Burgerparticipatie in de Europese Unie: fictie of realiteit?

Gide
Van Cappel

Burgerparticipatie in de Europese Unie: fictie of realiteit?

Hoe besturen we een samenleving? het is een vraag die de oude-Grieken al stelden. Het is een vraag met verschillende antwoorden. Doorheen de tijd evolueerde het maatschappelijk model naar een "democratie", of zoals Rousseau het zo mooi omschreef: " La volonté generale".  Toch blijft ook het concept democratie niet onbesproken. In een steeds veranderende maatschappij, is het ook nodig om het begrip democratie, maar vooral de invulling ervan, veelvuldig te bespreken alsook te laten evolueren. Die tendens merken we vandaag op. Traag maar gestaag verschuift het beeld van een representatieve democratie naar een meer participatieve democratie. Het verhaal dat hier wordt geschetst, is een verhaal dat gericht is op natie-staten, hoe evolueert de democratie binnen een natiestaat en welke mechanismen komen daar aan te pas. In dit onderzoek, gaan we verder. We gaan burgerparticipatie bekijken op supranationaal niveau, we stellen ons de vraag hoe participatieve democratie zich verhoudt in de EU, en vooral of er überhaupt sprake is van een coherent participatief systeem?

 

Het buitenbeentje in de klas der natiestaten: de Europese Unie 

De Europese Unie kampt al sinds haar ontstaan met verschillende problemen. Een hiervan is binnen de sociale wetenschappen bekend als het“Democratisch deficit”.We omschrijven een democratisch deficit als: “het te kort schieten van een land of instelling om te voldoen aan de ervan verwachte democratische verplichtingen".  Dit hangt vandaag anno 2021 samen met een moeilijke maatschappelijke context, waarbij we een terugkeer bemerken van extreemrechtse partijen, maar vooral ook een terugval bevinden in politieke interesse en vertrouwen in de democratische instellingen.

De verschillende Europese instellingen zijn hun bewust van dit tafereel en trachten met het verdrag van Lissabon in 2007 het tij te keren. Naast tal van economische en politieke maatregelen omhelst het verdrag van Lissabon ook een belangrijke stap richting participatieve democratie. Deze belangrijke bepalingen werden vervat in de artikelen 10 en 11 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, waar er de mogelijkheid tot het oprichten van een 'Europees burgerinitiatief' werd voorgesteld. 

In 2011 was het zover, met verordening 211/2011, richte de EU het Europees burgerinitiatief op. Met de implementatie van het EBI  koos de EU voor de piste van de participatieve democratie. Er zal echter blijken dat de EU niet in haar opzet geslaagd is. Slechts 4 van de 91 initiatieven slaagden erin om alle gatekeepers te overwinnen.  De twee grootste struikblokken hierbij zijn 1) de rol van de Europese Commissie in dit verhaal, ze heeft te veel macht om het EBI als 'burgerinitiatief' te benoemen 2) Er moeten maar liefst 1 miljoen handtekeningen worden verzameld alvorens men een EBI kan laten beoordelen door de Commissie. 

In die zin, maakt het EBI deel uit van een bredere context van een steeds groeiende roep van de EU naar extra bevoegdheden. De Unie probeert steeds meer nationale bevoegdheden naar zich toe te trekken. Deze beweging vraagt democratische legitimiteit bij haar bevolking, daarom besliste de Unie om in 2019 de verordening omtrent het EBI aan te passen. 

 

Een nieuwe start: de weg naar participatieve democratie, of toch niet? 

In April 2019 kwam de EU met een nieuwe verordening omtrent het EBI – verordening 788/2019. Naar eigen zeggen heeft de Europese Commissie. (Hierna EC of Commissie) de procedure transparanter en gemakkelijker gemaakt. De focus van deze masterproef is dan ook de volgende: in een context van opkomend populisme en terugkerend nationalisme moet het EBI erin slagen om haar draagvlak te vergroten als het verhaal van de EU wil blijven werken. Die verordening 788/2019, werkte volgens de Commissie veel inclusiever, en maakt het burgers makkelijker om deel te nemen aan het beleid. 

