Faalt de Belgische ontoerekeningsvatbaarheid?

Romanie

De Pelsemaeker

Geesteszieken vormen sinds 1810 een bijzondere categorie binnen het Belgisch strafrechtelijk kader. Zij beschikken immers niet over het denk-en ontwikkelingsvermogen zoals een normale persoon, waardoor zij aan een specifieke regeling dienen te worden onderworpen. Juridisch gezien zijn zij ‘ontoerekeningsvatbaarheid’, en dienen zij bijgevolg te worden ‘geïnterneerd’.

“C’est pas lui, Monsieur le juge, c’est son cerveau”

Is Kim De Gelder toerekeningsvatbaar en bijgevolg schuldig of geestesgestoord en bijgevolg ontoerekeningsvatbaar? Een vraag waar de afgelopen jaren druk over gediscussieerd en gedebatteerd werd. En dan vormt de zaak De Gelder slechts een fractie van het debat. De vraag naar de schuld en strafrechtelijke verantwoordelijkheid van misdrijfplegers en de daarmee gepaard gaande vraag naar toerekeningsvatbaarheid is een essentieel gegeven binnen het strafrechtelijk systeem. Het antwoord op dit vraagstuk zal immers beslissen of de dader de gevangenis in moet, dan wel in een psychiatrische instelling thuishoort en juridisch gezien dus ‘geïnterneerd’ moet worden. In dit laatste geval wordt de dader opgesloten met het oog op het beschermen van de maatschappij, maar de genezings- en verzorgingscomponent staan hier eveneens centraal. Geestesgestoorden worden juridisch gezien dus niet onderworpen aan een straf, maar een maatregel, want zij hebben geen schuld aan de door hen gepleegde feiten. Het maatschappelijk belang in combinatie met de moeilijkheden die hieromtrent bestaan, zorgt ervoor dat dit concept sinds jaar en dag voorwerp van discussie en brandende kritiek uitmaakt.

De grijze zone van het menselijke brein: de verminderd toerekeningsvatbaren

Essentieel bij deze discussie omtrent de ontoerekeningsvatbaarheid is de wezenlijke zwart-wit kwestie die de Belgische strafwetgeving naar voor schuift. Hiermee wordt bedoeld dat er slechts twee mogelijkheden zijn: een dader is toerekeningsvatbaar, of hij is het niet. Hij is schuldig, of hij is het niet. Bijgevolg moeten gerechtspsychiaters de geestestoestand van delinquenten op een zwart-wit schaal plaatsen, hetgeen een quasi-onmogelijke opdracht is, daar de psyche van personen zich doorgaans in een grijze zone situeert. Het is geen of-of verhaal, want er bestaat ook zoiets als verminderd of gedeeltelijk toerekeningsvatbaren. Daders kunnen ‘verstoord’ zijn in hun toestand, maar daarom is de controle over hun doen en handelen niet volledig uitgeschakeld. Bij deze discussie spelen twee cruciale wetsbepalingen een rol, met name artikel 71 van het Strafwetboek en artikel 9 van de interneringswet. De wisselwerking tussen beide artikelen en de daarmee samenhangende vraag naar graduele toerekeningsvatbaarheid, staan dan ook centraal in dit werkstuk. Want wat maakt deze problematiek precies zo complex? Hoe kan het dat zo een fundamenteel gegeven binnen het strafrechtelijk systeem, zo bediscussieerd is? En kan hiervoor dan geen oplossing worden gevonden?

Zoektocht naar een nieuw systeem

Om deze laatste vraag te beantwoorden, werd een blik geworpen over de Zuidelijke grenzen heen. Naast de grote affiniteit die het Belgische recht met het Franse recht kent (cfr. Code Napoléon 1810), werd vastgesteld dat beide rechtssystemen over dit onderwerp nog maar zelden naast elkaar werden gelegd, waardoor het wetenschappelijk belang hiervan onbetwist is. Bovendien kent het Franse rechtsstelsel een wettelijke verankering van de figuur van de verminderde toerekeningsvatbaarheid, waardoor ook het praktische belang van deze rechtsvergelijking vanzelfsprekend is. Er werd onderzocht hoe het Franse systeem met betrekking tot de ontoerekeningsvatbaarheid in elkaar zit. Hier werd een centrale rol toebedeeld aan het wettelijke concept van de verminderde toerekeningsvatbaarheid. De voor-en nadelen hiervan werden zorgvuldig uit de doeken gedaan en geëvauleerd. Hiervoor werd vooreerst de Franse literatuur uitgeplozen, om vervolgens zelf creatief te werk te gaan en een extra invulling te geven aan de reeds bestaande literatuur. Op die manier kon een eindbalans worden opgemaakt en werd een antwoord op de finale onderzoeksvraag geformuleerd.

