To CRISPR or not to CRISPR?
To CRISPR or not to CRISPR?
CRISPR is een nieuwe revolutionaire techniek waarmee de mens het DNA snel, efficiënt en goedkoop kan aanpassen. Dat zet de deur open naar enorm veel wetenschappelijke en medische vooruitgang, maar is deze vooruitgang wel zo gewenst als men spontaan denkt? In mijn masterproef onderzoek ik de filosofische en ethische kant van deze verbazingwekkende techniek.
Een revolutionaire ontdekking
In 2012 ontwikkelden Jennifer Doudna en Emmanuelle Charpentier een mechanisme dat het veld van de genetica wel eens voor eeuwig zou kunnen veranderen. Zij ontdekten in de natuur ‘Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats’, oftewel CRISPR. Doudna en Charpentier ontdekten niet alleen het mechanisme, maar bedachten ook hoe de mens dit zodanig kan manipuleren dat het kan gebruikt worden om het DNA van elk soort organisme heel precies en doelgericht aan te passen.
CRISPR is niet de eerste techniek die ons hiertoe in staat stelt, maar wel de eerste die zo efficiënt en vooral goedkoop is. Het potentieel van deze nieuwe techniek is enorm. Men kan met CRISPR veel beter onderzoek doen naar de werking van DNA, waardoor wetenschap en geneeskunde grote stappen vooruit zullen zetten. Men hoopt om in de niet al te verre toekomst het grootste deel van de genetische ziektes en zelfs kanker te kunnen genezen. Niet alleen voor mensen maar ook voor dieren en planten zijn er veel mogelijkheden om problemen op te lossen. Zo is men bezig met onderzoek naar bananen die resistent zijn tegen bepaalde schimmels, champignons die minder snel bruin worden, muggen die malaria niet meer zouden doorgeven en zo veel meer. Doudna en Charpentier hebben dan ook terecht de Nobelprijs voor chemie gekregen in oktober 2020.
Geen rozengeur en maneschijn
Naast het grote enthousiasme, zijn er ook veel wetenschappers en filosofen die hun bedenkingen hebben bij de techniek. Er zijn zelfs fervente tegenstanders van de techniek. Omdat de techniek zó snel ontwikkelt en het praktische gebruik ervan zeer dichtbij komt, is het op dit moment meer dan ooit nodig om uitgebreid na te denken over mogelijke implicaties en over wat wel en niet mag worden toegelaten. Daarom bekijk ik in mijn masterproef vier van de meest voorkomende ethische bezwaren tegen CRISPR. Bij elk bezwaar formuleer ik enkele bedenkingen en oplossingen waarmee men rekening kan houden bij het toepassen van CRISPR in de praktijk. De maatschappij heeft immers op dit moment meer dan ooit nood aan een publiek debat en aan diverse invalshoeken om goed te begrijpen wat deze nieuwe wending kan betekenen voor de wereld.
Is het wel veilig?
Een eerste bezwaar is de stelling dat de techniek niet mag worden toegepast op mensen omdat ze momenteel nog niet veilig genoeg is. Men kan zich echter de vraag stellen wat veiligheid net is. Niets is immers 100% veilig, dus vanaf wanneer is het dan wél veilig genoeg? Wie bepaalt die grens van ‘veilig genoeg’? Daarnaast kan de techniek op zich wel veilig genoeg zijn, maar kan die in foute handen vallen en zo gebruikt worden als massavernietigingswapen. Het concept ‘veilig’ blijkt niet zo eenduidig te zijn als men spontaan denkt. Het is dus eerst nodig om beter te begrijpen wat ‘veiligheid’ net is, voordat men zomaar kan zeggen dat CRISPR moet verboden worden wegens onveiligheid.
Groeiende ongelijkheidskloof
Een volgend bezwaar is het argument van ongelijkheid. Men vindt dat CRISPR niet mag gebruikt worden omdat het voor een grotere ongelijkheidskloof tussen arm en rijk zal zorgen. De techniek zal namelijk waarschijnlijk vrij duur zijn, waardoor enkel de rijken het DNA van hun nakomelingen kunnen verbeteren, en de armen achterblijven. Om dit te claimen is het nodig om eerst te kijken naar wat ongelijkheid eigenlijk is. Gaat dit om een gelijke behandeling, of eerder een proportionele behandeling? Willen we met andere woorden dat iedereen op eenzelfde manier behandeld wordt, of willen we dat iedereen naar zijn of haar noden behandeld wordt? Aan het einde van dit hoofdstuk bekijk ik ook enkele mogelijke oplossingen voor het probleem van ongelijkheid. Kunnen we bepaalde attitudes in de samenleving aannemen opdat CRISPR én solidariteit samen kunnen bestaan?
