Open en bloot: drempels en noden in het aankaarten van seksualiteit
“Welke noden leven er bij professionals in de bijzondere jeugdzorg omtrent seksuele gezondheid van kinderen en jongeren?” vroeg Sensoa, het Vlaamse expertisecentrum voor seksuele gezondheid, zich af. Een vraag die mij deed stilstaan bij het feit dat waar er noden zijn er vaak ook drempels zijn. Ervaren professionals bepaalde drempels en noden in het aankaarten van seksualiteit? En wat betekent dit voor jongeren die verblijven in begeleidingstehuizen?
Vaak heerst het idee dat het bevorderen van de seksuele gezondheid van jongeren enkel draait om preventie van risico’s en ziektes. Niettemin is seksuele gezondheid ruimer. Het gaat eveneens over seksualiteit en de relationele en seksuele ontwikkeling. Seksuele gezondheid is daardoor onlosmakelijk verbonden met het geven van relationele en seksuele vorming. Het heeft een gunstig effect op het welzijn en de relationele en seksuele ontwikkeling van jongeren, wat bijdraagt tot het aangaan van gezonde intieme en wederkerige relaties op latere leeftijd.
Kwaliteitsvolle relationele en seksuele vorming voor alle jongeren: ook voor de meest kwetsbaren.
Praten over seksualiteit is niet vanzelfsprekend. Niet alle jongeren kunnen met hun vragen bij ouders of leerkrachten terecht. Ruim 6.700 jongeren verblijven in organisaties voor bijzondere jeugdzorg (OVBJ) wegens een problematische leefsituatie of het plegen van een als misdrijf omschreven feit. Deze kwetsbare jongeren hebben vaak te maken gekregen met instabiele relaties, gezinstrauma’s en/of (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. Hun problematische situatie kan hierdoor een invloed hebben op hun seksueel en relationeel ontwikkelingsproces. Daarom is het belangrijk dat professionals binnen OVBJ, de rol van vertrouwensfiguur op zich nemen en fungeren als bron van informatie, kennis en stabiliteit op vlak van seksualiteit.
Een vignettenonderzoek
Om professionals in de OVBJ hierin te ondersteunen, werd er een exploratief onderzoek uitgevoerd. Er namen 128 professionals uit 68 Vlaamse begeleidingstehuizen voor 12- tot 18-jarigen deel aan het onderzoek. Over het algemeen ervaren professionals in de Vlaamse begeleidingstehuizen lage tot matige drempels en noden in het aankaarten van seksualiteit. Er zijn zowel individuele als situationele kenmerken die invloed hebben op het ervaren van deze drempels en noden.
Individuele kenmerken zoals het geslacht van de professional, het diploma, de werkervaring, het volgen van een vorming van Sensoa en het gebruik van methodieken spelen een rol. Mannelijke professionals ervaren een hogere drempel op vlak van het geslacht van de jongere. Verder suggereren de bevindingen dat naarmate professionals jonger zijn en minder werkervaring hebben, ze meer drempels en noden ervaren. Ook professionals met een diploma secundair onderwijs ervaren meer noden en een hogere drempel op vlak van specifieke vaardigheden in het aankaarten van seksualiteit. Opvallend is dat bij 44.5% van de deelnemers er geen aandacht was besteed aan het geven van relationele en seksuele vorming in hun opleiding. Daarnaast heeft 64.8% nog nooit een vorming van Sensoa gevolgd. Dit leidt tot het ervaren van hogere drempels en bovendien blijkt dat vele professionals meer vormingen willen volgen zodat het bespreken van seksualiteit met jongeren makkelijker gaat. Tevens wordt er weinig tot geen gebruikgemaakt van methodieken, maar uit onderzoek blijkt dat het gebruik van de methodieken ‘Vlaggensysteem’ en ‘Grabbelvoorwerpen’ het ervaren van drempels en noden verlaagt.
Naast de individuele kenmerken zijn er ook situationele kenmerken, zoals het geslacht van de jongere, de vorm van de feiten en de ernst van de situatie. Professionals ervaren een hogere drempel ten aanzien van jongens in het aankaarten van seksualiteit. Wat de vorm van de feiten betreft, worden voor zowel individuele als groepsfeiten drempels en noden gerapporteerd. Tot slot zullen professionals afgeremd zijn in het aankaarten van seksualiteit in situaties met licht of ernstig grensoverschrijdend seksueel gedrag.