Een sprong naar het praktijkveld

Om het onderzoek kracht bij te zetten en meer tot leven te wekken, werden een aantal interviews afgenomen van belangrijke actoren binnen de juridische wereld. Meer bepaald werd een beroemde strafrechtpleiter (Nina Van Eeckhaut), een strafrechtexpert (Tom Van Wynsberge), een rechter (X), en een gerechtspsychiater (Kurt Audenaert) geïnterviewd. De boeiende gesprekken die hieruit voortvloeide, zijn terug te vinden doorheen de masterproef in de vorm van quotes. Er werd steeds getracht om gepaste en relevante passages uit de gesprekken te filteren en deze als citaten bij bepaalde stukken te plaatsen. De quotes hebben als doel bepaalde zaken te verduidelijken, voorbeelden te geven, en het voor de lezer meer levendiger, luchtiger en praktijkgerichter te maken. Zo profileerde Professor Audenaert het volgende: “Het is zó een fundamentele vraag, want er wordt beslist over de toekomst van niet alleen de patiënt, maar ook van de samenleving. En toch wordt er te weinig aandacht aan besteed. Dat is zo immens jammer.”

Bibliografie

WETGEVING

BELGIË

Wet van 18 juni 1850 op de behandeling van de krankzinnigen, BS 21 juni 1850.

Wet van 4 oktober 1867 op de verzachtende omstandigheden, BS 5 oktober 1867.

Strafwetboek, BS 15 oktober 1867.

Wet van 9 april 1930 tot bescherming van de maatschappij tegen abnormalen, gewoontemisdadigers en plegers van bepaalde seksuele strafbare feiten, BS 1 januari 1931.

Wet van 1 juli 1964 tot bescherming van de maatschappij tegen abnormalen, gewoontemisdadigers en plegers van bepaalde seksuele strafbare feiten, BS 17 juli 1964.

Wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, BS 1 januari 1966.

Wet van 28 december 1973 op de behandeling van geesteszieken, BS 31 december 1973.

Wet van 26 juni 1990 betreffende de bescherming van de persoon met een geestesziekte, BS 27 juni 1990.

Wet van 17 mei 2006 betreffende de externe positie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten, BS 1 september 2007.

Wet van 21 april 2007 betreffende de internering van personen met een geestesstoornis, BS 13 juli 2007.

Wet van 10 april 2014 tot invoering van de probatie als autonome straf in het Strafwetboek en tot wijziging van het Wetboek van strafvordering en de wet van 29 juni 1964 betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie, BS 19 juni 2014.

Wet van 5 mei 2014 betreffende de internering van personen, BS 9 juli 2014.

Wet van 19 december 2014 houdende diverse bepalingen betreffende Justitie, BS 29 december 2014.

Wet van 4 mei 2016 houdende internering en diverse bepalingen inzake Justitie (Potpourri III), BS 13 mei 2016. Decreet van 15 februari 2019 betreffende het Jeugddelinquentierecht, BS 26 april 2019.

FRANKRIJK

Code Pénal, JO 23 februari 1810.

Code Pénal, JO 1 maart 1994.

Code de Procédure Pénale, JO 1 maart 1994.

Code de la Santé Publique, JO 22 juni 2000.

Loi 25 juni 1824 contenant diverses modifications au Code Pénal.

Loi 28 april 1832 contenant des modifications au Code Pénal et au Code d’instruction Criminelle.

Loi n°7443 30 juni 1838 sur les aliénés, JO 30 juni 1938.

Loi n° 90-527 27 juni 1990 relative aux droits et à la protection des personnes hospitalisées en raison de troubles mentaux et à leurs conditions d’hospitalisation, JO 30 juni 1990.

Loi n° 2008- 174 25 februari 2008 relative à la rétention de sûreté et à la déclaration d’irresponsabilité pénale pour cause de trouble mental, JO 26 februari 2008.

Loi n°2014-896 15 augustus 2014 relative à l’individualisation des peines et renforçant l’efficacité des sanctions pénales, JO 17 augustus 2014.

Circulaire du Garde des Sceaux Chaumié van 12 december 1905

VOORBEREIDENDE DOCUMENTEN

BELGIË

Wetsontwerp betreffende de internering van personen die lijden aan een geestesstoornis, Parl.St. Kamer 2006 – 07, nr. 2841/1.

Verslag namens de commissie voor de justitie van 4 maart 2014, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 3274/005.

Beleidsverklaring 3 december 2014, Parl.St. Kamer 2014-15, nr. 54- 0020/018 (K. GEENS).

Vr. en Antw. Senaat 2014-15, Vr. nr. 6-298, 5 december 2014 (B. ANCIAUX).

Wetsontwerp houdende internering en diverse bepalingen betreffende justitie, Parl.St. Kamer 2015 – 16, nr. 1590/001.

VERBRUGGEN, F. en HANOULLE, K., Nota bij het wetsontwerp houdende wijzigingen van de wet van 5 mei 2014 inzake internering: beperking toepassingsgebied internering, 2016.

Verslag over het wetsontwerp van 18 januari 2016 houdende internering en diverse bepalingen inzake justitie, Parl.St. Kamer 2015-16, nr. 1590/006.

Adv.RvS, nr. 60.893/3 bij het voorontwerp van Strafwetboek – Boek I, BS 27 maart 2017.

Wetsvoorstel tot invoering van een nieuw Strafwetboek - Boek 1 en 2, Parl.St. Kamer 2018-19, nr. 54- 3651/001.

Wetsvoorstel tot invoering van een nieuw Strafwetboek – Boek 1 en 2, Parl.St. Kamer 2019, nr. 55-0417/001.

