]. 大河原 一太郎 , Tanaka Tatsusaburō 田中 達三郎, Watanabe Yoshimasa渡邊 義政, Koyama Ryō小山 諒, and Satō T. [Tadashi].佐藤 正. “Ryūkōsei kanbō no genin ni tsuite” 流行性感冒ノ原因ニ就テ. Saikingaku zasshi 細菌學雜誌 1919, no. 280 (1919): 13–40.
Onodera 1919
Onodera Naosuke小野寺直助. “Ryūkōsei kanbō no genin ni kan suru ni san no kansatsu” 流行性感冒ノ原因ニ關スル二三ノ觀察. Nihon naika gakkai zasshi 日本内科学会雑誌 7 (1919): 626–37.
“Sanitation Campaign,”
“Sanitation Campaign”, UHM Library Digital Image Collections, accessed May 19, 2021, https://digital.library.manoa.hawaii.edu/items/show/25836.
Sasaki 1920
Sasaki Hideichi 佐々木秀一. “Ryūkōsei kanbō no genin oyobi chiryō ni tsuite”流行性感冒ノ原因及ビ療法ニ就テ. Igaku chūō zasshi 医学中央雑誌 17, no. 20 (May 1920): 1445-50.
Satō 1920a
Satō Kiyoshi佐藤清. “Ryūkōsei kanbō ni okeru ōdan ni tsuite” 流行性感冒ニ於ケル黄疽ニ就テ. Nihon shōka kibyō gakkai zasshi 日本消化機病学会雑誌 19, no. 4 (1920): 227.
Satō 1920b
Satō Kiyoshi 佐藤清. “Ryūkōsei kanbō ni okeru ichō no bōken shoken ni tsuite” 流行性感冒ニ於ケル胃腸ノ剖檢所見ニ就テ. Nihon shōka kibyō gakkai zasshi 日本消化機病学会雑誌 19, no. 4 (1920): 228–29.
Satō 1923
Satō Kiyoshi佐藤清. “Taishō 7 -9 nendo ni okeru ryūkōsei kanbō no byōri kaibai” 大正七-九年度ニ於ケル流行性感冒ノ病理解剖. Jikken igaku zasshi 実験医学雑誌 7, no. 2 (1923): 88–143.
Shimizu Ryō 淸水 亮, [Kuroda Osamu] 黑田 收, and Hayashi Takeo 林 武雄. “Ryūkōsei kanbō no saikingakuteki kenkyū”流行性感冒ノ細菌學的硏究. Kanazawa igaku senmon gakkō jūzen kai zasshi 金澤醫學專門學校十全會雜誌 24, no. 07 (July 1, 1919): 363–90.
Tanaka 1926
Tanaka Kichizaemon田中 吉左衞門. “Ryūkōsei kanbō to kishō no kankei” 流行性感冒ト氣象トノ關係. Chūgai iji shinpō 中外医事新報1101 (March 1926): 245-59.
Tsurumi et al. 1919
Tsurumi Mitsuzō 鶴見三三, Toyota Tarō豊田太郎, [Sugita Ukichi]杉田卯吉, Aoki Tsutomu青木勉 . “kyoaki tairen ni okeru ryūkōsei kanbō ni tsuite” 去秋大連に於ける流行性感冒ニ就テ. ). Igaku chūō zasshi 医学中央雑誌 16 no. 22 (May 1919): 1627-54.
Umeno et al. 1919
Umeno Shinkichi 梅野 信吉, Watanabe Yoshimasa 渡邊 義政, and Satō T.[Tadashi] 佐藤 正. “On the Experimental Immunological Tests of Anti-Influenza Serum”. Kitasato Archives of Experimental Medicine, 3, no. 2 (August 1919): 151-89.
Utsui 1920a
Utsui Ryūta碓居龍太. “Ryūkōsei kanbō no yobō oyobi chiryō ni tsuite” 流行性感冒ノ豫防及ビ治療ニ就テ. Igaku chūō zasshi 医学中央雑誌 18 no. 9 (October 1920): 565-77.