CRISPR is onnatuurlijk
Een derde kritiek is het argument van onnatuurlijkheid. Er zijn verscheidene theologen en filosofen die tegen het CRISPRen van mensen zijn omdat zij dit onnatuurlijk vinden. Is dit zo? Want wat is ‘natuurlijk’ en bijgevolg ‘onnatuurlijk’ eigenlijk precies? Slaat dat op de evolutionaire orde? Op de schepping van God? Op hetgeen wat niet is aangepast door de mens? Het definiëren van de term ‘natuurlijk’ is moeilijker dan men denkt, waardoor het argument van natuurlijkheid op wankele poten terecht komt.
Stigma’s
De laatste ethische kritiek die ik bespreek is het argument van stigmatisatie (de gevolgen van negatieve vooroordelen). Sommige mensen die met een beperking leven verzetten zich tegen het CRISPRen van mensen, omdat dit kan zorgen voor een stigma rond mensen met een aandoening of handicap. Dat stigma heeft verschillende schadelijke gevolgen, zowel voor het individu als voor de bredere gemeenschap. Daarnaast zijn er veel mensen die hun aandoening niet als een beperking ervaren, maar net als iets waardevols (denk bijvoorbeeld aan leden van de dovengemeenschap). Zij vinden dat wetenschappers die alle aandoeningen willen genezen zo het idee verspreiden dat mensen met een aandoening ‘mislukt’ of ‘ongewenst’ zijn. Ze vrezen dat er daardoor steeds minder solidariteit zal zijn vanuit de maatschappij.
De eindbalans
Uiteindelijk blijft de vraag overeind: to CRISPR or not to CRISPR? De conclusie die volgens mij gemaakt kan worden is dat bovenstaande ethische bezwaren zeker wijzen op belangrijke problemen waar men rekening mee moet houden bij het implementeren van CRISPR in de praktijk. Wil dat zeggen dat we de techniek moeten verbieden? Volgens mij niet. Vooruitgang met voorzichtigheid lijkt in dit debat de gulden middenweg te zijn, die ons hopelijk brengt naar een meer bewuste en solidaire maatschappij.
Bibliografie
Adriaens, Pieter. 2019. “Hoofdstuk 4 diversiteit.” Ongepubliceerde cursus. KU Leuven, Wijsgerige Antropologie. Geraadpleegd op 9 mei 2021.
Baffoe-Bonnie, Marilyn S. 2019 “A justice‐based argument for including sickle cell disease in CRISPR/Cas9 clinical research.” Bioethics 33: 661-668, DOI: 10.1111/bioe.12589.
Begley, Sharon. 2019. “As calls mount to ban embryo editing with CRISPR, families hit by inherited diseases say, not so fast.” STAT (webpagina). Gepubliceerd op 17 april 2019. Families hit by inherited diseases oppose ban on embryo editing - STAT (statnews.com). https://www.statnews.com/2019/04/17/crispr-embryo-editing-ban-opposed-b….
Beitiks, Emily. S.a. “5 Reasons Why We Need People with Disabilities in The CRISPR Debates.” Paul K. Longmore Institute of Disability (webpagina). Geraadpleegd op 16 april 2021. https://longmoreinstitute.sfsu.edu/5-reasons-why-we-need-people-disabil….
Bostrom, Nick, and Anders Sandberg. 2009. “The wisdom of nature: An evolutionary heuristic for human enhancement.” In Human enhancement, edited by John Savulescu and Nick Bostrom, 406. Oxford: Oxford University Press.
Bostrom, Nick, and Toby Ord. 2007 “The Reversal Test: Eliminating Status Quo Bias in Applied Ethics.” Ethics 116 (no. 4): 656-679.
Buchanan, Allen and Russell Powell. 2011 “Breaking Evolution’s Chains: The Prospect of Deliberate Genetic Modification in Humans.” Journal of Medicine and Philosophy 36: 6–27, doi:10.1093/jmp/jhq057.
Burms, Arnold. 2003 “Moreel toeval en symbolisch herstel”. Tijdschrift voor Filosofie 65 (no. 4): 615-626.
Capps, Benjamin, Ruth Chadwick, Yann Joly, John J. Mulvihill, Tamra Lysaght, and Hub Zwart. 2017 “Falling giants and the rise of gene editing: ethics, private interests and the public good.” Human Genomics 11 (no. 20): 1-10, DOI 10.1186/s40246-017-0116-4.