Wetsvoorstel tot instelling van een nieuw Strafwetboek - Boek 1 en Boek 2 , Parl.St. Kamer, 2019-2020, nr. 55- 1011/001.

FRANKRIJK

Sénat, “L’irresponsabilité pénale des maladies mentaux”, februari 2004, www.senat.fr/lc/lc132/lc132_mono.html.

Sénat, “Rapport d’information fait au nom de la commission des affaires sociales et de la commission des lois constitutionnelles, de législation, du suffrage universel, du Règlement et d’administration générale, par le groupe de travail sur la prise en charge des personnes atteintes de troubles mentaux ayant commis des infractions”, 5 mei 2010, session ordinaire de 2009-2010, nr. 434, www.senat.fr/rap/r09-434/r09-4341.pdf, 120.

Sénat, “L’irresponsabilité pénale: débat organisé à la demande du groupe Union Centriste”, 18 februari 2020,

www.senat.fr/basile/visio.do?id=s20200218_13&idtable=s20200218_13&_c=L%… s+malades+mentaux&rch=gs&de=20200218&au=20210218&dp=1+an&radio=dp&aff=sep&tri=p&off=0&afd=ppr&af d=ppl&afd=pjl&afd=cvn&isFirst=true.

Avis 14 oktober 2019 relatif à la prise en charge des personnes détenues atteintes de troubles mentaux, JO 22 november 2019, www.legifrance.gouv.fr/download/pdf?id=3rE5MnUYeoagw2iPfnVKVfxK6n1pI9Ko….

RECHTSPRAAK

EUROPEES HOF VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS

EHRM 7 oktober 1988, nr. 10519/83, Salabiaku/Frankrijk.

EHRM 20 januari 2009, nr. 75909/01, Sud Fondi Srl et al./Italië.

EHRM 22 oktober 2012, nr. 2281/08, L.B./België.

EHRM 10 januari 2013, nr. 43418/09, Claes/België.

EHRM 10 januari 2013, nr. 43653/09, Dufoort/België.

EHRM 10 januari 2013, nr. 53448/10, Swennen/België.

EHRM 9 januari 2014, nr. 50658/09, Saadouni/België.

BELGIË

Cass. 10 december 1941, Arr. Cass. 1941, 252, noot HOEBRECHTS.

Cass. 14 september 1983, Arr.Cass. 1983-84, 35.

Cass. 8 november 1983, Arr.Cass. 1983-84, 282.

Cass. 12 mei 1987, Arr.Cass. 1986-87, 1194.

Cass. 21 maart 2002, T.Verz. 2002, afl. 4, 878.

Cass. 12 februari 2008, AR. P.07.1185.N.

Cass. 26 juni 2018, AR. P.18.0433.N.

Cass. 12 maart 1987, RW 1987-88, 538, Concl. J. DU JARDIN.

Hof van Beroep Antwerpen 20 januari 1978, RW 1977-78, 2070, noot L. DUPONT.

Hof van Beroep Gent (6e kamer) 18 december 2017, RW 2019-20, nr. 5, 190, noot.

Hof van Beroep Antwerpen (10e kamer) 21 februari 1995, AJT 1995-98, 108, noot. P. CASIER. KI Brussel 24 juni 1944, JT 1944-45, 259.

KI Bergen 15 juni 1999, Rev.dr.pén. 2000, 742.

FRANKRIJK

Cons. Const. 9 augustus 2007, nr. 2007-554. Crim. 28 januari 1998, Bull. Crim. 1998, nr. 34. Crim. 31 maart 1999, Bull. Crim. 1999, nr. 66. Crim. 18 februari 2004, Bull. Crim. 2004, nr. 46. Crim. 11 juli 2007, Bull. Crim. 2007, nr. 183.

Crim. 6 november 2012, Bull. Crim. 2012, nr. 240.

RECHTSLEER

BOEKEN

BELGIË

BEEK, H-H., Waanzin in de middeleeuwen. Beeld van de gestoorde en bemoeienis met de zieke, Haarlem, De Toorts, 1969, 327 p.

BEKAERT, H., Handboek voor studie en praktijk van het Belgisch strafrecht, Antwerpen, Uitgeverij Ontwikkeling, 1965, 359 p.

CASSELMAN, J-M., HEIMANS, H., VERPOORTEN, P. en DE RYCKE, R., Internering. Het nieuwe beleid in België: een metamorfose?, Brugge, die Keure, 2017, 140 p.

COLLIN, F., Strafrecht, Brussel, Larcier, 1948, 305 p.

DE CLERCK, D., Beginselen van strafrecht en van strafvordering. 1 : Strafrecht, Leuven, Acco, 1996, 234 p.

DE HOON, H., Grondbeginselen van het Belgisch strafrecht, Aalst, De Seyn-Verhougstraete, 1896, 276 p.

DE NAUW, A. en DERUYCK, F., Overzicht van het Belgisch algemeen strafrecht, Brugge, die Keure, 2015, 213 p.

DE NAUW, A., Inleiding tot het algemeen strafrecht, Brugge, die Keure, 2008, 221 p.

DECORTE, T. en ZAITCH, D., Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie, Leuven, Acco, 2016, 217 p.

DERUYCK, F. en VAN LANDEGHEM, Y., Overzicht van het Belgisch algemeen strafrecht, Brugge, die Keure, 2021, 464 p.