Utsui 1920b
Utsui Ryūta碓居龍太. “Ryūkōsei kanbō no yobō oyobi chiryō ni tsuite (shōzen)” 流行性感冒ノ豫防及ビ治療ニ就テ(承前). Igaku chūō zasshi 医学中央雑誌 18 no. 10 (November 1920): 645-57.
Yabe 1922
Yabe Sennosuke 矢部 専之助.“The Leucopenia after the Inoculation of Influenza Vaccine into the Human Body”. Kitasato Archives of Experimental Medicine, 5, no. 1 (March 1922): 67-78.
Yamanouchi et al. 1919
Yamanouchi Tamotsu 山内保 , Sakakami Kōzō 坂上弘蔵, and Iwashima S.[first name not given]. “The infecting agent in influenza: an experimental research”. The Lancet 193, no. 4997 (June 7, 1919): 971.
Yoshizawa and Kubo 1919
Yoshizawa Koreo 吉澤 惟雄 and Kubo Kametarō 久保 龜太郎. “Vladivostok beikoku sekijūji gakusha byōin kyō beikoku guntai ni okeru nōsekizuimakuen kin kyō ‘infuruenza’ kin keitaisha chōsa seiseki” 浦潮斯徳米國赤十字社病院及米國軍隊ニ於ケル腦脊髄膜炎菌及「インフルエンザ」菌携帯者調査成績. Jikken igaku zasshi 実験医学雑誌 3, no. 1 (1919): 47–58.
Secundaire Bronnen
Alexander 2019
Ryan M. Alexander. “The Spanish Flu and the Sanitary Dictatorship: Mexico’s Response to the 1918 Influenza Pandemic.” The Americas 76, no. 3 (July 2019): 443–65.
Anand et al. 2020
Gopesh Anand, Eric C. Larson, and Joseph T. Mahoney. “Thomas Kuhn on Paradigms.” Production and Operations Management 29, no. 7 (2020): 1650–57.
Ariyama 2009
Ariyama Teruo 有山 輝雄. Kindai Nihon no media to chiiki shakai近代日本のメディアと地域社会. Tokyo: Yoshikawa Kōbunkan吉川弘文館, 2009.
Assmann 2008
Jan Assman. “Communicative and Cultural Memory”. In: Erll, Astrid/ Nünning, Ansgar (eds.), Cultural Memory Studies. An International and Interdisciplinary Handbook. In collaboration with Sara B. Young. Berlin/New York: Walter de Gruyter 2008: 109-118.
Bartholomew 1989
James R. Bartholomew. The Formation of Science in Japan : Building a Research Tradition. Yale University Press, 1989.
Beyen 2019
Marnix Beyen. De taal van geschiedenis. Hoe historici lezen en schrijven. Leuven: University Press Leuven, 2019.
Bouron 2009
Françoise Bouron. “La grippe espagnole (1918-1919) dans les journaux français.” Guerres mondiales et conflits contemporains n° 233, no. 1 (March 12, 2009): 83–91.
Byerly 2010
Carol R. Byerly “The U.S. Military and the Influenza Pandemic of 1918—1919”. Public Health Reports (1974-) 125 (2010): 82–91.
Chandra 2013
Siddharth Chandra. “Deaths Associated with Influenza Pandemic of 1918–19, Japan”. Emerging Infectious Diseases 19, nr. 4 (April 2013): 616–22.
Chun and Yang 2007
Chun Myung Sun천명선 and Yang Il Suk 양일석. “1918 Influenza Pandemic in Korea: A Review on Dr. Schofield’s Article.” Korean Journal of Medical History 16, no. 2 (2007): 177–91.
Chung 2014
Yuehtsen Juliette Chung. “Sovereignty and Imperial Hygiene: Japan and the 1919 Cholera Epidemic in East Asia.” In: Tosh Minohara, Tze-ki Hon and Evan Dawley (eds.), The Decade of the Great War. Leiden/Boston: Brill 2014: 439–60.