Charo, Alta R. 2020 “Who's Afraid of the Big Bad (Germline Editing) Wolf?” Perspectives in Biology and Medicine 63 (no. 1): 93-100, https://doi.org/10.1353/pbm.2020.0007.
Church, George M., Henry T. Greely, Francoise Baylis, Charis Thompson, and Gerold Schmitt-Ulms. 2016 “CRISPR-Cas9 System: Opportunities and Concerns.” By Stella K. Vasiliou and Eleftherios P. Diamandis. Clinical Chemistry 62 (no. 10): 1304–1311.
Cyranoski, David. 2020 “What CRISPR-baby prison sentences mean for research.” Nature. Published on 3 January 2020. https://www.nature.com/articles/d41586-020-00001-y.
Dabrock, Peter. 2009 “Playing God? Synthetic biology as a theological and ethical challenge.” Systematic Synthetic Biology 3: 47-54, DOI 10.1007/s11693-009-9028-5.
De Roy, Luc. 2021. “Nieuwe, omkeerbare CRISPR-techniek controleert expressie van genen en laat DNA ongemoeid.” Wetenschap. VRT Nieuws. Gepubliceerd op 14 april 2021. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/04/13/nieuwe-omkeerbare-crispr-techni….
De Vries, Th.P.G.M, R.H. Henning, L. Van Bortel. 2017. Farmacotherapie op maat. Bohn Stafleu Van Loghum: Houten.
Doxzen, Kevin and Jodi Halpern. 2020 “Focusing on Human Rights: a framework for CRISPR germline genome editing ethics and regulation.” Perspectives in Biology and Medicine 63 (no. 1): 44-53, DOI: https://doi.org/10.1353/pbm.2020.0003.
Egender, Joe and Leeor Kaufman. 2019. “Unnatural Selection.” Netflix. Documentary. Released on October 18, 2019.
Estvelt, Kevin. 2019. “We Can Change the DNA of an Entire Species in the Wild.” Should This Exist Podcast. Interview door Caterina Fake. https://shouldthisexist.com/wp-content/uploads/2019/05/ste-episode-tran….
Foot, Philippa. 1967 “The Problem of Abortion and the Doctrine of Double Effect.” Oxford Review 5: 5-15.
Garland-Thomson, Rosemarie. 2020 “How We Got to CRISPR: The Dilemma of Being Human.” Perspectives in Biology and Medicine 63 (no. 1): 28-43. DOI: https://doi.org/10.1353/pbm.2020.0002.
Giubilini, Alberto and Sagar Sanyal. 2015 “The Ethics of Human Enhancement.” Philosophy Compass 10 (no. 4): 233–243, 10.1111/phc3.12208.
Gosepath, Stefan. 2011. "Equality." In Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University. Artikel gepubliceerd op 27 maart 2011; herzien op 27 juni 2007. https://plato.stanford.edu/entries/equality/#DefCon.
Gyngell, Christopher, Hilary Bowman-Smart, and Julian Savulescu. 2019. “Moral reasons to edit the human genome: picking up from the Nuffield report.” Medical Ethics 45: 514-523. doi:10.1136/medethics-2018-105084.
Helsmoortel, Hetty. 2019. “Hetty Helsmoortel: Wie willen we zijn?”. Podcast, Spotify. 2 oktober 2019, 36 min. https://open.spotify.com/episode/1OSb6CL9AxI21Z8BHr3ugE?si=2mhFvsVYTRKJ….
Helsmoortel, Hetty. 2020. De Geknipte Genen: Hoe CRISPR onze toekomst zal herschrijven en waarom iedereen dat moet weten. Gent: Borgerhoff & Lamberigts.
Henrich, Joseph, Steven J. Heine, and Ara Norenzayan. 2010. “The weirdest people in the world?” Behavioral and Brain Sciences 33 (no. 2): 1-75. doi:10.1017/S0140525X0999152X. https://www2.psych.ubc.ca/~henrich/pdfs/WeirdPeople.pdf.
Hoffman‐Andrews, Lily, Ronit Mazzoni, Michelle Pacione, Rosemarie Garland‐Thomson, and Kelly E. Ormond. 2019 “Attitudes of people with inherited retinal conditions toward gene editing technology.” Molecular Genetics & Genomic Medecine 7: 1-14, DOI: 10.1002/mgg3.803.
Holm, Søren. 2019 “Let Us Assume That Gene Editing is Safe—The Role of Safety Arguments in the Gene Editing Debate.” Cambridge Quarterly of Healthcare Ethics 28, 100–111, doi:10.1017/S0963180118000439.
Hull, David L. 1986 “On Human Nature.” Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science 2: 3-13. https://www.jstor.org/stable/192787.