DUPONT, L. en VERSTRAETEN, R., Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1990, 913 p.

GOETHALS, J., Abnormaal en delinkwent: de geschiedenis en het actueel functioneren van de wet bescherming van de maatschappij, Antwerpen, Kluwer, 1991, 332 p.

GORLÉ, F., BOURGEOIS, G., BOCKEN, H., REYNTJES, W., DE BONDT, W. en LEMMENS K., Rechtsvergelijking, Mechelen, Kluwer, 2007, 359 p.

HAFFMANS, K., De berechting van de psychisch gestoorde delinquent: handleiding voor juristen bij vraagstukken op het raakvlak van strafrecht en psychiatrie, Amsterdam, Arnhem Gouda Quint, 1989, 196 p.

HANOULLE, K., Internering en toerekeningsvatbaarheid, Antwerpen, Intersentia, 2018, 569 p.

HARDYNS, W., Onderzoeksmethoden: niet gepubliceerde syllabus, Gent, Institute for International Research on Criminal Policy Ugent, 2018, 153 p.

HAUS J-J., Principes généraux du droit pénal belge, Gent, Hoste, 1874, 819 p.

MONBALLYU, J., Zes eeuwen strafrecht: de geschiedenis van het Belgische strafrecht (1400-2000), Leuven, Acco, 2006, 382 p.

MORTELMANS, D., Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden, Leuven, Acco, 2013, 225 p.

NYPELS, J-S-G. en SERVAIS, J., Le Code pénal belge interprété principalement au point de vue de la pratique, Brussel, Bruylant, 1938, 486 p.

ROSSEAUX, X., LE CLERCQ, G., en DUPONT-BOUCHAT, M-S., La Belgique Criminelle. Droit, justice, société (XIVe-Xxe siècles), Louvain-la- Neuve, Academia-Bruylant Presses, 2006, 536 p.

ROZIE J., VANDERMEERSCH, D., DE HERDT J., DEBAUCHE, M. en TAEYMANS, M., Commissie voor de hervorming van het strafrecht. Voorstel van voorontwerp van boek I van het strafwetboek, Brugge, die Keure, 2017, 216 p.

TULKENS, F. en VAN DE KERCHOVE, M., Introduction au droit pénal, aspects juridiques et criminologiques, Brussel, Kluwer Story-Scientia, 1993, 572 p.

VAN DE KERCHOVE, M., Le droit sans peines: aspects de la dépénalisation en Belgique et aux Etats-unis, Bruxelles, Facultés universitaires Saint-Louis, 1987, 557 p.

VAN DEN WYNGAERT, C. en VANDROMME, S., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, II dln., Antwerpen, Maklu, 2014, 1406 p.

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht, I, Antwerpen, Maklu, 2006, 1314 p.

VAN DEN WYNGAERT, C., TRAEST, P. en VANDROMME, S., Strafrecht en Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2017, 1406 p.

VANDERMEERSCH, D., ROZIE, J. en DE HERDT J., Naar een nieuw Strafwetboek? Het voorstel van de Commissie tot Hervorming van het Strafrecht, Brugge, die Keure, 2019, 610 p.

VERBRUGGEN, F. en VERSTRAETEN, R., Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, I, Antwerpen, Maklu, 2006, 529 p.

WAELKENS, L., Civium causa. Handboek Romeins recht, Leuven, Acco, 2003, 307 p.

FRANKRIJK

BOULOC, B., STEFANI, G. en LEVASSEUR G., Droit pénal général, Parijs, Dalloz, 2000, 680 p.

CARBASSE, J-M., Histoire du droit pénal et de la justice criminelle, Parijs, Presses universitaires de France, 2000, 443 p.

DESPORTES, F. en LE GUNEHEC, F, Le nouveau droit pénal. 1: Droit pénal général, Parijs, Economica, 1998, 914 p. FOUCAULT, M., Histoire de la folie à l’âge classique, Parijs, Gallimard, 1992, 583 p.

GARRAUD, R., Précis de droit criminel, Parijs, Sirey, 1912, 1068 p.

GUIGNARD, L., Juger la Folie: la folie criminelle devant les Assises au XIXe siècle, Parijs, Presses universitaires de France, 2010, 296 p.

LEVASSEUR, G. en ANCEL, M., Les délinquants anormaux mentaux, Parijs, Cujas, 1959, 194 p. MAYAUD, Y., Code Pénal, Parijs, Dalloz, 2004, 2381 p.

MAYAUD, Y., Droit Pénal général, Parijs, Presses universitaires de France, 2007, 800 p. PRADEL, J., Manuel Droit pénal général, Parijs, Cujas, 2002, 749 p.

VÉRON, M., Droit pénal spécial, Parijs, Dalloz, 2006, 470 p.

BIJDRAGEN IN TIJDSCHRIFTEN

BELGIË

COSYNS, P., “De forensische geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen op een keerpunt”, Tijdschrift voor psychiatrie 2008, afl. 48, 511-513.

COSYNS, P., KOECK, S. en VERELLEN, R., “De justitiabele met een psychiatrische stoornis in Vlaanderen”, Tijdschrift voor psychiatrie 2008, afl. 50, 63-68.