Cornelis 2018
Marlène E Cornelis. “Het drama van 1918: Spaanse griep in Nederland.” Ned Tijdschrift Geneeskd. 2018;162 : 1-5.
Crosby 2003
Alfred W. Crsoby. America’s Forgotten Pandemic: The Influenza of 1918, Second Edition. Cambridge University Press, 2003.
De Melker 2005
R.[First name not given] A. de Melker. “De huisarts en ‘de Spaansche griep’ 1918-1920.” Huisarts en wetenschap 48, no. 13 (2005): 684–88.
Eyler 2010
John M. Eyler. “The State of Science, Microbiology, and Vaccines Circa 1918.” Public Health Reports 125, no. Suppl 3 (2010): 27–36.
“Etymologia: Influenza.” Emerging Infectious Diseases 12, no. 1 (2006): 179.
Norman Fairclough. “A Social Theory of Discourse”. In: Ibid., Discourse and Social Change. Repr. Cambridge: Polity press, 1998, pp. 62-100.
Fairclough 2013
Fairclough, Norman. Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language. 2nd ed. New York: Routledge, 2013.
Fedson 2009
David S. Fedson. “Was Bacterial Pneumonia the Predominant Cause of Death in the 1918–1919 Influenza Pandemic?” The Journal of Infectious Diseases 199, no. 9 (May 1, 2009): 1408–9.
Fueshko 2014
Tara M. Fueshko. “The Intricacies of Shell Shock: A Chronological History of The Lancet’s Publications by Dr. Charles S. Myers and His Contemporaries.” Peace & Change 41, no. 1 (2016): 38–51.
Fujihara 2021
Fujihara Tatsushi 藤原 辰史. “Kako no Pandemikku kara no kōsatsu: supein kaze wo kangaeru (dai 1 doyō tokushū shingata korona uirusu kansenshō (COVID-19)” 過去のパンデミックからの考察 : スペイン風邪を考える (第1土曜特集 新型コロナウイルス感染症(COVID-19) . Igaku no ayumi 医学のあゆみ 276, no. 1 (January 2021): 68–71.
Fukumi 1985
Fukumi Hideo 福見秀雄. “Infuruenza wakuchin norekish” インフルエンザワクチンの歴史. Wirusu ウイルス 35, nr. 2 (1985): 107–22.
Gōda and Matsumoto 2020
Gōda Yoshikata 合田喜賢 and Matsumoto Masatomi 松本正富. “Kindai Nihon ni okeru densenbyōin no keitai to sono hensen ni kan suru kenkyū (sono 1): bōeki no jimusho ni miru reimeiki no densenbyōin no keikakujō no jōken” 近代日本における伝染病院の形態とその変遷に関する研究（その１）：防疫の実務書にみる黎明期の伝染病院の計画上の条件. Nihon kenchiku gakkai keikaku ronbunshū 日本建築学会計画系論文集 85, no. 778 (2020): 2611–19.
Gordon 2014
Andrew Gordon. A Modern History of Japan. 3rd edition. Oxford University Press, 2014.
Hall et al. 2008
John W. Hall, Marius B. Jansen, Madoka Kanai, and Denis Twitchett. The Cambridge history of Japan. Volume 6. Cambridge University Press, 2008.
Mikiso Hane, and Louis G. Perez. Modern Japan: A Historical Survey. 4th edition. Westview Press, 2008.
Hattensha 発展社 (ed.). Dai Nihon hakushi roku大日本博士緑 第四巻. Volume 4. Hattensha 1930.
Hayami 2006
Hayami Akira 速水 融. The Influenza Pandemic in Japan, 1918-1920: The First World War between Humankind and a Virus. Translated by Lynne E. Riggs and Takechi Manabu. Kyoto: International Research Center for Japanese Studies, 2015 [Japanese original: 2006].
Hawk 2006
Alan Hawk. ‘The Great Disease Enemy, Kak’ke (Beriberi) and the Imperial Japanese Army’. Military Medicine 171, no. 4 (april 2006): 333–39.
