De kunst van creatief onderwijs

Sarah Awad
Persbericht

De kunst van creatief onderwijs

DE KUNST VAN

CREATIEF ONDERWIJS

Op welke wijze bereidt de middelbare Steinerschool Vlaanderen aan de hand van kunstzinnige vakken hun ASO-leerlingen voor op het leven?illustratie artikel Vlaamse scriptieprijs

 

Ons onderwijssysteem in Vlaanderen is zich volop aan het hervormen. Eén van de gevolgen hiervan is dat er sterk gesnoeid wordt in kunstzinnige vakken en richtingen in het secundair onderwijs. Dit riep bij mij meteen een heleboel vragen op. Wat dan met creativiteit? Wat is de meerwaarde van kunst en creativiteit op school? Wat zeggen deskundigen hierover? Zijn kunstzinnige vakken op school een noodzaak? Ik ging op onderzoek uit.

DE STEINERSCHOOL TE LIER

Gedurende mijn laatste opleidingsjaar van de richting Sociale Readaptatiewetenschappen aan UC Leuven kreeg ik de kans stage te lopen in de Steinerschool te Lier. Ik ondervond al snel dat de kunstzinnige vakken een gelijkwaardige plaats krijgen in het lessenpakket. Ik was ontzettend gefascineerd door de veelzijdige creativiteit van zowel de leerlingen als de leerkrachten. Overal zijn uitingen van kunst en creativiteit aanwezig.  Zo werd de praktijk van de Steinerschool aan mijn onderzoeksvraag gekoppeld. Via een literatuurstudie onderzocht ik de geschiedenis, pedagogie en hoe zij kunst en creativiteit inzetten in hun onderwijsproject. Om dit verder uit te diepen nam ik acht diepte-interviews af met oud-leerlingen. Hierbij werd hun ervaring op de Steinerschool bevraagd.

In het  derde hoofdstuk laat ik deskundigen zoals Ken Robinson, Peter Adriaenssens, Chris van der Linden en Gert Biesta aan het woord over de noodzaak van kunstzinnige vakken op school. Kunst en creativiteit zijn volgens hen essentieel voor de ontwikkeling van een jongere en hun latere slaagkansen in de maatschappij. Het onderwijs is een instelling dat ons allemaal aangaat. Ook mezelf als SRW’er sta ik in voor het welzijn van kinderen en jongeren. Hier worden de generaties voorbereid die vorm zullen geven aan onze toekomstige maatschappij. Belangrijk om even bij stil te staan, toch?

KUNST EN HET JONGE BREIN  

Het neurologisch belang van kunst en creativiteit wordt door geen enkele geraadpleegde expert in twijfel genomen. De hersenen zijn gedurende de eerste 26 levensjaren zeer gevoelig en kneedbaar. Deze groeiende hersenen moeten een brede inspiratie krijgen zodat een optimale groei mogelijk wordt. Een kind spendeert een groot deel van zijn/haar wakkere tijd achter de schoolbanken waardoor het onderwijs een grote verantwoordelijkheid draagt om de brede ontwikkeling van dat brein te stimuleren. Door een divers aanbod van kunstzinnige vakken worden verschillende hersenzones aangemoedigd om sterkere netwerken uit te bouwen. Hierdoor ontwikkelt de creativiteit in de hersenen en zal  een persoon later in de maatschappij meer slaagkansen hebben. Creatieve vaardigheden als fantasie, motivatie, intuïtie, uitdrukken van gevoelens en het loskomen van voorgevormde patronen zijn van uiterst belang voor het psychisch welzijn en de relationele mogelijkheden van een individu. Mensen die zich in hun terrein onderscheiden doen dat juist door een combinatie van kennis met deze vaardigheden. Dus is het schrappen van artistieke lessen, waarbij deze capaciteiten gestimuleerd worden, niet enkel een tekort in de opvoeding en het onderwijzen van jongeren maar ook een hypotheek op onze toekomstige generatie.