DE CLERCK, A. en VAN STEENBRUGGE, W., “Het wetsontwerp internering, het lijden eindelijk verlicht?”, Fatik 2007, nr. 114, 16-24.

DEKKER, J. en VAN MARLE, H., “Ziekte en verminderde verantwoordelijkheid”, Ethiek & Maatschappij 2009, afl. 4, 3- 16.

GOEDSEELS, E. en RAVIER, I., “Recente ontwikkelingen in het Belgische jeugdrecht”, Justitie en veiligheid 2020, afl. 15, 1-28.

GOETHALS, J. en ROBERT, L., “Een nieuwe interneringswet”, Fatik 2007, nr. 114, 4-9.

GOOSSENS, E., “Psychopaten zijn ontoerekeningsvatbaar”, Jura Falc. 2010-11, nr. 1, 3-59.

GORLÉ, F., “Nogmaals over het morele bestanddeel van het misdrijf”, RW 1980-81, 90-101.

HANOULLE, K., “Potpourri III als sluitstuk van de nieuwe interneringswetgeving”, NC 2016, volume 11, nr. 5, 385-405. HANTSON, J., “De gedwongen opname als ultimum remedium”, TGZ 2017, nr. 2, 157-160.

HEIMANS, H., “Is er opnieuw hoop voor de geïnterneerden?”, Fatik 2007, nr. 114, 10-15.

HEIMANS, H., “Zal een beperking van de internering een betere zorg garanderen?”, Orde van de dag 2016, afl. 74, 12- 20.

JEURISSEN, A., “Het morele element in hoofde van de geestesgestoorde delinquent”, NC 2011, Volume 6, nr. 2, 127- 178.

LEESTMANS, D., “Men geeft ons meer expertise dan we hebben”, Juristenkrant 2013, nr. 270, 8-9.

MATTHIJS, J., “Eb en vloed om de wet tot bescherming van de maatschappij tegen abnormalen”, RW 1964-65, nr. 3, 129-159.

VANDENBROUCKE, M., “De nieuwe interneringswet: enkele kanttekeningen”, Fatik 2007, nr. 114, 21-25.

VANDENBROUCKE, M., “De psychiatrische expertise in strafzaken: vaak vergeten, maar niet altijd onbelangrijk”, RW 1994-95, nr. 40, 1353-1384.

VANDER BEKEN T., HEIMANS, H. en SCHIPAANBOORD, E., “Eindelijk een echte nieuwe en goede wet op de internering? Deel 1: gerechtelijke fase”, RW 2016-17, nr. 16, 1043-1064.

VANDER BEKEN, T., HEIMANS, H. en SCHIPAANBOORD, E. “Eindelijk een echte nieuwe en goede wet op de internering? Deel 3: reparatie”, RW 2016-17, nr. 16, 603-619.

VANKEERBERGHEN, S., “Het ontoerekeningsvatbaarheidsbegrip naar Belgisch recht: over de noodzaak aan herdefiniëring en oplossingen uit het buitenland”, Jura Falc. 2013-14, afl. 2, 261-348.

VERDUYN, I., “Het culpa-in-causabeginsel in rechtsvergelijkend perspectief met Nederland en Frankrijk”, NC 2018, 80-110.

FRANKRIJK

BÉNÉZECH, M., “Folie où-est tu?: Libre dissertation critique sur la responsabilité des psychotiques”, Annales Médico- Psychologiques 2010, vol. 168, nr. 1, 48-56.

BOULEY, D., MASSOUBRE, C., SERRE, C., LANG, F., CHAZOT, L. en PELLET, P., “Les fondements historiques de la responsabilité pénale”, Annales Médico-Psychologiques 2002, vol. 160, nr. 5-6, 396-405.

SENON, J-L. en MANZANERA, C., “Réflexion sur les fondements du débat et des critiques actuels sur l’expertise psychiatrique pénale”, Annales Médico-Psychologiques 2006, Vol. 164, nr. 10, 818-827.

ZAGURY, D. en SENON J-L., “L’expertise psychiatrique pénale en France, un système à la dérive”, L’information Psychiatrique 2014, Vol. 90, 627-629.

BIJDRAGEN IN HANDBOEKEN EN VERZAMELWERKEN

ANCIAUX, B., “Barensweeën. De genese van de wet op de internering van personen van 2014” in CASSELMAN, J., ANCIAUX, B. en GEENS, K. (eds), Internering. Nieuwe interneringswet en organisatie van de zorg, Brugge, die Keure, 2015, 27-48.

CASSELMAN, J., “De interneringswetgeving in historisch perspectief. Komt er nooit een einde aan de syfusarbeid?” in CASSELMAN, J., ANCIAUX, B. en GEENS, K., (eds.), Internering. Nieuwe interneringswet en organisatie van de zorg, Brugge, die Keure, 2015, 5-26.

CASSELMAN, J. “Wat is Gerechtelijke psychiatrie” in COSYNS, P. en CASSELMAN, J. (eds.), Gerechtelijke psychiatrie, Leuven, Garant, 1995, 9-19.

COSYNS P., “Psychiatrisch deskundigenonderzoek in strafzaken” in COSYNS, P. en CASSELMAN, J. (eds), Gerechtelijke psychiatrie, Leuven, Garant, 1995, 39-72.