Kaiser, Jacelyn. 2020 “Gene-Edited 'Supercells' Make Progress in Fight Against Sickle Cell Disease.” Health. Science. Published on December 5, 2020. https://www.sciencemag.org/news/2020/12/crispr-and-another-genetic-stra….
Kang, Xiangjin, Wenyin He, Yuling Huang, Qian Yu, Yaoyong Chen, Xingcheng Gao, Xiaofang Sun, and Yong Fan. 2016 “Introducing precise genetic modifications into human 3PN embryos by CRISPR/Cas-mediated genome editing.” Journal of Assisted Reproduction and Genetics 33: 581-588, DOI 10.1007/s10815-016-0710-8.
Kass R., Leon. 1997 “The wisdom of repugnance: why we should ban the cloning of humans.” The New Republic 216 (no. 22): 17–26.
Kass R., Leon. 2003 “Ageless Bodies, Happy Souls: Biotechnology and the Pursuit of Perfection.” The New Atlantis 1: 9-28, https://www.jstor.org/stable/43152849.
Krimsky, Sheldon. 2019 “The Moral Choices on CRISPR Babies.” The American Journal of Bioethics 19 (no. 10): 15-16, DOI: 10.1080/15265161.2019.1644824.
Lander, Eric, Françoise Baylis, Feng Zhang, Emmanuelle Charpentier, and Paul Berg. 2019 “Adopt a moratorium on heritable genome editing.” Nature 567: 165-168.
Lee, Adrian. 2015. “Nothing but the tooth: The history of dentistry in Britain.” Health. Express. Published 20 maart 2015. Last modified 10 april 2015. https://www.express.co.uk/life-style/health/565139/teeth-dentistry-Dril….
Lev, Ori. 2011 “Will biomedical enhancements undermine solidarity, responsibility, equality and autonomy?” Bioethics 25 (no.4): 177-184, doi:10.1111/j.1467-8519.2009.01779.x.
Locke, Larry G. 2020 “The Promise of CRISPR for Human Germline Editing and the Perils of ‘‘Playing God’’.” The CRISPR Journal 3 (no.1): 27-31, DOI: 10.1089/crispr.2019.0033.
McConnell Terrance. 2011 “Genetic Enhancement and Moral Attitudes Toward the Given.” Journal of Applied Philosophy, 28 (no. 4): 369-380, doi: 10.1111/j. 1468-5930.2011.00545.x.
Miller Brown, W. 2009 “The Case for Perfection.” Journal of the Philosophy of Sport 36 (no.2): 127-139, DOI: 10.1080/00948705.2009.9714752.
Nuffield Council on Bioethics. 2018. Summary of Report: Genome Editing and Human Reproduction: Social and Ethical Issues. London: Nuffield Council.
Padden, Carol, and Jacqueline Humphries. 2020 “Who Goes First? Deaf People and CRISPR Germline Editing.” Perspectives in Biology and Medicine 63 (no.1): 54-65, DOI: https://doi.org/10.1353/pbm.2020.0004.
Peters, Ted. 2017 “Should CRISPR scientist play God?” Religions 8 (no. 61): 1-11, doi:10.3390/rel8040061.
Reynolds, Joel Michael. 2017. “Gene Editing Might Mean My Brother Would’ve Never Existed.” Research. Time (webpagina). Published 17 augustus 2017, https://time.com/4892412/gene-editing-crispr-cas9-neurodiversity/.
Rulli, Tina. 2019 “Reproductive CRISPR does not cure disease.” Bioethics 33: 1072-1082, DOI: 10.1111/bioe.12663.
Sand, Martin, Annelien L. Bredenoord, and Karin. R. Jongsma. 2019 “After the fact—the case of CRISPR babies.” European Journal of Human Genetics 27: 1621–1624, https://doi.org/10.1038/s41431-019-0459-5.
Sandel, Michael. 2012. Pleidooi tegen volmaaktheid: een ethiek voor gentechnologie. Utrecht: Ten Have.
Sas, Daryl F., and Hannah Martin Lawrenz. 2017 “CRISPR-Cas9: The Latest Fashion in Designer Babies.” Ethics & Medicine 33 (no. 2): 81-95.
Scheire, Lieven. 2019. DNA: Hoe de menselijke genetica ook jouw leven zal veranderen. Gent: Borgerhoff & Lamberigts.
Schepens, Wim, en Michaël Torfs. 2021. “Trombose na coronavaccin: hoe zeldzaam is het? En is het risico groter dan bij rokers of vrouwen die de pil nemen?” Coronacrisis. VRT Nieuws. Gepubliceerd op 21 april 2021. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/04/20/trombose-en-vaccins-de-risico-s….