Hoppe 2018
Trevor Hoppe. “‘Spanish Flu’: When Infectious Disease Names Blur Origins and Stigmatize Those Infected.” American Journal of Public Health 108, no. 11 (2018): 1462–64.
Ichikawa 2008
Ichikawa Tomo市川智生. “Kindai Nihon no kaikōba ni okeru densenbyō ryūkō to gaikokujin kyoryūchi: 1879 ‘Kanagawaken chihō eisei kai’ ni yoru korera taisaku” 近代日本の開港場における伝染病流行と外国人居留地: 一八七九年「神奈川県地方衛生会」によるコレラ対策. Shigaku zasshi 史学雑誌 117, no. 6 (2008): 1059–96.
Ikai 2010
Ikai Shūhei猪飼 周平. Byōin no seiki no riron 病院の世紀の理論. Tokyo: Yūhikaku 有斐閣, 2010
Ikeda et al. 2005
Ikeda Kazuo 池田一夫, Fujitani Masakazu 藤谷和正, Nadaoka Yoko 灘岡陽子, Kamiya Nadaoka 神谷 信行, Hirokado Masaoka 広門 雅子, Yanagawa Yoshitoki 柳川 義勢. “Nihon ni okeru Supein kaze no seimitsu bunseki” 日本におけるスペインかぜの精密分析. Tōkyōto kenkō anzen kenkyū sentā kenkyū nenpyō 東京都健康安全研究センター研究年報, no. 56 (2005): 369–74.
Iseki Kurō 井関 九郎. Dai Nihon hakushi roku大日本博士緑 . Volume 2 and 3. Hattensha 1926.
Iwamoto 2002
Iwamoto Kenji岩本憲児. Gentō no seiki- eiga zenya no shikaku bunka shi幻灯の世紀―映画前夜の視覚文化史. Tokyo: Shinwa sha 森話社, 2002.
Ann Bowman Jannetta. Epidemics and Mortality in Early Modern Japan. Princeton Legacy Library. Princeton: University Press, 2014. [Original 1987]
Jannetta 2007
Ann Bowman Jannetta. The Vaccinators: Smallpox, Medical Knowledge, and the ‘Opening’ of Japan. Stanford: University Press, 2007.
Jinji kōshinjo 1928
Jinji kōshinjo人事興信所. Jinji kōshinroku人事興信録. 8th edition. Tokyo: Jinji kōshinjo, 1928.
Johnson and Mueller 2002
Niall P. A. S. Johnson and Juergen Mueller. “Updating the Accounts: Global Mortality of the 1918-1920 ‘Spanish’ Influenza Pandemic”. Bulletin of the History of Medicine 76, nr. 1 (1 March 2002): 105–15.
Kawana et al. 2007
Kanawa Akihiko川名 明彦, Naka Gō 仲 剛, Fujikura Yūji 藤倉 雄二, Katō Yasuyuki加藤 康幸, Mizuno Yasutaka 水野 泰孝, Kondō Tatsuya 近藤 達也, and Kudō Kōichirō工藤 宏一郎. “Spanish Influenza in Japanese Armed Forces, 1918–1920”. Emerging Infectious Diseases 13, no. 4 (April 2007): 590–93.
Kim 2016
Kim Hoi-eun 김회은. Doctors of Empire: Medical and Cultural Encounters between Imperial Germany and Meiji Japan. German and European Studies. Toronto: University of Toronto Press, 2016.
Koselleck 1979
Reinhart Koselleck. "'Space of Experience' and 'Horizon of Expectation': Two Historical Categories". In: Ibid., Futures Past. On the Semantics of Historical Time. Translated by Keith Tribe. New York: Columbia University Press 2004 [German Original: 1979]: 255-275.