DE CREATIEVE ONTPLOOIING

Kunst en creativiteit zijn wat ons mens maken, wat ons onderscheidt van andere soorten. Het draagt bij tot de menswording en geeft betekenis aan de snel veranderende wereld om ons heen.

Via kunst krijgen jongeren de kans om hun eigen stem te laten horen, talenten te ontdekken, creativiteit te ontwikkelen en hun eigen unieke identiteit tot uitdrukking te brengen. Een diverse waaier aan kunstzinnige vakken op school is noodzakelijk want elke persoon is uniek. De jongere wordt uitgenodigd een taal te verkennen die hem/haar het beste ligt. Niet iedereen is verbaal even sterk. Hier biedt het creatieve tussenwegen en alternatieven om zich uit te drukken en gevoelens te kanaliseren. Het draagt bij tot de ontwikkeling van de emotieregulatie en sociale vaardigheden. Kinderen en jongeren leren op een goede wijze, individueel en collectief, in en met de wereld te kunnen bestaan. Kunst is namelijk zowel een proces naar binnen als naar buiten. Het is een voortdurende poging om te ontdekken wat het betekent om in dialoog met de wereld te zijn.

Het gaat in het onderwijs volgens de Steinerpedagogie niet enkel over kennisverwerving maar ook over de ontwikkeling van hart en handen. Bij dat laatste spelen de kunsten een belangrijke rol. Kunst maken, doen en uitvoeren is het werk van de handen. Het vraagt doorzettingsvermogen en tijd. Kunst kan de mens ook raken, kan ons bewegen, we kunnen ervan gaan houden.

MAATSCHAPPELIJK BELANG

Creativiteit daagt jongeren uit om out of the box te denken en het eens van een andere kant te bekijken. Dat maakt vernieuwing en verandering in onze maatschappij mogelijk. Het draagt bij tot het vormen van kritische, zelfbewuste burgers die nodig zijn in onze samenleving. Bovendien maakt kunst onzichtbare gebreken en tendensen zichtbaar die niet bij de maatschappelijke waarden en normen behoren. Dit brengt een dynamiek en verandering op gang. Zonder kunst en creativiteit zou er geen vooruitgang zijn. Het is niet voldoende om jongeren enkel in de vrije tijd met kunst in contact te brengen. Niet alle kinderen en jongeren hebben dezelfde achtergrond. Zij die in armoede opgroeien kunnen vaak alleen maar dromen van extra lessen en hobby’s.

Het Steineronderwijs biedt een kunstzinnig onderwijsalternatief aan jongeren die op zoek zijn naar een veelzijdige, creatieve ontwikkeling. De diversiteit in het onderwijslandschap is van essentieel belang voor de democratische samenleving. De eigenheid van elke school en het recht op vrijheid om hun eigen pedagogisch project te kunnen verwezenlijken maakt dat jongeren een onderwijstype kunnen kiezen dat aansluit op hun interesses en talenten. Dit zorgt voor verscheidenheid.

De verdere ontwikkeling van onderwijs is een enorme en unieke uitdaging. Het vraagt van alle betrokken partijen een vertrouwen in menselijke creativiteit en verbinding. De verbinding met hun ware zelf, met andere mensen, met de natuur en scheppende vermogens. Jongeren leren succesvol ‘Mens Zijn’.