Wat kan helpen in de toekomst?
Sensoa kan bestaande methodieken meer onder de aandacht brengen en het gebruik ervan stimuleren. Verder is het een meerwaarde wanneer Sensoa eigen vormingen zou promoten. Op deze manier kan men tegemoetkomen aan de nood aan specifieke kennis en vaardigheden. Niet alleen Sensoa kan hierin een rol spelen, maar ook het werkveld kan een belangrijke bijdrage leveren. Zo kan er meer ingezet worden op het aanbieden van relationele en seksuele vorming in de opleiding van toekomstige professionals, alsook op trainingen, cursussen en vormingen die hulpverleners van concrete en actuele handvaten en tools voorzien.
Bibliografie
Albertson, K., Crouch, J. M., Udell, W., Schimmel-Bristow, A., Serrano, J., & Ahrens, K. R. (2018). Caregiver perceived barriers to preventing unintended pregnancies and sexually transmitted infections among youth in foster care. Children and Youth Services Review, 94, 82-87. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2018.09.034
Bakeman, R. (2005). Recommend effect size statistics for repeated measures designs. Behavior Research Methods, 37(3), 379-384. https://doi.org/10.3758/BF03192707
Benner, P. (1982). From Novice to Expert. The American Journal of Nursing, 82(3), 402-407. https://www.yourhomeworksolutions.com/wp-content/uploads/edd/2020/09/Be…theory-Novice-to-Expert.pdf
Braeken, D., Shand, T., & de Silva, U. (2010). IPPF framework for comprehensive sexuality education (CSE). From choice, a world of possibilities. International Planned Parenthood Federation. https://www.ippf.org/sites/default/files/ippf_framework_for_comprehensi… tion.pdf
Braun-Courville, D. K., & Rojas, M. (2009). Exposure to Sexually Explicit Web Sites and Adolescent Sexual Attitudes and Behaviors. Journal of Adolescent Health, 45(2), 156-162. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2008.12.004
Bursac, Z., Gauss, C. H., Williams, D. K., & Hosmer, D. W. (2008). Purposeful selection of variables in logistic regression. Source Code for Biology and Medicine, 3(17), 1-8. https://doi.org/10.1186/1751-0473-3-17
Collins, R. L., Elliott, M. N., Berry, S. H., Kanouse, D. E., Kunkel, D., Hunter, S. B., & Miu, A. (2004). Watching Sex on Television Predicts Adolescent Initiation of Sexual Behavior. Pediatrics, 114(3), 280-289. https://doi.org/10.1542/peds.2003-1065-L
De Graaf, H., & Rademakers, J. (2007). Seksueel gedrag en seksuele gevoelens van prepuberale kinderen. Tijdschrift voor Seksuologie, 31(4), 184-194. https://www.researchgate.net/profile/Jany_Rademakers/publication/242099… edrag_en_seksuele_gevoelens_van_prepuberale_kinderen/links/00b7d528934d886df300000 0/Seksueel-gedrag-en-seksuele-gevoelens-van-prepuberale-kinderen.pdf
DiIorio, C., Kelley, M., & Hockenberry-Eaton, M. (1999). Communication about sexual issues: mothers, fathers, and friends. Journal of Adolescent Health, 24(3), 181-189. https://doi.org/10.1016/S1054-139X(98)00115-3
Dierckens, M., De Clercq, B., & Deforche, B. (2019). Studie Jongeren en Gezondheid, Deel 4: gezondheidsgedrag – Seksuele gezondheid en relaties Factsheet. Universiteit Gent. https://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/wordpress/wpcontent/uploads/2019/09/HBSC201718_Factsheet_seksualiteit.pdf
Elen, K. (2011). Relationele en seksuele vorming in de bijzondere jeugdzorg. Een inventarisatie- en behoeftenonderzoek bij begeleiders in een residentiële voorziening voor kinderen tussen nul en dertien jaar [Masterscriptie, Universiteit Gent]. Lib Gent. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/789/099/RUG01- 001789099_2012_0001_AC.pdf
Escobar-Chaves, S. L., Tortolero, S. R., Markham, C. M., Low, B. J., Eitel, P., & Thickstun, P. (2005). Impact of the Media on Adolescent Sexual Attitudes and Behaviors. Pediatrics, 116(1), 303-326. https://doi.org/10.1542/peds.2005-0355D