Kudō et al. 2017
Kudō Kōichirō 工藤 宏一郎, Manabe Toshie間辺 利江, Izumi Shinyū 泉 信有, Takasaki Jin高崎 仁, Fujikura Yūji藤倉 雄二, Kawana Akihiko川名 明彦, and Yamamoto Kenji山本 健二. “Markers of Disease Severity in Patients with Spanish Influenza in the Japanese Armed Forces, 1919–1920. Emerging Infectious Diseases 23, no. 4 (April 2017): 662-64.
Kuhn 1970
Thomas S. Kuhn. The Structure of Scientific Revolutions. 2nd ed., enl. International Encyclopedia of Unified Science. Foundations of the Unity of Science. Chicago (Ill.): University of Chicago press, 1970.
Langford 2005
Christopher Langford. “Did the 1918-19 Influenza Pandemic Originate in China?” Population and Development Review 31, no. 3 (2005): 473–505.
Liu 2008
Liu Shiyung 劉 士永. “The Ripples of Rivalry: The Spread of Modern Medicine from Japan to Its Colonies.” East Asian Science, Technology and Society: An International Journal 2, no. 1 (March 1, 2008): 47–71.
Maurizi 1985
Charles P. Maurizi. “Why Was the 1918 Influenza Pandemic so Lethal? The Possible Role of a Neurovirulent Neuraminidase.” Medical Hypotheses 16, no. 1 (January 1985): 1–5.
Mills 1986
I.D. Mills. “The 1918-1919 Influenza Pandemic— The Indian Experience.” The Indian Economic & Social History Review 23, no. 1 (March 1, 1986): 1–40.
Miyajima and Buchanan 1923
Miyajima Mikinosuke宮島幹之助, and George Buchanan. “The History of Vaccination in Japan.” Proceedings of the Royal Society of Medicine 16, no. Sect_Hist_Med (May 1, 1923): 23–26.
Morens et al. 2008
David M. Morens , Jeffery K. Taubenberger, and Anthony S. Fauci. “Predominant Role of Bacterial Pneumonia as a Cause of Death in Pandemic Influenza: Implications for Pandemic Influenza Preparedness.” The Journal of Infectious Diseases 198, no. 7 (October 1, 2008): 962–70.
Nakamura and Odaka 2003
Nakamura Takafusa 中村隆英, and Odaka Kōnosuke尾高 煌之助, eds. The Economic History of Japan: 1600-1990: Volume 3: Economic History of Japan 1914-1955: A Dual Structure. Translated by Noah S. Brannen. 1st edition. New York: Oxford University Press, 2003.
Nakanishi Satoru 中西聡and Futaya Tomoko 二谷 智子. “Japanese Modernisation and the Changing Everyday Life of the Consumer: Evidence from Household Accounts”. In: Francks, Penelope, and J. Hunter. The Historical Consumer: Consumption and Everyday Life in Japan, 1850-2000. London: Palgrave Macmillan UK, 2011: 107-126.
Nishimura and Ōkusa 2016
Nishimura Hidekazu 西村 秀一, and Ōkusa Yasushi大日 康史.. “Verification of the Overestimation of the ‘Deaths Associated with Influenza Pandemic of 1918–1919, Japan’ Claimed in a Demographic Study.” Japanese Journal of Infectious Diseases 69, no. 1 (2016): 12–17.
Ōmi 2009
Ōmi Ken’ichi逢見憲一. “Kōshū eisei kara mita infuruenza taisaku to shakai bōei- 19 seiki matsu kara 21 seiki shotō ni kakete no waga koku no keiken yori (shingata infuruenza ryūkō taisaku- kokuritsu hoken iryō kagakuin no torikumi to kongo no katsudō ni mukete)” 公衆衛生からみたインフルエンザ対策と社会防衛–19世紀末から21世紀初頭にかけてのわが国の経験より (新型インフルエンザ流行対策–国立保健医療科学院の取り組みと今後の活動に向けて).” Hoken iryō kagaku保健医療科学 58, no. 3 (September 2009): 236–47.
Phillips 1990
Howard Phillips. Black October: The Impact of the Spanish Influenza Epidemic of 1918 on South Africa. Government Printer, South Africa, 1990.