De centrale vraag die we ons kunnen stellen is of die nieuwe verordening ook effectief de verandering die het predikt, kan omzetten in de realiteit?  Het simpele antwoord op die vraag is: deels. De Unie blijft een buitenbeentje, het blijft moeilijk om coherent mensen te betrekken. Toch zijn we hoopvol. De nieuwe verordening zorgt ervoor dat de registratiefase van een initiatief veel makkelijker verloopt. Met andere woorden, de burgers kunnen makkelijker een initiatief op de agenda plaatsen, alsook biedt de EU meer ondersteuning in het opzetten van burgerinitiatieven. Het is dus positief te noemen dat de EU hierin slaagt

 

Feit blijft echter, dat veel initiatieven nog steeds niet de kaap van 1 miljoen handtekeningen zullen ronden. Hiermee blijft een fundamentele kritiek overeind, namelijk dat de drempel van 1 miljoen te hoog is. Het blijft dus nodig om in de toekomst het EBI nog verder te herdenken, maar niet op het niveau van het secundair recht, maar eerder op het niveau van het primair recht. Als we het democratisch deficit willen keren moeten fundamentelere zaken dan secundaire rechtsregels in vraag worden gesteld

 

 

 

 

Bibliografie

11. Bibliografie

12.1. Primair Unierecht:

 

  • Verdrag betreffende de Europese Unie, 7 februari 1992, Pb. C29 juli 1992, afl. 191, 1 geconsolideerde versie pb. C, afl. 306. 17 December 2007
  • Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie geconsolideerde versie pb. C. 306, 17 December 2007
  • Handvest van de grondrechten van de Europese Unie geconsolideerde versie pb. C. 83, 30 maart 2010

 

12.2. Secundair unierecht

 

  • Verordening (EU) 211/2011 van het Europees parlement en de Raad van 16 Februari 2011 betreffende het burgerinitiatief
  • Verordening (EU) Nr. 605/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 12 juni 2013 tot wijziging van Verordening (EG) nr. 1185/2003 van de Raad betreffende het afsnijden van haaienvinnen aan boord van vaartuigen
  • Verordening 788/2019 van het Europees parlement en de Raad van 17 April 2019 betreffende het burgerinitiatief
  • Verordening 1042/2020 van het Europees Parlement en de Raad van 15 Juli 2020 tot vaststelling, in het licht van de COVID-19-uitbraak, van tijdelijke maatregelen inzake de termijnen voor de verzameling, de verificatie en het onderzoek als vastgesteld in Verordening (EU) 2019/788 betreffende het Europees burgerinitiatief

 

12.3. Andere EU-Bronnen:

12.3.1. Europese Commissie

 

Besluiten:

 

  • Besluit (EU) van de Europese Commissie, afwijzing van het verzoek tot registratie van het Europees burgerinitiatief "Minority Safepack - one million signatures for diversity in Europe", 13 september 2013, COM(2013) 5969 final
  • Besluit (EU) 2017/652 van de Commissie van 29 maart 2017 over het voorgestelde burgerinitiatief „Minority SafePack — one million signatures for diversity in Europe
  • Besluit (EU) 2019/2252 Van de Europese Comissie op 17 december 2019over het voorgestelde burgerinitiatief “Stop Finning — Stop the Trade” (“Stop het ontvinnen van haaien — Stop de handel”)
  • Besluit (EU) 2019/720 van de Europese Commissie van 30 april 2019 over het voorgestelde burgerinitiatief "Stop de vrijstelling van brandstofbelasting voor de luchtvaart in Europa
  • Besluit (EU) 2019/719 van de Europese Commissie van 30 april 2019 over het voorgestelde burgerinitiatief "De snelle, eerlijke en doeltreffende oplossing voor de klimaatverandering
  • Besluit (EU) 2019/721 van de Europese Commissie van 30 april 2019 over het voorgestelde burgerinitiatief "Cohesiebeleid voor de gelijkheid van de regio's en het behoud van de regionale culturen
  • Besluit (EU) 2019/1183 van de Europese Commissie van 3 juli 2019 over het voorgestelde burgerinitiatief “Koolstof beprijzen om de klimaatverandering te bestrijden”
  • Besluit (EU) 2019/1184 van de Europese Commissie van 3 juli 2019 over het voorgestelde burgerinitiatief met als titel “De teelt van wetenschappelijke vooruitgang: gewassen zijn belangrijk!”