European Expert Group on Sexuality Education. (2016a). Sexuality education: what is it? Sex Education, 16(4), 427-431. https://doi.org/10.1080/14681811.2015.1100599
European Expert Group on Sexuality Education. (2016b). Sexuality education: what is its impact? https://www.bzgawhocc.de/fileadmin/user_upload/Dokumente/Sexuality_education_Policy_brief_No_2.pdf
Faludi, C., & Rada, C. (2019). Gender differences in sexual and reproductive health education in the family: a mixed methods study on Romanian young people. BMC Public Health, 19(1103), 1-13. https://doi.org/10.1186/s12889-019-7321-0
Frans, E. (2010). Seksueel gedrag van kinderen bespreekbaar maken. Het vlaggensysteem als pedagogische interventie. Lief & Leed, 4, 118-122. https://www.seksueelgeweld.info/doc/artikel%20Erika%20Frans%20Seksueel%… 0van%20kinderen%20bespreekbaar%20stellen.pdf
Frans, E., Franck, T., Janssens, K., & Storms, O. (2018). Normatieve lijst 2018. Sensoa Vlaggensysteem Buiten de Lijnen. Sensoa. https://www.sensoa.be/sites/default/files/digitaal_materiaal/uitgebreid…lijst_0.pdf
Harmon-Darrow, C., Burruss, K., & Finigan-Carr, N. (2020). “We are kind of their parents”: Child welfare workers’ perspective on sexuality education for foster youth. Children and Youth Services Review, 108, 1-9. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2019.104565
International Planned Parenthood Federation. (2008). Sexual rights: an IPPF declaration. https://www.ippf.org/sites/default/files/sexualrightsippfdeclaration_1…
Jeugdhulp. (2021). Voorzieningen OVBJ. Opgroeien. https://www.jeugdhulp.be/contact/voorzieningen
Jong & Van Zin. (2018). Seks, kussen en relaties >. Een onderzoek naar het gedrag en de normen van 16- tot 18-jarigen. https://www.pimento.be/wpcontent/uploads/2018/03/2018_Seks-kussen-en-relaties.pdf
Kar, S. K., Choudhury, A., & Singh, A. P. (2015). Understanding normal development of adolescent sexuality: A bumpy ride. Journal of Human reproductive sciences, 8(2), 70-74. https://doi.org/10.4103/0974-1208.158594
Kinderrechtencommissariaat. (2011). Dossier Jongeren en seksualiteit. Het recht op gezondheid en ontwikkeling. Visies en aanbevelingen. https://www.kinderrechtencommissariaat.be/sites/default/files/bestanden… en_seksualiteit_0.pdf
Lindahl, R., & Bruhn, A. (2018). Professional dilemmas and occupational constraints in child welfare workers’ relationships with children and youth in foster care. Children and Youth Services Review, 88, 333-340. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2018.03.039
Macdowall, W., Parker, R., Nanchahal, K., Ford, C., Lowbury, R., Robinson, A., … Wellings, K. (2010). ‘Talking of Sex’: Developing and piloting a sexual health communication tool for use in primary care. Patient Education and Counseling, 81, 332-337. https://doi.org/10.1016/j.pec.2010.10.027
McNamara, P. M., Geary, T., & Jourdan, D. (2010). Gender implications of the teaching of relationships and sexuality education for health-promoting schools. Health Promotion International, 26(2), 230-237. https://doi.org/10.1093/heapro/daq046
Peter, J., & Valkenburg, P. M. (2006). Adolescents’ Exposure to Sexually Explicit Material on the Internet. Communication Research, 33(2), 178-204. https://doi.org/10.1177/0093650205285369
Peter, J., & Valkenburg, P. M. (2007). Adolescents’ Exposure to a Sexualized Media Environment and Their Notions of Women as Sex Objects. Sex Roles, 56, 381-395. https://doi.org./10.1007/s11199-006-9176-y