Schmidt, Charles W. 2008 “The Yuck Factor: When Disgust Meets Discovery.” Environmental Health Perspectives 116 (no. 12): 524-527, https://www.jstor.org/stable/25165503.
Schultz-Bergin, Marcus. 2018 “Is CRISPR an Ethical Game Changer?” Journal of Agricultural and Environmental Ethics 31: 219-238, https://doi.org/10.1007/s10806-018-9721-z.
Sciensano. 2021. “Covid-19 – Epidemiologisch Bulletin van 20 mei 2021.” Sciensano. Federale overheidsdienst. Geraadpleegd op 20 mei 2021. https://covid-19.sciensano.be/sites/default/files/Covid19/Meest%20recen….
Shakespeare, Tom. 2020. “The social model of disability.” In The Disability Studies Reader, edited by Lennard J. Davis, 266-273. New York: Routledge.
Shakespeare, William. 1602. ‘Hamlet’. Act III, scene I. https://www.poetryfoundation.org/poems/56965/speech-to-be-or-not-to-be-….
Sheehan, Mark. 2009 “Making Sense of the Immorality of Unnaturalness.” Cambridge Quarterly of Healthcare Ethics 18: 177-188, doi:10.1017/S096318010909029X.
Sufian, Sandy, and Rosemarie Garland-Thomson. 2021. “The Dark Side of CRISPR: Its potential ability to “fix” people at the genetic level is a threat to those who are judged by society to be biologically inferior.” Politics and Ethics. Scientific American. Published 16 februari 2021. https://www.scientificamerican.com/article/the-dark-side-of-crispr/.
Sufian, Sandy. 2021. “The Threat That CRISPR Poses to Disabled People.” Society. Brink News. Gepubliceerd op 15 maart 2021. https://www.brinknews.com/the-threat-that-crispr-poses-to-the-disabled/.
Testa, Giuseppe, and John Harris. 2005 “Ethics and Synthetic Gametes.” Bioethics 19 (no.2):146-166.
The Fertility Institutes. S.a. “Select the Gender of Your Next Baby.” The Fertility Institutes (website). Geraagdpleegd op 5 maart 2021. https://www.fertility-docs.com/programs-and-services/gender-selection/s….
Turner, Piers Norris. 2014 ““Harm” and Mill’s Harm Principle.” Ethics 124 (no. 2): 299-326, https://www.jstor.org/stable/10.1086/673436.
UZ Leuven. 2021. “Fertiliteitsbehandeling IVF/ICSI.” UZ Leuven (website). Laatst gewijzigd 1 maart 2021, geraadpleegd op 4 maart 2021. https://www.uzleuven.be/nl/kostenraming/fertiliteitsbehandeling-ivficsi.
Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH). S.a. “Voorwaarden.” Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (website). Vlaamse Overheid. Geraadpleegd op 21 mei 2021. https://www.vaph.be/voorwaarden/handicap#:~:text=Het%20VAPH%20omschrijf….
Vogel Kathleen, and Ouagrham-Gormley Sonia Ben. 2018 “Anticipating emerging biotechnology threats: A case study of CRISPR.” Politics and the Life Sciences 37 (no.2): 203-219. doi: 10.1017/pls.2018.21.
Weiss, Ethan J. 2020 “Bily Idol.” Perspectives in Biology and Medicine 63 (no. 1): 66-72, DOI: https://doi.org/10.1353/pbm.2020.0005.
Werner, Eric. 2019 “The Coming CRISPR Wars: Or why genome editing can be more dangerous than nuclear weapons.” Oxford Advanced Research Foundation. Published on 20 January 2019. DOI:10.13140/RG.2.2.17533.00485.
West, Rachel M., and Gronwall, Gigi Kwik. 2020 “CRISPR Cautions: Biosecurity Implications of Gene Editing.” Perspectives in Biology and Medicine 63 (no. 1): 73-92. DOI: 10.1353/pbm.2020.0006.
Wikipedia. 2021. “België.” Wikipedia. Laatst gewijzigd op 18 mei 2021. https://nl.wikipedia.org/wiki/Belgi%C3%AB.
Wirth, Mathias. 2018. “Transition and Care: Theological Concepts of Dynamic Creation and the Ethics of Genome Editing.” In Between Moral Hazard and Legal Uncertainty: Ethical, Legal and Societal Challenges of Human Genome Editing, edited by Matthias Braun, Hannah Schickl and Peter Dabrock, 129-146. Wiesenbader: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-658-22660-2_9.