Uitvoeringsbesluiten:

  • Uitvoeringsbesluit (EU) 2020/396 van de Europese Commissie op 4 maart 2020 over het voorgestelde burgerinitiatief “Kiezers Zonder Grenzen, Volledige Politieke Rechten voor EU- burgers”.
  • Uitvoeringsbesluit (EU) 2020/1220 van de Europese Commissie van 21 augustus 2020 betreffende het verzoek tot registratie van het voorgestelde Europees burgerinitiatief “Recht op behandeling”
  • Uitvoeringsbesluit (EU) 2020/674 van de Europese Commissie op 15 mei 2020 over het voorgestelde burgerinitiatief “Voor een onvoorwaardelijk basisinkomen in de hele EU”.
  • Uitvoeringsbesluit (EU) 2020/2200 van de Europese Commissie van 17 december 2020 betreffende de verlenging van de termijnen voor de verzameling van steunbetuigingen voor bepaalde Europese burgerinitiatieven overeenkomstig Verordening (EU) 2020/1042 van het Europees Parlement en de Raad.
  • Uitvoeringsbesluit (EU) 2020/1220 van de Commissie van 21 augustus 2020 betreffende het verzoek tot registratie van het voorgestelde Europees burgerinitiatief “Recht op behandeling”.

Persberichten:

  • Persbericht van de Europese Commissie (EU): European Citizens' Initiative: Political agreement reached on the Commission's proposal, 12 december 2018.
  • Persbericht van de Europese Commissie (EU): European Citizens' Initiative: Commission registers “Stop Finning – Stop the trade' initiative”, 17 December 2019, IP/19/6783.

Mededelingen:

  • Mededeling van de Europese Commissie (EU): On the European Citizens' Initiative 'Minority SafePack – one million signatures for diversity in Europe' van 14 januari 2021, C-171 FINAL.

 

12.3.2. Europees Parlement

 

  • Eigen initiatiefrapport van het Europees Parlement op 28 oktober 2015 over het Europees burgerinitiatief, 2014/2257(INI).
  • Commissieadvies2017/2024 van het Europees Parlement op 13 september 2017, 2017 over de ’Opinion on the revision of Regulation (EU) 211/2011 on the citizens' initiative’
  • Resolutievan het Europees Parlement op 16 september 2020: Stateof the Union Address by President von der Leyen at the European Parliament Plenary,  2020/2696(RSP)
  • Repliek Dhr. Verhofstadt op Resolutie 2020/2846(RSP)van het Europees Parlement over het burgerinitiatief “Minority SafePack – one million signatures for diversity in Europe” (16 september 2020), https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/CRE-9-2020-09-16-ITM-003_FR.html#top.
  • Resolutie van het Europees Parlement op 17 december 2020 over het Minority safepack initiatief: een miljoen handtekeningen voor solidariteit in de EU, 2020/2845 (RSP)

 

12.4. Rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie

12.4.1. Gerecht

 

  • Arrest van het Gerecht (eerste kamer) van de Europese Unie op 30 september 2015 betreffende de zaak T-450/12,Alexios Anagnostakis/Europese Commissie,  ECLI:EU:T:2015:739.

 

  • Arrest van het Gerecht van de Europese unie op 16 april 2016 betreffende de zaak T-44/14, Bruno Costantini/Europese Commissie, ECLI:EU: T:2016:223.

 

  • Arrest van het Gerecht (Eerste kamer) van 10 mei 2016.Betreffende de zaak T-529/13, Balázs-Árpád Izsák en Attila Dabis tegen Europese Commissie. ECLI:EU:T:2016:282

 

  • Arrest van het Gerecht (eerste kamer) van de Europese Unie op 3 Februari 2017 betreffende de zaak T-646/13, Minority SafePack/Europese Commissie,  ECLI:EU:T:2017:59.
  • Arrest van het Gerecht (Eerste kamer) van 5 april 2017.Betreffende de zaak T-361/14: HB e.a. tegen Europese Commissie ECLI:EU:T:2017:252

 

  • Arrest van het Gerecht (Eerste kamer) van 10 mei 2017 betreffende de zaak T-754/14, Michael Efler e.a. tegen Europese Commissie.

 

  • Arrest van het Gerecht van de Europese Unie (tiende kamer, uitgebreid) van 12 mei 2021 betreffende de zaak zaak T‑789/19 Tom Moerenhout e.a. tegen Europese Commissie. ECLI:EU:T:2021:260

 

  • Perscommuniqué van het Gerecht van de Europese Unie op 12 mei 2021 betreffende de zaak T-789/19 ECLI:EU:T:2021:260

 

12.4.2. Hof van Justitie

 

  • Arrest van het Hof van justitie van de Europese Unie op 5 februari 1963 betreffende de zaak C-26/62, Van Gend & Loos/ Nederland, ECLI:EU:C: 1963:1

 

  • Arrest van het Hof van justitie van de Europese Unie op 15 juli 1964 betreffende de zaak C-6/64, Costa/ ENEL ECLI:EU:C:1964:66.