Romeo, K. E., & Kelley, M. A. (2009). Incorporating human sexuality content into a positive youth development framework: Implications for community prevention. Children and Youth Services Review, 31(9), 1001-1009. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2009.04.015
Sensoa. (2021a). Waarom seksuele vorming? Sensoa. https://www.sensoa.be/waarom-seksuelevorming#footnote1_to7ztr3
Sensoa. (2021b). De eerste keer seks bij Vlaamse jongeren: feiten en cijfers. https://www.sensoa.be/de-eerste-keer-seks-bij-vlaamse-jongeren-feiten-e…
Tanton, C., Jones, K. G., Macdowall, W., Clifton, S., Mitchell, K.R., Datta, J., … Mercer, C. H. (2015). Patterns and trends in sources of information about sex among young people in Britain: evidence from three National Surveys of Sexual Attitudes and Lifestyles. BMJ open, 5(3), 1-10. http://dx.doi.org/10.1136/bmjopen-2015-007834
Timmerman, G. (2009). Seksuele vorming en de persoonlijkheid van de leraar. Pedagogiek, 29(1), 45-77. https://www.aup.nl/journal-downloads/pedagogiek/vol_29_nr_1_- _greetje_timmerman,_seksuele_vorming_en_de_persoonlijkheid_van_de_leraar.pdf
Van Dale. (2020). Betekenis seksualiteit. In Van Dale Online. Geraadpleegd op 15 mei 2020, van https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/seks-ualiteit#.XnYYR4hKg2w
van der Doef, S. (2007). Kinderseksualiteit. In S. van der Doef (Red.), Kleine mensen, grote gevoelens (pp. 11-18). Amsterdam, Nederland: Ploegsma.
van der Doef, S. (2009). Reactie vanuit de praktijk op het themanummer “Kinderen, jongeren, seksualiteit en opvoeding”. Nice to know or Need to know? Oftewel: wat heeft de praktijk aan onderzoek en aan deze onderzoeken in het bijzonder? Pedagogiek, 29(2), 173-179. https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/208627/382-405-1-PB…
Ward, M. L. (2002). Does Television Exposure Affect Emerging Adults’ Attitudes and Assumptions About Sexual Relationships? Correlational and Experimental Confirmation. Journal of Youth and Adolescence, 31(1), 1-15. https://doi.org/10.1023/A:1014068031532
Warmbrod, J.R. (2001). Calculating, interpreting, and reporting estimates of “effect size”. Magnitude of an effect or the strength of a relationship. Texas Technology University, 1-22. https://www.depts.ttu.edu/aged/toolbox/effect_size.pdf
Wilson, H. W., & Donenberg, G. (2004). Quality of parent communication about sex and its relationship to risky sexual behavior among youth in psychiatric care: a pilot study. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45(2), 387-395. https://doi.org/10.1111/j.1469- 7610.2004.00229.x
Wilson, E. K., & Koo, H. P. (2010). Mothers, fathers, sons, and daughters: gender differences in factors associated with parent-child communication about sexual topics. Reproductive Health, 7(31), 1-9. https://doi.org/10.1186/1742-4755-7-31
Wilson, E. K., Dalberth, B. T., & Koo, H. P. (2010). “We’re the Heroes!”: Fathers’ Perspectives on Their Role in Protecting Their Preteenage Children from Sexual Risk. Perspectives on Sexual and Reproductive Health, 42(2), 117-124. https://doi.org/10.1363/4211710
World Health Organization. (2006). Defining Sexual Health. Report of a technical consultation on sexual health 28-31 January 2002, Geneva. https://www.who.int/reproductivehealth/publications/sexual_health/defin…. pdf?ua=1
WHO Regional Office for Europe & BZgA. (2010). Standards for Sexuality Education in Europe. A framework for policy makers, educational and health authorities, and specialists. https://www.bzgawhocc.de/fileadmin/user_upload/Dokumente/WHO_BZgA_Stand…
Wyckoff, S. C., Miller, K. S., Forehand, R., Bau, J. J., Fasula, A., Long, N., & Armistead, L. (2008). Patterns of sexuality communication between preadolescents and their mothers and fathers. Journal of Child and Family Studies, 17(5), 649-662. https://doi.org/10.1007/s10826-007- 9179-5