Phillips 2004
Howard Phillips. “The Re-Appearing Shadow of 1918: Trends in the Historiography of the 1918–19 Influenza Pandemic.” Canadian Bulletin of Medical History 21, no. 1 (April 1, 2004): 121–34.
Pierson 2004
Paul Pierson. Politics in Time: History, Institutions, and Social Analysis. Princeton University Press, 2004.
Ann H. Reid, Thomas G. Fanning, Johan V. Hultin, and Jeffery K. Taubenberger. “Origin and Evolution of the 1918 ‘Spanish’ Influenza Virus Hemagglutinin Gene.” Proceedings of the National Academy of Sciences 96, no. 4 (February 16, 1999): 1651–56.
Reulecke 2008
Jürgen Reulecke. "Generation/Generationality, Generativity, and Memory". In: Erll, Astrid/ Nünning, Ansgar (eds.), Cultural Memory Studies. An International and Interdisciplinary Handbook. In collaboration with Sara B. Young. Berlin/New York: Walter de Gruyter 2008: 119-125.
Rice and Palmer 1992a
Geoffrey W. Rice and Edwina Palmer. ‘'Divine Wind versus Devil Wind’ Popular Responses to Pandemic Influenza in Japan, 1918–1919’. Japan Forum 4, no. 2 (October 1992): 317–28.
Rice and Palmer 1992b
Geoffrey W. Rice and Edwina Palmer. ‘A Japanese Physician’s Response to Pandemic Influenza: Ijiro Gomibuchi and the “Spanish Flu” in Yaita-Cho, 1918-1919’. Bulletin of the History of Medicine; Baltimore, Md. 66, no. 4 (Winter 1992): 560–77.
Rice and Palmer 1993
Geoffrey W. Rice and Edwina Palmer. “Pandemic Influenza in Japan, 1918-19: Mortality Patterns and Official Responses.” Journal of Japanese Studies 19, no. 2 (1993): 389–420.
Richard et al. 2009
Stephanie A. Richard, Sugaya Norio菅谷 憲夫, Lone Simonsen, Mark A. Miller, and Cecile Viboud. “A Comparative Study of the 1918–1920 Influenza Pandemic in Japan, USA and UK: Mortality Impact and Implications for Pandemic Planning.” Epidemiology and Infection 137, no. 8 (August 2009): 1062–72.
Robinson 2020
Karen R. Robinson. “Comparing the Spanish Flu and COVID-19 Pandemics: Lessons to Carry Forward.” Nursing Forum (Hillsdale), 2020.
Rosner 2010
David Rosner. “‘Spanish Flu, or Whatever It Is….’: The Paradox of Public Health in a Time of Crisis.” Public Health Reports 125, no. 3_suppl (April 1, 2010): 37–47.
Saunders-Hastings and Krewski. 2016
Patrick R. Saunders-Hastings and Daniel Krewski. “Reviewing the History of Pandemic Influenza: Understanding Patterns of Emergence and Transmission”. Pathogens; Basel 5, no. 4 (2016): 66.
Schmidt 2014
Jan Schmidt. “Dai-ichiji sekai taisen-ki Nihon ni okeru ‘sengo-ron’. Mirai-zō no tairyō seisan” [‘Postwar discourses’ in Japan during the First World War. A Mass Production of Future Visions]. In: Yamamuro Shin’ichi u.a. (Hg.), Gendai no kiten Dai-ichiji sekai taisen. 1 Sekai sensō [The Begin of the Contemporary – The First World War. Vol. 1: World War]. Tokyo: Iwanami shoten 2014, 155-178.
Sharma et al. 2021
Aadya Sharma, Dibyashree Ghosh, Neha Divekar, Manisha Gore, Saikat Gochhait, and S. S. Shireshi. “Comparing the Socio‐economic Implications of the 1918 Spanish Flu and the COVID‐19 Pandemic in India: A Systematic Review of Literature.” International Social Science Journal, 2021.
Shors 2017
Teri Shors. Understanding Viruses. Third edition. Burlington, Massachusetts: Jones & Bartlett Learning, 2017.
Staub and Floris 2021
Kaspar Staub and Joël Floris. “Down Memory Lane: Unprecedented Strong Public and Scientific Interest in the ‘Spanish Flu’ 1918/1919 during the COVID‐19 Pandemic.” Influenza and Other Respiratory Viruses 15, no. 2 (2021): 318–19.
Taeuber 1958
Irene B. Taeuber. The Population of Japan. Princeton: university press, 1958.
Taishō nyūsu jiten henshū iinkai 1987a
Taishō nyūsu jiten henshū iinkai 大正ニュウス事典編集委員会. Taishō nyūsu jiten 大正ニュース事典, volume 3 (1917-18). Mainichi komyunikēshonzu 毎日コミュニケーションズ, 1987.
Taishō nyūsu jiten henshū iinkai 1987b
Taishō nyūsu jiten henshū iinkai 大正ニュウス事典編集委員会. Taishō nyūsu jiten 大正ニュース事典, volume 4 (1919-20). Mainichi komyunikēshonzu 毎日コミュニケーションズ, 1987.
Taubenberger 2006
Jeffery K. Taubenberger. ‘The Origin and Virulence of the 1918 “Spanish” Influenza Virus’. Proceedings of the American Philosophical Society 150, no. 1 (March 2006): 86–112.
Taubenberger et al. 1997
Jeffery K. Taubenberger, Ann H. Reid, Amy E. Krafft, Karen E. Bijwaard, and Thomas G. Fanning. “Initial Genetic Characterization of the 1918 ‘Spanish’ Influenza Virus.” Science 275, no. 5307 (March 21, 1997): 1793–96.
Taubenberger et al. 2007
Jeffery K. Taubenberger , Johan V. Hultin, and David M. Morens. “Discovery and Characterization of the 1918 Pandemic Influenza Virus in Historical Context.” Antiviral Therapy 12, no. 4 (2007): 581–91.
Taubenberger and Morens 2006
Jeffery K. Taubenberger and David M. Morens. “1918 Influenza: The Mother of All Pandemics.” Emerging Infectious Diseases 12, no. 1 (2006): 15–22.
Tellier et al. 2019
Raymond Tellier, Yuguo Li, Benjamin J. Cowling, and Julian W. Tang. “Recognition of Aerosol Transmission of Infectious Agents: A Commentary.” BMC Infectious Diseases 19, no. 1 (January 31, 2019): 101.
Tognotti 2003
Eugenia Tognotti . “Scientific Triumphalism and Learning from Facts: Bacteriology and the ‘Spanish Flu’ Challenge of 1918.” Social History of Medicine 16, no. 1 (April 1, 2003): 97–110.
Trilla et al. 2008
Antoni Trillia, Guillem Trilla, and Carolyn Daer. “The 1918 ‘Spanish Flu’ in Spain.” Clinical Infectious Diseases 47, no. 5 (September 1, 2008): 668–73.
Tsuchida 2018
Tsuchida Hiroshige土田 宏成. “Ni jū seiki Nihon no bōsai” 二〇世紀日本の防災. Shigaku zasshi 史学雑誌 127, no. 6 (2018): 6–19.
Weindling 1986
Paul Weindling. “Medicine and Modernization: The Social History of German Health and Medicine.” History of Science 24, no. 3 (1986): 277–301.
Wongsantichon et al. 2020
Jantana Wongsantichon, Yanin Jaiyen, Sabine Dittrich, and Jeanne Salje. “Orientia Tsutsugamushi.” Trends in Microbiology 28, no. 9 (September 1, 2020): 780–81.
Yamamoto 1981
Yamamotot Taketoshi 山本武利. 1981. Kindai Nihon no shinbun dokushasō 近代日本の新聞読者層. Tokyo: Hōsei daigaku shuppan kyoku 法政大学出版局, 1981.