 

  • Arrest van het Hof van justitie van de Europese Unie op 20 februari 1979 betreffende de zaak C-120/78,Rewe-Zentral AG/Bundesmonopolverwaltung für Branntwein(Cassis de Dijon) / ECLI:EU:C:1979:42.

 

  • Arrest van het Hof van justitie van de Europese Unie op 12 september 2017 betreffende de zaak C-589/15, Alexios Anagnostakis/Europese Commissie,  ECLI:EU:C:2017:663.

 

  • Arrest van het Hof van justitie van de Europese unie op 7 maart 2019 betreffende de zaak C-420/16, Balázs-Árpád Izsák en Attila Dabis tegen Europese Commissie,  ECLI:EU:C:2019:177.
  • Arrest van het Hof van justitie van de Europese Unie op 19 December 2019 betreffende de zaak C-418/18, Patrick Grégor Puppinck e.a. tegen Europese Commissie ECLI:EU:C:2019:1113.

 

12.5. Rechtsleer

 

  • Ålander, M., & Ondorza, N. V. (2020). The European Citizens' Initiative and its reform: Truly unique or the same old story? In S. Blockmans & S. Russack (Eds.), deliberative democracy in the EU (pp. 281-297). Center for European Policy Studies.

 

  • Alonso-Muñoz, L., & Casero-Ripollés, A. (2017). Transparency and political monitoring in the digital environment. Towards a typology of citizen-driven platforms. Revista Latina de Comunicación Social, 72, 1.351 to 1.366. https://doi.org/10.4185/rlcs-2017-1223en.

 

 

 

 

  • Campante, F., Durante, R., & Sobbrio, F. (2013). Politics 2.0: The multifaceted effect of broadband internet on political participation. national bureau of economic research. https://doi.org/10.3386/w19029.

 

  • Dehousse, D., & Verhoeve, F. (2013). D. DEHOUSSE & F. VERHOEVE, The European citizens’ initiative: next big thing or new false good idea? Egmont Royal Institute for International Relations, 59. 

 

  • Drake, L., & Levinson, S. (2006). How the United States Constitution Contributes to the Democratic Deficit in America. HeinOnline, (859). 

 

 

 

 

 

  • FUEN. (2021). Minority SafePack – One million signatures for diversity in Europe. Minority SafePack – One million signatures for diversity in Europe. Retrieved February 1, 2021, from https://www.minority-safepack.eu/#about.

 

 

 

 

 

  • Geuens, M. (2020). Burgerparticipatie op Europees niveau: mooie droom of valse belofte? De Juristenkrant, 2020(405), P.16. 

 

  • Glogowski, P., & Mauer, A. (2016). The European Citizens’ Initiative – Chances, Constraints and Limits. Institute for Advanced Studies, 34. 

 

 

 

 

 

 

 

  • Hooghe, M., & Van Haute, E. (2014). Politiek vertrouwen in Vlaanderen & Wallonië. SamPol, 21(7), 17-26. 

 

 

  • Jobart, J. (2007). Une interpretation internationaliste de l’histoire de la construction européenne. Les influences de la construction européenne sur le droit français, 13-55. https://doi.org/10.4000/books.putc.176.

 

  • Kaltwasser, C. R., & Mudde, C. (2017). Populisme. Amsterdam University Press. 
  • Kitanova, M. (2019). Youth political participation in the EU: Evidence from a cross-national analysis. Journal of Youth Studies, 23(7), 819-836. https://doi.org/10.1080/13676261.2019.1636951.

 

  • KUCHARCYZK, J., & PAZDERSKI, F. (2020). Democracy and its discontents: European attitudes towards representative democracy and its alternatives. In S. Blockmans & S. Russack (Eds.), deliberative democracy in the EU

 

 

  • Lefevere, J., & Van Aelst, P. (2014). First-order, second-order or third-rate? A comparison of turnout in European, local and national elections in The Netherlands. 

    Electoral Studies, 35, 159-170. https://doi.org/10.1016/j.electstud.2014.06.005.