Bibliografie

Actiegroep “Neen tegen nog minder artistieke vakken in het secundair!” (2020, 15 september). Petitie. Geraadpleegd op 24 april 2021, van https://neentegennogminder.wixsite.com/artistiekevakken/petitie
Actiegroep “Neen tegen nog minder artistieke vakken in het secundair onderwijs!” (2021, 25 januari). Ook emeritus Prof. dr. Rudi Vermote zegt NEEN tegen minder artistieke vakken in het onderwijs [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.facebook.com/unsupportedbrowser
Anschütz, H., Berendse, M., Boodt, K., Boogerd, C., Cornelisse, C., Van Delden, H., . . . Vaessen, M. (2019). Het goud van Waldorf. Zeist, Nederland: Seizoener.
Antroposofie.nl. (z.d.). Ontstaansgeschiedenis – Antroposofie. Geraadpleegd op 5 april 2021, van https://www.antroposofie.nl/antroposofie/ontstaansgeschiedenis/
Antroposofische verenging België vzw. (z.d.). Antroposofie. Geraadpleegd op 5 april 2021, van https://www.antroposofie.be/antroposofie/wat-is-antroposofie/
Aurobindo. (z.d.). Levende opvoeding (1ste editie). Utrecht, Nederland: Kosmos.
Biesta, G. (2015). Het prachtige risico van onderwijs (14e druk). Culemborg, Nederland: Phronese.
Biesta, G. (2021). Door kunst onderwezen willen worden (2de editie). Amsterdam, Nederland: ArtEZ Press.
Bonneure, K. (2020, 17 november). Kinderpsychiater Peter Adriaenssens tegen minder artistieke vakken: “Jonge hersenen moeten brede inspiratie krijgen”. Geraadpleegd op 24 april 2021, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/11/17/kinderpsychiater-peter-adriaens…
Brown, E. D., & Sax, K. L. (2013). Arts enrichment and preschool emotions for low-income children at risk. Early Childhood Research Quarterly, 28, 337-346.
Bruin, D., & Lichthart, A. (2009). Schilderen op school. Zeist, Nederland: Christofoor.
49
Bund der Freien Waldorfschulen, Haager Kreis, IASWECE, & Freunde der Erziehungskunst Rudolf Steiners. (2020). Waldorf world list: Directory of Waldorf and Rudolf Steiner Schools, Kindergartens and Teacher Training Centers worldwide. Geraadpleegd van https://www.freunde-waldorf.de/fileadmin/user_upload/images/Waldorf_Wor…
Carlgren, F. (1986). De Vrije School: Pedagogie van Rudolf Steiner in woord en beeld (2e druk). Zeist , Nederland: Uitgeverij Vrij Geestesleven.
Cornelis, A. (2020, 30 augustus). Kunstactiviteiten doen stress bij kinderen in armoede dalen. Geraadpleegd op 24 april 2021, van https://kleutergewijs.wordpress.com/2019/10/02/kunstactiviteiten-doen-s…
Dahlin, B. (2017). Rudolf Steiner: The relevance of Waldorf Education. New York, Verenigde Staten: Springer Publishing.
De Es. (z.d.). Middelbare Steinerschool De Es. Geraadpleegd op 9 april 2021, van https://www.de-es.be/
De Standaard. (2009, 13 maart). Stimuleer het creatieve en maak zo betere jongeren. Geraadpleegd van https://www.standaard.be
De Wachter, D. (2016). De wereld van De Wachter (2e druk). Leuven, België: LannooCampus.
Drake, J., & Winner, E. (2013). How children use drawing to regulate their emotions. Cognition and emotion, 27, 512-520.
European Council for Steiner Waldorf Education. (2020, 3 november). Key numbers on schools and pupils. Geraadpleegd op 9 april 2021, van https://ecswe.eu/keynumbers/
Facebook. (2021, 7 februari). Chris Van der Linden : neen tegen nog minder artistieke vakken in het secundair onderwijs [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.facebook.com/NeenTegenMinderArtistiekeVakken
50
Federatie Steinerscholen. (2020a). Factsheet Steinerscholen in België. Geraadpleegd van https://steinerscholen.be/factsheet-steinerscholen-in-belgie/