DE NAUW, A., “De niet-toerekeningsvatbaarheid sluit niet noodzakelijkerwijze het opzet uit” in DERUYCK F., DE SWAEF, M., ROZIE, J., ROZIE, M., TRAEST, P., VERSTRAETEN, R. en HUYBRECHTS, L. (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum Luc Huybrechts, Antwerpen, Intersentia, 2010, 65-74.

DE RUYVER, B. en VANDER BEKEN, T., “Te gek om op te sluiten” in DUPONT, L. en VERBRUGGEN, F., Strafrecht als roeping: Liber amicorum Lieven Dupont, Leuven, Universitaire pers, 2005, 345-358.

DILLEN, C., “De psychiaters-deskundigen in strafzaken: de apen van justitie?” in BRUGGEMAN, W., DE WREE, E., GOETHALS, J., PONSAERS, P., VAN CASTER, P., VANDER BEKEN, T., VERMEULEN, G. (eds), Van pionier naar onmisbaar. Over 30 jaar Panopticon, Antwerpen, Maklu, 2009, 202-207.

DUPONT, L., “De constitutieve elementen van het misdrijf” in ARNOU, P. en VANDEPLAS, A. (eds), Om deze redenen. Liber Amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 201-228.

HANOULLE, K. en VERBRUGGEN, F., “Ivorentorenmentaliteit in de kerkers? Het problematisch begrip toerekeningsvatbaarheid” in DERUYCK, F. en ROZIE, M., Liber amicorum Alain De Nauw: het strafrecht bedreven, Brugge, die Keure, 2011, 319-335.

HANOULLE, K., “Te gek om los te lopen of net niet? De vergeten groep van de verminderde toerekeningsvatbare daders in het Belgische strafrecht” in BRUGGEMAN, W., DE WREE, E., GOETHALS, J., PONSAERS, P., VAN CASTER, P., VANDER BEKEN, T., VERMEULEN, G. (eds.), Van pionier naar onmisbaar. Over 30 jaar Panopticon, Antwerpen, Maklu, 2009, 370-384.

HEIMANS, H. en VANDER BEKEN, T., “De nieuwe interneringswet van 5 mei 2014”, in CASSELMAN, J., ANCIAUX, B. en GEENS, K. (eds), Internering. Nieuwe interneringswet en organisatie van de zorg, Brugge, die Keure, 2015, 49-111.

MOOIJ, A., “Toerekeningsvatbaarheid en de vraag naar het kwaad” in KEULEN, B-F., KNIGGE, G. en WOLSWIJK, H-D. (eds.), Pet af; liber amicorum D.H. de jong, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2007, 333-352.

ROZIE, J., “De strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de geestesgestoorde delinquent” in ADAMS, M., BARBAIX, R., BRAECKMANS, H. et al (eds.), Verantwoordelijkheid en recht, Mechelen, Kluwer, 2008, 217-238.

SCHIPAANBOORD, A-E. en VANDER BEKEN, T., “De interneringswet van 2014” in WITTOUCK, C., AUDENAERT, K. en VANDER LAENEN, F. (eds.), Handboek forensische gedragswetenschappen, Antwerpen, Maklu, 2015, 53-80.

SCHIPAANBOORD, A-E., “Een juridisch kader voor wetsovertreders met een psychische stoornis” in VANDER BEKEN, T., BROEKAERT, E. en AUDENAERT, K. (eds.), Sterktes van mensen. Sterktegerichte strategieën voor het ondersteunen van mensen met een psychiatrische problematiek die strafbare feiten pleegden, Antwerpen, Maklu, 2016, 75-93.

VANDER BEKEN, T., “De nieuwe interneringswetgeving” in P. TRAEST, A. VERHAGE, VERMEULEN, G. (eds.), Strafrechtelijk en strafprocesrecht: doel of middel in een veranderde samenleving? Postuniversitaire Cyclus Willy, Mechelen, Wolters Kluwer, 2017, 341-404.

VANDER BEKEN, T., “Strafrechtsbedeling en wetsovertreders met een psychiatrische stoornis” in WITTOUCK, C., AUDENAERT, K. en VANDER LAENEN, F. (eds.), Handboek forensische gedragswetenschappen, Antwerpen, Maklu, 2015, 31-51.

MASTERPROEVEN

BELGIË

CARLIER, N., Ontoerekeningsvatbaarheid en de publieke opinie, masterproef Criminologische Wetenschappen,

UGent, 2014-2015, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/213/203/RUG01-002213203_201…, 101 p. CASTERMAN, S., Internering van geestesgestoorde delinquenten, masterproef Rechten UGent, 2011-2012,

https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/891/901/RUG01-001891901_201…, 182 p.

DE MAERTELAERE, L., Het gebruik van hersenscans als bewijs in strafzaken, masterproef Rechten UGent, 2019-2020,

https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/862/865/RUG01-002862865_202…, 150 p.

DE POORTERE, N., Ontoerekeningsvatbaarheid, masterproef Rechten UGent, 2011-2012,

https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/349/446/RUG01-002349446_201…, 108 p.

DECROO, A., Artikel 71 Sw. behouden of afschaffen? Is artikel 71 Sw. een wenselijk artikel? Hebben wij nood aan de schulduitsluitingsgrond 'dwang'? , masterproef Rechten UGent, 2014- 2015, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/213/507/RUG01-002213507_201…, 109 p.

DERAEVE, S., De ontoerekeningsvatbaarheid: vraagtekens op het kruispunt van justitie en psychiatrie, masterproef Criminologische Wetenschappen UGent, 2001-2002, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/049/595/RUG01- 002049595_2013_0001_AC.pdf, 130 p.

FRANCO, F., Psychiatrie binnen de strafrechtspleging: de eeuwige vraag naar (on)toerekeningsvatbaarheid. Pijnpunten binnen de forensische psychiatrie en een blik op de Belgische wetgeving, masterproef Rechten UGent, 2015-2016, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/272/108/RUG01-002272108_201…, 127 p.

GOEMAN, K., Toerekeningsvatbaarheid: een evoluerend begrip. Hebben we nood aan een visie die dichter aansluit bij de biologische realiteit?, masterproef Rechten UGent, 2016-2017, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/349/621/RUG01-002349621_201…, 123 p.

LAUWEREYS, L., De strafrechtelijke verantwoordelijkheid van natuurlijke personen en rechtspersonen, masterproef Rechten UGent, 2008-2009, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/391/535/RUG01- 001391535_2010_0001_AC.pdf, 165 p.

SAPIJN, J., De ontoerekeningsvatbaarheid na de nieuwe interneringswet van 5 mei 2014: een kritische en rechtsvergelijkende studie naar het ontoerekeningsvatbaarheidsbegrip, masterproef Rechten UGent, 2015-2016, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/272/120/RUG01-002272120_201…, 183 p.

VAN HYFTE, B., Een analyse van het toerekeningsvatbaarheidsconcept in het Belgisch Strafrecht, masterproef Rechten UGent, 2016-2017, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/349/446/RUG01- 002349446_2017_0001_AC.pdf, 141 p.

FRANKRIJK

LOPEZ MORA, L., Abolition, altération du discernement: destin penal et medical des mise en cause, masterproef Strafrecht en Strafrechtelijke Wetenschappen Universiteit Panthéon-Assas, 2010, https://docassas.u- paris2.fr/nuxeo/site/esupversions/a930e664-a6c6-4252-be10-b464a6109def?inline, 140 p.

DOCTORATEN

FRANKRIJK

PARIS, J., Le traitement juridique du trouble mental. Essai sur les rapports entre Droit et Psychiatrie, Doctoraatsthesis Université Grenoble Alpes, 13 mei 2019, 623 p.

ONLINE BRONNEN

BELGIË

DE METS, J., Samenvatting rechtsvergelijking, 2018-2019, https://vrg-

gent.be/media/bestanden/13._rechtsvergelijking_-_inleiding.pdf (consultatie op 6 april en 20 oktober 2020). GEENS, K., Justitieplan, www.koengeens.be/policy/beleidsverklaringen/justitieplan (consultatie op 26 november

2020 en 8 maart 2021).

GEENS, K., Het justitieplan. Een efficiëntere justitie voor meer rechtvaardigheid, 18 maart 2015,

www.koengeens.be/news/2015/03/18/het-justitieplan-voor-een-snellere-eff…

(consultatie op 23 februari 2021).

VAN DOOREN, J., Samenvatting rechtsvergelijking, 2013, https://vrg-gent.be/media/bestanden/5._samenvattingjvd-

rechtsvergelijking.pdf (consultatie op 6 april en 20 oktober 2020).

FRANKRIJK

BEM, A., Les troubles altérant le discernement cause d’atténuation de la responsabilité pénale, 6 oktober 2015,

www.legavox.fr/blog/maitre-anthony-bem/troubles-alterant-discernement-c…

(consultatie op 1 april 2021).

BOUCHARD, P., Irresponsabilité et responsabilité pénales: faut-il reformer l’article 122-1 du Code Pénal Français?,

april 2018, www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0003448718300726 (consultatie op 15 maart 2021).

BUSSY, L., L’altération du discernement: modification de l’article 122-1 du Code Pénal, 12 november 2014,

www.village-justice.com/articles/alteration-discernement,18276.html (consultatie op 20 maart 2021).

COURS DROIT, L’infraction: définition et éléments constitutifs, 25 april 2019, https://cours-de-droit.net/l-infraction-

definition-et-elements-constitutifs-a121604320/ (consultatie op 17 februari 2021).

DANET, J. en SAAS, C., De l’usage des notions de délinquants anormaux et délinquants d’habitude dans les législations allemande, belge, française et suisse, Champ pénal 2010, Vol. 7, 16, https://journals.openedition.org/champpenal/7955 (consultatie op 26 feburari 2021).

DAUDÉ, J., Les causes d’irresponsabilité et d’atténuation de la responsabilité pénale, 20 december 2013, www.village-justice.com/articles/causes-irresponsabilite-attenuation,15… (consultatie op 18 februari 2021).

GAUTRON, V., Les mesures de sûreté et la question de la dangerosité: la place des soins pénalement, https://journals.openedition.org/criminocorpus/3195 (consultatie op 20 maart 2021).

GUIGNARD, L. en GUILLEMAIN, H., Les fous en prison?, 2 december 2008, https://laviedesidees.fr/IMG/pdf/20081202_fousenprison.pdf (consultatie op 26 februari 2021).

GUIGNARD, L., La genèse de l’article 64 du Code Pénal, 22 april 2016, https://journals.openedition.org/criminocorpus/3215 (consultatie op 18 februari 2021).

MAHÉ, V, Auteurs d’infractions dont le discernement était altéré ou aboli au sens de l’article 122-1 du Code Pénal: étude descriptive sur 180 sujet, 2015, www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1878652915000085 (consultatie op 17 maart 2021).

SALVAGE, P., La responsabilité pénale du malade mental: les principes de base, 2014, https://journals.openedition.org/crdf/1940 (consultatie op 20 maart 2021).

SENON, J-L., Troubles psychiques et réponses pénales, 2008, https://journals.openedition.org/champpenal/77 (consultatie op 18 maart 2021).

X, Promulgation du Code Pénal, www.gouvernement.fr/partage/10893-promulgation-du-code-penal (consultatie op 1 maart 2021).

KRANTENARTIKELEN

BELGIË

DE MORGEN, “Experts zijn het oneens over ziektebeeld Storme”, 14 oktober 2010,

www.demorgen.be/nieuws/experts-zijn-het-oneens-over-ziektebeeld-storme~….

DE MORGEN, “Drievoudig moordenaar Léopold Storme heeft de gevangenis verlaten”, 28 februari 2017,

www.demorgen.be/nieuws/drievoudig-moordenaar-leopold-storme-heeft-de-ge…. DE STANDAARD, “Interview met gerechtspsychiater Chris Dillen: vechten tegen de bierkaai–een mens is zelden

volledig normaal”, 31 maart 2012, www.standaard.be/cnt/7s3o7cp2.

DE STANDAARD, “Toerekeningsvatbaar of toch niet? Een bocht van 180 graden”, 21 januari 2019,

www.standaard.be/cnt/dmf20190120_04116800.

DE STANDAARD, “Toerekeningsvatbaarheid is geen zwart-witverhaal”, 18 juli 2019,

www.standaard.be/cnt/dmf20190717_04514918.

DE STANDAARD, “Kim De Gelder wordt geïnterneerd in Turnhout of Merkplas”, 1 oktober 2019, www.standaard.be/cnt/dmf20191001_04638672.

GAZET VAN ANTWERPEN, “Hij vermoordde zijn zus en ouders op gruwelijke wijze: 9 jaar later is hij weer vrij”, 24 februari 2017, www.gva.be/cnt/dmf20170224_02748900.

HET NIEUWSBLAD., “Te weinig gradaties om toerekeningsvatbaarheid De Gelder te omschrijven”, 15 maart 2013, www.nieuwsblad.be.

HET NIEUWSBLAD, “Kim De Gelder wordt geïnterneerd: hij moet permanent onder toezicht worden geplaatst”, 24 mei 2019, www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20190524_04421428.

LA LIBRE, “C’est pas lui, M. le juge, c’est son cerveau”, 24 juni 2014, www.lalibre.be/planete/sciences-espace/c-est- pas-lui-m-le-juge-c-est-son-cerveau-53a84a0c3570c0e74340d55c.

LA LIBRE, “L’irresponsabilité pénale en cas de troubles mentaux”, Paris 27 december 2016,

www.lalibre.be/dernieres-depeches/afp/l-irresponsabilite-penale-en-cas-…- 586279d4cd70138bd42565c2.

VRT NIEUWS, “Waarom zijn conclusies van psychiaters uiteenlopend?”, 15 maart 2013, www.vrt.be/vrtnws/nl/2013/03/15/waarom_zijn_conclusiesvanpsychiatersuit….

VRT NIEUWS, “Geens wil af van zwart-witbeoordeling ontoerekeningsvatbaarheid”, 18 november 2014, www.vrt.be/vrtnws/nl/2014/11/18/geens_wil_af_vanzwart-witbeoordelingont….

VRT NIEUWS, “Schuldig of ontoerekeningsvatbaar? Systeem is veel te zwart wit!”, 8 maart 2018, www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/03/08/-schuldig-of-ontoerekeningsvatbaar--sys….

VRT NIEUWS, “Dossier-internering: waar staat België? Inge, hoofdarts van FPC Antwerpen: we denken nog te vaak in hokjes”, 27 april 2018, www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/04/25/inge--hoofdarts-van-fpc-antwerpen---we-…- te-vaak-in-hok/.

VRT NIEUWS, “Analyse: waarom zat Kim De Gelder eerst 10 jaar in de gevangenis en wordt hij nu pas geïnterneerd?”, 24 mei 2019, www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/05/24/waarom-zat-kim-de-gelder-eerst-10-jaar-…- wordt/.

VRT NIEUWS, “Podvis: Ronny is al 16 jaar geïnterneerd voor relatief kleine feiten, hoe kan dat? Ik heb lotje getikt”, 27 mei 2020, www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/05/19/ik-heb-lotje-getikt/.

VRT NIEUWS, “Van Quickenborne belooft verbetering na bezoek aan geïnterneerden Merksplas: dit is voorhistorisch”, 20 april 2021, www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/04/20/bekijk-justitieminister-van-quickenborn….