 

  • Mahmutovic, A., & Memic-Mujagic, N. (2019). The democratic deficit of the EU: Two schools under one roof. Balkan Yearbook of European and International Law 2019, 155-172. https://doi.org/10.1007/16247_2019_9.

 

  • Marquand, D. (1979). Parliament for Europe. Jonathan Cape. 

 

  • Marquart, F., Goldberg, A. C., & De Vreese, C. H. (2020). ‘This time I’m (not) voting’: A comprehensive overview of campaign factors influencing turnout at European Parliament elections. European Union Politics, 21(4), 680-705. https://doi.org/10.1177/1465116520943670.

 

  • Michel, H. (2018). Le Médiateur européen héraut de la transparence. Politique européenne, 61(3), 114. https://doi.org/10.3917/poeu.061.0114
  • Mounk, Y. (2018). The people vs. Democracy: Why our freedom is in danger and how to save it. Harvard University Press. 

 

 

  • Rawls, J. (2005). Political liberalism. Columbia University Press.

 

 

  • REIF, K., & SCHMITT, H. (1980). Nine second-order national elections - A conceptual framework for the analysis of European election results. European Journal of Political Research, 8(1), 3-44. https://doi.org/10.1111/j.1475-6765.1980.tb00737.x.

 

  • Rousseau, J. J. (1762). Du contrat social ou principes du droit politique. 

 

 

  • Sangaria, M. (2013). The European Citizens’ Initiative: an early assessment of the European Union’s new participatory democracy instrument. Carleton University, 13. 

 

  • Sartre, J. (1976). Situations: Politique et autobiographie. 

 

  • Schubert, T., & Veit, W. (n.d.). Les partis français et allemands et l’avenir de l’intégration européenne. L'avenir des partis politiques en France et en Allemagne, 281-296. https://doi.org/10.4000/books.septentrion.15896.

 

  • Senden, L., & Nicolosi, S. (2017). Een eerste balans van het Europees burgerinitiatief, in het licht van de Anagnostakis-uitspraak en het EBI- herzieningsvoorstel. tijdschrift voor Europees recht, 9(10), 241-249. https://doi.org/10.5553/NtER/138241202017023009004.

 

 

  • Tilindyte, L, (2019), “Election of the President of the European Commission: understanding the Spitzenkandidatenprocess,” European Parliamentary Research Service

 

 

  • Van Cappel, G., & Caluwaerts, D. (2019). Deliberatieve democratie binnen de schoolmuren: stemmen op 16? VUB-PROEFSCHRIFTEN, 32, 66. 

 

  • Van Dijk, L., Goovaerts, I., Van Haute, E., Kern, A., & Marien, S. (2019). Proteststem of Ideologische Stem? De Determinanten van het Stemgedrag op 26 Mei 2019. Lirias, 27. LIRIAS3005738.

 

  • Vanoverschelde, S., Masterproeven VUB, (2019)

 

 

  • Wagner, A., & Krause, W. (2021). Putting electoral competition where it belongs: Comparing vote-based measures of electoral competition. Journal of Elections, Public Opinion and Parties, 1-18. https://doi.org/10.1080/17457289.2020.1866584.

 

  • Warren, M. E. (2009). Citizen participation and democratic deficits: Considerations from the perspective of democratic theory. Activating the Citizen, 17-40. https://doi.org/10.1057/9780230240902_2.

 

  • Weinstock, D. M. (1997). Democracy and disagreement. By Amy Gutmann and Dennis Thompson. Cambridge, MA: Harvard University press, 1996. 422p. American Political Science Review, 91(3), 724-725. https://doi.org/10.2307/2952098.

 

  • Wojcieszak, M. E., Baek, Y. M., & Carpini, M. X. (2010). Deliberative and participatory democracy? Ideological strength and the processes leading from deliberation to political engagement. International Journal of Public Opinion Research, 22(2), 154-180. https://doi.org/10.1093/ijpor/edp050.
Download scriptie (1.98 MB)
Universiteit of Hogeschool
Vrije Universiteit Brussel
Thesis jaar
2021
Promotor(en)
Stefaan Van Der Jeught
Thema('s)
Politieke en sociale wetenschappen,
Rechten, notariaat en criminologische wetenschappen
Kernwoorden
Europese Unie,
burgerparticipatie,
Europees recht,
Europees burgerinitiatief ,
participatieve democratie,
Democratie,
democratische transitie