Federatie Steinerscholen. (2020b). Steinerscholen: Onderwijs voor hoofd, hart en handen. Geraadpleegd op 9 april 2021, van https://steinerscholen.be/
Federatie Steinerscholen. (2020c, 12 februari). Oud-leerlingen van steinerscholen doen het prima! Geraadpleegd op 11 mei 2021, van https://steinerscholen.be/oud-leerlingen-van-steinerscholen-doen-het-pr…
Fiedler, R. (2017, 5 september). De ochtendspreuk. Geraadpleegd op 12 april 2021, van https://vrijeschoolpedagogie.com/
Gordts, P. (2021, 25 februari). Ook steineronderwijs vecht eindtermen aan bij Grondwettelijk Hof. De Morgen. Geraadpleegd van https://www.demorgen.be
Geerdink, G., Geldens, J., Hennissen, P., van Katwijk, L., Koster, R., Onstenk, J., Pauw, I., Ros, A., Snoek, M., & Timmermans, M. (2015). De kernopgaven bij het opleiden van leraren: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming van leerlingen, studenten en lerarenopleiders. s.n.
Govaerts, W. (2021, 25 februari). Steinerscholen vechten nieuwe eindtermen S.O. aan [Persbericht]. Geraadpleegd op 9 maart 2021, van https://steinerscholen.be/steinerscholen-vechten-nieuwe-eindtermen-s-o-…
Het Laatste Nieuws. (2020, 11 februari). Leerlingen Steinerscholen presteren slechter in het hoger onderwijs. Geraadpleegd van https://www.hln.be
Hiberniaschool. (2015, 14 augustus). Rudolf Steiner. Geraadpleegd op 5 april 2021, van https://hiberniaschool.be/steinerpedagogie/rudolf-steiner/
Hoopen, P. T., & Groesbeek, M. J. (2008). Oh, wat zijn we creatief! (1ste editie). Amsterdam, Nederland: Reed Business Education.
Joostdevree.nl. (z.d.). Atrium. Geraadpleegd op 1 april 2021, van https://www.joostdevree.nl/shtmls/atrium.shtml
51
KVDS. (2021, 25 februari). Ook Steinerscholen naar Grondwettelijk Hof tegen nieuwe eindtermen. Het Laatste Nieuws. Geraadpleegd van https://www.hln.be
Lambert, M. (z.d.). Ontdek de bijzondere kracht van kleuren. Aartselaar, België: Zuidnederlandse Uitgeverij N.V.
Lambrechts, W. (2014). Hiberniaschool: What’s in a name? Geraadpleegd van https://hiberniaschool.be/wp-content/uploads/2015/05/Hiberniaschool.pdf
Lievens, J. (2019). De vrijheid van onderwijs in België. Geraadpleegd van https://www.onderwijsraad.nl/publicaties/rapporten/2019/12/09/vrijheid-…
Lobo, Y.B., & Winsler, A. (2006). The effects of a creative dance and movement program on the social competence of Head Start preschoolers. Social Development, 15, 501-519.
Maenhout, K. (2021, 11 februari). Katholiek onderwijs legt bom onder nieuwe eindtermen. Geraadpleegd op 24 februari 2021, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20210211_95799572?fbclid=IwAR2sWySOhN9y…
Mees-Christeller, E. (2002). Kunstzinnige Therapieën In De Praktijk (1ste editie). Driebergen-Rijsenburg, Nederland: Zevenster.
Moreau, K. (2020, 18 september). Leerkrachten boos om inperken aantal lesuren artistieke vakken. Het Laatste Nieuws. Geraadpleegd van https://www.hln.be
MSV. (z.d.-a). Middelbare Steinerschool Vlaanderen. Geraadpleegd op 9 april 2021, van https://www.msv-vzw.be/#:%7E:text=MSV%20biedt%20onderwijs%20aan%20in,in….
MSV. (z.d.-b). Pedagogisch Project van de Middelbare Steinerschool Vlaanderen. Geraadpleegd van https://www.msv-vzw.be/themes/2016/static/pedagogisch-project.pdf
52
National Advisory Committee on Creative and Cultural Education. (1999). All Our Futures: Creativity, Culture and Education. Geraadpleegd van http://sirkenrobinson.com/pdf/allourfutures.pdf
Neentegennogminderartistiekevakken. (2020a, 3 november). Peter Adriaenssens - Neen tegen nog minder artistieke vakken in het secundair [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=GuINCXkMR08
Neentegennogminderartistiekevakken. (2020b, 30 november). Caroline Vrijens - Neen tegen nog minder artistieke vakken in het secundair [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=VY5oCzIyimg
Nieuwsblad.be. (2021, 25 februari). Ook steinerscholen stappen naar Grondwettelijk Hof tegen nieuwe eindtermen. Het Nieuwsblad. Geraadpleegd van https://www.nieuwsblad.be
OKO. (z.d.). Overleg Kleine Onderwijsverstrekkers. Geraadpleegd op 9 april 2021, van https://www.oko.be/
Parker, G. (2017). Het kleine boek van de creativiteit (13de editie). Amsterdam , Nederland: Uitgeverij Q.
Passenier, H. (2020). Waarden in het onderwijs (1ste editie). Zeist, Nederland: Christofoor.
Radio 1. (2020, 17 november). Peter Adriaenssens gekant tegen minder artistieke vakken op school: “Jonge hersenen moeten brede inspiratie krijgen”. Geraadpleegd op 24 april 2021, van https://radio1.be/kinderpsychiater-peter-adriaenssens-tegen-minder-arti…
Ramon DJV. (2012, 27 december). Euritmie – Rudolf Steinerscholen. Geraadpleegd op 5 april 2021, van http://www.antroposofia.be/steinerschool/wordpress/euritmie/
Robinson, K., & Aronica, L. (2015). Creatieve scholen: Een revolutionaire methode over hoe we onze kinderen moeten lesgeven (1e druk). Houten, Nederland: Spectrum.
Scherder, E. (2017). Singing in the brain: Over de unieke samenwerking tussen muziek en de hersenen (4e druk). Amsterdam, Nederland: Athenaeum.
53
Segers, M.S.R. (2004). Assesment en leren als een twee-eenheid. Onderzoek naar de impact van assesment op leren. Leiden: Faculteit der Sociale Wetenschappen.
Society for Research in Child Development (2016). Arts programming may help lower stress in economically disadvantaged preschoolers. ScienceDaily. Geraadpleegd op 25 april 2021, van https://www.sciencedaily.com/releases/2016/12/161206110315.htm
Steinerschool Gent. (2020). Steinerschool Gent. Geraadpleegd op 9 april 2021, van http://www.steinerschoolgent.be/
Steinerschool Lier. (z.d.). Steinerschool Lier – kleuter-, lagere en middelbare school. Geraadpleegd op 9 april 2021, van https://www.steinerschoollier.be/
Struys, B. (2020, 12 februari). Minder slaagkansen na steinerschool, maar dat is niet per se gevolg van methodiek. De Morgen. Geraadpleegd van https://www.demorgen.be
Swaab, D. (2016). Ons creatieve brein: Hoe mens en wereld elkaar maken. Amsterdam, Nederland: Atlas Contact.
TED. (2006, 27 juni). How schools kill creativity [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.ted.com/talks/sir_ken_robinson_do_schools_kill_creativity?l…
Temmerman, M. (2020, 21 november). Vrijheid van onderwijs mogelijk in het gedrang door nieuwe eindtermen, meent Raad van State. Geraadpleegd op 24 februari 2021, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/11/21/vrijheid-van-onderwijs-mogelijk…
Van Dam, J. (2013). Menskunde, pedagogie en gemeenschapsvorming (2e druk). Amsterdam, Nederland: Uitgeverij Pentagon.
Van Regenmortel, J. (2020, 30 november). Jeugdpsychiater Peter Adriaenssens over de noodzaak van creatieve vakken: “Teken je idee en je kan het beter uitleggen". Het Nieuwsblad. Geraadpleegd van https://www.nieuwsblad.be
Wember, V. (2018). Het bouwwerk van de Waldorf-pedagogie: in de visie van Rudolf Steiner (2e druk). Amsterdam, Nederland: Pentagon.

Universiteit of Hogeschool
Sociale Readaptatiewetenschappen
Publicatiejaar
2021
Promotor(en)
(Steiner)onderwijs, kunstzinnige vakken, creativiteit, adolescenten, pedagogie
Share this on: